View of SELECTED FACTORS INFLUENCING THE ECONOMIC EFFECT OF POTATO PRODUCTION

Oeco11omia 3 (2) 2004, 17-26

WYBRANE CZYNNIKI KSZTAŁTUJĄCE

EFEKT

EKONOMICZNY

PRODUKCJI ZIEMNIAKA

Antoni

Bombik,

Anna

Wolska

Akademia Podlaska w Siedlcach

Streszczenie. Celem opracowania byla rnializa zmienności rynko11ych cen zic111ni;1b

jadalnego oraz ksztaltowania się nadwyżki bezpośredniej produkcji ziemniak<! 11' n.:_io11ie Siccllcc dla trzech technologii produkcji: ekstensywne.i. średnio intensywne.i i intensyw -nej. Nadwyżka bezpośrednia zostala obi i czo na wcdlug stanclardólV U ni i I ·:uropejsk ie.i. Ksztalto1Vanie się rynkowych cen ziemniaka jadalnego IV badanym okn.:sie pot1Vierclzilo

dużą zależność między podażą a ceną. Wysokie ceny jesienią 200 I i wiosną 2002 roku byly 1Vynikiem reakcji rynku na bardzo niskie plony bu!IV ziemniaka. Utrzymujące się 1Vysukic ceny jesienią 2002 roku mogly wynikać ze zmniejszenia arealu uprmvy tego 1.iemioploclu.

Najmniejszą tendenc.i<l do zmian rynkowych cen ziemniaków charnkteryzow;il sit,: sezon

2002/2003. Przeprowadzone badania ll')'kazaly. że duży wplyw na ell:kty ekuno1nic1.11e

produkcji ziemniaka ma poziom nakladólV. \\/mian; intensylikacji uprn1Vy z11 ii;ksz;ily sii;

plony i IVZrastala nacl1Vyżka bezpośrednia. Najkpszy efekt ekonomiczny z I hektara mogli uzyskać producenci przy plunie okolu 300 dt z hektara (tcchnologi;1 in1ensy11111;1). niezależnie od rei ac.i i ceno1Vych IV badanych sezonach.

Slowa kluczowe: ziemniak. koszty produkcji. nacl1Vy:l.ka bezpośrednia. cena

WSTĘP

Produkcja ziemniaka, podobnie jak i innych roślin okopowych. wyma~a wysokich

nakładów zarówno pracy, jak i środków finansowych. Dlatego też bardzo ważne _icsl

zadbanie o stworzenie roślinie warunków sprzyjających uzyskaniu wysokich plonów

dobrej jakości, które umożliwią osiągnięcie korzystnych ciCkLów ck nomicznyeh.

W warunkach gospodarki rynkowej poziom oplacalności różnych ar1ykulów rolnych, w tym również ziemniaków, może znacznie się różnić w poszczególnych latach czy też

sezonach produkcji

l

Chotkowski J 997].

Adres do korespondencji - Corresponding author: Antoni 13ombik. Katedra Doświ<Jdc1;tlnict11;1

Rolniczego Akademii Podlaskiej w Siedlcach. ul. B. Prusa 14. 08-110 Sicdle<.:. c-1mil: abombik@ap.siccllee.pl

Anna Wolska. Katedra Doświadczalnictwa Rolniczego /\kadc111ii Podla~ki..:.i 11 Siedlcach, ul. B. Prusa 14. 08-110 Siedlce.e-mail:aniek3@poczta.onet.pl

18 A. Bo111bik. i\. Wolska

Osłabienie koniunktury w polskim rolnictwie nie sprzyja uprawie ziemniaka. Barie-ra rynku zbytu oraz rozwarcie nożyc cen na niekorzyść producentów są coraz większe.

Powoduje lo systematyczny spadek powierzchni uprawy ziemniaka !Rykaczewska I 999]. W 200 I roku areał uprawy ziemniaka w Polsce stanowil 9,6% powierzchni

zasiewów i zmalał w stosunku cło 2000 roku o 0,5% [Rocznik Statystyczny RP 2003]. Na efekty ekonomiczne uprawy roślin największy wpływ mają ceny plocłów rolnych i środków produkcji [Borówczak i in. 1998]. Inaczej ujmując, jest to relacja przycho -dów cło kosztów. Decydujący wpływ na wielkość przychodów (czyli wartość produkcji potencjalnie towarowej) mają dwa czynniki: poziom plonów oraz cen rynkowych

