R O C Z N IK I G L E B O Z N A W C Z E T. X X X , N R 2. W A R S Z A W A 1979
JÓZEF KOC
W PŁYW TEM PERATURY, W ILGOTNOŚCI GLEBY I DODATKU NAW OZÓW NA INTENSYW NOŚĆ ROZKŁADU OSADÓW
GA RBARSKICH
In sty tu t C hem izacji R o ln ictw a A k ad em ii R oln iczo-T ech n iczn ej w O lsztyn ie
Je d n y m z m ateriałó w odpadow ych, k tó re p roponuje się w yko rzystać rolniczo, są osady pochodzące ze ścieków garbarskich. A uto rzy d o ty ch
czas opublikow anych prac [3, 4, 7, 8, 11] w nioskują, że ze w zględu na
znaczną zaw artość składników pokarm ow ych oraz m aterii organicznej pow inny one być w ykorzy stan e do naw ożenia gleb. W przeprow adzo nych dośw iadczeniach w azonow ych i polow ych uzyskano pod ich w pły
wem znaczne zwyżki plonów roślin [4, 7, 8, 9, 14]. W ykorzystanie sk ład
ników pokarm ow ych było stosunkow o niskie. Osady g arb arsk ie są n a wozem zasobnym w azot, w apń, siarkę. Pozostałe składniki w ystępu ją w ilościach n iew y starczający ch na pokrycie zapotrzebow ania roślin lub w ykorzystyw ane są tylko częściowo. K om postow anie osadów g a rb a r skich z różnym i form am i nawozów w apniow ych dało istotną zwyżkę plonu g ryk i tylko w przy padk u zastosow ania w ęglanu w apnia [14]. Na podstaw ie dotychczasow ych badań p ro p on u je się w ykorzystyw ać ro ln i
czo tylko osady o niskiej zaw artości chrom u [10].
W badaniach n a d rolniczym w yk o rzy stan iem osadów ściekow ych w ażnym zagadnieniem jest poznanie przebiegu rozkładu w glebie zaw ar tej w nich m aterii organicznej. Ma to szczególne znaczenie, gdy osady zaw ierają sub stan cje bardzo wolno rozkładające się i w yw ierające u je m ny w pływ na fizykochem iczne właściwości gleby. Do tak ich substan cji n ależą tłuszcze i oleje m ineralne, k tó ry c h osady zaw ierają 1,1-26,2% w stosunk u do suchej m asy [3]. Szybka m ineralizacja prow adzi do w zro stu zaw artości składników pokarm ow ych w glebie. W przyp adk u ró w noczesnego w ystąp ienia m aksim um zaw artości przy sw ajaln y ch sk ład n i ków pokarm ow ych w glebie z m aksim um zapotrzebow ania roślin na te
składniki o trz y m u je m y zwyżkę plonu ro ślin [12].
74 J. Кос
w yko rzystan ia osadów g arb arsk ich nie badano procesu ich rozkładu w glebie.
M ETO D Y K A B A D A Ń
Intensyw ność m ineralizacji su b stan cji organicznej w glebie m ożna określić n a podstaw ie ilości w ydzielonego d w u tlen k u w ęgla.
W celu o k reślenia p rzebiegu ro zk ład u osadów g a rb a rsk ic h p rze p ro wadzono dośw iadczenie m odelowe. Do tego celu sporządzono zestaw, w zorując się n a opisie podanym przez P i a s e c k i e g o [13].
P o m iar intensyw ności w ydzielania C 02 z gleby przeprow adzono w
sposób następ u jący : 200 g g leby um ieszczono w kolbie stożkow ej po
jem ności 500 ml. W ydzielający się C 02 w iązan y był przez 0,1 N NaOH.
Ilość C 02 obliczano z różnicy m iareczkow ania 0,1 N HC1 n a jp ie rw wo
bec fenoloftaleiny, a n astęp nie wobec m etylo ran żu.
D w utlen ek w ęgla oznaczano do 170 dnia. Różnicę m iędzy glebą z
osadem g arb arsk im i glebą bez osadu p rzy jęto jako C 02 w ydzielony
z rozkład u osadu. P o zakończeniu dośw iadczenia oznaczono w glebie zaw artość w ęgla m etodą T iu rin a o raz zw iązki próchniczne w edług В o-
r a t y ń s k i e g o i W i l k a [1].
