Badania nad wyczerpującą analizą frakcjonowania związków próchnicznych niektórych gleb

(1)

R O C Z N IK I G L E BO Z N A W C ZE T . X X IV . Z. 1, W A R S Z A W A 1973

ST A N ISŁ A W K O W A LIŃ SK I, JERZY DROZD, M IC H A Ł LIC ZN AR

BADANIA NAD W YCZERPUJĄCĄ ANALIZĄ FRAKCJON OW AN IA ZW IĄZKÓW PRÓCH NICZN YCH NIEK TÓ RY CH GLEB 1

K atedra G leb o zn a w stw a W SR w e W rocław iu K iero w n ik — prof. dr S. K o w a liń sk i

W STĘP

P rzy ch araktery sty ce substancji próchnicznych różnych jednostek ta k sonom icznych gleb stosuje się różne m etody, pozw alające na w ydzielanie tych połączeń w postaci ek strak tów w alkaliach, zw iązkach kom pleksują- cych lub w innych rozpuszczalnikach nieorganicznych i organicznych [1, 2, 6-18]. Po stw ierdzeniu specyficznego oddziaływ ania alkaliów na sub stancję organiczną gleb obecnie coraz częściej używ a się do ek strakcji połączeń próchnicznych roztw orów zw iązków kom pleksujących [1-6, 8, 9, 18], w śród których duże zastosow anie znalazł pirofosforan sodu.

W w ielu analizach składu frakcjonow anego próchnicy pirofosforan sodu jest pierw szym roztw orem , k tóry m tra k tu je się próbkę glebową, a do dalszej ekstrakcji stosuje się roztw ór w odorotlenku sodu. Na tej podstaw ie op arta jest rów nież m etoda analizy frakcjonow anej zw iązków próchnicznych w glebach m ineraln ych opracow ana przez B o r a t y ń s k i e g o i W i l k a [2], którzy u żyw ają 0 ,ln N a4P 20 7 o pH = 7 do w y dzielania z gleby ruchom ych związków próchnicznych. Pozostałe frakcje połączeń próchnicznych zw iązanych silniej z gliniastą częścią gleby w y dzielają za pomocą 0 ,ln NaOH.

Podczas jednorazow ej lub d w ukrotnej ek strak cji odpow iednim rozpusz czalnikiem nie przeprow adza się do roztw oru całkow itej ilości połączeń próchnicznych, ch arakteryzu jący ch daną frakcję. Dlatego w ielu autorów [1, 3, 7, 10, 12-14, 16, 17] uważa, że dla pełnego scharakteryzow ania składu frakcjonow anego związków próchnicznych konieczne jest przepro

1 Praca w yk on an a w ram ach tem atu fin a n so w a n eg o częściow o przez K om itet G leb o zn a w stw a i C hem ii R olnej PA N .

(2)

104 S. K ow aliń sk i, J. Drozd, M. L icznar

w adzenie ekstrak cji w yczerpującej danym rozpuszczalnikiem aż do uzy skania roztw orów o zabarw ien iu jasnożółtym .

B oratyński i W ilk podkreślają również, że należy stosować w yczerpu jącą ekstrakcję określonej g ru p y zw iązków próchnicznych aż do uzyska nia roztw o ru praw ie bezbarw nego, co w edług autorów m etody m a mieć m iejsce zazwyczaj po 3-4-krotnym tra k to w a n iu próbki glebowej odpo w iednim rozpuszczalnikiem [2].

Przeprow adzając ekstrak cję zw iązków próchnicznych 0 ,ln N a4P 20 7 0 pH = 7 m ożna jed n ak stw ierdzić, że w p rzypadkach gleb zwięzłych 1 zaw ierających powyżej 2,5% próchnicy w y stępuje dość duża trudność w uchw yceniu m om entu zakończenia ekstrakcji. R oztw ory uzyskane w dalszych kolejnych ek strak cjach 0 ,ln N a4P 20 7 m ają jeszcze b arw ę b ru - natnożółtą, a uchw ycenie odpow iedniego m om entu zakończenia ekstrakcji m usi być obarczone odczuciem subiek ty w n y m . Poza ty m m om ent p rze rw a n ia ekstrakcji określonym rozpuszczalnikiem , a zwłaszcza pirofosforanem sodu, w pływ a niew ątpliw ie na ilość i jakość dalszych ekstrak tów innym rozpuszczalnikiem w analizie w yczerpującej, co z kolei lim itu je okres trw an ia analizy i jej pracochłonność oraz uzyskane w skaźniki liczbowe.

CEL I M ETO DYKA BADAIŃF

Dotychczas b rak jest ścisłych danych dotyczących m om entu p rzerw a nia ekstrak cji odpow iednich grup zw iązków próchnicznych określonym i rozpuszczalnikam i w tzw. w yczerpującej analizie składu frakcjonow anego próchnicy glebowej i jego w pływ u na w artość poszczególnych w skaźników liczbowych, obrazujących jakościow y skład tych złożonych substancji m asy glebow ej. Dlatego celem naszej pracy b y ły b adania nad w yczerpującą analizą frakcjonow aną zw iązków próchnicznych uzyskanych m etodą B o r a t y ń s k i e g o i W i l k a [2], k tó ra zn ajd u je coraz szersze zastosow a nie w lab o rato riach chem iczno-rolniczych i gleboznaw czych do c h a ra k te ry sty k i substancji organicznej gleb m ineralnych.

W celu pogłębienia prow adzonych bad ań zastosowano pew ną m odyfi kację m etody B oratyńskiego i W ilka, polegającą na rozdziale związków w yekstrah o w an y ch pirofosforanem sodu na kw asy hum inow e i fulw o w e [5] oraz na indyw id u aln ym tra k to w a n iu każdego e k stra k tu niezależ nie od rozpuszczalnika użytego w toku analizy.

W naszych badaniach chodziło o w y jaśn ien ie następujący ch zagadnień: — w jaki sposób przy m etodzie B oratyńskiego i W ilka ek strak cja w y czerpująca w pełnym tego słowa znaczeniu w pływ a na w artość poszcze gólnych w skaźników składu frakcyjnego próchnicy w porów naniu do eks trak cji w yczerpującej zgodnej z in stru k cją m etodyczną, której autorzy [2]

(3)

F rak cjon ow an ie zw ią zk ó w próchnicznych 105

zalecają 3-4-krotne trak to w an ie próbki glebow ej określonym rozpusz czalnikiem ,

— czy otrzym an e w dalszych e k strak tach pirofosforanem sodu zab ar w ione roztw ory zaw ierają jeszcze zw iązki próchniczne tak zróżnicow ane ilościowo i jakościowo, aby na ich podstaw ie m ożna było ustalić m om ent zakończenia ek strak cji jed n y m rozpuszczalnikiem i przejść do następnego eta p u w ydzielania zw iązków próchnicznych innym rozpuszczalnikiem .

Porów naw cze badania przeprow adzono w 3 próbkach glebow ych z po ziom ów próchnicznych rep rezen tu jący ch następ ujące ty p y gleb u p ra w

nych:

— czarnoziem zdegradow any w ytw orzony z lessu o zaw artości 1,213% С ogółem,

— czarną ziem ię sm onicopodobną w ytw orzoną z iłu o zaw artości 1,964% С ogółem,

— rędzinę b ru n a tn ą w ytw orzoną z w apienia triasow ego o zaw artości 2,673% С ogółem.

W łaściwości m ikrom orfologiczne badanych próbek przedstaw iono na rys. 1-5.

P rocentow ą zaw artość poszczególnych frak cji m echanicznych b ad a nych utw orów glebow ych zestaw iono w tab. 1.

I i b i l i i

Skład, m ech an iczn y b a d an y c h p ró b e k glebow ych M e c h a n ic a l c o m p o s itio n o f s o i l sam p les i n v e s t i g a t e d

Typ g le b y S o i l ty p e P o z io m H o ri z o n cm P ro ce n to w a z a w a rto ść f r a k c j i w mm P e r c e n t o f f r a c t i o n s i n тш: ■р гН •н Э и ы ^ «и Р, о ы Л о С >><л — О V S3 Pjr-i •н -н а о о З г ч .н ■И Сб 0+3 ах-н и S С/н О о и о а unJ > 1 , 0 LA О 1 О гН LA OJ О 1 :А О гН о 1 1А OJ О l A О О 1 гН о i LA CVJ О О О О 1 0 ,0 2 --0 ,0 0 6 0 ,0 0 6 --0 ,0 0 2 < 0 ,0 0 2

C zarn o ziem zdegradow any

D egraded chernozem A1 - 0 ,1 0 ,1 0 ,3 1 2 ,5 4 0 ,0 2 4 ,0 8 ,0 1 5 ,0 5 2 ,5 4 7 ,0 C za rn a z ie m ia sm o n ico - podobna Ś m o n i tz a - li k e b la c k e a r t h A1 - 0 ,8 0 ,9 1 ,5 7 ,8 0 ,0 2 ,7 1 0 ,0 4 4 ,0 15 ,8 5 1 ,0 B ę d z in a H o rd z in a s o i l A1 3 ,5 1 1 ,2 1 4 ,9 2 1 ,5 6 ,8 8 , 0 1 2 ,0 1 0 ,0 1 6 ,0 1 4 ,8 3 6 ,0

Po w ydzieleniu b itu m in w badanych próbkach gleb oznaczono skład frak cy jn y próchnicy zm odyfikow aną m etodą B oratyńskiego i W ilka w dwóch w arian tach analitycznych, polegających na:

— w zględnej ek strakcji w yczerpującej przy zastosow aniu 4-krotnego trak to w an ia próbek danym rozpuszczalnikiem , co odpow iadało w zasadzie zaleceniom oryginalnej in stru k cji m etodycznej [2],

(4)

Rys. 1. M ikrom orfologia fragm en tu poziom u akum u lacyjn ego czarnoziem u zdegra dow anego. S zlif nr 0596, głębokość próbki 10-25 cm. A rg illa -sk el-in sep ic. Z asadnicze tło sta n o w i su b stan cja organ iczn o-m in eraln a różnie rozproszona w śród m ineralnej

m asy gleby. P o w ięk szen ie ok. 120 X

a — b e z a n a l i z a t o r a , b — z a n a l i z a t o r e m

M icrom orphology of a fragm ent of accu m u lation horizon of degraded chernozem . T his section No. 0596, sam p le depth 10-25 cm. A r g illa -sk e l-in se p ic . B asic background con stitu tes an organ ic-m in eral su b stan ce d ifferen tly d istributed am ong m in eral soil

bulk. E n largem ent about 120 X

(5)

Rys. 2. M ikrom orfologia fragm en tu poziom u ak u m u lacyjn ego czarnej ziem i sm on ico- podobnej. S zlif nr 0965, głębokość próbki 5-15 cm. S ilasepic. S zczelin a i niektóre pory w y sy co n e częściow o w ęg la n em w apnia. N a całym tle w id oczn a siln ie zh u m in i-

k ow an a su b stan cja organiczna. P o w ięk szen ie ok. 120 X

a — bez a n a liz a to ra , b — z a n a liz a to re m

M ikrom orphology of a fragm en t of accu m u lation horizon of sm o n itza -lik e black earth. T hin section No. 0965, sam p le depth 5-15 cm. Silasep ic. F issure and som e pores partly saturated w ith calciu m carbonate. A g a in st total background strongly

h u m ified organic m atter is visib le. E n largem en t about 120 X

(6)

Rys. 3. M ikrom orfologia poziom u ak u m u lacyjn ego czarnej ziem i sm onicopodobnej. Szlif nr 0965, głębokość próbki 5-15 cm. Pora z dużą konkrecją organ iczn o-m in eraln ą.