I

Chotkowski 2000]. Specyficzny klimat, uprawa ziemniaków na słabszych glebach oraz

niezbyt wysoki poziom agrotechniki powodują, że Polska należy cło grupy krajów o najwiQkszych wahaniach plonów ziemniaka w Europie. Ceny, jako drugi czynnik, mają zasadniczy wplyw na poziom oplacałności produkcji. Ceny ziemniaków w poszczegól -nych latach, a także sezonach ulegają dużym wahaniom [Bombik i in. 2004]. Poziom kosztów procłukcj i uzależniony jest w głównej mierze od wielkości nakładów i cen podstawowych środków plonotwórczych (materialu siewnego, nawozów mineralnych, środków ochrony roślin itp.). Na poziom nakladów zarówno w przeliczeniu na jednostkę

powierzchni, jak i jednostkę produkcji decydujący wplyw ma stosowana technologia uprawy.

Celem opracowania bylo przeprowadzenie analizy zmienności rynkowych cen ziemniaka jadalnego (w sezonach: 2000/200 I, 200 I /2002, 2002/2003) oraz kształtowania siQ nadwyżki bezpośredniej produkcji ziemniaka"" rejonie Siedlec w latach 2000-2002 dla trzech technologii produkcji: ekstensywnej, średnio intensywnej i intensywnej. PocljQte badania mają wykazać, w jakim stopniu efekt ekonomiczny produkcji ziemniaka uzależniony jest od poziomu nakładów oraz relacji cenowych w analizowanych latach.

MATERIAŁ I METODA

a podstawie danych Wojewódzkiego Ośrodka Doradztwa Rolniczego. Oddział w icdlcach (dotyczących rynkowych cen ziemniaka jadalnego oraz podstawowych środków plonotwórczych) przeprowadzono analizę statystyczną rynkowych cen ziemnia -ka jadalnego (przez wyzrn1czenie kilku miar statystycznych, takich jak: średnia arytme -tyczna, zakres zmienności i współczynnik zmienności) oraz obliczono nadwyżkę bez -pośrccl11ią z I hektara. Badania zostały przeprowadzone na terenie powiatu siedleckiego.

Kryterium doboru plantacji do badai1 stanowiła stosowana technologia produkcji. l\iletodyka liczenia nadwyżki bez1 ośredniej została opracowana według standardów

ni i [t1ropejskiej lMctodyka ... '.2000]. NadwyżkQ bezpośrednią stanowi wartość produkcji z je lncgo hektara. pomnie.i zona o koszty bezpośrednie poniesione na wytworzenie tej

produkcji. Wartość produkcji (stanowi ją suma wartości plonu handlowego oraz ubocz

-nego) zo tnla określona wccllug średnich cen sprzedaży ziemniaków w okresie jesiennym (srccl11i<1 cena z wrześ11ia, października i listopada). Przyjęto, podobnie jak Chotkowski l20001. ;;„c uclzial plonu lu111dlowego w plonie ogólem będzie wzrastał wraz z poziomem na kia łów i b(,:dzie stanowi I odpowiednio 60% dla plonu I 50 cit z hektara (technologia d stcnsywn:1). 65% dla '.WO cit z hektara (technologia średnio intensywna) oraz 70% dla 300 Il z hektara (tcchnoło6ia intcn. ywna).

Wybrane c::ynniki ksztaltujqce efekt ekonomic::ny produkcji„ 19

Poszczególne składniki kosztów bezpośrednich, pochodzących spoza gospodarstwa. określono według cen zakupu, natomiast koszt własnych sadzeniaków według rynkowych cen sprzedaży. Dla poszczególnych technologii produkcji przyjęto zalecany przez nauk<,: [Chotkowski 1997] poziom nakładów podstawowych środków plonotwórczych: l. Sadzeniaki: przyjęto normę sadzenia 26 dt·ha-1, pochodzenie sadzeniaków uzal

eż-niono od stosowanej technologii:

ekstensywna - materiał sadzeniakowy pochodzący z własnego gospodarstwa: średnio intensywna - I O dt stanowią sadzeniaki kwalifikowane z zakupu, pozostale z własnego gospodarstwa;

intensywna - materiał kwalifikowany z zakupu.

2. Nawożenie mineralne: koszty nawożenia obliczono w przeliczeniu na I kg czystego skladnika według cen zakupu najczęściej stosowanego asortyment u nawozów ornz przyjęto następujące średnie poziomy nawożenia, w zależności od rodzaju techno -logii:

ekstensywna - 40 kg azotu, 30 kg fosforu, 30 kg potasu; średnio intensywna - 60 kg azotu, 50 kg fosforu, 70 kg potasu; intensywna - 80 kg azotu, 80 kg fosforu, l50 kg potasu.

