Janusz Ławrynowicz
Świadczenia Państwowego Zakładu
Ubezpieczeń z ubezpieczeń
wypadkowych : (na tle ustawy z dnia
23 stycznia 1968 r. i rozporządzenia z
dnia 15 kwietnia 1968 r.)
Palestra 13/5(137), 22-30
a d w o k a ta p o sta w ić w gorszej sy tu a c ji niż każdego innego k lie n ta zespołowego. A d w o k at m a p ra w o zlecić zespołow i p ro w a d ze n ie w ła sn e j sp raw y , a k ie ro w n ik nie m u si o stateczn ie zlecać p ro w a d ze n ia te j w łaśn ie sp raw y in n em u ad w o k ato w i. In n a rzecz, że w obec podnoszonych przez d o k try n ę w ątp liw o ści k ie ro w n ik w y znaczy na pew no innego ad w o k a ta, by w te n sposób u n ik n ą ć z kolei ja k ic h kolw iek w ątp liw o ści. C ały sp ó r w tym w y p a d k u p rz e sta n ie istnieć. N ik t p rz e cież nie k w e stio n u je u p ra w n ie ń innego a d w o k a ta do o trzy m an ia w y n ag ro d ze n ia za sp ra w ę p ro w a d zo n ą koledze z tego sam ego . zespołu.
JANUSZ ŁAW RYNOW ICZ
Św iadczenia Państwowego Z a k ła d u Ubezpieczeń
z ubezpieczeń w ypadkow ych
(na tle ustaw y z dnia 2 3 stycznia 1 9 6 8 r. i ro z p o rz q d z e n ia
z d nia 15 k w ie tn ia 1 9 6 8 r .)
U sta w a z d n ia 23.1.1968 r. o św iadczeniach p ie n ięż n y ch p rzy słu g u jąc y ch w ra z ie w y p ad k ó w p rzy p rac y (Dz. U. N r 3. poz. 8) i ro zp o rzą d zen ie R ady M in istró w z d n ia 24.IV.1968 r. w sp ra w ie obow iązkow ych ubezpieczeń k o m u n ik a cy jn y ch (Dz. U. N r 15, poz. 89) w p ro w a d ziły isto tn e zm ian y w zak resie d obrow olnych ubezpieczeń o d p ow iedzialności cyw ilnej o ra z n a s tę p stw nieszczęśliw ych w y p a d ków , z a w ieran y c h przez uspołecznione za k ła d y p ra c y , a taikże w za k re sie obo w iązkow ych ubezpieczeń n a s tę p stw nieszczęśliw ych w y p ad k ó w i o dpow iedzial ności cy w iln ej z r u c h u pojazd ó w m echan iczn y ch , je śli chodzi o w y p a d k i pTzy p ra c y spo w o d o w an e ru ch e m tych pojazdów .
Z ag a d n ien ia zw iązane z ty m i zm ian a m i nie zm ieściły się w zam ieszczonych na ła m a c h „ P a le s try ” a rty k u ła c h , w k tó ry c h zo stały om ów ione p ro b lem y w iążące się z u sta w ą z d n ia 23.1.1968 r .1 o ra z zm iany w p ro w a d zo n e ro zporządzeniem z dn ia 24.IV.1968 r.2 S p ra w y te — ze w zględu na ich w ag ę i znaczenie d la p r a k ty k i w y m a g a ją m .zd. odręb n eg o om ów ienia w n in ie jsz y m a rty k u le .
J a k słu szn ie zw rócili na to uw agę. A. B u b ik i J . K urcyusz, sta n p ra w n y d o ty czący odpow iedzialności uspołecznionego z a k ła d u p ra c y za w y p a d k i p rz y p ra c y — p o w ejściu w życie u sta w y z d n ia 23.1.68 r . — p o w in ie n być ro zw ażan y w trze ch o k resa ch . U w aga ta dotyczy ró w n ież ro zp o rzą d zen ia z d n ia 24.IV.1968 r. Z arów no b ow iem p rz e p isy a rt. 10— 12 u sta w y , ja k i § 4 u st. 2 p k t 1 i ust. 3 ro zp o rzą d zen ia w eszły w życie dopiero z dniem l w rz eśn ia il 968 r. W zw iązku z ty m s ta n p r a w n y w om aw ian y m za k re sie oraz zw ią za n e z n im zag ad n ien ia ubezpieczeń k sz ta
ł-1 A r t u r B u b i k , J e r z y K u r c y u s z : O ś w i a d c z e n i a c h p i e n i ę ż n y c h u s p o ł e c z n i o n e g o z a k ł a d u p r a c y z a w y p a d k i p r z y p r a c y , „ P a J e s t r a ” z 1988 T. n r 10, s . 13.
2 J a n u s z Ł a w r y n o w i c z : O b o w ią z k o w e u b e z p i e c z e n i a k o m u n i k a c y j n e , „ P a l e s t r a ” z 1968 r . n r 10, s. » .
"tują się ró ż n ie w o k resach: 1) do 31 g ru d n ia 1967 r., 2) od 1 sty czn ia do 31 s ie rp nia 1968 r. i 3) od 1 w rz e śn ia 1968 r .
i
1. W o k resie do d n ia 31 g ru d n ia 1967 r. odpow iedzialność uspołecznionych z a k ła d ó w p ra c y za szkody osobowe doznane w s k u te k w y p ad k ó w p rzy p ra c y op ie r a ła się n a p rze p isac h a r t. 24 d e k re tu z d n ia 25 czerw ca 1954 r. o pow szechnym z a o p atrz en iu e m e ry ta ln y m p rac o w n ik ó w i ich ro d z in (Dz. U. z 1958 r. N r 23, poz. 97 z późn. zm ianam i). W ok resie ty m liczne uspołecznione za k ła d y p ra c y za w ie ra ły z P a ń stw o w y m Z ak ład em U bezpieczeń um ow y ubezpieczenia odpow ie dzialności cyw ilnej. Je ż e li w zw iązku z w y p ad k ie m p rz y p rac y poszkodow anem u p rac o w n ik o w i lu b jego ro d zin ie p rzy słu g iw a ło do ubezpieczonego od o d p o w ie dzialności cyw ilnej zak ład u roszczenie o n ap ra w ie n ie szkody w yrządzonej tym w y p ad k ie m , to odszkodow anie z tego ty tu łu w y p ła c a ł P ań stw o w y Z ak ład U bez pieczeń.