N a obrzeżach silasepic. P o w ięk szen ie ok. 120 X

M icrom orphology of accu m u lation horizon of so m n itza -lik e black earth. T hin section N o. 0965, sam p le depth 5-15 cm. A pore w ith large o rg a n ic-m in era l concretion.

On m arginal parts — silasepic. E nlargem ent about 120 X

(7)

Rys. 4. M ikrom orfologia fragm en tu poziom u a k u m u lacyjn ego rędziny. S zlif nr 115 b, głęb ok ość próbki 0-10 cm. S k e l-in se p ic . D uże ziarna kw arcu o p la m isty m w y g a szen iu św ia tła . N a obrzeżach zgruźlona su b stan cja m in eraln o-organ iczn a. P o w ięk szen ie

ok. 120 X

M icrom orphology of fragm en t of accu m u lation horizon of rendzina soil. T hin section No. 115 b, sam p le depth 0-10 cm. S k e l-in se p ic . A large quartz grain w ith sp otted lig h t extin ction . On m argin al parts — clotted m in eral-organic substance. E nlargem ent

about 120 X

(8)

Rys. 5. M ikrom orfologia fragm entu poziom u ak u m u lacyjn ego rędziny. S zlif nr 115 b, głębokość próbki 0-10 cm. Słabo rozłożone tkanki roślin n e z w y ra źn ie zach ow an ym i błonam i kom órkow ym i. Z h u m ifik ow an a su b stan cja organiczna tw orzy w yraźn e m i-

kroagregaty z częścią m ineralną. P o w ięk szen ie 120 X

a — b e z a n a l i z a t o r a , b — z a n a l i z a t o r e m

M icrom orphology of a fragm en t of accu m u lation horizon. T hin section No. 115 b, sam p le depth 0-10 cm. W eakly decom posed plan t residues w ith d istin ctly preserved c ell m em branes. H u m ified organic su b stan ce form s d istin ct m icroaggregates w ith

m in eral part. E nlargem ent about 120 X

(9)

106 S. Kowaliński, J. Drozd, M. Licznar

— pełnej ekstrak cji w yczerpującej, stosując w ielokrotne trak tow anie próbek danym rozpuszczalnikiem , aż do uzyskania słom kow ożółtych roz tw orów końcowych, co w naszym p rzy p ad k u przew yższało ilość e k stra k tów podaw aną w przepisie m etodycznym .

G raniczną w artością końcow ą e k stra k tu było około 5% С h yd rolizują- cego danej frakcji.

W ram ach każdego w a ria n tu pobierano 20-gram ow e próbki gleby od pow iednio spreparow anej i odbitum inow anej m ieszaniną alkoholu i b e n zenu, zalew ano je każdorazow o 100 ml 0 ,ln N a4P 20 7 o pH = 7, pozosta w iano do następnego dnia, po czym odw irow yw ano przy 3000 obr/m in w czasie 20 m inut. E k strak ty uzyskane z każdego dnia zlew ano oddzielnie do kolb m iarow ych objętości 150 ml, dopełniano roztw orem pirofosforanu sodu do kreski. Z tak przygotow anych w yciągów pobierano 50 m l do w y trącenia kw asów hum inow ych na gorąco oraz 25 m l do oznaczenia ilości С wydzielonego w danym ekstrakcie. Z aw artość fulw okw asów obliczono z różnicy m iędzy С w ydzielonym a zaw artością С kw asów hum inow ych.

Podobnie postępow ano rów nież z kolejnym i ek strak tam i otrzy m y w a nym i przez trak to w an ie gleby 0 ,ln NaOH zarów no przed kw aśną h y d ro lizą, jak i po jej przeprow adzeniu. N a podstaw ie otrzym anych w artości kw asów hum inow ych i fulw ow ych wyliczono ich w zajem ny stosunek w poszczególnych ek strak tach badanych w yciągów.

Pow yższe oznaczenia przeprow adzono w dwóch rów noległych próbkach każdej badanej gleby, a in te rp re ta c ję w yników oparto na w yliczonych w artościach średnich (tab. 2, 3, 4 i rys. 6-9).

W ykorzystując w zór Schönhalsa obliczono rów nież w skaźnik rozpu szczalności związków próchnicznych: I — uw zględniający w szystkie fra k cje próchnicy oraz II — w yłączający С b itu m in i С w y ek strahow an y za pom ocą 0,5n H 2S 0 4.

OMÓW IENIE W YNIK ÓW

P rzy zastosow aniu I w a ria n tu (tab. 2) analizy, polegającego na tra k to w aniu w szystkich gleb niezależnie od ich właściwości 4-krotnie każdym rozpuszczalnikiem , skład frak cy jn y próchnicy trzech badanych gleb p rzed staw ia się następująco:

— procentow a zaw artość zw iązków próchnicznych rozpuszczalnych w 0 ,ln N a4P 20 7 o pH = 7 jest najw iększa w czarnoziem ie zdegradow anym , a najm niejsza w czarnej ziem i sm onicopodobnej ;

— związki próchniczne w ydzielone O.ln NaOH przed kw aśną h y d ro lizą przew yższają pod w zględem procentow ej zaw artości we w szystkich glebach ilość związków w yekstrah ow an ych pirofosforanem sodu, a układ tych połączeń pod w zględem ilościowym jest podobny jak frak cji pirofosforanow ej ;

(10)

Tyr- о С 0 v:vd r. i «:• lo n y 0 , f n :;an ! 2o7 С i s o l a t e d by O .ln Na^l^Or, 0 wvdz ie lo n y 0 , l n iNaOH G i s o l a t e d by O .ln I.aOli °k h Ck f С w ydzie lo n y 0 , 5n H-SO, G w ydziuJonv 0 , 1 1. I'iaOri G .ir.o le te d by O .ln I.'bO!! fk h rjk f Ogółem sto su n e k С n i e h y d r o l i -2 o zn a c zo n e л sk az ro zp u c z a ln S o lu l i t i n d i ,niK i LSZ— LOÛCi ib i c e s file by D o ił t y TC K*m Tot a l 0 Li turni n :: iturr.c n с or; 65 с iii t o t a l kwasy hum i-nuwe humic a c i d s °k h Ck f ogółem t o t a l kv.asy huini-nowe humic a c i d s 2 4 G i s o l a t e d bv 0 . 5n ogółem t o t a l kwasy Inuni-nowe hurr.ic a c i d s T o t a l r a t i o o f Ckh ° k f zuj-icy no n h y d ro -ly zin p ; c go 2 o f С d e t e r mined I I I