3. Środki ochrony roślin: wielkość tego nakladu określono według cen zakupu środ­ ków chemicznych bez kosztu zabiegu, a liczbę zabiegów ochrony roślin również

uzależniono od stosowanej technologii:

ekstensywna - minimalna ochrona, ograniczająca się tylko do dwóch zabiegów zwalczających stonkę ziemniaczaną oraz jednego zabiegu przeciw zarazie ziemniaka;

średnio intensywna - dvva zabiegi zwalczające stonkc,: ziemniaczaną ora7. trzy zapobiegające zarazie ziemniaka;

intensywna - pel na ochrona plantacji, tj. zwalcza n ie chwastów (jeden zabieg), stonki ziemniaczanej (dwa zabiegi) oraz zarazy ziemniaka (pięć zabiegów), łącznie z zaprawianiem bulw oraz desykacją naci.

4. Koszt pracy ludzkiej (rbh) oraz siły pociągowej (cnh) obliczono wedlug stawek obowiązujących w Rolniczej Stacji Doświadczalnej w Zawadach.

W celu porównania efektów ekonomicznych produkcji ziemniaka w badanym okresie

przy różnych technologiach obliczono nadwyżkę bezpuśreu11ią na I hektar uprawy.

WYNIKI BADAŃ I DYSKUSJA

Zasadniczy wpływ na poziom opłacalności produkcji ma cena zbytu. Podstawą

ksztaltowania cen jest relacja podaży i popytu. W większości produkty żywnościowe; charakteryzują się dość stabilną wielkością popytu, tzn. zmiana ceny danego produktu nie powoduje istotnych zmian w wielkości zakupów danego produktu rRembcza 19971. Specyfiką produkcji roślinnej jest jej uzależnienie od warunków pogodowych, zwlas 1,-cza opadów, których wahania powodują znaczną niestabilność plonowania !Gladysiak i Borówczak 1996, Mazurczyk 1996]. Lata wilgotne wpływają dodatnio nic tylko na wysokość plonów ziemniaka, ale także na niektóre cechy jakości, np. ksztall i wielkość

bulw, głębokość oczek, skłonność do ciemnienia miąższu !Bombik i in. 1998!. Duże różnice podaży prowadzą do wahaii rynkowych cen ziemniaków.

20 A. Bo111bik. A. Wolska

Ceny produktów rolnych, w tym także ziemniaka, w ostatnich latach ulegały znacz -nym wahaniom. Wzrost plonów ziemniaka, czyli wzrost podaży przy niezmieniającym się popycie, powodował spadek cen rynkowych, czego efektem by1o ciągłe zmniejszanie

·ię powierzchni uprawy tego ziemiopłodu. Kierunek tych zmian przedstawia tabela I. Tabela I. Produkcja ziemniaków w latach 2000-2002

Table I. Potato production in the years 2000-2002

Wyszczególnienie Lata - Ycars

Spec i fication 2000 2001 Powieu.chnia w mln ha 1,3 1.2 /\rea in mln ha Plony z I ha w cit 196 162 Yiclds rru111 I ha in dt Zbiory w inln t 25,5 19.4 C'rop' in rnln t

i.r(idlo: Opracowanie własne na podstawie danych GUS.

2002 0,8 190 15,2

Sourcc: Own claboration basecl accorcling to the Main Statistical Oflicc data.

2000 = 100

2001 2002

92.3 61,5

82.7 96.9 76, I 59.6

Z punktu widzenia żyzności gleb i roli okopowych w płodozmianie spadek areału

uprawy ziemniaków jest zjawiskiem niekorzystnym. Wprowadzenie zbóż w miejsce okopowych obniża nie tylko produkcyjność, ale także ekonomiczną efektywność pro -dukcji roślinnej [l<rasowicz 1999]. Według Gruczka [20021, wyeliminowanie ziemnia -ka ze zmianowania powoduje 20% spadek produkcyjności płodozmianów zbożowych

(w których uclzial zbóż wynosi 75%).

Ksztaltowanie się średnich rynkowych cen ziemniaka jadalnego (bez cen ziemni

a-ków wczesnych) w okresie trzech badanych sezonów przedstawia rysunek 1.

'przyjające warunki wegetacji w 2000 roku sprawiły, że plony ziemniaka byly wówczas najwyższe. Wolnorynkowe ceny ziemniaka w okresie jesiennym kształtowały si<;: poci wpływem stosunkowo dużej podaży, spowodowanej wysokimi zbiorami. W sezonie 2000/2001 ceny ziemniaków jadalnych na rynku siedleckim nie przekroczyły 0.40 zlotcgo za kilogram bulw.