W dośw iadczeniach ty ch zbadano osady z g arb a rn i roślinnej w Ł ody gowicach, chrom ow ej w Żyw cu i roślinno-chrom ow ej w K ępicach w po
rów n an iu z oborn ik iem (tab. 1). Na tle przebiegu m ineralizacji osadu
z Kępic zbadano w pływ n a ten proces: różnej w ilgotności gleby — 20,
60, 80% m aksym alnej pojem ności w odnej, te m p e ra tu ry — 14, 22 i 30°C,
d o datku CaC0 3 — p ełna kw asow ość h y d ro lity czn a, nawozów m in e ra l
nych — 0,1 g N w NH4NO3, 0,15 g P205 w superfosfacie i 0,2 g K20
w soli potasow ej 60%.
Rów nocześnie przeprow adzono dośw iadczenie w doniczkach plasty
-T a b e l a 1
S k ła d ch em iczn y osadów g a r b a r s k ic h i o b o r n ik a u ż y ty c h do d o św ia d cz eń C h e m ica l c o m p o s it io n o f ta n n e r y s lu d g e s and farm yard manure a p p l ie d i n t e s t s
Osad z g a r b a r n i S lu d g e s from t a n n e r ie s Sucha masa Dry m a tte r P o p ió ł Ash c o n t e n t T łu s z c z e i o l e j e F a t s and o i l s A zo t N it r o g e n F o s f o r P hosph oru s P o ta s P o ta ssiu m Wapń C alcium % w % s u c h e j masy i n % o f d ry m a tte r Ł odygow ice 1 2 ,8 3 7 ,3 2 , 3 3 4 ,3 7 0 ,6 5 0 ,1 0 9 ,3 0 Ż ywiec 1 9 ,6 4 4 ,9 1 8 ,2 5 3 ,9 4 0 ,9 4 0 ,0 8 9 ,2 0 K ępice 2 5 ,8 5 6 ,1 2 ,3 0 2 ,5 0 0 ,6 2 0 ,0 7 8 , 9 0 O bornik Farmyard manure 2 3 ,3 1 9 ,4 - 2 ,0 2 1 ,4 8 2 ,3 0 0 , 3 4
W p ływ różnych c z y n n ik ó w n a rozkad od p ad ów garbarskich 75
kowych o pojemności 1 kg gleby. W doświadczeniu tym określono prze miany azotu w glebie oraz wpływ na ten proces wilgotności gleby. Po 30, 60 i 170 dniach pobrano do analiz chemicznych po 1 próbce z każdej kombinacji. Oznaczono zawartość azotu ogółem metodą Kjeldahla, azo tu amonowego metodą Olsena w modyfikacji Richardsona oraz azotanów w wyciągu wodnym kolorymetrycznie z kwasem dwusulfofenolowym [5].
Do badań użyto warstwy ornej gleby brunatnej kwaśnej wytworzo nej z piasku słabo gliniastego, zawierającej w 100 g 0,560% węgla or ganicznego i 49,6 mg azotu. Była to gleba zasobna w fosfor i średnioza- sobna w potas. Osady dodawano w ilości 2% suchej masy osadu w sto sunku do suchej masy gleby i dokładnie mieszano.
W Y N IK I B A D A Ń
Rozkład osadów garbarskich przebiegał najintensywniej w ciągu pierwszych 30 dni, następnie intensywność tego procesu stopniowo ma lała i około 60-70 dnia następowało obniżenie tego procesu do stałego poziomu (rys. 1). Rozkład obornika w tych samych warunkach przebie gał intensywnie w ciągu pierwszych 70 dni, a znaczne zmniejszenie ilości wydzielonego COz następowało dopiero po 145 dniach.
R ys. 1. In ten sy w n o ść w y d ziela n ia C 02 z g leb y w c za sie rozkładu osad ów garb arsk ich
1 — o s a d Ł o d y g o w ic e , 2 — o sa d K ę p ic e , 3 — o s a d Ż y w ie c , 4 — o b o r n ik
T he C 02 secretio n in ten sity from soil during th e tan n ery slu d g e décom p osition 1 — s lu d g e fr o m Ł o d y g o w ic e , 2 — s lu g e fr o m K ę p ic e , 3 — s lu g e fr o m Ż y w ie c , 4 — fa r m y a r d
76
Z całej ilości w ęgla organicznego w niesionego do gleby uległo prze m ianom do C 0 2 w p rzypad k u o bornika — 33%, osadu z Żyw ca — 36%), osadu z Łodygow ic — 22°/o, a osadu z Kępic — 21%. Stopień m in eraliza cji obornika i osadu z Żyw ca był zbliżony, n ato m iast dw a pozostałe osa dy ulegały rozkładow i w znacznie m niejszym stopniu.