Z w ią z k i w y d z ielo n e p o d czas Compounds i s o l a t e d d u r: c z t e r o к ro t П.г 4 - fo ld ,:iej o k s t r a / .; j i e x t r a c t i o n zd<- ■ ;r.:mowa:.y с ;ra.ie<. ci.err.oze::: 1,2 1 5 5 i ',ÜCV _{г , 97**/} 200,90 1 0 ,7 8 7 4 ,9 0 G ,17 0 ,5 7 5 1 9 ,3 0 2 6 ,3 2 1 9 9 ,5 0 1 6 ,4 4 1 ,6 7 9 ,5 0 ,7 8 2 2 6 ,7 0 1 8 ,6 8 1 79,80 14 ,8 2 3 ,8 3 i 15 2 4 5 3 ,7 0 3 5 ,7 5 1252,10 1 0 1 ,2 8 4 6 ,8 5 4 ,9 ’" a rn a zioir.in sr.o n ico ] odobna J ia o r .itz a - lik o k .a c k t-a rth 1,9 6 4 ' 20 ,0 0 _{1,0 2} 169, Го 8 ,0 1 , 5 7 ,2 0 l , ö 9 0 ,2 8 3 2 8 ,4 0 1 0 ,7 2 1 8 8 ,6 0 9 ,6 0 1 ,3 2 2 5 ,7 0 1 ,2 0 9 0 ,8 0 4 ,6 2 6 6 ,2 0 3 ,5 7 2 ,6 9 0 ,9 8 15 51,40 6 8 ,8 1 19 8 5 ,4 10 0 ,9 8 3 3 ,0 4 0 ,7 !-.<t- ;z in a K-jAi^ina s o i l 2 ,6 7 5 _{I 5 ,7 5}9v, 60 _{12, 40} L i9 ,7 0 4 ,4 8 1 0 ,5 1 5 5 2 ,9 0_{1 9 ,9 3} 2 6 9 ,0 0 _11,07 1,2 5 2 3 ,7 0 0 ,8 9 1 7 2 ,0 0 6 ,4 5 111 ,4 0 4 ,1 7 1 ,8 2 1 ,0 5 15 84,70 S 9 ,2o 2 7 4 6 ,7 0 1 0 2 ,7 4 3 9 ,9 4 5 ,6 Z w iązk i wyuzit.’lon-..- i o d c z a s j c ł n e j w y c z e rp u ją c e j e k s t r a k c j i Compounds i s o l a t e d d u r in g f u l l e x h a u s tiv e e x t r a c t i o n Jz -rn o zie r. wde.-'raciov.-any Ded -rad ed chernozem 1,2 1 5 56,00 2 ,9 7 4 0 1 ,1 0 3 8 ,0 1 2 2 0 ,9 0 1 ^ ,7 0 0 ,9 7 5 3 4 ,6 0 27 , 58 2 5 0 ,6 0 19,01 2 ,2 2 4 , SO 0 ,5 7 7 2 ,7 0 5 ,9 9 5 9 ,8 0 5, 1 ,2 1 1 ,3 4 2 7 4 ,7 0 2 2 ,6 5 118 5 ,0 0 9 7 ,5 7 5 9 ,0 6 7 ,4 Cz.iri.a z ie i:.ia sm onicorodobna Smoiiit z a - l i k e b la c k e a r t h 1 ,9 6 4 . '0 ,0 0 _{1 ,0 2} 5 0 0 ,4_{1 5 ,0 0} 1 0 1 ,0 0_{5 ,1 4} 0 ,4 9 3 7 8 ,4 ^ 1 9 ,2 7 2 5 2 ,5 0 1 1 ,8 5 1,59 1 1 ,0 0 0 , 5 c 8 7 , 90 4 , 4/ 5 7 ,5 0 1 ,9 0 0 , 7 4 0,92 112 1 ,0 0 5 7 , 08 192 4 ,4 0 96,00 3 8 ,2 4 6 , ó H ędzina R en d zin a s o i l 2 ,6 7 5 99, bO 5 ,7 3 4 2 5 , ЬО 15,85 14 2, 20 5 ,5 2 0,50 6 1 9 , ‘.’0 2 5 ,1 7 514,50 11 ,7 0 1 ,0 5 ' ~ T ^ T 0 ,7 3 1 4 2 , 10 , 31 0 5 , 4 0 2 , 4 5 0, 85 0 ,7 9 158 8 ,8 0 I 5 1 ,9 5 2 0 9 5 ,4 0 1 0 0 ,7 4 4 3 ,2 4 8 ,9 V Górne war! * * / Dolne w a r1 jo s c i w ] ;o ś c i w mr;/.10G с f г rocf-ntacri •loby - U r,rer v a lu e s i n r.f/1 0 0 ■■ < i 0 ogółem - Lower v a lu e s i r. , o f o f r.oi t o t a l

S u r .a r y c z n y .o k ła d f r a k c y j n y z w ią zk ó w p r ó c łm L c zn y ch z ],o::ioi:.ów Aj i.io k u r y c h с1еЪ

С шаг. a r y f r a c t i o n a l сопл o s i L io n o f hum us con.; ou rid г; fr o m A^ h o riz o n :-. u f s o i l s

T a b e l a 2 F r a k c jo n o w a n ie zwi ąz kó w p r ó c h n ic z n y c h

(11)

S k ła d zw iązków p r ó c h n ic z n y c h w k o l e j n y c h w y c ią g a c h p r z y z a s t o s o w a n iu e k s t r a k c j i c z t e r o k r o t n e j C o m p o s itio n o f humus com pounds i n s u b s e q u e n t e x t r a c t s a t a p p l i c a t i o n o f 4 - f o l d e x t r a c t i o n

T a b e l a

-P

Сz arn o ziem zdegradow any D egraded chernozem C z a rn a z ie m ia sm onicopodobna S m o n i tz a - li k e b la c k e a r t h R ę d z in a R e n d z in a s o i l K o le jn y w y c ią g . S u b se q u e n t e x tr a c Z a w a rt o ść С w /з o g ó ln e j il o ś c i С w y d z ie lo n e g o С c o n te n t in % of to ta l a m o u n t of is o la te d С % С w s to s u n k u do 1 -g o w y c ią g u С % i n - re la ti o n to th e 1 st e x tr a c t U d z ia ł w % . c i h * % C vb w s to s u n k u do 1 -g o w y c ią g u C vh % i n r e la ti o n to the 1st e x tr a c t

ц

a

о 1 о Z a w a rt o ść С w % o g ó ln e j il o ś c i С w y d z ie lo n e g o С c o n te n t in % of to ta l a m o u n t of is o la te d С % С w s to s u n k u do 1 -g o w y c ią g u С 7° in re la ti o n to th e 1st e x tr a c t a И•h ü 3 Й ° 'O p % C kh w s to s u n k u do 1 -g o w y c ią g u C kh J/0 in r e l a 't lo n to th e 1st e x tr a c t щ a O 1 о Z a w a rt o ść С w % o g ó ln e j il o ś c i С w y d z ie lo n e g o С c o n te n t in у* of to ta l a m o u n t of is o la te d С 3 Й) л М -p -p q -h о PO о Cj w >>q -p и O rï-H -P p _{w 0*,S o}q X _(U to -H £ 1 О -P -P i—i rt ш ü _О iH M _Ф U ä о я V? -й ; а 'd О p % C yk w st o su n k u ' do 1 -g o w y c ią g u C kh in г е 1 а ^ оп to the 1 st e x tr a c t c kh c k f 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16

Z w ią z k i w y d z ielo n e 0 , I n Na/,P20 r, о pH = 7 Compounds i s o l a t e d by O .l n Ka^PgO^ w ith pH = 7

1 3 0 ,7 9 1 0 0 ,0 0 1 2 ,1 5 1 0 0 ,0 0 0 ,1 7 3 5 ,0 0 1 0 0 ,0 0 1 1 ,0 2 1 0 0 ,0 0 0,07 2 8 ,6 9 1 0 0 ,0 0 3 5 ,0 9 1 0 0 ,0 0 0 ,7 8

2 21‘, 46 6 9 ,7 0 2 4 ,0 3 1 9 7 ,8 0 0 ,6 8 1 5 ,0 8 4 3 ,0 7 1 8 ,2 8 1 6 5 ,8 5 0 ,3 6 3 1 ,9 9 1 1 0 ,8 8 2 3 ,5 6 6 7 ,1 4 0 ,3 6

3 2 6 ,0 0 8 4 ,4 6 3 7 ,6 5 30 9 ,8 9 1 ,1 1 2 6 ,2 6 7 5 ,0 0 2 6 ,6 1 2 4 1 ,4 6 о , з о 2 4 ,0 1 8 3 ,6 8 2 7 ,3 2 7 7 ,8 6 0 ,6 9

4 21 ,7 5 7 0 ,6 4 2 6 ,1 6 215 ,3 8 0 ,7 7 23,66 6 7 ,3 7 4 4 ,0 9 4 0 0 ,0 0 0 ,7 0 1 5 ,3 1 5 3 ,3 5 1 4 ,0 9 4 0 ,0 0 0 ,4 9

Z w ią z k i w y d z ielo n e 0 , l n NaOH p rz e d kwaśną h y d r o l i z ą

Compounds i s o l a t e d by O .l n NaOH b e fo re a c i d h y d r o l y s i s 1 3 5 ,5 1 1 0 0 ,0 0 3 4 ,9 8 1 0 0 ,0 0 4 1 ,6 0 3 0 ,7 6 1 0 0 ,0 0 32 ,9 3 1 0 0 ,0 0 1 ,6 0 3 2 ,1 8 1 0 0 ,0 0 > 0 ,3 4 1 0 0 ,0 0 1 ,1 0 2 3 1 ,5 4 8 8 ,8 0 3 1 ,5 8 ' 9 0 ,2 6 1,6 7 2 7 ,2 5 8 8 ,6 1 3 0 ,0 6 9 1 ,3 0 1 ,7 3 2 8 ,7 6 8 9 ,3 9 2 9 ,4 3 9 6 ,9 9 1 ,3 2 3 2 1 ,8 6 6 1 ,5 5 2 1 ,1 5 60,4 5 1 ,5 3 2 3 ,4 8 7 6 ,3 4 2 1 ,1 6 6 4 ,2 5 1 ,0 7 25,20 7 8 ,3 1 2 5 ,0 7 8 2 ,6 3 1 ,2 3 4 1 1 ,0 9 31,22 1 2 ,2 8 3 5 ,1 0 2 ,2 5 1 8 ,5 1 6 0 ,2 0 1 5 ,8 5 4 8 ,1 5 0 ,9 7 1 3 ,8 5 4 3 ,0 3 1 5 ,1 7 50,00 _{1 ,5 5}

Z v/iązki w y d z ielo n e 0 , l n KaOH po kw aśnej h y d r o l i z i e Compounds; i s o l a t e d by O .l n KaOH a f t e r a c i d h y d r o l y s i s 1 4 8 ,9 6 1 0 0 ,0 0 4 5 ,1 6 1 00,00 2 ,7 2 '+3,28- 1 0 0 ,0 0 4 1 ,0 8 1 0 0 ,0 0 2 ,2 5 3 6 ,8 5 1 0 0 ,0 0 3 4 ,1 1 1 0 0 ,0 0 1 ,4 8 2 2 2 ,5 8 4 6 ,1 3 2 4 ,6 9 5 4,6 8 6 ,5 3 20,15 4 6 ,5 7 2 0 ,5 4 50,00 2 ,8 9 2 5 ,2 6 6 8 ,5 5 2 4 ,4 2 7 1 ,5 8 1 ,6 6 3 1 5 ,0 4 3 0 ,7 2 1 6 ,1 3 3 5,7 1 5 ,6 9 1 9 ,8 2 4 5 ,8 0 2 0 ,5 4 5 0 ,0 0 3 ,0 9 2 4 ,1 6 6 5 ,5 6 25,22 73 ,9 5 2 ,0 7 4 1 3 ,^ 1 2 7 ,3 9 1 4 ,0 2 31,03 4 ,8 6 1 6 ,7 5 3 8 ,6 8 17 ,8 2 4 3 ,3 8 3 ,4 7 1 3 ,7 3 3 7 ,2 6 1 6 ,2 5

1

? 1 чл 1— 3 ,2 3

(12)

'L' a b о 1 a 4

S k ła d zw iązków p r ó c h n ic z n y c h w k o le j n y c h w y c i ą g a c h p r z y z a s t o s o w a n iu p e łn e j e k s t r a k c j i w y c z e r p u j ą c e j C o m p o sitio n o f humus com pounds i n s u b s e q u e n t e x t r a c t s a t a p p l i c a t i o n o f f u l l e x h a u s t i v e e x t r a c t i o n