W 200 I roku zmienne warunki agrometeorologiczne przyczyni ly się do spadku plonu bulw o 17.3% w porównaniu z 2000 rokiem. Niekorzystne warunki pogodowe w okresie zbiorów s1 owoclowaly, że we wrześniu i w październiku ceny nie uległy sezonowej obniżce. Średnic ceny targowiskowe jesienią 200 I roku wynosiły oko Io 0,43 zlotcgo za kilogram i były o 7,5% wyższe niż w sezonie poprzednim. W okresie od

I istopada 200 I roku cło stycznia 2002 roku ceny ziemniaków nie przekraczaly 0,40 zlotcgo za kilogram. Tendencja wzrostowa cen ziemniaków w okresie od lutego cło

111aja 2002 roku mogla wskazywać na wyraźne niedobory podaży, wynikające z tak 111;tlych zbiorów (niższe od poprzednich o 23,9%). Plony ziemniaków w 2002 roku wynosi ly 190 cit z hektara i byly wyższe od ubieglorocznych o 28 cit (l 7,3%). Wzrost plo11óll' tego ziemiopłodu nic przyczyni! si<;: cło spadku wolnorynkowych cen w okresie jcsic1111:-·m (ceny wzrosly o 16.3% w porównaniu z rokiem poprzednim). Wynikać to

moglo z niewielkich zbiorów. spowodowanych ciągłym zmniejszaniem się powierzchni

uprawy tej roś I iny.

haraktcrystykę zmienności cen ziemniaka jadalnego na rynku siedleckim prze

cl-~tawi:1 t:tbcla 2.

Wybrane c::ynniki ks::taltujące efekt ekono111ic::11y produkcji„ 21 [zl·kg-'] lzl·kg-1 ] 0.7 -,---~ 0.6 + - - - - -- -~~~ ~~~ - -

~

_:i

\: :~

I

i

I

'

I

i~t IX X XI XI! li Ili ~0_20_0_0_12_0_01 _ _ _ llm_20_0_1_12_0_0_2 _ _ •_2_00212c~.1

=i

Rys. I. Średnic rynkowe ceny ziemniaków jadalnych

Fig. I. Average market priccs or edihlc potatocs

Żródlo: Opracowanie wlasnc na podstawie danych WODR Oddzial Siedlec.

Sourcc: Own calculation accordng to accorcling to WODR Sieci lee 13ranch's data.

Tabela 2. Charakterystyka zmienności cen ziemniaka jadalnego (w zl za kg)

Table 2. The description of variability or ediblc patata priccs (in zl per kg)

-Podstawowe charakterystyki -13asic charactcristics

~

I

I

]t!:

'~;· :;i(: ·:::·, ·111;:

r

·: _' :;:;~

·~!!::

':k. IV V Sezony

Seasons srcclnia aryt111ctyczna

arithmctic mcan

zakres zmirnności range of variabili1y

wspólczynnik z111irn11ości ('X,) cocfficic111 of v;1riahili1y ('!!)

2000/2001 200112002 20021.WU:l

Żródlo: Obliczenia wlasnc. Sourcc: Own calculation. 0.34 0.47 0,52 0.30 -0.40 O,..JO- 0.60 0,50-0.óO 15.5') l..J,04 8.4ó

Z danych zawartych w tabeli 2 wynika, że najmniejszą tendencją do zmian rynko -wych cen ziemniaków charakteryzowal się sezon 2002/2003. W sezonie 2000/200 I oraz 2001/2002 zmienność cen ksztaltowala się na zbliżonym poziomic. Wcdlug Szlachty [ 1995], duże zróżnicowanie cen ziemniaków na rynku krajowym uwarunkowane jest

nie tylko wahaniami zbiorów, ale także nierównomiernym przestrzennym roz1nicszczc

-nie111 ich uprawy.

Z punktu widzenia producentów, a także innych uczestników rynku „huśtawka cen" jest zjawiskiem bardzo niekorzystnym. Dlatego też bardzo ważne jest tworzenie nowo

-czesnej infrastruktury instytucjonalnej rynku ziemniaka [Cho1kowski 19991. W celu

zminimalizowania ryzyka cenowego oraz zmniejszenia rozproszenia podaży i popytu

Oeco110111ia 3 (2) 2004

22 A. Ro111bik, A. Wolska ziemniaków niezbędne jest tworzenie giełd towarowych oraz grup producenckich, tym bardziej że pojedynczy producent nie ma większego wpływu na poziom cen rynkowych !Samuelson i Marks 1998]. Producenci jedynie częściowo mogą kształtować poziom cen przez poprawę jakości (co zwiększa konkurencyjność towaru na rynku) oraz dostar-czanie ziemniaków na rynek w okresie o wyższym poziomie cen, tj. w sezonie zimowym, gdy brak jest podaży ziemniaków przechowywanych w kopcach [Chotkowski i Rembeza