W om aw ian y m okresie w iększość ubezpieczonych zakładów p rac y ubezpieczała rów n ież na właisny koszt sw oich p ra c o w n ik ó w od n a stę p stw nieszczęśliw ych w y p ad k ó w . U m ow y te o b ejm o w ały b ąd ź ty lk o w y p a d k i p rz y p ra c y oraz w drodze do p ra c y i z p ra c y (w ubezpieczeniu zbiorow ym ), bąd ź ta k ż e w y p a d k i p rzy p racy , w drodze do p rac y i z p rac y oraz w życiu p ry w a tn y m ubezpieczonego p ra c o w n ik a . W raz ie zajścia w y p a d k u objętego um ow ą ubezpieczenia P Z U w y p ła c a ł poszkodow anem u św iadczenie przew id zian e w te j um ow ie.
2. N ajw ię k sz e tru d n o śc i m ogą w y stą p ić p rz y u sta la n iu odszk o d o w an ia z ty tu łu odpow iedzialności -cywilnej w zw ią zk u z w y p a d k a m i p rzy p ra c y , ja k ie się z d a rzy ły w o k resie od 1 sty czn ia do 31 sie rp n ia 1968 x. Od dnia bow iem 1 sty c z n ia w eszły w życie p rze p isy u sta w y z d n ia 23.1.1968 r. (z w y ją tk ie m je d n a k a rt.
10—12), a z d ru g iej stro n y w o k resie od 1.1. do 31.VIII.1968 r. b y ły jeszcze w aż n e um ow y ubezpieczenia odpow iedzialności cyw ilnej uspołecznionych za k ła d ó w pracy.
N ależy p o d k reślić, że um ow y te b y ły w ażne w y ł ą c z n i e w z a k re sie u sta lo n y m p rz e p isa m i a r t. 23 ust. 2 u sta w y z d n ia ,23.1.1968 r. W ynika to stą d , że — zgodnie z z a sa d ą ubezpieczeń odpow iedzialności cyw ilnej — odpow iedzialność ubezpieczyciela (zak ład u ubezpieczeń) k sz ta łtu je się w g ra n ic a c h odpow iedzialności cyw ilnej u b e z pieczająceg o z o g ran ic ze n iam i w y n ik a ją c y m i z w a ru n k ó w ubezpieczenia. O zna cza to, że zaikład ubezpieczeń je st zobow iązany do św iad czen ia ty lk o w ted y , gdy u b ezp ieczający będzie zobow iązany w m y śl przepisów p ra w a cyw ilnego do w y n ag ro d z en ia szkody w y rządzonej osobie trze cie j, p rzy czym ty lk o w ta k im za k re sie , w ja k im zobow iązany je s t ubezpieczający. S k oro zaś u st. 2 a rt. 23 u sta w y z 23.1.1968 r. o g r a n i c z y ł zakres odpow iedzialności uspołecznionego za k ła d u p ra c y , to odpow iedzialność P Z U z ty tu łu um ow y ubezpieczenia OC rów n ież u le g
ła o graniczeniu w ta k im sam ym zakresie.
Z pow yższego w y n ik a , że p rac o w n ik o w i uspołecznionego za k ła d u p ra c y u b ez pieczonego od OC (lub rodzinie tego p raco w n ik a), w ra z ie w y p a d k u p rzy pracy, k tó ry się w y d a rz y ł w okresie od d n ia 1.1. do 31.VIII.1968 r., p rz y słu g u ją od PZU n a s tę p u ją c e św iadczenia:
1) ró ż n ic a m ięd zy zarobkiem o k reślo n y m w a r t. 4 ust. 3 u sta w y z 23.1.1968 r. a za siłk a m i z ubezpieczenia społecznego w ra z z do d atk iem , o k tó ry m m ow a w a r t. 9;
3) r e n ta u z u p e łn ia ją c a dla p rac o w n ik a n ie zaliczonego do żadnej z g ru p in w alidów .
N ależy podkreślić, że P Z U w y p łac a św iadczenie ty lk o w ów czas, gdy w y p a d e k n a s tą p ił z k w alifik o w a n e j w in y za k ła d u p ra c y w sk u te k n aru sz en ia przez te n zakład obow iązków w y n ik a ją c y c h z p rzep isó w dotyczących ochrony życia i zd ro w ia p rac o w n ik ó w (art. 23, ust. 2). P rz y u sta la n iu odszk o d o w an ia należy u w zg lę d nić p rzy czy n ien ie się poszkodow anego do p o w sta n ia w y p a d k u , a to stosow nie do a rt. 362 k.c.
W o m aw ianym tu ok resie n a d a l b y ły w aż n e dotychczas z a w a rte na koszt za k ła d u p rac y um ow y u bezpieczenia n a s tę p stw nieszczęśliw ych w y padków , dlatego p rac o w n ik o m uspołecznionych zak ład ó w p ra c y poszkodow anym w w y p ad k a ch p rz y p rac y w tym o k resie p rz y słu g u ją z PZU św iadczenia p rze w id zia n e w ty c h u m o w ach ubezpieczenia.3
3. Z d niem 1 w rz eśn ia 1968 r. w eszły w życie n a stę p u ją c e przepisy:
a) rozporządzenie R ad y M in istró w z d n ia 18 czerw ca 1968 r. w sp ra w ie je d n o razow ych odszkodow ań i innych św iadczeń p rzy słu g u jąc y ch w raz ie w y p a d k u p rz y p ra c y (Dz. U. N r 22, poz. 144),
b) rozporządzenie R ady M in istró w z d n ia 20 sie rp n ia 1968 r. w sp raw ie w y gaśnięcia n ie k tó ry c h um ów u bezpieczenia z a w a rty c h p rzez usp o łeczn io n e za k ła d y p ra c y (Dz. U. N r 32, poz. 218).
