Henryk Bogacki
"Der Sinn der Kanonbildung : eine
historisch-theologische
Untersuchung der Zeit von 1.
Clemensbrief bis Irenäus von Lyon",
Isidor Frank, Freiburg-Basel-Wien
1971 : [recenzja]
Collectanea Theologica 42/2, 185-186
R E C E N Z J E
185
'm u o zb adanie charak teru e k lezjo lo g ii zabarw ionej p o lity czn ie krytycznym : n a sta w ien iem do ru ch ów rew o lu cy jn y ch .
A utor u ją ł rozpraw ę w fo rm ie stu d ió w szczeg ó ło w y ch p o św ięco n y ch g łó w n ym rep rezen tan tom p rotestan ck iej ek lezjologii p o lity czn ej w b adanym okresie: N o v a l i s (s. 19— 53), F. D. E. S c h l e i e r m a c h e r (s. 54— 101), G. M e n k e n (s. 102— 153), F. J. S t a h l (s. 154— 229), A. F. C. V i l m e r (s. 230— 305). W h isto rii teo lo g ii protestan ck iej są to — z w y ją tk ie m S c h l e i - e r m a c h e r a — n a zw isk a drugorzędne, a le rep rezen ta ty w n e dla fo rm o w a n ia się p olityczn ej teorii K ościoła w tym ok resie. W spólną ich cechą jest n a sta w ie n ie a n ty rew o lu cy jn e i d ążen ie do u trzym an ia lu b restau racji daw nego porządku p o lity c z n e g o 6. A u tor p rzed staw ia a k cen ty p o lity czn e w y stęp u ją ce w trak tow an iu ek lezjo lo g ii przez e w a n g elick ich autorów p ierw szej p ołow y X IX w . C zyteln ik zap ozn aje s ię z rozw ojem ty p o w y ch form a n ty rew o lu cy jn ej,. p olityczn ej teorii K ościoła.
R ew olu cja fra n cu sk a za k w estio n o w a ła o czy w iste d aw n iej zesp o len ie relig ii i polityk i,, K ościoła i p ań stw a. S tw o rzy ło to k o n ieczn ość p o szu k iw a n ia n o w eg o u jęcia fu n k cji K ościoła w sp o łeczeń stw ie. W y m ien ien i autorzy n ie dokonują w p ra w d zie teo lo g iczn eg o u zasad n ien ia an i a p oteozow an ia p rzed re w o lu cy jn y ch sto su n k ó w p o lity czn y ch , a le w y k a zu ją sk łon n ość do trak tow an ia K ościoła jako p o d sta w y p orządku praw n ego w p a ń stw ie i w tych ram ach p ragną ok reślić jego ro lę w sp o łe c z e ń stw ie i p a ń stw ie. S tu d iu m h isto ry czn o - teo lo g iczn e S t r u n k a posiad a szczególn ą ak tu aln ość ze w z g lę d u na w sp ó ł czesn e d y sk u sje na tem a t „ teologii p o lity czn ej”.
K s. H e n r y k B o g a c k i SJ, W a r s z a w a
Isidor F R A N K , D e r S in n d e r K a n o n b i l d u n g . Ein e h is to risch-theolo gische:
U n ters u ch u ng d e r Z e it v o n 1. C l e m e n s b r i e f bis Ir en a u s v o n L y o n , F reiburg—
—B a sel—W ien 1971, V erlag H erder, s. 224 (F reib u rg er th eo lo g is ch e S tu d i e n ,. t. 90).
P rob lem p o w sta n ia k an on u P ism a św . n ie ty lk o n ie p rzesta je in tereso w a ć badaczy, a le sta je się coraz tru d n iejszy dla k a to lick ich , a zw ła szcza dla pro testa n ck ich te o lo g ó w 7. I. F r a n k w rozp raw ie dok torsk iej p o d ejm u je jeszcze raz całe zagad n ien ie, lecz ogran icza stu d iu m do w ie k u II jak o — jeg o zd a n iem — d ecyd u jącego dla u tw o rzen ia kanonu. Z ajm u je się ty lk o k anonem N o w eg o T estam en tu , czego w ty tu le rozpraw y n ie zazn aczył. N o w y T e sta m en t n asu w a na tym od cin k u n a jw ię k sz e trudności.