1994]. Ksztaltowanie się nadwyżki w latach 2000-2003 przedstawiono w tabelach 3-5. Dane zawarte w tabelach 3-5 wskazują, że duży wplyw na wielkość nadwyżki bez-pośredniej, oprócz cen ziemniaków i środków produkcji, ma stosowana technologia produkcji. W 2000 roku nadwyżka bezpośrednia z I hektara przy technologii eksten-sywnej (plon 150 cit) stanowiła 15,9% w stosunku do technologii średnio intensywnej (plon 200 cit) oraz tylko 6,0% w porównaniu do technologii intensywnej (plon 300 cit). Podobną zależność można zauważyć w kolejnych latach, gdzie nadwyżka bezpośrednia

przy najniższym poziomie plonowania stanowi la odpowiednio l 9,5% i 7,5% w 200 l

roku oraz 23, I% i 9,2% \V 2002 roku.

Tab-:\;1 3. Struktura wartości proclukc_ii i kosztów bczpoś1·eclnich oraz nadwyżka bezpośrednia produkcji zic:mniakajadalncgo (w zlotych) przy plonie 150 dt z ha

Table 3. Structurc or production value and direct costs and direct surplus of edible potato pro

-duction (in PLN) at the yic\d or 150 dt from ha

W)s~c1cg<itnic11ic - Spccilica1io11

1'1011 handlowy - CumnKrcial yiclct Plon 11hoc111y - Sicie yictct

\Vano~c produkcji ogólcm - Tola! proctuc1io11 valuc

Sad1c11iaki - Sccd polatocs

wl:1sr11..:- ow11 1 2t-11pu - purchascct

Nawo1y mineralne - Minera I f'cniłizc·rs

a101owc - 11itrogc11

fo,forowc - phDsphon1<; pnlasowc - po1assiu111

Ś1odki nchwny r\1slin - Piani pro1cc1io11 agcnts

herbicydy - hc1 llicidcs fungicydy - rungicick:s insek11cydy-inscc1icides 1:1pr:tw:i. nasiL:1111:1 - sccd clrL:ssing

1'1:11::1 lud1!-:1 - I lu111:1n l:1bour

Sila p(lciągowa - Draft force

f;oSll) hc1poś1ednic na I Iw uprawy - Dirce! cosls per

I h.1 of c111iiv:11ion

N:1th1) 1k:i hc7pośrcclnia na I ha upra11 y - Dirce I surplus

2000 3600.0 720.0 4320,0 1040,0 1040.0 151.6 52.0 69.0 30.6 I 13.6 68.0 45,6 1365 1474 414-1.2 Lata - Ycars 2001 2002 3870,0 4500.0 780.0 900.0 4650.0 5400.0 t t t 8,0 1300.0 t I IX.O 1300.0 166.2 17:1.0 60.0 65.6 75.0 76.5 31,2 30.9 128.0 121.5 76.0 7')_5 52.0 42.0 1430 161 S.5 1567.5 1795.7 4409.7 5008.7 175.S 240.3 391.3 J'L'I I h,1 or c111iiv_:1t_il_ll_l - - - -- - -- - -

-/111tlh1 l hl1C1e111a 11l:isnc.

Sot11L'e ()1111 c:1lrnl.11ion.

W)lbrane c:cynniki ks:::1a/111jqce efekt ekono111ic:::11y produkcji„

Tabela 4. Struktura wartości produkcji i kosztów bezpośrednich oraz nadwyżka b..:zpośr..:clnia produkcji ziemniaka jadalnego (w zlotych) przy plonie 200 cit z ha

Table 4. Structure of production value and direct costs and direct surplus of ediblc pota10 pro

-duclion (in PLN) al the yield of 200 dl from ha

Wyszczególnienie - Specification

Plon handlowy -Commercial yielcl

Plon uboczny -Sicie yielcl

Wartość produkcji ogółem - Total procluclion valuc

Sadzeniaki - Scccl potatoes własne - own

z zakupu - purchasccl

Nawozy mineralne - 1vlineral fcrtilizcrs :lZOIOWC - nitrogcn

fosforowe - phosphorus

potasoll'c - potassium

Środki ochrony roślin - Plant protcction agents

herbicydy - hcrbicicles

fungicydy -fnngiciclcs

insektycydy -insccticiclcs

zaprawa nasienna - seed dressing

Praca Inclzka - Human labour

Sila poci<1gowa - Draft force

Koszty bezpośrednie na I ha uprawy-Direct costs per

I ha of cultivation

Nadwyżka bezpośrednia na I ha uprawy- Direct snrplus

per I ha of cultivation

Zródlo: Obliczenia wlasnc.