R ozporządzenie z d n ia 18.VI.1968 r. w pro w ad ziło w życie p rze p isy a rt. 10— 12 usta w y z d n ia 23.1.1968 r., w obec czego p rac o w n ik o m uspołecznionych' zakładów pracy, poszkodow anym w w y p ad k a ch p rzy p rac y , k tó re się w y d arzy ły od dn ia 3.IX .1968 r., p rz y słu g u ją w zak resie odpow iedzialności cyw ilnej za k ła d u p ra c y w yłącznie św iadczenia przew id zian e w w y m ien io n ej w yżej u sta w ie z w y ją tk a m i, o k tó ry ch b ęd z ie m ow a w dalszej części niniejszego a rty k u łu , dotyczącej obo w iązkow ych ubezpieczeń k o m u n ik a cy jn y ch .
W zw iązku z w ejściem w życie ro zp o rząd zen ia z d n ia 20.V III.1968 r. (w y m ie nionego w yżej po d lit. b) — w y g asły z d n ie m 1.IX.1968 r. z a w a rte na k o szt uspołecznionych zak ład ó w p rac y w P ań stw o w y m Z ak ład zie U bezpieczeń lu b w T o w arzy stw ie U bezpieczeń i R e a se k u ra c ji „ W a rta ” S.A. n a stę p u ją c e um ow y ubezpieczeń:
1) odpow iedzialności cyw ilnej w za k re sie szkód w y rząd zo n y ch w y p a d k a m i p rzy p rac y p rac o w n ik o m ty c h zakładów , tj. osobom p o zostającym z tym i za k ła d am i w sto su n k u p rac y ;
2) n a stę p stw nieszczęśliw ych w y p ad k ó w ty c h pracow ników .
R ozporządzenie to u sta liło jednocześnie now e zasady za w ieran ia przez u s p o łecznione za k ła d y p rac y określonych um ów ubezpieczenia n astęp stw nieszczęśli w ych w y p ad k ó w oraz um ów ubezpieczenia odpow iedzialności cyw iln ej. Przeipisy tego ro zp o rzą d zen ia z o b o w i ą z a ł y uspołecznione zak ład y p rac y do za w arcia na swój koszt n a s tę p u ją c y c h um ów ubezpieczenia n a s tę p stw nieszczęśliw ych w y pad k ó w :
1) członków K o rp u su Technicznego P o żarn ic tw a, członków stra ż y p o żarnych oraz słuchaczy szkół i k u rsó w p o ża rn ic tw a (§ 3 u st. 1 p k t 1);
3 P a t r z t a k ż e : C. M i k o ł a j c z y k : L i k w i d a c j a s z k ó d p r a c o w n i c z y c h z u b e z p i e c z e ń o d p o w i e d z i a l n o ś c i c y w i l n e j z a w y p a d k i p o w s t a ł e w o k r e s i e o d 1 s t y c z n i a d o 31 s i e r p n i a 1968 r ., „ W i a d o m o ś c i U b e z p i e c z e n i o w e ” z 1968 r . , n r 11.
2) o b y w ate li p a ń s tw obcych, za tru d n io n y c h w uspołecznionych za k ła d ac h p r a cy, i o b y w ateli polskich delegow anych za g ran ic ę — jeżeli obow iązek tego ubezpieczenia w y n ik a z um ów za w a rty c h z k o n tra h e n te m zagranicznym
(§ 3 ust. 1 p k t 2).
P o n ad to rozporządzenie pow yższe w pro w ad ziło sp ecjaln e obow iązkow e ubez p ieczenie n a s tę p stw nieszczęśliw ych w y p ad k ó w , ja k ie m ogą się w y d arzy ć w d ro dze z dom u do p rac y i z p rac y do dom u osobom z a tru d n io n y m w uspołecznionych za k ła d a c h p ra c y na p o d sta w ie um ow y o p rac ę, m ian o w an ia, p o w o łan ia albo w y b o ru , członkom i k an d y d a to m n a członków spółdzielni p rac y po zo stający m ze sp ó łd z ie ln ią w sto su n k u p ra c y oraz osobom z a tru d n io n y m n a p o d sta w ie um o w y o n a u k ę zaw odu, o przyuczenie do ok reślo n ej p rac y lu b o odbycie w stępnego
stażu p ra c y (§ 5 ust. 1 p k t 1—3).
W y p ad k i w drodze do p rac y i z p ra c y , chociaż są w y p ad k a m i w za tru d n ien iu ,, nie są u w aż an e za w y p ad k i p rz y p ra c y w ro zu m ien iu u sta w y z dnia 23 stycznia 1968 r. P oniew aż je d n a k w y p a d k i te p rze d 1 stycznia 1968 r. b y ły o b jęte u b ez pieczeniem n a s tę p stw nieszczęśliw ych w y p ad k ó w , za w ieran y m p rze z uspołecz n io n e za k ła d y p rac y , aby nie p o g ąrsz ać sy tu a c ji poszkodow anych p ra c o w n ik ó w — przeto rozporządzenie R ady M in istró w zobow iązuje w szystkie uspołecznione za k ła d y p rac y do ubezpieczenia sw ych p rac o w n ik ó w od n a s tę p stw n ieszczęśli w y ch w y p ad k ó w w e w sk azan y m w yżej zak resie. S um y ubezpieczenia są je d n o
lite i w ynoszą:
1) 20 000 z ł w raz ie śm ierci;
2) 30 000 zł w raz ie trw ałe g o 100% in w alid ztw a.