F r a n k zajm u je się n a jp ierw an alizą rozm aitych k ry terió w k an on icz- ności, w y su w a n y c h przez n iek tó ry ch w sp ó łczesn y ch autorów . K ryteriu m d ecyd u jącym o p rzy jęciu ja k iejść k się g i do k an on u m a być: p ow aga sam ego P ism a (die A u to p i s t i e d e r S c h r i f t — K. B a r t h), au to rstw o ap ostolsk ie (O. C u l l m a n n), trad ycja K ościoła (N. A p p e 1), ro zstrzy g n ięcie K ościoła (H. v o n C am p en h au sen ), treść ew a n g elicz n a (W. G. K ü m m e l , H. B r a u n , E. K ä s e m a n n ) . F r a n k u siłu je dotrzeć do czy n n ik ó w historycznych,. 6 Por. dla p o ró w n a n ia z k a to lick im i k on cep cjam i p o lity czn y m i: L. B e r g - s t r ä s s e r , D er p o litis c h e K a th o l iz i s m u s . D o k u m e n t e se in e r E n t w i c k l u n g , t. I (1815— 1870), M ü n ch en 1921; t. II (1871— 1914), M ü nchen 1923; H. M a i e r , .
R e v o lu t io n u n d K ir c h e . S t u d i e n z u r F rü h g esch ich te d e r c h ristlic h e n D e m o k r a t ie (1789— 1901), F reib u rg i. Br.* 1965.
7 Por. np. N. A p p e l SJ, K a n o n u n d K irc h e . D ie K a n o n k r i s e i m h e u t i
ge n P r o t e s t a n t i s m u s als k o n tr o v e r s t h e o lo g i s c h e s P r o b l e m , P ad erb orn 1964;
E. K ä s e m a n n , D as N e u e T e s t a m e n t als K a n o n . D o k u m e n t a t i o n und
k r itisc h e A n a l y s e z u r g e g e n w ä r t i g e n D iskussio n, G ö ttin g en 1970; K.—H .
O h l i g , W o h e r n i m m t d ie B i b e l ih r e A u to r i tä t ? Z u m V e r h ä lt n is v o n S c h r i f t
186
R E C E N Z J Ek tó r e w p ły n ę ły n a u k sz ta łto w a n ie kanonu N o w eg o T estam en tu . N a drodze h istoryczn ej p ragn ie od k ryć sen s teo lo g iczn y tw o rzen ia kanonu, n ie zaś p o szu k iw a ć ślad ów , k ied y i gd zie po raz p ierw szy k on k retn a k sięg a je st w y m ien io n a jako n a tch n io n a lub p rzyjęta do kanonu. A u tor bada p ism a II w ie k u na tle zasad n iczych n u rtów teo lo g iczn y ch tego okresu.
R ozpraw a je s t zb u d ow an a bardzo p rzejrzyście. F r a n k w d w u d ziestu paragrafach a n a lizu je p oszczególn ych au torów II w iek u . P o w stęp n y ch u w agach dotyczących osoby, d zieła i teo lo g ii każd ego autora, bada w ażn e d la k w e stii tek sty d o tyczące p o w sta n ia kanonu. N a stęp n ie p rzed sta w ia s t a n o w isk o autora na tem a t p ojęcia ap ostoła i urzęd u w K ościele. W k oń cow ym u stęp ie zb iera ele m e n ty potrzeb n e dla zb u d ow an ia w ła sn e j h ip o tezy o p o w sta n iu kanonu. P a ra g ra fy te są zgru p ow an e w dw óch rozdziałach. P ie r w sz y ob ejm u je au torów aż po J u s t y n a (łącznie z lista m i p a stersk im i i drugim liste m Piotra, k tórych p o w sta n ie u m iejsca w ia około r. 120), k ied y tw orzą się zasad n icze e le m e n ty n iezb ęd n e dla u form ow an ia kan on u . D ru gi rozdział o m a w ia autorów aż po I r e n e u s z a , gd yż w e d łu g F r a n k a w ła śn ie w te d y osta teczn ie zo sta ł o k reślo n y kanon.