W apnow anie gleby zwiększyło stopień m ineralizacji osadu g a rb a r skiego o 9%, a do datek naw ozów m in e raln y c h o 5% (rys. 2). W pływ C aC 0 3 i naw ozów m in eraln y ch w ciągu całego o k resu badań nie był jednakow y. W pierw szym okresie do 30 dnia różnica w ilości C 0 2 w y dzielonego z próbek: gleba + osad g a rb a rsk i + C a C 0 3 i gleba + + C aC 0 3, była m niejsza niż m iędzy glebą z osadem i sam ą glebą. Mo gło to być w ynikiem w olniejszej m ineralizacji osadu, jak rów nież re a k cji: gleba + w ęglan w apnia. Zastosow ana m etoda nie pozw alała na o d dzielenie C 0 2 pochodzącego z ty ch dw u procesów. W okresie od 30 do 170 dnia w ęglan w apnia i naw ozy m in eraln e w płyn ęły dodatnio na in tensyw ność w ydzielania C 0 2 z ro k ład u osadów garbarskich. W ęglan w apnia działał tu korzystniej.
W ilgotność gleby w yw arła isto tn y w pływ na przebieg rozkładu osa dów g arb arsk ich (rys. 3). N ajkorzy stn iejsza okazała się w ilgotność gleby rów na 60% m aksym alnej pojem ności w odnej. W glebie o tej w ilgotno ści ulegało rozkładow i o 47% więcej su b stan cji organicznej osadów niż
R ys. 2. W p ływ dodatku n a w o zó w m in era ln y ch i w ap n a na in ten sy w n o ść w y d ziela n ia C 02 w czasie rozkładu osad ów garb arsk ich (osad K ępice)
l — b e z n a w o z ó w m in e r a ln y c h , 2 — N 0}i 0p0,i5 K 2 0 g /l k g g le b y , 3 — C aC03 1 , 2 g /l k g g le b y
The in flu en ce of a d d ition of m ineral fertilizers and lim e on the C 02 secretion in te n sity d u rin g the tan n ery slu d g e d ecom p osition (slu d ge from K ępice) 1 — w it h o u t m in e r a l fe r t iliz e r s , 2 — N0jloPo,i5K 2o g / k g o f s o il, 3 — C a C 03 1,2 g/ 1 k g o f s o il
Wpływ różnych czynników na rozkad odpadów garbarskich 77
R ys. 3. W p ływ w ilg o tn o ści g leb y na in ten sy w n o ść w y d ziela n ia CC>2 w c za sie roz k ład u osad ów garb arsk ich (osad K ępice)
p r o c e n t m a k s y m a ln e j p o j e m n o ś c i w o d n e j: 1 — 20, 2 — 60, 3 — 80
T he in flu en ce of soil h u m id ity on th e C 02 secretio n in te n sity d u rin g th e tan n ery slu d ge d eco m p o sitio n (slu d g e from K ęp ice)
p e r c e n t o f m a x im u m w a t e r c a p a c ity : 1 — 20, 2 — 60, 3 — 80
Rys. 4. W p ływ tem p eratu ry na in ten sy w n o ść w y d z ie la n ia C0 2 z g leb y w czasie rozk ład u osad ów garb arsk ich (osad K ępice)
1 — 14°C, 2 — 22°C, 3 — 30°C
T he in flu en ce of tem p eratu re on the C 02 secretio n in te n sity from soil during the tan n ery slu d g e d ecom p osition (slu d ge from K ępice)
Z aw artość a z o t u ogó łem i a z o t u m in e r a ln e g o w g l e b i e z o sa d a m i g a r b a r s k im i
mg N /1 0 0 g g le b y j
The c o n t e n t o f t o t a l and m in e r a l n it r o g e n i n s o i l w it h added ta n n e r y s lu d g e s