Ubezpieczenie w drodze do p rac y i z p rac y nie ob ejm u je nieszczęśliw ych w y p adków , za k tó re poszkqdow anym p rz y słu g u je św iadczenie z obow iązkow ych ubezpieczeń k o m u n ik a cy jn y ch (§ 5 ust. 2).4
U społecznione zak ład y p ra c y m o g ą ró w n ież zaw ierać na sw ój koszt n a s tę p u ją c e um ow y ubezpieczenia n a s tę p stw nieszczęśliw ych w y padków :
1) osób z a tru d n io n y ch doryw czo na in n e j pod staw ie niż um ow a o p ra c ę (§ 3 ust. 2 p k t 1),
2) osób p rze b y w a jąc y ch w z a k ła d ac h k a rn y c h i zak ład ach d la nieletn ich , za tru d n io n y c h w tych z a k ła d ac h lu b poza nim i (§ 3 ust. 2 p k t 2);
3) p rac o w n ik ó w zakładów , k tó ry c h p ra c a je s t zw iązana z g o sp o d a rk ą m o rsk ą, lo tn ictw em , h an d lem i służbą zagraniczną, zatru d n io n y ch n a sta n o w isk ac h o k reśla n y ch p rze z odręb n e p rze p isy (§ 4 ust. 1). C hodzi tu o g ru p y p ra c o w nik ó w szczególnie zagrożonych, k tó re dotychczas b y ły ubezpieczone n a su m y znacznie w yższe od św iadczeń przew id zian y ch w a rt. 11 u sta w y z dnia 23 sty czn ia 1968 r. W ra z ie zbiegu św iadczeń należnych p rac o w n ik o w i je d n ej w w yżej w y m ienionych g ru p z um ow y ubezpieczenia n a s tę p stw n ie szczęśliw ych w y p ad k ó w ze św iadczeniem należnym m u z u sta w y z dnia 23.1.1968 r. (tj. w razie w y p a d k u p rz y p racy) — jedn o razo w e św iadczenie p rzy słu g u jąc e poszkodow anem u z um ow y ubezpieczenia po d leg a z m n ie j sz en iu o k w o tę jednorazow ego odszkodow ania p rzew idzianego w. a rt. 11
cy to w an ej w yżej u sta w y (§ 4 u st. 1 i 2).
N ależy zaznaczyć, że zgodnie z § 5 u st. 5 rozp o rząd zen ia — w ra z ie zbiegu um ow y ubezpieczenia n a stę p stw nieszczęśliw ych w y p ad k ó w w czasie drogi z <ło- m u do p rac y i z p ra c y do dom u (§ 5 u st. 1 p k t 1—3) z um ow ą 'ubezpieczenia n a
-i P a t r z n i ż e j : d a ls z y c ią g n i n i e j s z e g o a r t y k u ł u d o t y c z ą c y u b e z p i e c z e ń k o m u n i k a c y j n y c h ( u s t. II ).
stę p stw nieszczęśliw ych w y p ad k ó w członków słu żb pożarnych, obyw ateli p a ń s tw ■obcych z a tru d n io n y ch w uspołecznionych z a k ła d a c h p rac y i o b y w a te li p olskich d elegow anych za g ran ic ę (§ 3 u s t. 1) o raz (pracow ników g ru p zw iązanych z go s p o d a rk ą m o rsk ą, lo tn ictw e m oraz h an d lem i służbą zag ran iczn ą (§ 4 ust. 1) — p oszkodow anem u p rz y słu g u je jedn o razo w e św iadczenie n a w y p ad e k śm ierci lub trw ałe g o in w alid ztw a z w yższej su m y ubezpieczenia.
P r z y k ł a d : W u m o w i e u b e z p i e c z e n i a ( n a s tę p s tw n i e s z c z ę ś l i w y c h w y p a d k ó w o b e j m u j ą c e j w y p a d k i ,p rz y p r a c y o r a z w d r o d z e d o p r a c y i z p r a c y u s t a l o n o j e d n o r a z o w e ś w i a d c z e n i e w r a z i e 100% i n w a l i d z t w a w k iw o c ie 40 000 z ł. T a k i e s a m o j e d n o r a z o w e ś w i a d c z e n i e z o b o w i ą z k o w e g o u b e z p i e c z e n i a n a s t ę p s t w n i e s z c z ę ś l i w y c h w y p a d k ó w w d r o d z e z d o m u d o p r a c y i z p o w r o t e m w y n o s i s u m ę 30 000 z l. J e ż e l i p r a c o w n i k o b j ę t y t y m i d w o m a u m o w a m i u b e z p i e c z e n i a u l e g n i e w y p a d k o w i w d r o d z e z p r a c y d o d o m u — P Z U w y p ł a c i m u j e d n o r a z o w e ś w i a d c z e n i e z w y ż s z e j s u m y u b e z p i e c z e n i a , t j . z u m o w y , w k t ó r e j ś w i a d c z e n i e n a w y p a d e k t r w a ł e g o 100% i n w a l i d z t w a u s t a l o n o n a s u m ę 40 000 z l. J e ż e l i p r a c o w n i k z j e d n e j z g r u p w y m i e n i o n y c h w § 4 u s t . 1 r o z p . 20.HI.1968 r . u l e g n i e w y p a d k o w i p r z y p r a c y , b ę d z i e m u p r z y s ł u g i w a ł o ś w i a d c z e n i e z n a s t ę p u j ą c y c h t y t u ł ó w . 1) z u s t a w y z d n i a 23.1.1968 r .; 2) z u m o w y u b e z p i e c z e n i a n a s t ę p s t w n i e s z c z ę ś l i w y c h w y p a d k ó w z a w a r t e j p r z e z z a k ł a d p r a c y . W t e j s y t u a c j i j e d n o r a z o w e ś w i a d c z e n i e n a l e ż n e p o s z k o d o w a n e m u z w y m i e n i o n e j w y ż e j u m o w y u b e z p i e c z e n i a p o d p k t 2 u l e g n i e z m n i e j s z e n i u o s u m ę j e d n o r a z o w e g o o d s z k o d o w a n i a p r z y s ł u g u j ą c e g o z a r t . 11 u s t a w y z 23.1.1968 r .