Source: Own calculation.

2000 5200.0 840,0 6040.0 1240.0 640.0 600,0 264,4 78.0 115.0 71,4 249.(i 204.0 45.6 1575.0 1608.0 4937,0 1103.0 Lata - Years 2001 2002 5590.0 6500.0 910.0 1050.0 6500.0 7550.0 1:ns.o 1450.0 68X,O 800.0 650.0 650.0 287.X 21_)8.0 90.0 98.-1 125.0 127.5 72.8 72.1 280.0 2X0.2 228.0 238.2 52.0 42.0 1650.0 1867.5 1710,0 195').0 5265.8 5X5-1.7 123-1.2 16')5 .3

Jak vvynika z zaprezentowanych danych, opisujących warunki ekonomiczne pro -dukcji ziemniaka w rejonie Siedlec, największa nadwyżka bezpośrednia z I hektara

uprawy występowa·la w 2002 roku, a więc w roku o najniższych zbiorach spośród amlii

-zowanych lat. Wedlug Re111bezy [ 1997], wysoka elastyczność cen wzgli;:de111 podaży

w polączeniu ze stosunkowo wysokimi wahaniami plonów powodują dużą nies1abilność

cen na rynku. Wahania cen mogą być negatywnie odbierane nie tylko przez producen -tów, ale także przez jednostki zajmujące się przetwórstwem i handlem. Wysokie ryzyko

cenowe produkcji ziemniaka obniża jego konkurencyjność względem innych upraw,

a także ujemnie wplywa na wielkość nakladów, które mają wplyw n;:i p07.iom uzyski

-wanych plonów rRembeza 2002J.

Podsumowując możemy stwierdzić, że najlepszy efekt ekonom ic711y produkcji

ziemniaka mogą otrzymać producenci uzyskujący plony okolo 300 dl z ha, niezależnie od relacji cenowych w badanych sezonach.

Niekorzystna sytuacja polskiego rolnictwa powoduje, że rolnicy, kierując sit,: wzgli;: -dami ekonomicznymi, ograniczają naklady na produkcji;: ziemniaka, obniżając w len sposób koszty produkcji. Zmniejszanie dawek nawozów mineralnych or;1z 1.nikome stosowanie chemicznych środków ochrony prowadzą do spadku plonów

I

Slarczewsk i

i TrojanO\.vska 2000]. Dlatego też producenci ziemniaków powinni poszukiwać Iakich

24 A. Bo111bik, A. Wolska rozwiązai1, które obniżając koszty, nie spowodują spadku ilości i jakości plonu (np.

uprawa odmian o zwiększonym stopniu odporności na choroby pozwoli stosować

znacznie mniej środków chemicznych, co jest ważne nie tylko z punktu widzenia ekon

o-miki, ale także i zdrowej żywności). Przeprowadzona analiza wskazuje na ekonomiczne

uzasadnienie stosowania większych nak1adów (zgodnych z zaleceniami), które nie tylko

powodują zwiększenie plonów, ale także poprawę jakości bulw. Wraz ze wzrostem

wymaga11 konsumentów priorytetem staje się nie tylko wysokość plonu, ale także i jego

jakość, gdyż tylko ziemniaki o wysokich walorach konsumpcyjnych znajdą nabywców nie tylko w kraju, ale i za granicą. Stosowanie kwalifikowanych sadzeniaków,

odpo-wiedniego nawożenia i pelnej ochrony oraz stosowanie się do zalece11 agrotechnicznych zmniejsza udzial bulw zdeformowanych i porażonych chorobami, co zwiększa

konku-rencyjność produktu na rynku [Chotkowski 2000].