i n mg A /1 0 0 g o f s o i l | T a b e l a 2 !00 W ilg o tn o ś ć P o c z ą tk o Po 30 d n ia c h - A f t e r 30 d a y s Po 6 0 d n ia c h - A f t e r 60 d a y s Po 170 d n ia c h - A f t e r 170 d a y s W ariant T reatm ent g le b y % m .p .w . S o i l h u m id it y , % o f ш•w• с • wa zaw ar t o ś ć a z o tu I n i t i a l n it r o g e n c o n t e n t C02 w % s u b s t a n c j i o r g a n ic z n e j o sa d u C02 l n o r g a n ie m a t t e r o f e lu d g e В o g ó łem T o t a l U и-ш4 N-R03 C02 w % s u b s t a n c j i o r g a n i c z n e j o sa d u C02 i n o r g a n ie m a t t e r o f s lu d g e N o g ó łem T o t a l H n-nh4 N-K0 3 C02 w % s u b s t a n c j i o r g a n ic z n e j o sa d u C02 i n o r g a n ie m a t t e r o f e lu d g e 11 ogółem T o t a l N K-im4 U-NO 2 G leb a - S o i l 60 4 9 ,6 - 4 9 ,6 1 ,8 2 4,00 - 4 8 ,2 1»12 2,58 - 5 2 ,8 0 ,8 1 4 ,5 7 G leba + o s a d z Ł od ygow ic S o i l + s lu d g e from Ł od ygow ice
60 1 3 5 ,0 16, 0 1 2 7 ,8 1 ,8 2 1 3 ,5 5 18,8 1 2 9 ,5 1 ,4 0 7 , 7 4 2 2 , 3 1 2 4 ,3 0 , 9 8 1 1 , 6 1 G leba + o s a d z Żywca S o l i + s lu d g e froiç Ż yw iec G leb a + o s a d 60 1 2 8 ,4 2 6 , 3 1 0 8 ,3 2 ,1 7 2,50 3 2 ,1 1 0 7 ,6 2 ,7 3 3 ,1 0 36,0 1 0 9 ,0 1,12 7 ,7 4 z K ę p ic S o l i -i- s lu d g e from K ę p ice 60 *124,6 1 3 ,9 1 2 0 ,9 2 ,4 5 1 0 ,1 3 1 7 ,2 118,1 1,68 6,58 2 1 , 2 111,1 0 ,8 1 7 , 6 4 G leba - S o i l 20 4 9 ,6 - 4 9 ,6 2 , 0 3 3 ,2 4 - 4 8 ,2 1,26 2 ,5 1 - 5 3 ,5 1 ,3 0 2 ,9 9 G leb a + o s a d z K ępic S o i l + e lu d g e from K ęp ice 20 1 2 4 ,6 8 , 9 1 2 3 ,2 2 ,2 4 5 ,7 5 11,1 1 2 2 ,5 1 ,5 4 4 ,2 1 1 4 ,9 1 1 6 ,7 0 , 9 5 5 ,4 3 G leb a - S o l i 80 4 9 ,6 - 4 9 ,6 1 , 1 2 3,22 - 4 8 ,2 1,12 2 ,2 8 - 50,0 0 , 6 7 2,68 G leba + o s a d z K ę p ic S o l i + e lu d g e from K ęp ice GO 1 2 4 ,6 10,1 1 2 2 ,3 1 ,5 6 8,18 12,6 1 1 3 ,9 1 ,3 3 4 ,2 9 1 6 ,3 1 1 2 ,5 1 ,5 4 6 , 4 3 J. К о с
Wpływ różnyich czynników ma rozkad odpadów garbarskich 79>
przy w ilgotności 20% m.p.w. Zw iększenie w ilgotności gleby do 80% m .p.w. obniżyło ilość zm ineralizow anego osadu o 30% w stosun ku do w ilgotności 60% m.p.w.
Intensyw ność w ydzielania CC2 p rzy rozkładzie osadów garb arsk ich
była uzależniona od te m p e ra tu ry (rys. 4). W ciągu pierw szych 60 dni
ilość w ydzielonego C 02 była d o d atn io skorelow ana z tem p e ra tu rą . M ię-
dzy 70 a 170 dniem , gdy porów nyw ano tylko te m p e ra tu ry 22 i 14°C, inten sy w n iejszy rozkład osadów obserw ow ano przy tem p e ra tu rz e 14°C.. P rzez cały o k res b ad ań obserw ow ano stopniow e obniżanie się zaw ar
tości azotu ogółem w glebie z osadam i (tab. 2). Stosunkow o najw y ższe
u b y tk i azotu stw ierdzono w glebie z osadem z Żyw ca — 20,8 m g /l00 g
gleby, m niejsze n ato m ia st dla osadów z K ępic — 13,5 mg i Łodygow ic
— 11,0 mg. Całość s tra t azotu z gleby in k ub o w anej z osadem z Żyw ca
stw ierdzono w ciągu pierw szych 30 dni, k ied y to nastąp iła in te n sy w n a jego m ineralizacja. D la pozostałych osadów u b y tek azo tu z gleby n a s tę pow ał sy stem atycznie przez cały okres. Z m niejszenie w ilgotności gleby
do 20% m .p.w. lub zw iększenie do 80% m.p.w. zm niejszyło s tr a ty azotu
z gleby z osadam i.