O prócz om ów ionych w yżej ubezpieczeń od n a s tę p s tw nieszczęśliw ych w ypadków , zgodnie z p rz e p isa m i § 3 u s t. 2 p k t 3 pow yższego rozp o rząd zen ia uspołecznione za k ła d y p ra c y n ie b ę d ą ce je d n o stk a m i b u d że to w y m i lu b za k ła d am i b u dżetow ym i m o g ą zaw ierać um ow y ubezpieczenia odpow iedzialności cyw ilnej w za k re sie szkód w y rząd zo n y ch przez te zak ład y osobom nie p o zo stający m z ty m i za k ła d am i w sto s u n k u p rac y , np. osobom n ie zw iązanym z d ziałalnością za k ła d u p ra c y itp.
i i
1. R ozporządzenie R ady M in istró w z d n ia 1 g ru d n ia 1961 r. w sp ra w ie obo w iąz k o w y ch ubezpieczeń n a s tę p stw nieszczęśliw ych w y p ad k ó w i odpow iedzial
ności cyw ilnej z Puchu pojazd ó w m ech a n icz n y ch (Dz. U. N r 55, poz. 311) w eszło w życie z dniem 1 sty c zn ia 1962 r. i obow iązyw ało do d n ia 31 g ru d n ia 1967 r.
R ozporządzenie to m a zastosow anie do w y p a d k ó w spow odow anych ru ch e m p o jazdów m echanicznych, k tó re w y d a rz y ły się do d n ia 31 g ru d n ia 1967 r.5, w obec czego św iad czen ia i o dszkodow ania za w y p a d k i z ru c h u ty c h pojazdów® są u s ta la n e n a p o d sta w ie p rzepisów pow yższego ro zp o rząd zen ia. W ok resie w yżej w s k a zanym nie było sp e cja ln y ch p rzep isó w n o rm u ją c y c h sp ra w ę odszkodow ań za w y p a d k i p rzy p rac y , w zw iązk u z czym poszkodow ani rów n ież w ty c h w y p ad k a ch
5 P a t r z : § 26 r o z p o r z ą d z e n i a R a d y M i n i s t r ó w z d n i a 24.IV.1868 r . w s p r a w i e o b o w i ą z k o w y c h u b e z p i e c z e ń k o m u n i k a c y j n y c h .
spow o d o w an y ch ru ch e m p ojazdów m echanicznych s ą o b j ę c i o c h r o n ą u b e z p i e c z e n i o w ą p rze w id zia n ą w om aw ian y m rozporządzeniu.
N ależy zw rócić uw agę, że zgodnie z p rz e p isa m i § 25 ust. 4 pow yższego ro z p o rzą d z e n ia — w ra z ie zbiegu obow iązkow ego ubezpieczenia n a s tę p stw n ieszczęśli w y c h W ypadków z ru c h u pojazdów m ech an iczn y ch z d obrow olną um ow ą u b e z p ie czen ia n a s tę p stw nieszczęśliw ych w y p ad k ó w z a w a rtą przez uspołeczniony zak ład p r a c y — poszkodow anem u p rz y słu g u je ty lk o je d n o św iadczenie z w yższej sum y ubezpieczenia.
2. R ozporządzenie z d n ia 1 g ru d n ia 1961 r. zostało u ch y lo n e ro zporządzeniem R a d y M in istró w z dnia 24 k w ie tn ia 1968 r. w sp ra w ie obow iązkow ych u b ez p ie czeń k o m u n ik a cy jn y ch (Dz, U. N r 15, poz. 89), k tó re w eszło w życie z dn iem 24 m a j a 1968 r. z m ocą od dn ia 1 sty czn ia 1968 r .7
R ozporządzenie to sto s u je się do w y p a d k ó w z ru c h u pojazd ó w m echanicznych, k tó re w y d a rz y ły się po d n iu 1 sty c z n ia 1968 r.
W zw iązku z zaw ieszeniem m ocy o b o w iązu jącej p rzep isó w § 4 ust. 2 p k t 1 i ust.3 tego ro zp o rząd zen ia pozostałe p rz e p isy ro zp o rzą d zen ia m a ją zastosow anie rów n ież do w y p ad k ó w p rz y p ra c y spow odow anych ru c h e m pojazdów m echanicznych, ja k ie (tj. w y p ad k i) w y d arzy ły się o d d n i a 1 s t y c z n i a 1 9 6 8 r. d o d n i a 3 1 s i e r p n i a 1 9 6 8 r. — z ogran iczen iem w zak resie odpow iedzialności cy w il n e j uspołecznionego za k ła d u pracy , w y n ik a ją c y m z a rt. 23 ust. 2 u sta w y z dn ia 23 sty czn ia 1968 r. o św iadczeniach p ie n ięż n y ch p rzy słu g u jąc y ch w raz ie w y p a d
ków p rzy p ra c y (Dz. U. N r 3, poz. 8). W obec bow iem zaw ieszenia m ocy o bow ią zu ją c e j p rzep isó w a rt. 10— 12 w yżej w y m ien io n ej u staw y , osoba u p ra w n io n a do św iadczeń w zw iązku z w y p ad k ie m p rz y p rac y , ja k i w y d a rz y ł się w o k re sie od d n ia 1 stycznia do dn ia 31 sie rp n ia 1968 r.,s m oże dochodzić od uspołecznionego z a k ła d u p ra c y w yłącznie św iadczeń w y m ie n io n y ch w a rt. 23 u st. 2 u staw y .