Tabela 5. Struktura wartości produkcji i kosztów bezpośrednich oraz nadwyżka bezpośrednia produkcji ziemniakajaclalnego (w zlotych) przy plonie 300 cit z ha

Table 5. Structure or production value and direct costs and direct surplus or eclible potato

pro-cluction (in PLN) al the yield or 300 dl rrom ha

Wys1ocgólnic11ic -Spccification

Plon handlowy -Con1111crci:tl yiclcl 1'1011 ulmc111y -Sidc yiclcl

Wartusć procl11kcji ogóknt -Total procluction valuc Sad1c11iaki -Scccl putatocs

\\lilSllt..:- DWll z 1:1k11pu - p11rchasccl

Nawo1y mincr:tlnc-Mincr:tl fcnilizcrs

a101owc - nitrogcn

frisforowc - phosphorus

potasowe - pot:1ssium

Srnclki ochrony rosi in - l'lant protcction agcnts herbicydy - hcrhiciclcs

fungicydy - fungicid,·s insektycydy - insccticicks

~~raw;1 11;1~ic1m;1 - scccl drcssin2:

l'raca l11cl1k:1 - 1111111:111 labour

Sila poci:1gowa - Draft force

Kos1t; hc1pośrcdnic na I ha upra11y-Direct costs per I haofrnliiv:llinn

Nad11 'Aa b..:11H1śrcdnia na I ha uprawy- Direct surplus per I ha ul· c11ltivation 2000 s.rno.o 1080.0 9480.0 1560.0 1560.0 441,0 10.+.0 184.0 153.0 882.3 387.5 340.0 45.6 100,2. 1785.0 1876.0 65.J.J.3 2935.7 Lata - Ycars 2001 2002 9030,0 I 0500.0 1170,0 1350,0 I 0200.0 11850.0 1690,0 1820,0 1690,0 1690.0 476,0 489,6 120.0 131.2 200.0 204.0 156.0 154,.J 974.8 1013.7 444.0 452.0 380.0 397.5 52,0 42.0 08,8 122.2 1870.0 2116.5 1995.0 2285.5 7005,8 7595.3 3194.2 .+25.+.7 ~~~~~~~~~ ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~-i 11 »dl o Oill1c1<.:11ia 11 Jasne.

Sourcc:. Own c:tlrnl:llio11.

l11tcgrac_ja rynku Unii Europejskiej i rynku polskiego powinna sklonić producentów ?ien111iaka do poszukiwa11iJ rozwiązai1, które uniemożliwią konkurencji z krajów zacho d-11iocurnpcjskich wyparcie rodzimych producentów. Dlatego już dziś rolnicy powinni sobie 1adnć pytania: co. jak i ile produkować, aby sprostać wymaganiom stawianym

pr1cL coraz bardziej wymagających konsumentów. Kupiec [ 1999] podaje, że stosunek

Wvbrane c::.y11niki ksztaltujqce efekt ekono111ic::.11y produkcji .. ₂₅

konsumentów do produktów żywnościowych w ostatnich latach uległ znaczącym zmia

-nom. Rozszerzenie asort)'mentu produktów dostępnych na rynku po wielu latach ni

edobo-rów żywnościowych oraz wzrost cen żywności zmusiły konsumentów cło poszukiwania produktów, które charakteryzują się wysokim poziomem jakości.

WNIOSKI

I. W analizowanych latach najwyższe ceny ziemniaka uzyskiwali producenci w

se-zonie 2002/2003, które były wynikiem reakcji rynku na niewielką podaż, spowodowaną

bardzo niskimi zbiorami. Sezon ten charakteryzował się również najniższą tendencją cło

zmian rynkowych cen ziemniaka. W pozostałych dwóch sezonach zmienność cen

kształtowała się na zbliżonym poziomie.

2. Zasadniczy wpływ na efekt ekonomiczny produkcji ziemniaka jadalnego, oprócz cen podstawowych środków plonotwórczych oraz płodów rolnych w danym okresie, ma stosowana technologia produkcji.

3. Największą nadwyżkę bezpośrednią z I ha produkcji ziemniaków uzyskano przy

technologii intensywnej, niezależnie od sezonu wegetacji.

PIŚMIENNICTWO

Bombik A., Markowska M., Rymuza K .. Starczewski .I.. 1998. Cechy jakości zie1nniab jadalnego w sieci handlowej Siec.lice. Bibliothcca Fragmcnta Agronomica 60. 67-75.

13ombik A .. Wolska A., Markowska M .. 2004. Ceny i jakość ziemniaka jadalnego na rynku si

e-cllcckim. Zeszyty Problemowe Postr,;pów Nauk Rolniczych, PAN. Warszawa.

Borówczak F.. Koziara W., Grześ S., Gladysiak S .. 1998. Produkcyjne i ekonorniczm: ell:kty różnej intensywności uprawy ziemniaka. Roczniki AR w Poznaniu. I. .'i2. l.'i9-167.

Chotkowski J .. 1997. Produkcja ziemniaków. Technologia - Ekonomika - Marketing. 11-1/\R. Bonin. 339-340.

Chotkowski .I .. 1999. Kierunki rozwoju rynku na przykladzie branży 1.icmniaka. Postc,:py Nauk Rolniczych 5. 61-69.