P rzez cały o k res badań u trzy m y w ała się w ysoka zaw artość azotu m i n eralneg o w glebie z osadam i. Szczególnie w ysoka była zaw artość azo
tan ó w (2,5-13,55 m g N -lN0 3/100 g gleby). W glebie z osadam i z Łodygo
wic i Kępic, gdzie n astępo w ała system aty czna m ineralizacja azotu, ob serw ow ano w yższe zaw artości azo tu m ineralnego: 8,45-15,37 m g N/100 g. W glebie z osadem z Żywca, gdzie cały u b y tek azotu nastąp ił do 30 dnia„
T a b e l a 3
Z aw artość f r a k c j i w ę g la w g l e b i e po 170 d n ia c h ro z k ła d u The c o n t e n t o f ca r b o n f r a c t i o n s i n s o i l a f t e r 170 d a y s o f d e c o m p o s itio n
W ariant
С o gółem С b itu m in i wosków С r o z p u s z c z a lny w 0 ,1 N Na jP„0rr
С kwasów
huminowych С kwasów fu lw ow ych С n ie h y d r o - l i z u j ą c y T reatm ent T o t a l С С o f b i t u mens and
w axes 4 2 7 С s o lu b le i n 0 ,1 N Na^Pg0y С o f humic a c i d s С o f f u l v i c a c i d s N o n -h y d ro -ly z a b l e G leb a - S o i l 0 ,4 2 4 0 ,0 3 7 . 0 ,1 0 6 0 ,0 5 9 0 ,0 4 2 0 ,1 8 0 G leba + 03ad z Ł odygow ic S o i l + s lu d g e from Ł odygow ice 0 ,8 1 7 0 ,1 2 5 0 ,1 3 6 0 ,0 8 3 0 ,0 5 7 0 ,4 1 6 G leba + o sa d z Żywca S o i l + s lu d g e from Żywiec 0 ,8 1 2 0 ,1 7 3 0 ,0 9 5 0 ,0 6 4 0 ,0 5 7 0 ,4 1 3 G leb a + o sa d z K ępic S o i l + s lu d g e from K ęp ice 0 ,7 2 6 0 ,1 4 2 0 ,1 0 8 0 ,0 8 0 0 ,0 3 6 0 ,3 6 0 G leba + o b o r n ik S o i l + farm yard manure 0 ,8 5 0 0 ,1 1 0 0 ,1 3 7 0 ,1 1 4 0 ,0 6 0 0 ,4 2 9
80 J. Кос
stw ierdzono 4,67 mg N m ineralnego w 100 g gleby, a m aksym alnie 8,86
mg N m in e ra ln e g o /l00 g gleby po n astęp n y ch 140 dniach.
Z aw artość azotu m ineralnego w glebie z osadam i była uzależniona od jej wilgotności. N ajw yższe zaw artości tej form y azotu stw ierdzono
p rzy w ilgotności rów nej 60% m.p.w., a najniższe przy 20% m.p.w.
Po 170 dniach in k u b acji gleby z osadam i większość pozostałych
związków organicznych (tab. 3) stanow iła fra k c ja węgla nie h y d ro lizu ją-
cego — 49,6-51,4% . O sady g arb arsk ie p o w o d o w a ł y 3,4-5,7-krotny w zrost
zaw artości w ęgla b itu m in . W pływ osadów n a zw iększenie zaw artości w ę
gla rozpuszczalnego w 0,1 N N a4P207 oraz kw asów hu m inow ych i fu l-
w ow ych jakkolw iek był korzystny, to jed n a k m niejszy niż obornika.