P ierw sze śla d y p o w sta w a n ia k an on u n o w o testa m en to w e g o dostrzega autor w D idache, tam b o w iem ch rześcijan om w y łą czo n y m z syn a g o g i w y ja śn ia się, że n ie są w gorszym p ołożen iu od Ż ydów , p o n iew a ż p osiad ają w ła sn e P ism o św . W lista ch p astoraln ych po raz p ierw szy p o ję c ie n a tch n ien ia, d o tą d w ią za n ie ty lk o ze S try m T estam en tem , zostaje p rzen iesio n e na ch rze ścija ń sk ie „p ism a” (2 T ym 3, 16— 17), a 2 P 3, 15— 16 ob ejm u je n im k o n k r e tn ie listy św . P a w ła . N a p o d sta w ie p rzep row ad zon ych analiz, których tu
n ie m ożna referow ać, F r a n k tw ierd zi, że u ło żen ie k an o n u b yło św ia d o m y m d ziełem p ow sta ją ceg o K ościoła, n ie ty le sk iero w a n y m p rzeciw żyd o w stw u , g n o zie czy h ellen izm o w i, ile słu żącym p rzep o w ia d a n iu p ra w d ziw eg o Boga. O rygin aln e rozu m ow an ia autora n ie w ą tp liw ie zw rócą u w a g ę teo lo g ó w k a to lick ich i p rotestan ck ich n a rozw iązan ia p rzed łożon e p rzez autora.
K s . H e n r y k B o g a c k i S J , W a r s z a w a
U lrich H O RST, U m i s t r i t t e n e F ragen d e r E k k lesio lo g ie, R egen sb u rg 1971, V erlag F ried rich P u stet, s. 254.
D om in ik an in U lich H o r s t , w y k ła d o w ca teo lo g ii fu n d a m en ta ln ej w W a l b erberg k oło B onn, o m a w ia „ d ysk u tow an e z a g a d n ien ia ek lezjo lo g iczn e”. N ie p rzed sta w ia p rzeb iegu d ysk u sji, a le podaje jej w y n ik i, a w ła śc iw ie jej ob ecn y stan , gdyż n ie m a l na w szy stk ich odcinkach toczą się jeszcze d eb aty i p o szu k iw a n ia . D y sk u sje dotyczą p ra w ie każdego w a żn iejszeg o p rob lem u z d z ie dzin y ek lezjo lo g ii, co stw a rza zasad n iczą tru d n ość w u ło żen iu pod ręczn ik a tej d y scyp lin y. K siążk a H o r s t a o rien tu je w k ieru n k ach p od aw an ych rozw iązań. A utor dobrze zna w sp ó łczesn ą litera tu rę teo lo g iczn ą i posiad a u m iejętn o ść p rzek a zy w a n ia n a w e t trudnych zagadnień.
P rob lem atyk a ek lezjo lo g iczn a u leg ła w ie lk ie m u sk o m p lik o w a n iu . D a w n a uproszczona stru k tu ra tra k ta tu o K o ściele rozpadła się pod w p ły w e m d zia ła n ia różnorodnych czyn n ik ów . K on ieczn ość oparcia trak tatu o P ism o św . zb ieg ła się z gru n to w n ą rew izją, jak ą przechodzą m eto d y eg zeg ezy b ib lijn ej. W N ow ym T esta m en cie w y stę p u je w ielk o ść k on cep cji i w y p o w ie d z i e k le z jo logiczn ych , k tórych n ie m ożna sp row ad zić do w sp ó ln eg o m ia n o w n ik a ani w y kazać ich organ iczn ego rozw oju, gdyż w ty m sa m y m czasie istn ie ją obok sie b ie rozm aite ek lezjo lo g ie, w y k a zu ją ce jed n ak p u n k ty w sp ó ln e (s. 64— 65). D y sk u sje trw ają n ad al raczej w o k ó ł p o d sta w b ib lijn y ch n iż sy stem a ty za cji teologiczn ej n a u k i o K o ściele.
H o r s t p o św ięca n a jw ięcej u w a g i k w estio m w sp ó łc z e śn ie sk u p iającym na so b ie za in tereso w a n ie teologów . S ą to: p och od zen ie K ościoła od Jezu sa C h rystu sa, ek lezjo lo g ia n o w o testa m en to w a , w ła d z a w u jęciu N o w eg o T e sta m e n tu , pozycja P iotra, zn aczen ie i fu n k cja dogm atu w K ościele, p rym at
!["Życie Ignacego Krasickiego. Zapisy i domysły", Włodzimierz Maciąg, Warszawa 1984 : [recenzja]]()