K o le jn y w y c ią g S u b se q u e n t e x tr a c t

C zarnoziem zdegradow any D egraded chernozem C za rn a z ie m ia sinonicopodobna S m o n i tz a - li k e b la c k e a r t h R ęd z in a Tîendzina s o i l Z a w a rt o ść С w уо o g ó l nej il o ś c i С w y d z ie lo n e g o С c o n te n t in % o f to ta l am o u n t o f is o la te d С Ï 0 С w st o su n k u d o 1 -g o v.y c ią g u С in re la ti o n to th e 1s t e x tr a c t

a

о f*H * * •и * Э •S ° о TJ g -p p o o cd 5 Ctf-P U d н cd -p З о н W «1 hdl 0) o U й -p -p <o о d со ЬО-Н ; н Г- 1 o o ä 3 5 о о Д -p

ai a

О 1 о Z a w a rt o ść С w -/o o g ó l nej il o ś c i-С w y d z ie lo n e g o С c o n te n t in /i» o f to ta l am o u n t o f is o la te d С yo С w st o su n k u do 1 -g o w y c ią g u С ;j in re la ti o n to th e 1s t e x tr a c t U d z ia ł w % ° u i * Го C ^k w st o su n k u d o 1 -g o v /y c ia g u Ck h i n r e la ti o n to th e 1 st e x tr a c t

ai a

о 1 о Z a w a rt o ść С w yo o g ó l nej il o ś c i С w y d z ie lo n e g o С c o n te n t in /О o f to ta l am o u n t o f is o la te d С о -d а) Л p -p -p л; P о q (Л ого 3 ctf* C -p и 10 -H -H -P О О Д К -p rV P о ч> to -H О -P -P =: о cd со to н и О 1 _{o H} <D_Й

a

о H •. о m y* •и ' л « £ X X■} о о 'O d -P о о p P -И « M ЬО-Р и С Л* cö -P 3 HH К 10 О ф о о -P Sî -Р СО С О р~'н н о о Т& +> " k f 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 Z w iązk i w y d z ielo n e 0 , In Ka P20r, о pH = 7 Compounds i s o l a t e d by С>. In КаЛ 0? w ith pi I = 7 1 1 2 ,8 9 1 0 0 ,0 0 1,5 9 1 0 0 ,0 0 0 ,0 6 1 9 ,0 9 1 0 0 ,0 0 V 2 3 ,1 9 10 0 ,0 0 2 9 ,6 3 1 0 0 ,0 0 0 ,7 5 2 1 0 ,3 9 8 0 ,6 4 7 ,9 8 50 2 ,7 8 0 ,6 2 9 ,1 4 4 7 ,8 6 6 ,7 3 1 0 0 ,0 0 0 ,3 2 2 5 ,0 6 1 0 8 ,0 5 2 0 ,6 7 6 9 ,6 7 0 ,3 8 3 1 1 ,8 0 9 1 ,5 8 1 2,65 7 9 7 ,2 2 1 ,1 2 1 3 ,7 7 7 2 ,1 4 9 ,5 0 1 4 1 ,1 8 0 ,2 9 1 8 ,7 1 8 0 ,6 7 2 1,52 7 2 ,5 1 0 ,6 3 4 9 ,8 9 7 6 ,7 7 8,-46 5 3 3 ,3 3 0 ,7 3 1 2 ,7 9 6 7 ,0 0 1 5 ,0 5 223 ,5 2 0 ,6 3 1 2 ,1 5 5 2 ,3 9 1 2 ,1 6 4 1 ,0 0 0 ,5 0 5 1 0 ,6 a 8 2 ,6 6 11,72 7 3 8 ,8 9 1 ,1 8 7 ,8 6 4 1 ,2 0 9 ,5 0 . 1 4 1 ,1 8 0 ,6 6 9 ,3 2 4 0 ,1 8 5 ,6 8 1 8 ,9 6 0 ,2 5 6 6 ,7 0 52,02 6 ,1 3 3 8 6 ,1 1 0 ,8 2 8 ,1 3 4 2 ,5 6 9 ,8 0 1 4 5 ,5 9 0 ,6 6 6 ,6 1 2 8 ,4 8 4 ,9 9 1 6 ,8 2 0 ,3 4 7 5 , CO 4 3 ,4 3 7 ,4 9 4 7 2 ,2 2 1 ,9 3 5 ,6 1 2 9 ,4 0 7 ,7 2 1 1 4 ,7 0 0 ,8 3 4 ,9 5 2 1 ,3 6 5 ,3 4 1 8 ,0 9 0 ,5 7 8 5 ,1 0 3 9 ,5 6 8 ,2 8 522,20 4 ,0 0 5 ,4 8 2 8 ,7 2 7 ,1 3 1 0 5 ,8 9 0 ,7 5 9 5 ,2 7 AO, 90 8 ,1 1 5 1 1 ,1 1 3 ,1 2 5 ,9 8 3 1 ,2 8 1 4 ,0 6 208 ,8 2 3 ,4 9 10 4 ,4 9 3 4 ,8 5 6 ,8 3 4 3 1 ,5 5 2 ,9 8 5 ,8 0 3 0 ,4 3 1 3 ,7 6 2 0 4 ,4 1 3 ,5 6 11 4 , 42 3 4 ,3 4 4 ,4 9 28 3 ,3 3 1 ,0 0 6 ,3 3 3 3 ,1 6 6 ,7 3 1 0 0 ,0 0 0 ,5 4 12 4 ,3 1 3 3 ,5 0 6,52 4 1 1 ,1 1 2 ,9 0 13 3 ,6 0 27 ,9 5 3 ,7 8 2 3 8 ,8 9 1 ,0 8 F r a k c j o n o w a n i e z w i ą z k ó w p r ó c h n i c z n y c h

(13)

c . d . t a b e l i 4 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 14 2 ,5 8 1 8 ,5 1 2 ,7 3 172,22 1 ,0 8 15 2 ,5 1 1 9 ,5 3 3 ,2 2 2 0 b ,78 1 ,7 0 Z w ią z k i w y d z ielo n e 0 , l n Compounds i s o l a t e d by O .ln KoOH p rz e d kwaśną h y d r o l i z ą KaOH b e fo r e a c i d h y d r o l y s i s 1 3 5 ,8 3 1 0 0 ,0 0 3 7 ,2 5 100,00 2 ,5 4 1 3 ,5 0 1 0 0 ,0 0 1 4 ,1 2 1 0 0 ,0 0 1 ,7 9 1 9 ,4 3 1 0 0 ,0 0 1 8 ,9 3 1 0 0 ,0 0 0 ,9 8 2 23,52 6 5 ,6 4 2 5 ,8 0 69 ,1 9 3 ,2 7 1 3 ,1 1 9 7 ,0 b 1 4 ,8 5 1 0 5 ,1 8 2 ,4 5 2 1 ,5 5 1 1 0 ,8 8 2 0 ,8 7 1 1 0 ,2 5 0 ,9 7 5 1 2 ,3 4 3 4 ,4 5 1 2 ,5 1 33 ,0 2 2 ,2 0 1 4 ,8 8 1 1 0 ,1 8 1 4 ,8 5 1 0 5 ,1 8 1 ,6 7 1 4 ,9 6 7 6 ,9 9 1 3 ,8 7 7 3 ,2 8 0 ,8 9 4 0 ,3 4 23 ,2 7 7 ,7 2 20,7 0 1 ,7 6 U ., 33 1 2 0 ,9 4 15,88 1 1 2 ,5 0 1 ,4 8 1 3 ,6 7 7 0 ,3 5 1 3 ,9 0 7 3 ,4 4 1 ,0 7 5 6,8 3 1 9 ,1 0 5 ,2 9 14 ,1 9 1 ,1 4 1 2 ,0 5 8 9 ,2 4 1 0 ,8 0 7 6 ,5 2 1 ,2 1 9 ,1 2 4 6 ,9 3 8 ,7 9 4 6 ,3 4 0 ,9 6 6 5 »44 1 5 ,1 8 4 ,8 6 13,02 1 ,6 0 1 0 ,2 0 7 5 ,5 4 9 ,5 1 6 7 ,3 8 1 ,3 4 6 ,5 4 3 3 ,6 4 7 ,8 3 4 1 ,3 4 1 ,5 5 7 4 ,1 2 1 1 ,5 1 3 ,6 9 9 ,8 8 1 ,6 0 4 ,9 7 3 6 ,7 9 6 ,7 1 4 7 ,5 6 4 ,8 7 6 ,0 0 3 0 ,8 9 6 ,1 4 3 0 ,7 6 1 ,0 8 8 3 ,5 6 9 ,9 2 3 ,0 3 8 ,1 4 1 ,4 5 5 ,3 4 3 9 ,5 3 4 ,9 9 3 5 ,3 6 1 ,3 5 4 ,3 6 2 2 ,4 2 4 ,8 0 2 5 ,3 8 1 ,2 7 9 5 ,3 1 3 9 ,3 3 4 ,5 2 32,01 1 ,0 9 4 ,3 6 2 2 ,4 2 4 ,8 7 2 5 ,7 1 1 ,3 1 10 4 ,3 1 3 1 ,9 0 3 ,7 5 2 6 ,5 2 1 ,1 4

Z w ią z k i w y d zielo n e 0 , l n IlaOH po k w aśn ej h y d r o l i z i e Compounds i s o l a t e d by O .ln NaOH a f t e r a c i d h y d r o l y s i s

1 3 8 ,2 4 1 0 0 ,0 0 4 4 ,2 0 100,00 1 ,7 2 3 4 ,7 0 1 0 0 ,0 0 3 8 ,8 7 1 0 0 ,0 0 0 ,9 1 4 2 ,2 2 1 0 0 ,0 0 5 4 ,2 8 1 0 0 ,0 0 1 ,4 5

2 25,03 6 7 ,2 7 2 6 ,1 3 5 9 ,0 9 1 ,3 3 2 4 ,6 9 7 1 ,1 5 2 2 ,2 5 5 7 ,2 4 0 ,6 2 2 4 ,7 0 5 8 ,5 0 2 0 ,6 4 3 8 ,0 3 0 ,6 3