PO D SUM O W AN IE
P rzedstaw ione w yniki badań w skazują, że intensyw ność rozkładu
osadów g arb arsk ich zależy od ich pochodzenia i składu chem icznego oraz od w aru nk ów glebow ych. O sady z g arb a rn i w Żyw cu, m im o znacznej za w artości tłuszczów, uległy m ineralizacji w podobnym stopniu jak obo r nik. Stopień rozkładu pozostałych osadów był o 30% niższy. M a z u r
i S z a f r a n e k [11] stw ierdzili, że osady g arb arsk ie już na poletkach
osadow ych ulegają przem ianom ; w y ek strah o w ali z nich związki próch- niczne. W glebie nie n a stę p u je jed n a k pogłębienie tego procesu, czego w ynikiem jest m inim alny w zrost zaw artości związków próchnicznych. O sady z Kępic, k tó re w czasie suszenia n a b ie ra ją konsysten cji to rfistej [3], w glebie ro zk ładają się powoli. W w yniku tego p rzy rost zaw artości su b stan cji organicznej w glebie przypada na związki nie hydrolizujące oraz b itum iny. Stw ierdzone zależności są zgodne z w ynikam i dośw iad
czeń polow ych [11], w k tó ry c h wyższe nagrom adzenie b itu m in uzyskano
w glebie z osadem z Żywca, zaw ierający m 8-26% tłuszczów w suchej masie [3].
Om ówione w yniki badań oraz w cześniejsze prace [3, 10, 14] sugeru ją,
że n a sub stancję organiczną osadów g arb arsk ich składają się związki ła two i w k ró tk im czasie ro zk ład ające się oraz substancje, k tó ry c h roz kład w glebie jest powolny. M ineralizację pierw szej g ru p y uzyskano w k ró tk im czasie 30-60 dni, druga g ru p a k u m u lu je się w glebie.
P otw ierd za to rów nież przebieg m ineralizacji przy różnej te m p e ra tu rze. W d rugim okresie 70-170 dni, kiedy to przy w yższych te m p e ra tu rach (22°C) n astąp iło w yczerpanie najb ardziej dostępnych dla m ik ro o r
ganizm ów zw iązków organicznych, wyższą intensyw ność w ydzielania C 02
stw ierdzono przy niższej tem p e ra tu rz e (14°C). P o tw ierd zają to rów nież badania T h o m a s a i B e n d i k s e n a [15] w ykazujących, że rozkład osadów w glebie nie je st pełny, a w dłuższych okresach ilość zm inerali- zow anych zw iązków nie zależy od w ahań te m p e ra tu ry .
Wpływ różnych czynników na rozkad odpadów garbarskich 81
osadam i należy stw ierdzić dużą zgodność przebiegu tych procesów. Osa dy g arb arsk ie odznaczają się w ysoką zaw artością azotu w stosu nk u do
w ęgla [3, 4, 7, 8, 11]. W czasie ich rozkładu w glebie n a stę p u je w zbo
gacenie gleby w azot m in eraln y , szczególnie w o k resach intensyw n eg o w ydzielania C 0 2. Oba te procesy przebiegały in ten sy w n ie w w a ru n k a ch o p ty m aln y ch dla rozw oju m ikroorganizm ów , tj. o p tim um pH, w ilgotno ści i tem p e ra tu ry , podobnie jak to stw ierdzono dla torfu, kom postów i o bornika [2, 6, 13].
W N IO SK I
1. W czasie 6 m iesięcy badań su b stan cja organiczna osadów g a rb a r
skich ulegała w glebie m ineralizacji ty lk o częściowo. In ten sy w n ie p ro ces ten przebiegał tylko w pierw szym m iesiącu badań.
2. Stosow anie osadów g arb arsk ich pow oduje w zbogacenie gleby w
związki organiczne. N astęp u je k u m u lacja głów nie zw iązków nie h yd ro - lizujących, p rzy rost zaw artości kw asów hum inow ych i fulw ow ych jest niew ielki.
3. In tensyw ność rozkładu osadów g arb arsk ich zwiększa w apnow anie gleby do odczynu obojętnego, a w ilgotność do poziomu 60% m.p.w.
4. O sady g arb arsk ie przed stosow aniem do naw ożenia pow inny być poddane procesom u ak ty w n iający m ich rozkład.
L IT ER A TU R A
[1] B o r a t y ń s k i K. , W i l k K.: N ow a m eto d a a n a lizy fraikcjonow anej zw iąz- k ó w próchnicznych w g leb a ch m in eraln ych . Zesz. probl. P ost. N auk roi. 40 a, 1963, 157-165.
