Widok Dylematy badawcze studiów nad funkcjonowaniem systemu handlowego we współczesnej przestrzeni miejskiej

(1)

STUDIA MIEJSKIE tom 2 (2010)

Katarzyna KULCZYŃSKA

Roman MATYKOWSKI

Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu

DYLEMATY BADAWCZE STUDIÓW

NAD FUNKCJONOWANIEM SYSTEMU HANDLOWEGO

WE WSPÓŁCZESNEJ PRZESTRZENI MIEJSKIEJ

DILEMMAS IN THE RESEARCH ON THE OPERATION OF THE RETAIL SYSTEM IN CONTEMPORARY URBAN SPACE

ABSTRACT: The aimof the study wastoanalyse research difficulties involvedinthe operationalisation of theurbanretail system, Identification and classification ofnew concentration formsofshoppingin urbanised areas, andchanges in consumer behaviour in Poland over the last two decades.The analysis was intended to findnew possibilitiesand directions of changein the researchonretailing geographyin Poland.

KEY WORDS: urban retailsystem, newconcentration forms of shopping, consumer behaviour

Rozwijające się w latach 60. i 70. XX w. studiaprzestrzenno-handlowe na obsza rach miastwspierały się koncepcyjnie nauznanych wówczas za klasyczneteoriach wy jaśniających lokalizację działalnościgospodarczej (m.in. na teorii miejsc centralnych Christallera czyteorii krajobrazu gospodarczegoLóscha).Na grunciegeografii anglo saskiej pojawiły sięogólne koncepcje badań lokalizacyjnychdziałalności tercjarnej na obszarach zurbanizowanych (zob. Teitz 1968; Davies 1973). Opracowaniami, które próbowaływyjaśnić zarówno zróżnicowanie przestrzenne form koncentracji placówek handlowych, jak i same mechanizmytego zróżnicowania były prace Berry’ego (1967) oraz Daviesa (1972). Nagruncie polskim takiego przeglądu koncepcjibadawczychi re alizacjiniektórych z nichwkonkretnym studiumempirycznymdokonał Polarczyk (1974), apóźniej również Chudzyńska (1985). Podsumowaniem tego okresu badań na grunciemiędzynarodowym jestpraca Pottera(1982) dotyczącamiejskiegosyste muhandlowego.W przedstawionym przez Potterainterdyscyplinarnympodejściu do studiów przestrzennych nadhandlem- w postaci tzw. geografii handlu i handlowania (geography ofretailing) - występują trzy podstawoweproblemybadawcze:

(2)

88 Katarzyna Kulczyńska, Roman Matykowski

1) przestrzenne aspekty lokalizacjihandlu;

2) przestrzenne aspekty postrzegania ipoznania systemu handlowego przez kon sumentów;

3) przestrzenneaspekty zachowań konsumentów.

Oczywiste jest, że dwa ostatnie zagadnienia zostałyprzesiąknięte bardzo popular nym natenczas wbadaniach geograficznychpodejściembehawioralnym (zob. Gold 1980).

Wydawałobysię,że praca Pottera wieńczy okres krystalizacji modelu badań prze strzennych nad rozmieszczeniem handlu i zachowaniami konsumentów na obsza rach miejskich. Jednakże zmiany cywilizacyjne w ostatnich dekadach XX w. wkra jach Europy Zachodniej przyczyniłysię do zmiany tendencji lokalizacyjnych handlu, a wwyniku rozwoju motoryzacjiindywidualnej nastąpiła zmiana zachowań kon sumentów. WWielkiej Brytanii różnicemiędzy tradycyjnymsystemem obszarów handlowych a nowym układem, zorientowanymna jednofazowe podróże docelo we samochodem dowielkopowierzchniowych placówek handlowych, uwidoczniły się w latach 70. (Guy 1998). Z kolei wpływ motoryzacji ujawnił się wyraźniej wów czas, gdy konsumenci zaczęli regularnie używać samochodów do wyjazdów naza kupyw sklepach, położonych peryferyjnielub na zewnątrz miast, a mających duże powierzchnie parkingowe (Bromley, Thomas 1993). W wyniku tych zmian nastąpiła także zdecydowana ewolucja kierunkóworaz koncepcji badawczych w geografii han dlu. Po rozpoczęciu transformacji społeczno-gospodarczej w Polscelat 90. do nasze go kraju szybko dotarły z Europy Zachodniej nowe wzorceplacówek handlowych -w postaci nowych form ichorganizacjii koncentracji naobszarach zurbanizowanych. Celem niniejszego opracowaniajestanalizanowychproblemów badawczych geo grafii handlu i handlowaniana obszarach zurbanizowanych w Polsce oraz wskazanie na trudności badawcze związane z tą ewolucją koncepcji iproblemów.