3 20,63 5 3 ,9 5 1 8 ,0 9 4 0 ,9 1 0 ,9 2 2 2 ,1 8 6 3 ,9 3 2 2 ,2 5 5 7 ,2 4 0 ,7 4 1 8 ,7 2 4 4 ,3 3 1 5 ,9 0 2 9 ,2 9 0 ,6 4

4 16 ,0 9 4 2 ,0 9 1 1 ,5 6 26,13 0 ,6 5 1 8 ,4 3 5 3 ,1 0 1 6 ,6 3 4 2 ,7 6 0 ,6 2 1 4 ,3 6 3 4 ,0 0 9 ,1 7 1 6 ,9 0 0 ,4 2

* / Ze w zględu n a siadow e i l o ś c i kwasów huminowych n ie o b lic z o n o s to s u n k u C j ^ / C ^ I n view o f i n s i g n i f i c a n t am ounts o f humic a c i d s th e C ^ h ^ k f r a t i o was n o t c a l c u l a t e d

11 0 S . K o w a li ń sk i, J. D r o z d , M . L ic z n a r

(14)

F rak cjon ow an ie zw ią zk ó w próchnicznych 111

— ilość związków w ydzielonych 0,5n H 2S 0 4 jest niew ielka i w ynosi we w szystkich badanych próbkach około 1%;

— procentow a zaw artość frak cji najsilniej zw iązanej z m in eraln ą czę ścią gleby, w y ekstrahow anej 0 ,ln NaOH po kw aśnej hydrolizie, jest n a j w iększa w czarnoziem ie zdegradow anym , gdy tym czasem w dw u pozosta łych próbkach glebow ych jest kilk akro tn ie niższa;

— С nie hydrolizujący m a najw iększy udział w próchnicy czarnej zie mi smonicopodobnej, a najm niejszy w czarnoziem ie zdegradow anym ;

— w skaźnik rozpuszczalności związków próchnicznych jest najw yższy w czarnoziem ie zdegradow anym , znacznie niższy w rędzinie, a najniższy w czarnej ziem i smonicopodobnej.

Z p u n k tu w idzenia m etodycznego interesu jące jest zróżnicow anie za w artości węgla w yekstrahow anego kolejnym i porcjam i 0 ,ln N a4P 20 7 w w y niku 4-krotnego tra k to w a n ia próbek tym rozpuszczalnikiem (tab. 3, rys. 6 i 7).

W czarnoziem ie zdegradow anym oraz czarnej ziem i sm onicopodobnej najw iększą ilość С tej frak cji uzyskano podczas pierw szej ekstrak cji tym rozpuszczalnikiem , natom iast w rędzinie podobne m aksim um w ystąpiło w drugim ekstrakcie (rys. 6).

Oprócz zm ienności ilościowej С w poszczególnych e k strak tach 0,1 n Na4P 20 7 zaobserw ow ano rów nież zm iany w układzie w zajem nym dwóch grup składow ych związków próchnicznych, a m ianow icie kw asów h um i- now ych i fulw ow ych. C h araktery styczn ą cechą badanego czarnoziem u zde gradow anego i czarnej ziemi sm onicopodobnej jest bardzo niska zaw ar tość kw asów hum inow ych w pierw szym ekstrakcie pirofosforanow ym (rys. 7). Z ry su n k u 7 w ynika rów nież fakt, że ilość С kw asów hum in o w ych i fulw ow ych w poszczególnych ek strak tach jest zm ienna, a tym sam ym stosunek Cku/Ckf ulega znacznym w ahaniom .

Przeprow adzona w dalszym etapie analizy ek strakcja badanych gleb 0 ,ln NaOH przed kw aśną hydrolizą pozw ala stw ierdzić, że ilość С w y dzielonego w kolejnych ekstrak tach ulega w yraźnem u zm niejszeniu. Ilość kw asów hum inow ych w uzyskanych kolejno ek strak tach ulega rów nież zm niejszeniu i układa się w e w szystkich próbkach praw ie rów nolegle w stosunku do С w ydzielonego (rys. 6). S tosunek kw asów hum inow ych do kw asów fulw ow ych w m iarę analizow ania kolejnych w yciągów 0 ,ln NaOH w skazuje na ogół tendencje w zrostow e w rędzinie i częściowo w czarn o ziem ie zdegradow anym , natom iast w czarnej ziemi smonicopodobnej ulega zm niejszeniu (rys. 7).

P rzy 4-krotnej ek strakcji frak cji silnie zw iązanej z m asą m in eraln ą gleby za pomocą 0 ,ln NaOH po kw aśnej hydrolizie, podobnie ja k w w y ciągu 0 ,ln NaOH przed kw aśną hydrolizą, ilość w yekstrahow anego węgla w kolejnych w yciągach ulega w y raźnem u zm niejszeniu w dalszych

(15)

eks-Ekstrakcjo w 0,1n Nau.P2 07 — Extraction in 0,1 ть /Va¥ PZ°7

Ho!ej ne ekstrakty -Konsecutii/e extracts Czarnoziem zdegradowany-Degraded chernozem

Ho lejne ekstrakty - Honsecutive extracts

Czarna ziemio smonicopodobno-Smonitza-Hke block earth Rędzina-Rendzina soi!

Ekstrakcjo w 0,1 ть NœQHprzed kwaśną hydrolizq-Extroction in OJn NaOH before oc/dhydrol/s/s

kolejne ekstrakty— Honsecutive extracts

(16)

Frakcjonowanie zw iązków próchnicznych 113

Kolejne ekstrakty- Honsecutii/e extracts Rçdzina - Rendzina soi!

Ekstrakcjo w 0,1 n Na OH po kwaśnej hydrolizie-Extraction in 0,1л NaOHafter acidhydro/isis

Ho/ejne ekstrakty - Honsecutive extracts

Czarnoziem zdegradowany Czarno ziemio smonicopodobno Rędzina Degraded chernozem Smonitza-Hke óiack earth Rendzina soil

Rys. 6. Z różnicow anie ilości w y ek stra h o w a n eg o С ogółem i Ckh u zysk an e różnym i rozp u szczaln ik am i przy zastosow an iu

1 — e k s t r a k c j i 4 - k r o t n e j , I I — e k s t r a k c j i p e łn e j w y c z e r p u j ą c e j ; 2 — С o g ó łe m , 2 — С k w a s ó w

h u m i n o w y c h

D ifferen tia tio n of am ou n ts of th e ex tra cted to ta l С and Ckh ob tain ed by variou s so lv en ts at ap p lication

I — o f 4 -f o ld e x t r a c t i o n , I I — o f f u ll e x h a u s t i v e e x t r a c t i o n ; 1 — t o t a l C, 2 — С o f h u m u s a c i d s

(17)

Ekstrakcja w 0,1n Na^O?-Extraction in 0,1 n NavP207

Ekstrakcja w 0,1n NaOH - Extraction in 0,1 я N aO H -

przedkwaśną hydrdizq-before oddhydrotisis po kwośnej hydrolizie-after odd hydrotisis

hotejne ekstrakty -Honsecutive extracts

Rys. 7. S tosu n ek Ckh ' Ckf w p oszczególnych ekstraktach różnych rozp u szczaln ik ów przy zastosow an iu

1 —e k s t r a k c j i 4 - k r o t n e j , I I — p e ł n e j e k s t r a k c j i w y c z e r p u j ą c e j ; 1 — c z a r n o z i e m z d e g r a d o w a n y , 2 — c z a r n a z ie m ia s m o n i c o p o d o b n a , 3 — r ę d z i n a

Ckh : Ckf ratio in p articular ex tra cts of d ifferen t so lv en ts at ap p lication

I — o f 4 fo ld e x t r a c t i o n , I I — o f f u ll e x h a u s t i v e e x t r a c t i o n ; 1 — d e g r a d e d c h e r n o z e m ; 2 — s m o -n itz a ,- l ik e b l a c k e a r t h , 3 — r e -n d z i -n a

trak tach . W om aw ianym w yciągu zaw artość kw asów hum inow ych układa się także praw ie rów nolegle w stosunku do w ęgla w ydzielonego (rys. 6),

a stosunek CaV Ca/ we w szystkich analizow anych próbkach jest dość w y

soki (tab. 2 i rys. 7).

R ozpatrując zaw artość w ęgla w kolejnych ek strak tach 0 ,ln N a4P 20 7 stw ierdzić należy (tab. 3). że zaw ierają one dość znaczne ilości związków próchnicznych luźno zw iązanych z m asą glebow ą w ostatnim ekstrakcie.

(18)

Frakcjonowanie związków próchnicznych 115

W czarnoziem ie zdegradow anym i czarnej ziem i sm onicopodobnej zaw arte jest ponad 20% w ęgla tej frak cji w stosunku do ogólnej jego ilości w ydzie lonej tym rozpuszczalnikiem w w y n ik u 4-krotnej ekstracji. W rędzinie w końcow ym ekstrakcie stw ierdzono nieco m niej węgla, jednakże jego ilość w ynosiła około 15% w stosunku do całkow itej ilości С tej frakcji.

P rzy zastosow aniu II w a ria n tu analizy, polegającego na pełnej w y czerpującej ekstrakcji danym rozpuszczalnikiem tych sam ych próbek gle bow ych (tab. 2), uzyskano n astępujące sum aryczne w yniki składu fra k c y j nego próchnicy:

— procentow a zaw artość frak cji rozpuszczalnej w 0 ,ln N a4P 207 o pH = 7 w poszczególnych próbkach glebow ych była znacznie w ięk sza w porów naniu z w a ria n tem I, przy czym najw iększe ilości tej frakcji w ydzielono z czarnoziem u zdegradow anego, natom iast w czarnej ziemi sm onicopodobnej i rędzinie zaw artość jej układała się praw ie na identycz nym poziom ie;

— związki próchniczne w ydzielone 0 ,ln NaOH przed kw aśną hydrolizą we w szystkich badanych próbkach przew yższały nieznacznie procentow ą zaw artość tej frak cji uzyskanej w w ariancie I analizy;

— związki w ydzielone 0,5n H 2S 0 4, podobnie ja k w w ariancie I anali zy, stanow ią ok. 1% С ogółem ;

— ilość w ęgla w ydzielonego 0,1 n NaOH po kw aśnej hydrolizie jest niew ielka i bardzo zbliżona w e w szystkich próbkach;

— zaw artość w ęgla nie hydrolizującego uległa znacznem u zm niejsze niu w p orów naniu z w ynikam i w a ria n tu I analizy, przy czym najw iększe zm iany zaszły w czarnoziem ie zdegradow anym i czarnej ziem i sm onico podobnej ;

— w skaźniki rozpuszczalności zw iązków próchnicznych k sz ta łtu ją się pod w zględem jakościow ym podobnie jak w I w ariancie analizy, choć iloś ciowo znacznie je przew yższają.