[2] C y b u l s k i Z.: W p ływ w ilg o tn o śc i g le b y na m in era liza cję azotu obornika. Rocz. gleb ozn . 22, 1971, 1, 137-147.
[3] K o c J., K r e f f t L., M a z u r T.: B ad an ia nad w artością n aw o zo w ą o sa d ó w garbarskich. Cz. I. C h em iczn o-fizyczn a ch arak terystyk a osadów . Rocz. glöbozn. 27, 1976, 1, 103-112.
[41 L i s k a J., K o z i k J.: V y u ziti odpadnieh k o zelu sk y ch k a lu k e hnojemi. Za V ysok u U rodu 1963, 9, 347-349.
[5] L i t y ń s k i T., J u r k o w s k a H., G o r l a c h E.: A n aliza ch em iczn o -ro l- micza. PW N, W arsza w a -K ra k ó w 1972.
[6] M a c i ą к F., L i w s k i S.: In ten sy w n o ść rozk ład u torfu n isk ie g o pod w p ły - iwem dodatku ró żn y ch sk ła d n ik ó w m in era ln y ch i o rgan iczn ych . R ocz. glebozn. 23, 1972, 1, 139-151.
[7] M a s a r у к S.: V y u ziti garb aren sk ych odpadow v poln oh osp od arstve. Aigro- c h em ia 8, 1968, 7, 201-202.
[8] M a z u r T., C i e ć k o Z., K o c J.: C h em iczn o-roln icza ch arak terystyk a o sa d ó w garb arsk ich . GW TS 1972, 2, 47-49.
[9] M a z u r Т., K o c J.: B ad an ia n ad w a rto ścią n a w o zo w ą osadów garbar skich. Cz. II. W p ływ n a w o żen ia osadam i garb arsk im i na plon roślin . Rocz. glebozn. 27, 1976, 1, 113-122.
82 J. Кос
[10] M a z u r Т., K o c J.: B ad an ia nad w a rto ścią n aw o zo w ą osad ów garb ar sk ich . Cz. IV. W p ływ n a w o żen ia osad am i garb arsk im i n a zm iany ch em iczn y ch w ła śc iw o ś c i g leb y . R ocz. gleb ozn . 27, 1976, 1, 137-146.
[11] M a z u r T., S z a f r a n e k C.: Z aw artość sk ła d n ik ó w n a w o zo w y ch i zw ią z k ó w próch n iczn ych w osad ach garbarskich. ,Zesz. n au k . W SR O lszt. 25, 1969, 718, 837-845.
[12] N i k l e w s k i M.: W artość p rod u k cyjn a n a w o zó w organ iczn ych fu n k cją d y n a m ik i ich rozkładu. Z esz. probl. P o st. N au k roi. 1962, 34, 47-67.
[13] P i a s e c k i J.: S tu d ia nad m eta b o lizm em azotu w obornikach w w arunkach g leb o w y ch . W SR S zczecin 1966, rozp raw y n r 2.
[14] S z a f r a n e k C., M a z u r T., K o t e r М. , K o c J., C z a p l a J.: D zia ła n ie osad ów garb arsk ich n a plon i sk ład ch em iczn y jęczm ien ia, gryk i i łu bin u w d o św ia d czen ia ch w a zo n o w y ch . Z esz. n a u k . ART O lsztyn R oln. 3, 1973, 179-198.
[15] T h o m a s R. R., B e n d i k s e n R. U.: D egrad ation o f w a stew a ter argan ies iin so il. Jour. W at. P o llu t. C ontrol, fed . 41, 1969, 5, 808-513.