Pow yższe ro zw aż an ia p ro w a d zą do w n io sk u , że osobom poszkodow anym w w y p a d k a c h p rz y p ra c y , spow odow anych ru c h e m pojazd ó w m echanicznych będących w p o sia d an iu lu b w dyspozycji z a k ła d u p ra c y w ok resie od dn ia 1 sty c zn ia 1968 r. do d n ia 31 sie rp n ia 1968 r., p rz y słu g u ją n a s tę p u ją c e św iadczenia w y n ik a ją c e z u sta w y z d n ia 23 sty c zn ia 1968 r. o r a z ro zp o rzą d zen ia z d n ia 24 k w ie tn ia 1968 r.:
1) św iadczenia od Z a k ła d u U bezpieczeń S połecznych;
2) św iadczenia z ty tu łu obow iązkow ego ubezp ieczen ia n a s tę p stw nieszczęśliw e go w y p a d k u zgodnie z § 6—13 ro zp o rząd zen ia z dn ia 24.IV.1968 r., jeżeli a n i uspołeczniony zak ład p ra c y , an i jego k ierow ca nie ponoszą o d p o w ie
dzialności cy w iln ej za w y p ad e k , w przeciw n y m zaś razie —
3) odszkodow anie z ty tu łu obow iązkow ego ubezpieczenia odpow iedzialności cy w iln e j (§ 14 i nast. rozporządzenia) uspołecznionego za k ła d u p ra c y w z a k re sie w y m ien io n y m w a rt. 23 u st. 2 u sta w y z d n ia 23.1.1968 r. (z zastrzeżen iem w y n ik a ją c y m z § 20 cyt. w yżej rozporządzenia);
4) p o n ad to jeżeli w y p ad e k p rz y p ra c y n a s tą p ił z w in y kie ro w c y za k ła d u p rac y , osoba poszkodow ana — oprócz św iadczeń przew id zian y ch w a r t. 23 u st. 2 pow yższej u sta w y a należn y ch od za k ła d u p rac y — m oże dochodzić od tego kiero w cy n a p o d sta w ie § 14 i n a st. ro zp o rząd zen ia z dnia 24.IV.1968 r . e w e n tu a ln y c h dalszych roszczeń, w y n ik a ją c y c h z p rze p isó w ko d ek su cyw ilnego;
7 Z w y j ą t k i e m p r z e p i s ó w § 4 u s t . 2 p k t l i u s t . 3, k t ó r e w e s z ł y w ż y c i e z d n i e m 1 w r z e ś n i a 1968 r .
5) jeżeli w y p a d e k p rzy p ra c y został spow odow any ru ch e m p o ja zd u m ech a n icz nego n ie zn a jd u ją ce g o się w p o sia d a n iu lu b w d y spozycji zak ład u pracy,, k tó ry z a tru d n ia poszkodow anego — p rz y słu g u ją tem u poszkodow anem u św iadczenia p rze w id zia n e w ro zp o rzą d zen iu z d n ia 24.IV.1S68 r. (b ra k n a ru sze n ia p rzepisów b h p przez z a k ła d p ra c y poszkodow anego).
Ze w zględu n a to że odpow iedzialność cy w iln a za k ła d u p rac y i kierow cy tego za k ła d u z ty tu łu w y p ad k ó w spow odow anych ru c h e m ipojazdu m echanicznego je s t o b ję ta o b ow iązkow ym i ubezpieczeniam i k o m u n ik a cy jn y m i, w szelkie należne z te go ty tu łu św iadczenia (p k t 3 i 4) w y p łac a P a ń stw o w y Z ak ład U bezpieczeń.
3. Z dniem 1 w rz e śn ia 1968 r. w eszły w życie p rze p isy ro zporządzenia R ady M in istró w z d n ia 18 czerw ca 1S68 t.9, k tó re w p ro w ad ziło w życie p rz e p isy a rt. 10— 12 u sta w y z d n ia 23.1.1968 r. oraz p rze p isy § 4 u st. 2 p k t 1 i u st. 3 ro z p o rz ą dzenia z dnia 24.IV.1968 r.
W ejście w życie pow yższych przepisów zm ieniło w zak resie obow iązkow ych ubezpieczeń k o m u n ik a c y jn y c h sta n p ra w n y , ja k i istn ia ł w okresie od dn ia 1 sty c z nia do dn ia 31 sie rp n ia 1968 r. P rz ep isy te bow iem w yłączyły spod d ziałan ia ro z po rząd zen ia w sp ra w ie obow iązkow ych ubezpieczeń k o m u n ik a cy jn y ch n ie k tó re w y p a d k i spow odow ane ru c h e m p ojazdów m ech an iczn y ch {§ 4 ust. 2 p k t 1 ro z porządzenia), w sto su n k u zaś do n ie k tó ry c h w y p a d k ó w św iadczenia za k ła d u u b e z pieczeń zostały o graniczone (§ 4 ust. 3).
W zw iązku z ty m sta n p ra w n y w o m aw ianym zak resie po dniu 1 w rz e ś n ia 1968 r. p rz e d sta w ia się n astęp u jąco :
1) Z godnie z p rz e p isa m i § 4 ust. 2 p k t 1 ro zp o rzą d zen ia w sp ra w ie obow iązko w y ch ubezpieczeń k o m u n ik a cy jn y ch za k ła d ubezpieczeń nie odp o w iad a za w y p a d k i spow odow ane ru c h e m p ojazdów m ech an iczn y ch zn a jd u ją cy c h się w p o sia d an iu lu b w dyspozycji zak ład u p rac y , k tó ry z a tru d n ia ł poszkodo w anego p rac o w n ik a, jeżeli za w y p a d k i te p rz y słu g u ją św iadczenia z u sta w y z dn ia 23.1.1968 r. (tj. za w y p ao k i p rzy p ia c y j. P r z y k ł a d : S a m o c h ó d z a k ł a d u p r a c y p o d s t a w i a n y d o m a g a z y n u t e g o z a k ł a d u p o t r ą c i ł m a g a z y n i e r a z a t r u d n i o n e g o w m a g a z y n i e l u b k o n w o j e n t a s a m o c h o d u . P o s z k o d o w a n e m u w t a k i m w y p a d k u p r z y s ł u g u j ą ś w i a d c z e n i a p r z e w i d z i a n e w u s t a w i e z d n i a 2S.I.1963 r . , n a t o m i a s t ś w i a d c z e n i a z o b o w i ą z k o w y c h u b e z p i e c z e ń k o m u n i k a c y j n y c h m u n i e p r z y s ł u g u j ą .