Chotkowski .I.. 2000. Technologiczne i l)'nkowc czynniki oplacalności produkcji zie1n11iak,°iw. Zagadnienia Ekonomiki Rolnej 2-3. 48-.'i9.

Chotkowski J .. Rcmbcza J .. 199-1-. Ekonomia przechowalnictwa 1.icmniaków. W: Produkcj~1

roślinna - technologia p17.cchowalnictwa zbóż. ziemniaków i pasz. Fundacja .Yo1w,».i

SGGW". Warszawa, 149-150.

Gladysiak S .. Borówczak F .. 1996. \.\/pływ pogody. deszczowania i 11a1Vożcnia <irntowcgo n;1

plony ziemniaków IV 1Viclolctnich cloświaclczcniach IV warnnkach Wielkopolski. /.es1.y1y Problcrno1Vc Postępów Nauk Rolniczych. PAN. Warszawa 438. 53-60.

Gruczek T.. 2002. Systemy p!oclozmianów w gospodarstwach produkujących zie111ni;1ki. W:

Nowacki W. (red.): Poclr~cznik producenta ziemniaków. 111/\R. Jadwisin. 13-16.

Krasowicz S .. 1999. Ekonomiczna ocena ploclozrnianów zbożowych w różnych warunkach glebo

-wych. Roczniki Nauk Rolniczych. G. 88. (I), I 17-125.

I< upiec 13 .. 1999. Polski konsument w lat;1ch 90. Czas zmi<in czas i.ącla1i. W: l'ol!->ki a •robi111c.-, w okresie przemian rynkowych: analizy przypadków. F/\P/\. Warszawa. 31-39.

Mazurczyk W., 1996. Wyznaczanie potcncjalu produkcji biomasy oraz kwantyfikacja wybra11ych czynników ksztaltujących plon ziemniaka. Bibliothcca Fragmcnta /\gro110111ic~1 52. 5-39.

26 A. 80111/Jik, A. Wolska Mt:todyka liczenia nad11·yżki bezpośredniej i zasady typologii gospodarstw rolniczych, 2000.

FAPA, Warszawa.

Rembeza .I .. 1997. Mechanizmy ksztaltowania cen ziemniaków jadalnych. Ziemniak Polski 3,

18-24.

Rembeza J .. 2002. Uwarunkowania ekonomicznej efektywności nakladów w produkcji ziemnia

-ka. Pamii;:tnik Pulawski 130/11, IUNG Puławy, 625-634.

Rocznik Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej, 2003. GUS, Warszawa. Rykaczewska K .. 1999. Pozycja i oferta. Nowoczesne Rolnictwo 6, 10-1 l. Samuelson W.F., Marks S.G .. 1998. Ekonomia menedżerska. PWE, Warszawa.

Starczewski J .. Trojanowska M .. 2000. Kierunek produkcji a opłacalność uprawy ziemniaka.

Zeszyty Naukowe AP w Siedlcach. Ekonomika i Organizacja Rolnictwa 58, 158-188. Szlachta K .. 1995. Uwarunkowania rozwoju rynku ziemniaków w Polsce. Materiały konferencyjne

,./\grubizncs - sian i możliwości rozwoju··. WSRP, Siedlce, 225-231.

SELECTEO FACTORS INFLUENCING THE ECONOMIC EFFECT

OF POTATO PRODUCTION

Ahstract. The airn or 1he paper was to analyze the variability or edible potato market prices

and the level 01· direct surplus in polalo production in the Siedlce region. al three production

tcchnologies: extensive. halr-inlensive and intensive. The direct surplus was calculaLed

accorcling 10 the European Union standards. The level or edible potato market prices in

the exarnined period proved a marked relation between surplus and price. High prices in

the auturnn or 200 I and spring of 2002 resulted from the market reaction on very small

potalo 1uhcr yields. High prices in the autumn or 2002 cuuld rol low rrom 1he decreasing

potalo cul1iva1ion area. The most stable potalo prices were observed in the season of

200212003. The research carricd out proved thal the outlay level signiricantly inlluenced the cconornic ellects or potalo production. lncreasing yields and direct surplus per

I hcc1are lollowed the growing potalo cultivation intensilication. The bcst economic elTect

per I hcct;1re was possihle to he obtaincd by produccrs al the yicld or 300 cit per hcctare

(inlcnsive 1echnology), independent ul" the price relations in the cxarnined scasons.

Key wonls: po1a1u. produc1ion cosls, direct surplus. pricc

Zaakceptowano do druku - Accep!ed l"or print: I 0.12.2004