ю . к о ц ВЛ И Я Н И Е Т ЕМ П ЕРА Т У РЫ , В Л А Ж Н О С Т И ПО ЧВЫ И ВН ЕСЕН И Я У Д О БРЕН И Й Н А ИН ТЕН СИ ВН О С ТЬ Р А З Л О Ж Е Н И Я Д У Б И Л Ь Н Ы Х Ш Л А М О В (ОТХОДОВ) И нститут хи м и зац и и сельск ого хозя й ст в а, С о л ь ск охозя й ст в ен н о-техн и ч еск ая ак адем и я в Ольштьгне Р е з ю м е В лабораторн ы х оп ы тах испы ты валось влияние температуры : 14, 22 и 30° С, влаж н ости почвы эквивалентной 20, 60 и 80% м аксимальной влаахюмкости и добравок С а С 0 8 и м инеральны х удо б р ен и й на п р оц есс м инерализации д у бильны х ш ламов. С равнивали дубильны е ш лам ы и з т р ех к о ж ев ен н ы х п р ед п р и ятий. У становили, что р а зл о ж е н и е дуби л ьн ы х ш ламов п ротекало интенсивно в течение перв ы х 30 дней, затем интенсивность этого процесса постеп ен н о уменьш алась. И з всего количества органического углерода, вносимого в почву в виде дубильного ш лама, подвергалось превращ ению в С 0 2 21-36%. В т а к и х -ж е усл о в и я х было м инерализовано 33% органического углерода из н ав оза. О птимальной для р а зл о ж ен и я дуби л ьн ы х ш ламов ок азал ась в л а ж ность = 60% максимальной влагоемкости. П овы ш ение либо ум еньш ение в л а ж ности почвы сн и ж а л о интенсивность м инерализации ш лам ов. И звестк ован и е почвы и в н есен и е м инеральны х удобр ен и й повы ш ало р а зл о ж е н и е дуби л ь н ы х ш ламов на 5 и 9%. И нтенсивность р а зл о ж ен и я дуби л ьн ы х ш ламов оказы вала п ол ож и тел ьн ую к орреляцию с тем пературой. П рибавка дуби л ьн ы х ш ламов способствовала росту со д ер ж а н и я в почве ор ган и ч еск и х соеди н ен и й . Н ак оп л я лись в главном н егидролизуем ы е соеди н ен и я, прирост сод ер ж а н и я гум иновы х и ф у Львовых кислот бьгл невели к. В почве с дубильны м и ш ламами установлена убы ль общ его азота, к отор ая была тем больш ей, чем и н тенсивнее протекала ми н ерализац ия.
Wpływ różnych czynników na rozkad odpadów garbarskich 83 J. KOC
IN FLU E N C E O F T EM PE R A T U R E, M O ISTU R E CON TEN T IN SO IL A N D A D D IT IO N OF FER T IL IZ E R S O N TH E D EC O M PO SITIO N OF T A N N E R Y
SL U D G E S
D ep a rtm en t o f C h em ization o f A g ricu ltu re, A g ricu ltu ra l U n iv e r sity o f O lszty n
S u m m a r y
In lab oratory tests th e in flu e n c e o f v a r ia b le tem peratu re: 14, 22 and 30°C, m o istu re con ten t in soil: 20, 60 and 80% o f m a x im u m w a ter ca p a city and addition o f m in era l fertilizers o n th e m in era liza tio n p rocess o f ta n n ery slu d g es w a s in v e stig a ted . S lu d ges fro m th ree d iffe r e n t ta n n eries w ere com pared. It has b een found th at th e decom p osition o f ta n n ery slu d ges ran m ore in te n s iv e ly d u rin g th e first 30 d a y s, and th en th e in te n sity o f this p ro cess g ra d u a lly d ecreased . O f th e to ta l am ou n t of organ ic carbon in trod u ced into so il tan n ery slu d ges 21-36% un d er w ent tra n sfo rm a tio n in to C 0 2. U nder the som e co n d itio n s 33% o f organic carbon of farm yard m an u re w ere m in eralized . O p tim al for the ta n n ery slu d g e d ecom p osition p roved to b e th e m o istu re co n ten t o f 60% o f m a x im u m w a ter ca p a city . B oth d ecrea se and in crea se o f th e m o istu re co n ten t in so il caused a red u ctio n of the slu d g e m in era liza tio n in te n sity . L im in g o f so il and m in era l fertilizers caused an in crea se o f th e ta n n ery slu d ge d eco m p o sitio n rate by 5 and 9%. T he in te n sity of th e ta n n ery slu d ge d eco m p o sitio n w a s p o sitiv e ly correlated w ith tem p eratu re. A n addition of ta n n ery slu d ges in to so il resu lted in a gro w th of th e con ten t of organic com pounds in soil. M ain ly n o n -h y d ro ly zin g com pounds u n d erw en t cu m u lation , w h erea s th e co n ten t of h u m ic and fu lv ic acid s in creased o n ly in sig n ific a n tly . A d im in u tio n of th e to ta l n itro g en am ount in so il w ith added ta n n ery slu d ge w as found; th is d im in u tion w a s th e higher the m ore in te n siv e w a s the m in eralization . D r J ó z e f К о с
I n s t y t u t C h e m i z a c j i R o l n i c t w a A R T O l s z t y n