2) W m yśl p rzepisów a rt. 2 ust. 2 u sta w y z d n ia 23.1.1968 r. w y p ad e k , ja k ie m u uległ p ra c o w n ik w drodze m iędzy za k ła d em p rac y a m iejscem w y k o n y w a nia czynności zleconych m u przez z a k ła d w czasie p o zo staw a n ia w d y spo zycji za k ła d u p ra c y , j e s t w y p a d k i e m p r z y p r a c y , jeżeli p rac o w n ik b y ł przew ożony p ojazdem m echanicznym tego za k ła d u p ra c y albo p o z o s ta ją cym w jego dyspozycji. P oszk o d o w an em u w ta k im w y p ad k u p rzy słu g u ją św iadczenia p rze w id zia n e w u sta w ie z dn ia 23.1.1968 r., n a to m ia st nie p rz y słu g u ją m u św ia d cz en ia z obow iązkow ych ubezpieczeń kom un ik acy jn y ch .
P r z y k ł a d :
P r a c o w n i k u s p o ł e c z n i o n e g o p r z e d s i ę b i o r s t w a u d a j e s ię d o i n n e j m i e j s c o w o ś c i i o d * b y w a p o d r ó ż s a m o c h o d e m n a l e ż ą c y m d o t e g o p r z e d s i ę b i o r s t w a . J e ż e l i s a m o c h ó d u l e g -c P a t r z : -cz. I n i n . a r t y k u ł u , p k t 3 lif . a .
n i e w y p a d k o w i ( n p . w s k u t e k u d e r z e n i a w d r z e w o ) i p r a c o w n i k w t y m w y p a d k u d o z n a u s z k o d z e n i a c ia ła , b ę d z i e m u p r z y s ł u g i w a ć ś w i a d c z e n i e p r z e w i d z i a n e w u s t a w i e z d n i a 23.1.1968 r . T a k i e s a m o ś w i a d c z e n i e b ę d z i e p r z y s ł u g i w a ł o p r a c o w n i k o m t r a n s p o r t u , t j . k i e r o w c o m , k o n d u k t o r o m i t p . , j e ż e l i u l e g n ą o n i w y p a d k o w i w c z a s ie j a z d y s a m o c h o d e m s ł u ż b o w y m z z a k ł a d u p r a c y d o m i e j s c a p r a c y . W e w s k a z a n y c h w y ż e j w y p a d k a c h ś w i a d c z e n i a z o b o w i ą z k o w y c h u b e z p i e c z e ń k o m u n i k a c y j n y c h n i e p r z y s ł u g u j ą .
3) B a rd z ie j sk o m p lik o w an e sy tu a c je m ogą zajść w zw iązku ze sto so w an iem w p ra k ty c e p rzepisów § 4 ust. 3 ro zp o rzą d zen ia z d n ia 24.IV.1968 r. Z p rz e pisów ty c h w y n ik a, że za w y p a d e k p rzy p ra c y spow odow any przez ru c h p o ja zd u m echanicznego nie będącego a n i w p o sia d an iu , an i w dyspozycji za k ła d u p rac y , k tó ry z a tru d n ia poszkodow anego p rac o w n ik a, p rz y słu g u ją : a) św iadczenia w y n ik a ją c e z u sta w y z d n ia 23.1.1968 r., tj. św iadczenia od
Z a k ła d u U bezpieczeń Społecznych i od zak ład u p rac y poszkodow anego, b) św iadczenie w w ysokości u sta lo n e j na p o d sta w ie p ra w a cyw ilnego, zm n iej szone o św iadczenie w ypłacone n a p o d sta w ie przepisów w yżej w y m ie nionej u staw y , jeżeli posiadacz lu b k iero w ca p ojazdu b ęd ą zobow iązani na p o d sta w ie obow iązującego p r a w a do odszkodow ania za szkodę w y rz ą dzoną ru ch e m tego p ojazdu.
Ze w zględu na to, że w y p ad e k zo stał .spowodow any ru ch e m p o ja zd u p o d le g a ją c e g o obow iązkow ym ubezpieczeniom k o m u n ik a cy jn y m , roszczenie reg reso w e
Z a k ła d u U bezpieczeń S p o łe c z n y c h 10, a ta k ż e za k ła d u p ra c y z ty tu łu św iadczeń w y p ła c o n y c h p o szkodow anem u n a p o d sta w ie przepisów w y m ien io n ej w yżej u sta - • w y są o b jęte ubezpieczeniem . Z tego w y n ik a, że P ań stw o w y Z a k ła d U bezpieczeń zw ra c a za k ła d o w i p rac y i Z ak ład o w i U bezpieczeń Społecznych w y p łac o n e przez te za k ła d y św iadczenia poszkodow anem u, ja k rów nież w y p łac a poszkodow anem u •św iadczenie w y m ien io n e w yżej p o d lit. b.
P r z y k ł a d y : A . P r a c o w n i k z a t r u d n i o n y w m a g a z y n i e p r z e d s i ę b i o r s t w a A z o s t a ł p o t r ą c o n y p r z e z s a m o c h ó d p r z e d s i ę b i o r s t w a B , k t ó r e p r z y s ł a ł o t e n s a m o c h ó d d o m a g a z y n u p r z e d s i ę b i o r s t w a A p o t o w a r y , p r z y c z y m w y p a d e k n a s t ą p i ł z w i n y k i e r o w c y s a m o c h o d u . P o s z k o d o w a n y o t r z y m a w ó w c z a s ś w i a d c z e n i a w y m i e n i o n e w y ż e j p o d l i t . a ) i b ). B . J e ż e l i w y p a d e k o p i s a n y w y ż e j p o d p k t 1 n a s t ą p i ł z w y ł ą c z n e j w i n y p o s z k o d o w a n e g o ( n p . w s k u t e k n i e u w a g i ) , t o p o s z k o d o w a n e m u n i e b ę d z i e p r z y s ł u g i w a ł o ś w i a d c z e n i e w s k a z a n e p o d l i t . b ), le c z ś w i a d c z e n i e z u s t a w y z d n i a 23.1.1968 r . (z z a s t r z e ż e n i e m w y n i k a j ą c y m z - p r z e p i s ó w a r t . 1 u s t . 2 t e j u s t a w y ) .