R ozpatrując zróżnicow anie zaw artości w ęgla w yekstrahow anego kolej nym i porcjam i N a4P 20 7 w w y n ik u zastosow ania II w a ria n tu analizy (tab. 4) m ożem y stw ierdzić, że w czarnoziem ie zdegradow anym i czarnej ziem i sm onicopodobnej otrzym ano m aksym alną ilość С w pierw szym ekstrakcie 0 ,ln p irofosforanu sodu.

Na podstaw ie rys. 6 m ożna zaobserw ow ać, że do 5 e k stra k tu zaw ar tość С w e frakcji pirofosf orano we j układa się skokowo i w aha się m niej w ięcej w zbliżonych granicach. N atom iast od szóstego e k stra k tu ilość С wydzielonego z czarnoziem u w kolejnych w yciągach 0 ,ln N a4P 20 7 ulega zdecydow anem u zm niejszeniu, a krzyw a zaw artości С w kolejnych eks tra k tac h w ykazuje lekki spadek w m iarę analizow ania dalszych wyciągów. Ilość С w ydzielona w 15 e k stra k cji pirofosforanow ej jest nieznaczna w stosunku do ogólnej zaw artości węgla oznaczonego w czarnoziem ie

(19)

zde-116 S. K ow aliń sk i, J. Drozd, M. L icznar

gradow anym , stanow i jed n ak ок. 2,5% С we frakcji w ydzielonej w pirofosforanie w w y n iku 15-krotnej ek strak cji próbki oraz ok. 19% w tej fra k cji w sto su nku do С oznaczonego podczas 1 ekstrak cji.

Podobnie jak w czarnoziem ie zdegradow anym , tak i w czarnej ziemi sm onicopodobnej podczas ek strak cji pirofosforanem sodu obserw ujem y zjawisko, że nie zawsze w m iarę zw iększania liczby kolejnych wyciągów w danym rozpuszczalniku uzyskuje się m niejsze ilości С przechodzącego do roztw oru (rys. 6). Na podstaw ie tego ry su n k u m ożna stw ierdzić, że dopiero po 6-krotnym tra k to w a n iu gleby następuje w yraźniejszy spadek zaw artości С rozpuszczalnego w N a4P 20 7, k tó ry w 5 i 6 w yciągu stanow i jed n ak 7-8% w stosunku do С w ydzielonego danym rozpuszczalnikiem . W dalszych kolejno oznaczonych w yciągach (do 11) n astąp iła pew na s ta bilizacja i ilość С w ydzielona N a4P 20 7 w ahała się w granicach 5-6%.

E k strakcję rędziny zakończono na 7-krotnym tra k to w a n iu gleby pirofosforanem sodu, przy czym ostatn ie w yciągi zaw ierały poniżej 5% frakcji wydzielonej ty m rozpuszczalnikiem . Z rys. 6 w ynika, że ilość С w ydzie lonego z rędziny w pierw szych ek strak tach jest najw iększa i na ogół bez takich w ahań, jakie obserw ow aliśm y w poprzednio om aw ianych glebach. W glebie tej w dalszych e k stra k ta c h począw szy od 2 w yciągu ilość С w y dzielonego pirofosforanu sodu ulega w yraźnie zm niejszeniu.

Obok zróżnicow ania ilościowego С w kolejnych ek strak tach stw ierdzo no rów nież zm iany w zaw artości kw asów hum inow ych i fulw ow ych. W czarnoziem ie zdegradow anym i czarnej ziem i sm onicopodobnej zaw artość С kw asów hum inow ych w 1 ek strak cie jest bardzo m ała, w dalszych w y kazuje w zrost i duże w ah ania stosunku C ^ /C ^ . N atom iast w ek straktach otrzym anych z rędziny obserw uje się w m iarę zw iększania liczby e k stra k tów w pirofosforanie sodu stopniow e zm niejszanie się ilości kw asów h u m inow ych (tab. 4).

P rzy ek strah ow an iu związków próchnicznych silniej zw iązanych z m i neraln ą częścią gleby za pom ocą 0,1 n NaOH przed kw aśną hydrolizą uzy skano 8 ekstrakcji w czarnoziem ie zdegradow anym , 10 w czarnej ziemi sm onicopodobnej, 9 w rędzinie. W czarnoziem ie zdegradow anym ilość w ę gla w ydzielona podczas kolejnych ekstrak cji O.ln NaOH ulegała zdecydo w anem u zm niejszeniu w odróżnieniu od pozostałych próbek, gdzie obser wow ano w zrost zaw artości w ęgla podczas 2 ek stra k cji w rędzinie lub 3 i 4 w czarnej ziem i sm onicopodobnej (rys. 6). We w szystkich trzech badanych próbkach uw idacznia się fakt, że ze w zrostem ilości w ęgla w y dzielonego rośnie rów nież ilość kw asów hum inow ych. Szczególnie w y ra ź nie widać to na rys. 6, gdzie krzyw e zaw artości kw asów hum inow ych w poszczególnych ek strak tach 0 ,ln NaOH przed kw aśną hydrolizą u k ła dają się praw ie rów nolegle do ogólnej zaw artości w nich węgla.

(20)

gradow anym i czarnej ziem i sm onicopodobnej jest on na ogół w iększy w pierw szych ekstrak tach i m aleje zazwyczaj w raz ze zw iększaniem się ilości ek stra k cji w odorotlenkiem sodu, w ykazując jed n ak ilościowe w ahania.

Dowodem tego jest 7 e k s tra k t czarnej ziem i sm onicopodobnej, gdzie stosunek Ckh/Ckf uzyskał w artość ok. 5. W odróżnieniu od tych próbek w rędzinie stosunek Ckh/Ckf jest bardziej w y rów nany i zbliżony do jed  ności (tab. 4).

Z aw artość w ęgla rozpuszczalnego w 0 ,ln NaOH po kw aśnej hydrolizie we w szystkich badanych próbkach jest nieznaczna i w ynosi około 5% w stosunku do zaw artości С ogółem (tab. 4). U zyskane ro ztw ory w w y n ik u 4-krotnego trak to w an ia gleby 0 ,ln NaOH były bezbarw ne, co świadczyło 0 niew ielkiej ilości związków próchnicznych, a zaw artość w ęgla w kolejno otrzym yw anych ek strak tach w yraźnie się zm niejszała. We w szystkich b a danych glebach stosunek Ckh/Ckf w pierw szych ek strak tach był najw yższy 1 stopniow o m alał w dalszych ek strak tach (rys. 8 i 9).

Om ówione w yniki badań w y kazu ją w y raźn y w pływ sposobu i m om en tu zakończenia ek strak cji na w artość poszczególnych w skaźników ch arak teryzujących substancję próchniczną w b adanych przez nas próbkach gle bowych. Ju ż z tab. 2 w ynika, że p rzy 4 -k ro tn ej ek stra k cji danym roztw o rem w skaźniki rozpuszczalności zw iązków próchnicznych są znacznie niż sze w porów naniu z pełną w yczerpującą analizą.

Na podstaw ie tab. 2 i rys. 8 m ożna uważać, że w czarnoziem ie zdegra dow anym i w czarnej ziemi smonicopodobnej uzyskano wyższy stosunek Ckh/Ckf we frak cji pirofosforanow ej i w NaOH przed k w aśną hydrolizą przy zastosow aniu II w a ria n tu analizy.

W w yciągu 0,1-n NaOH po kw aśnej hydrolizie w czarnoziem ie zdegra dow anym i czarnej ziemi sm onicopodobnej uzyskano trzy k ro tn ie w yższy stosunek Ckh/Ckf w I w ariancie ek strakcji w porów naniu z II w arian tem . Od tych dwóch próbek odbiega nieco rędzina, w której stosunek Ckh/Ckf w w yciągu pirofosforanow ym jest praw ie jednakow y w obu zastosow a nych w arian tach analiz.

R ozpatrując ogólnie stosunek Ckh/Ckf w badanych próbkach gleb stw ierdzić m ożna nieco wyższe jego w artości przy zastosow aniu I w a ria n tu analizy.

Na podstaw ie pow yższych w yników należy stw ierdzić, że liczba eks tra k c ji w pływ a nie tylko na zw iększenie ilości w ęgla w ydzielonego w danej frakcji, ale znajduje rów nież swoje odbicie w w artości stosunku Ckh/Ckf, na podstaw ie której w yciąga się bardzo często daleko idące w nioski odnoś nie ty p u glebowego bądź też użytkow ania gleby i stopnia jej k u ltu ry .

O w pływ ie ilości ek straktów na w artość Ckh/Ckf św iadczy rys. 9, k tóry przedstaw ia zm ianę w artości stosunku Ckh/Ckf w zależności od m om entu przerw ania ekstrakcji, tj. po 2, 4, 6 itd. ek strak tach danym roztw orem .

(21)

Rys. 8. P o ró w n a n ie sk ład u frak cyjn ego zw ią zk ó w p róchnicznych w y izo lo w a n y ch różnym i sposobam i ek strak cji

2 — e k s t r a k c j a 4 - k r o t n a , 2 — e k s t r a k c j a p e ł n a w y c z e r p u j ą c a

C om parison of fraction al com position of hu m u s com pounds iso la ted w ith d ifferen t kin d s of extraction

1 _ o f 4 -f o ld e x t r a c t i o n . 2 — o f f u l l e x h a u s t i v e e x t r a c t i o n

J a k w yn ika z tego rysu nku , w kolejnych e k strak tach uzyskiw anych O.ln N a4P 20 7 w czarnoziem ie zdegradow anym i czarnej ziemi sm onico podobnej otrzym uje się coraz więcej kw asów hum inow ych, a ty m sam ym zwiększa się om aw iany stosunek Ckh/Ckf. W badanej rędzinie ilość ek strak

(22)

-Frakcjonowanie związków próchnicznych 119

R ys. 9. W p ływ m om entu p rzerw an ia ek strak cji na stosu n ek Ckh/Ckf w różnych rozpuszczalnikach przy zastosow an iu

/ — e k s t r a k c j i 4 - k r o t n e j , I I — e k s t r a k c j i p e ł n e j w y c z e r p u j ą c e j : 1 — e k s t r a k t y 1-2, 2 — e k s 

t r a k t y 1-4, 3 — e k s t r a k t y 1-6, 4 — e k s t r a k t y l-(7 )8 , 5 — e k s t r a k t y 1-(9)10, 6 — e k s t r a k t y l - ( l l ) l 2 , 7 — e k s t r a k t y 1-14, 8 — e k s t r a k t y 1-(15)16

E ffect of ex tra ctio n break m om en t on th e Ckh/Ckf ratio in d ifferen t so lv en ts at ap p lication

I — o f 4 -fo ld e x t r a c t i o n , I I — o f f u l l e x h a u s t i v e e x t r a c t i o n ; l — e x t r a c t s 1-2, 2 — e x t r a c t s 1-4, 3 — e x t r a c t s 1-6, 4 — e x t r a c t s l-( 7 )8 , 5 — e x t r a c t s l-(9 )1 0 , 6 — e x t r a c t s 1-(11)12, 7 — e x 

t r a c t s 1-14, 8 — e x t r a c t s 1-(15)1G

tów pirofosforanem sodu p raw ie nie w p ły n ęła na stosunek Ckh/Ckf w ty m w yciągu, a uzyskane w yniki u trz y m u ją się na ty m sam ym poziomie.

(23)

0 ,ln NaOH. W artości tego stosunku w czarnoziem ie zdegradow anym m ają w yraźne tendencje m alejące przy uw zględnieniu różnych etapów zakoń czenia ekstrakcji. W czarnej ziem i sm onicopodobnej w NaOH przed kw aś ną hydrolizą po dw ukrotnej ek strak cji uzyskane w artości stosunku C ^ /C ^ są najw yższe, a w m iarę ro zp atry w an ia dalszych kolejnych etapów nie ulegają praw ie istotnym zmianom. W rędzinie natom iast nie w y stę p u ją w idoczne zm iany sto su n k u Ckh/Ckf w w yciągach NaOH p rzed kw aśną h y  drolizą, natom iast w NaOH po kw aśnej hydrolizie zaobserw ow ano nie znaczny jego spadek. Przytoczone dane w yraźnie w skazują, że ilość eks tra k c ji 0 ,ln N a4P 20 7 w yw iera isto tn y w pływ na w artość w skaźników ^kh/^kf oraz oddziałuje następczo na stosunki Ckh/Ckf zw iązków w ydzielo nych roztw oram i NaOH.

N iezależnie od tego przy w y k o n yw aniu analiz składu frakcy jneg o próchnicy nasunęło się szereg spostrzeżeń m etodycznych. Zalecana przez niektóry ch autorów w yczerpująca ekstrakcja, opierająca się na zab arw ie niu roztw oru, może być oceniana bardzo subiektyw nie, a w niektóry ch próbkach gleb jest tru d n a do uchw ycenia. W ystępuje tu ta j możliwość po pełnian ia błędu ze w zględu na to, że w yciągi zw iązków próchnicznych z odm iennych gleb różnią się m iędzy sobą w łaściw ościam i optycznym i. W iadomo, że w roztw orze ekstrahow anym z gleby bielicow ej i z czarnoziem u przy tej samej zaw artości w ęgla zabarw ienie ek strak tó w będzie różne, a tym sam ym odm ienne b ędą w łaściw ości optyczne. Dlatego też w II w ariancie ek strak cji (pełna ek strak cja w yczerpująca) przyjęto jako dolną granicę ostatniego w yciągu 5% zaw artości С obliczonego w sto sun k u do ogólnej jego ilości w yek strah o w an ej danym rozpuszczalnikiem . D ane z tab. 4 i rys. 6 w skazują w yraźnie na zróżnicow anie badanych gleb pod w zględem zaw artości ruchom ych form zw iązków próchnicznych. W czarnoziem ie zdegradow anym i czarnej ziemi smonicopodobnej, mimo stosunkow o m ałej zaw artości w ęgla w poszczególnych w yciągach 0,1 n N a4P 20 7, ek strak cja trw ała praw ie półtora lub dw a razy dłużej niż w r ę dzinie, co może świadczyć o innym stopniu pow iązania z m asą m in eraln ą gleby tej g ru py zw iązków próchnicznych. P rzy każdorazow ej ek strak cji przechodziło w tych glebach stosunkow o m niej połączeń próchnicznych niż w rędzinie.

Z przeprow adzonych badań w ynika, że prow adząc ekstrak cję zw iąz ków próchnicznych 0 ,ln N a4P 20 7 należałoby przerw ać ekstrakcję w czar noziem ie po 8- lub 9-krotnym p o trak to w an iu gleby, gdyż dopiero w tych w yciągach zaw artość zw iązków próchnicznych w ynosi 5%, co stanow i w e dług nas dolną granicę ekstrakcji.

W czarnej ziem i sm onicopodobnej, ja k w ynika z tab. 4, jeszcze w 9 w yciągu ekstrakcji pirofosforanow ej zn ajd u je się 5-6% w ęgla tej grupy, mimo słomkowego zabarw ienia roztw oru. W próbce rep rezen tującej r ę

(24)

dzinę już w 7 e k stra k cji 0 ,ln N a4P 20 7 uzyskano zaw artość w ęgla poni żej 5%, co św iadczy o zakończeniu ek strak cji danym rozpuszczalnikiem . C h arak tery sty czną cechą b adanych trzech typów gleb jest różnica w zaw artości połączeń zaliczanych do tzw. kw asów hum inow ych oznaczo nych w pierw szych e k strak tach pirofosforanow ych.

W czarnoziem ie zdegradow anym i czarnej ziem i sm onicopodobnej uzy skuje się w pierw szej ek strakcji N a4P 20 7 praw ie w yłącznie zw iązki próch niczne zaliczane do tzw. fulw okw asów , gdy tym czasem w m iarę analizo w ania dalszych kolejnych ek strak tów m ożna stw ierdzić coraz to w iększy udział w ęgla kw asów hum inow ych w o trzy m y w anych w yciągach. M iarą ich w iększej ilości jest w yraźn y w zrost sto sunku Ckh/Ckf w kolejnych ek strak tach pirofosforanow ych (rys. 7). Z jaw iska tego nie obserw ujem y w rędzinie. W glebie tej już pierw sze e k stra k ty zaw ierają znaczne ilości kw asów hum inow ych.

R ozpatrując rys. 6, przed staw iający zaw artość С w yekstrahow anego ОДп N a4P 20 7 w kolejnych w yciągach czarnoziem u zdegradow anego i czar nej ziem i smonicopodobnej, należy stw ierdzić, że zaw artość С w ydzielone go ulega w ahaniom skokowym . Spow odow ane to jest praw dopodobnie trudnościam i uzyskania k larow nych w yciągów pirofosforanow ych z gleb tego typu. Mimo dodaw ania znacznych ilości N a2S 0 4 duża zaw artość ko loidów w y stępu jących w ty ch glebach nie osadza się w postaci zbitej w a r stw y na dnie probów ki, lecz tw orzy nieraz g alareto w atą masę. W zw iązku z tym nie uzyskuje się w ty ch przypadkach m aksym alnej ilości e k stra k tu pirofosforanow ego i w rezultacie może to częściowo w płynąć na skokowe zm iany w zaw artości w ęgla w poszczególnych kolejnych ekstraktach. N ie w ątpliw ie m a tu ta j rów nież duży w p ły w dodatek N a2S 0 4 jako koagulator, na co zw rócił ostatnio uw agę K o z a k i e w i c z [10].

W próbce rędziny w ykazującej m niejszą zaw artość części koloidalnych zjaw isko takie nie w ystąpiło, a krzyw e obrazujące zaw artości w ęgla w tej frak cji w yk azują tu ta j przebieg bardziej reg u la rn y (rys. 6).

Zw iększenie ilości ekstrak cji pirofosforanem sodu pow oduje stopniow e ek strahow anie coraz to w iększych ilości połączeń próchnicznych, z ty m że osiągnięcie e k stra k tu nie zaw ierającego w ogóle w ęgla tej frak cji jest prakty czn ie niem ożliwe. Być może, że prow adząc w dalszym ciągu eks tra k c ję m ożna w ydzielić z niektó ry ch p róbek glebow ych praw ie całą ilość w ęgla hydrolizującego za pom ocą tego jednego rozpuszczalnika. T rzeba jed n ak zaznaczyć, że uzyskane e k stra k ty p rzed staw iają różne pod w zglę dem jakościow ym połączenia próchniczne, o czym dowodzi rys. 7.

Podobne zjaw isko w y stępuje w dalszych etapach prow adzonej analizy frakcyjn ej zw iązków próchnicznych, k tó re ekstrahow ano roztw orem 0 ,ln NaOH. W badanych próbkach glebow ych czarnoziem u zdegradow anego i rędziny zaw artość w ęgla w ydzielonego w poszczególnych ek strak tach

(25)

12.2 S. Kowaliński, J. Drozd, M. Licznar

ulegała stopniow em u zm niejszeniu w m iarę analizow ania kolejnych w y ciągów (rys. 9). W odróżnieniu od próchnicy tych gleb podczas ek strah o w ania czarnej ziemi sm onicopodobnej 0 ,ln NaOH zaw artość w ęgla w po szczególnych ek strak tach nie zm niejszała się regularnie. W badanej próbce zaobserw ow ano w zrost 3 i 4 w yciągu, a n astępnie stopniow y spadek w kolejnych ekstraktach. Na ogół jedn ak m om ent zakończenia ekstrak cji O.ln NaOH jest łatw y do zauw ażenia w przeciw ieństw ie do ekstrak cji pirofosforanem sodu.