4. J a k ju ż w spo m n ian o w yżej, ro zp o rzą d zen ie R ady M in istró w z d n ia 20 s ie rp nia 1968 r. w sp ra w ie w y g aśn ięcia n ie k tó ry c h um ów ubezp ieczen ia za w a rty c h przez uspołecznione za k ła d y p ra c y (Ez. U. N r 32, poz. 218) zobow iązało te za k ła d y do zaw arcia n a sw ój k o sz t um ów ubezpieczenia n a stę p stw nieszczęśliw ych w y padków , ja k ie m ogą się w y d a rz y ć p rac o w n ik o m ty c h zakładów w drodze z do m u do p ra c y i z p ra c y do dom u (§ 5 ust. 1). Z ubezpieczenia tego zostały je d n a k w yłączone w y p a d k i, za k tó re poszkodow anem u p rz y słu g u je św iadczenie z obo w iąz k o w y ch ubezpieczeń k o m u n ik a cy jn y ch (§ 5 u st. 2). Z pow yższego w y n ik a , że
jeżeli p rac o w n ik uspołecznionego za k ła d u p ra c y w czasie d ro g i z dom u do p ra c y lu b z p o w ro tem u leg n ie w y p ad k o w i spow odow anem u przez p ojazd m ech a n icz n y , to będzie m u p rzy słu g iw a ć św iadczenie w y n ik a ją c e z obow iązkow ych u b e z p ie czeń k o m u n ik a cy jn y ch , a nie z um ow y ubezpieczenia n a stę p stw nieszczęśliw ych w y p ad k ó w z a w a rte j p rzez zak ład pracy .
Je że li w y p a d e k n a s tą p ił w drodze z dom u do p ra c y lu b z p ra c y do d o m u , a p rac o w n ik b y ł przew ożony sam ochodem z a k ła d u p ra c y lu b będ ący m w jego dyspozycji, to poszkodow anem u b ęd ą p rzy słu g iw a ły ró w n ież św iadczenia p r z e w id zian e w ro zp o rzą d zen iu w sp raw ie obow iązkow ych ubezpieczeń k o m u n ik a c y j nych. W y n ik a to z p rze p isu a rt. 123 u st. 2 u sta w y z d n ia 23 sty c zn ia 1968 r_ o pow szechnym za o p a trz e n iu e m e ry ta ln y m p rac o w n ik ó w i ich ro d zin (Dz. U. N r 3. poz. 6).
KAROL SPETT
Poczytalność charakteropatów
T erm in „ c h a ra k te ro p a tia ” w p ro w ad ził do p s y c h ia trii p olskiej B ilikiew icz. T e r m in te n p r z y ją ł się i w te n sposób a u to r tr a f n ie w y o d rę b n ił te za b u rzen ia c h a ra k te ru , k tó ry c h nie zalicza się do p sy c h o p atii.1
R óżnica m iędzy c h a r a k te ro p a tią a p sy c h o p a tią dotyczy etiologii. W w y p a d k a c h c h a ra k te ro p a tii le k a rz w 'obecnym sta n ie w ied z y medyczinej zna przy czy n ę za b u rzeń c h a ra k te ru , u p sy c h o p ató w zaś p rzy c zy n a ta nie je s t u sta lo n a . O b jaw y k li niczne n a to m ia st w obu zab u rzen iach m ogą być id en ty czn e lu b zbliżone.
C h a ra k te r m a znaczny, choć inie w y łąc zn y w p ły w n a za ch o w an ie się człow ieka i na jego sto s u n e k do społeczeństw a. S tr u k tu r a c h a r a k te ru o b ejm u je uczuciow ość, p rz e d e w szy stk im w yższą, o raz fu n k c je w o li i s fe rę popędów . S ą to za te m t e sa m e cechy psy ch ik i, k tó r e p o d le g ły za b u rzen iu u -psychopatów 2. D latego też w a rto ś ciu je się c h a ra k te ry . W zw ią zk u z ty m B ilik iew icz w y p o w iad a pogląd, że „kto n a ru sz a w a ru n k i ła d u społecznego lu b p ra w a , n a k tó ry c h ład te n się opiera, te n m a c h a r a k te r w ad liw y , o d ch y lają cy się od n o rm y ” 3.
N iekiedy już w z a ra n iu życia szkodliw e cz y n n ik i w y w o łu ją c h a r a k te ro p a tie , d z ia ła ją c n a ro z w ija ją c y się mózg p ło d u lu b n o w o ro d k a. M iędzy in n y m i są to u raz y fizyczne, k tó ry c h d o zn a je ciężarna, z a tru c ia (najczęściej alkohol) i
przebyte-1 P a r . T . B i l i k i e w i c z : C h a r a k t e r o p a t i e — O r g a n i c z n e z a b u r z e n i a c h a r a k t e r u , ,»Pol s k i T y g o d n i k L e k a r s k i ” 1962, n r 48, s . 1866—1870. w o b c o j ę z y c z n e j l i t e r a t u r z e f a c h o w e j n a o k r e ś l e n i e z a b u r z e ń c h a r a k t e r u u w a r u n k o w a n y c h o r g a n i c z n i e u ż y w a s i ę t e r m i n ó w ,,p s y c h o - p a t o p o d o b n y ” l u b „ p s e u d o p s y c h o p a t i a ” . Z o b . w t e j k w e s t i i : J . A . P o p o w : K . u t o c z n i e - n i j u p o n i a t i j a „ p s i c h o p a t i j a ” (w : P r o b l e m y s u d i e b n o j i p s i c h i a t r i i , t. X I, M o s k w a 1961, s. 124> o r a z W . B i t t n e r : z u m P r o b l e m d e r s o g e n a n n t e n P s e u d o p s y c h o p a t h i e n , ,,M o n a t s c h r i f t f ü r K r i m i n o l o g i e u n d S t r a f r e c h t s r e f o r m ” 1968, n r 8, s. 115 i n . 2 P o r . K . S p e t t : P o c z y t a l n o ś ć p s y c h o p a t ó w , ,,P a ń s t w o i P r a w o ” 1967, n r 3, s . 465—474-3. P o r . T . B i l i k i e w i c z : P s y c h i a t r i a k l i n i c z n a , P Z W L , W a r s z a w a 1966, s . 166.