N ajszybciej w yczerpująca e k stra k cja przebiega w w yciągu 0 ,ln NaOH po hydrolizie kw aśnej, a uzyskane po 4-krotnej ek strakcji dalsze roztw ory są bezbarw ne i zaw ierają już nieznaczne ilości węgla, bo poniżej 5% С wydzielonego danym rozpuszczalnikiem .

W N IOSK I

Na podstaw ie uzyskanych w yników badań m ożna w yciągnąć n astęp u jące w nioski:

1. Frakcjonow ana analiza związków próchnicznych, w ykonana m etodą B oratyńskiego i W ilka ściśle w edług instru k cji roboczej, nie w yczerpuje w szystkich składników rozpuszczalnych w glebach m ineralnych zasobniej szych w substancję organiczną i zaw ierających w iększe ilości iłu koloidal nego. W takich glebach 3-4-krotne trak to w an ie próbek określonym roz puszczalnikiem nie w ystarcza do całkow itego w y ekstrahow ania niektórych frak cji związków próchnicznych.

2. W celu w yekstrahow an ia m aksym alnej ilości rozpuszczalnych zw iąz ków próchnicznych należy w ielokrotnie traktow ać próbki gleby odpow ied nim i roztw oram i, przy czym ilość ek straktó w uzyskanych danym rozpusz czalnikiem zależy od ty p u gleby, zaw artości substancji organicznej, składu m echanicznego oraz w ielu innych właściwości fizycznych i chem icznych b adanych utw orów glebowych, któ ry ch w pływ na skład frak cy jn y pró ch nicy nie je s t jeszcze dokładnie p o zn an y .

3. Przy zastosow aniu pełnej ekstrakcji w yczerpującej w m etodzie Bo ratyńsk ieg o i W ilka w zrasta ogólna ilość w yciągów rozpuszczalnych fra k cji próchnicznych. Najw ięcej w yciągów uzyskuje się w roztw orze obojęt nego p irofosforanu sodu, nieco m niej w roztw orze w odorotlenku sodu przed kw aśną hydrolizą, a najm niej w roztw orze w odorotlenku sodu po kw aśnej hydrolizie. Ilość ek strak tów w w odorotlenku sodu po kw aśnej hydrolizie jest na ogół zgodna z in stru k cją roboczą podaną przez autorów m etody.

4. Zw iązki próchniczne przechodzące do roztw oru w kolejnych eks tra k ta c h podczas pełnej w yczerpującej analizy frakcjonow anej różnią się znacznie pod w zględem ilościowym i jakościowym . Zarów no ilość roz

(26)

puszczalnego węgla, jak rów nież stosunki kw asów hum inow ych do fulw o w ych w yraźnie w skazują, że zróżnicow ania te są w yrazem specyficznego oddziaływ ania poszczególnych roztw orów na substancję organiczną róż nych gleb w czasie w ielokrotnej ekstrakcji.

5. M om ent p rzerw ania ek strak cji w yczerpującej odpow iednim roz puszczalnikiem w pływ a nie tylko na kształtow anie się ilościowych i jakoś ciow ych różnic w zw iązkach próchnicznych uzyskanych ty m rozpuszczal nikiem , ale także i na pozostałe frakcje próchniczne.

6. Zakończenie ek strakcji w yczerpującej na podstaw ie w izualnej oce ny intensyw ności zabarw ienia końcow ych wyciągów obarczone jest dużą dozą subiektyw izm u. Nie daje ono właściwego obrazu składu frakcyjnego próchnicy w profilach różnych jednostek system atycznych gleb.

7. Przy frakcjonow anej analizie zw iązków próchnicznych pojęcie peł nej w yczerpującej ekstrak cji pow inno obejm ow ać w ielokrotne w ydzielanie poszczególnych frak cji danym rozpuszczalnikiem aż do uzyskania praw ie bezbarw nego w yciągu pod w arunkiem , że ta „bezbarw ność” pow tórzy się co najm niej w dwóch kolejno po sobie następ ujących ekstraktach . W in nych przypadkach nie m ożna uznać ek strakcji za w yczerpującą, lecz jed y nie za częściową.

8. P ełna w yczerpująca analiza składu frakcy jneg o próchnicy glebowej jest długotrw ała i pracochłonna, a przy m asow ych porów naw czych b ad a niach dość uciążliwa. Dlatego też należy dążyć do ścisłego określenia ilości ek strak tó w dla poszczególnych roztw orów , uw zględniając przy tym te w szystkie właściwości gleb, które w sposób istotny w p ły w ają na ilość i ja kość ekstraktów .

9. Przeprow adzone b adania porów naw cze w yraźnie potw ierdzają, że rozdział wyciągów w obojętnym pirofosforanie sodu na kw asy hum inow e i fulw ow e oraz indyw idualne analizow anie każdego e k stra k tu w ydzielo nego odpow iednim i rozpuszczalnikam i pozw alają głębiej w niknąć w iloś ciowy i jakościow y skład fra k c y jn y zw iązków próchnicznych różnych utw orów glebow ych.

LIT ER A TU R A

[1] A l e k s a n d r o w a L. N.: O p rim ien ien ii p iro fo sfa ta natrija dla w y d ielen ija iz p oczw y sw ob od n ych gu m u so w y ch w ie sz c z e stw i ich o rg a n o -m in iera ln y ch sojed in ien ij. P o czw o w ied ien . 2, 1960, 90-97.

[2] B o r a t y ń s k i K., W i l k K.: N ow a m etoda an alizy frak cjon ow an ej zw iązk ów próchnicznych w głąbach m in eraln ych . Zesz. probl. Post. N auk roi., 40a, 1963, 157-165.

[3] B o r a t y ń s k i K., W i l k K.: B adania nad próchnicą. II. E kstrakcja zw iązk ów organicznych z m in eraln ych gleb kom p lek su jący m i rozw toram i (NH4)2F2, N a4P 20 7, N a2C20 7. Rocz. glebozn., 14, 1, 1964. 3-14.

(27)

of organic m atter from soil by n eu tral reagents. J. of A gric. Sei., 39, 1949, 247-252.

[5] D r o z d J.: Skład zw ią zk ó w p róchnicznych w yek stra h o w a n y ch pirofosforan em sodu z niek tórych gleb. Zesz. nauk. W SR Wroc., 60, Roi. 19, 1965, 29-35.

[6] K l e s z c z y c k i A., K o z a k i e w i c z Al., Ł a k o m i e ć I.: P o ró w n a n ie m e  tod stosow an ych w badaniach p róchnicy gleb m in eraln ych . Rocz. glebozn., 17, 1967, 229-241.

[7] K o n o n o w а M. M.: Z agad n ien ie p róchnicy gleb ow ej. W PRiL, W arszaw a 1955, s. 352.

[8] K o n o n o w a M. M. , B i e l c z i k o w a N. P.: U sk orien n yje m ietod y op ried ie- len ija so sto w a gu m u sa m in ieraln ych poczw . P o czw o w ied ien . 10, 1961, 75-87. [9] K o w a l i ń s k i S., D r o z d J.: W p ływ odczynu roztw oru p irofosforan u sodu

na w y n ik i składu frak cjon ow an ego zw ią zk ó w próchnicznych. Rocz. glebozn., dod. do t. 15, 1966, 329-335.

[10] K o z a k i e w i c z A.: N o w e p ogląd y na skład próch n icy n iek tórych ty p ó w gleb m in eraln ych w św ie tle w y n ik ó w uzysk an ych zm od yfik ow an ą m etod ą I. Tiurina. C zęść I. Rocz. glebozn., 16, 1966, 1, 113-130.

[11] M i c h a j l u k L.: P orów n an ie m etod ilo ścio w eg o oznaczania próch n icy w g le  bach. Rocz. glebozn., dod. do t. 13, 1963, 186-192.

[12] M i k l a s z e w s k i S.: Próba ok reślan ia w sk a źn ik ó w żyzności gleb lek k ich przy pom ocy frak cjon ow an ej an alizy zw ią zk ó w próchnicznych. Zesz. probl. Post. N auk roi., 21, 1959, 267-284.

[13] M i r o w s k i Z.: Skład próchnicy i chem izm gleb teren ó w erodow anych. Zesz. nauk. W SR Olsz., 17, 2, 1969, 207-217.

[14] M u c h a W.: Z badań nad k w a sa m i h u m in ow ym i. Rocz. glebozn., dod. do t. 10, 1961, 673-675.

[15] S c h e f f e r T., U l r i c h B.: L ehrbuch der A grik u ltu rch em ie und B odenkunde. III Teil. H um us und H um usdüngung. Stuttgardt 1960, s. 266.

[16] T i u r i n I. W.: К m ietod ik ie an aliza dla sra w n itieln o w o izu czenija sostaw a p oezw ien n ow o gum usa. T rudy P oczw ., N S SSSR , 38, 1951, 5.

[17] T u r s k i R.: B ad an ia nad su b stan cją organiczną w typ o w y ch gleb ach W yżyny L u b elskiej. Cz. I. G leby w y tw o rzo n e z u tw o ró w p y ło w y ch L ubelszczyzny. A nn. UMCS, 18-E, 11-34.

[18] W i l k K.: P o ró w n a n ie p olsk iej i radzieckiej m etody oznaczania składu próch n icy w glebach o różnym stan ie kultury. Rocz. glebozn. dod. do t. 13, 1963, 181-185. С . К О В А Л И Н Ь С К И , E . Д Р О З Д , М . Л И Ч Н А Р И СС ЛЕДО ВАН И Я ПО И С Ч ЕРП Ы ВА Ю Щ ЕМ У (ПОЛНОМУ) Ф РА К Ц И О Н И РО В А Н Н О М У А Н А Л И ЗУ ГУМ УСО ВЫ Х СОЕДИН ЕН ИЙ Н Е К О ТО РЫ Х ПОЧВ К а ф ед р а почвоведения, В ы сш ая сел ьск охозяй ств ен н ая ш кола, В роцлав Р е з ю м е Ц елью работ было и ссл едован и е полного ф р акциони рованного ан али за г у  м усовы х соединен ий п ол уч аем ы х по м етоду Б о р а т ы н ь с к о г о и В и л ь к а [2], чтобы вы яснить сл едую щ и е вопросы: 1. К аким образом полны й исчерпы ваю щ ий анализ ск азы вается величине отдельны х п ок азател ей ф рак ц и он н ого состава гум уса по сравнении с полной