Pierwszym zagadnieniem nastręczającym pewnych trudności w badaniach prze-strzenno-handlowychjest pojmowanie zbioru placówek (obiektów) handlowych na obszarze miasta. Często taki układ zbioru placówekhandlowych określano mianem sieci handlowej miasta (zob. Szawłowska 1980), awraz z rozpowszechnieniem ujęcia systemowego - miejskim systemem handlowym (zob. Potter 1982). Należy zwrócić uwagę na fakt,że w przypadku tegodrugiego ujęciatrzeba dokonaćokreślenia zarówno składu systemu, jak i jegozasięgu terytorialnego. I tu pojawiają się istotne trudności w identyfikacji takrozumianegosystemu handlowego, bo łatwo do tegozbioruzaliczyć tradycyjne sklepy, a nawet część wielkopowierzchniowych placówek handlowych (np. supermarkety),ale trudno do takich elementarnych placówek zaliczyć bardzo złożone obiekty, takie jak galerie handlowe, parki handlowe, maile, aw przypadku polskich miastprzygranicznych - bazary, składające sięz kilkuset odmiennych rodzajowo stoisk handlowych (zob. Kulczyńska, Matykowski 2008).Dlatego pojawiają się postulaty trak towania tych podsystemów jakoautonomicznych substruktur systemu handlowego, a nawet wprzypadku nowych formwielkopowierzchniowych placówek handlowych

(3)

Dylematybadawcze studiównad funkcjonowaniem systemuhandlowego... 89

- jako samodzielnejsuperstruktury. Powstawanie złożonych układów powiązań eko nomicznych pomiędzy składnikami zagranicznych korporacji handlowych w układzie międzynarodowym, a także krajowym, wktórych funkcjonują te podmioty gospodar cze, dało impuls do rozwoju koncepcjigospodarki sieciowej. Jej uzupełnieniem może być nowa interpretacja systemu jako układu „usieciowionego”. W nowo interpretowa nymsystemie usieciowionym zwracasię jeszcze uwagę na układ powiązań poziomych (w zakresiefunkcji komplementarnych) i powiązań zotoczeniem, co prowadzi często do rozmycia miejskiego systemu handlowego, a więc czyni nieistotnymkwestięjego domknięcia. W tak pojmowanym systemie pojawiają się też pewne superstruktury, które zastępują jednostki elementarne i prowadządo redefinicji elementówsystemu usieciowionego. Tworzące takąsuperstrukturę sklepywielkopowierzchniowe należą na ogół do sieci zagranicznychi trzeba zwrócić uwagę nafakt, że mechanizmy ich funkcjonowaniai kształtowania ichpowiązańsąpodporządkowaneczęsto regułom globalnym, a zatemmożna mówićoich usieciowieniu.

Najczęściej dany system handlowy sprowadza się - w wymiarze przestrzennym - dogranic administracyjnych miasta (np. Polarczyk 1974; Chudzyńska 1985), ale coraz częściejzasięg takiego systemu poszerza się do gmin sąsiadujących zmiastem głównym (np. Wilk 2001; Nowosielska 2000).Należy zatem zwrócić uwagę napojęcie dziennego regionumiejskiego, którego zasięg terytorialny może stanowić płaszczyznę odniesienia dla miejskiego systemu handlowego (zob. Zborowski2005).

Strukturęprzestrzenną handlu stanowią relacjeprzestrzenne zachodzące między obiektami wchodzącymi w skład miast iichotoczenia (por. Polarczyk 1974; Chojnicki 1996).Rozpoznania struktury przestrzenno-handlowej obszarumiejskiegomożnado konaćna dwóch poziomach:a) układu elementarnych jednostek terytorialnychprzez określenie ich wewnętrznej struktury funkcjonalnej, b) rozmieszczenia obiektów han dlowych (lub też jednostekorganizacyjnych handlu). W strukturze przestrzennej han dlu miast możnabyłowyróżnić kilka tradycyjnych formskupieńplacówek handlowych (zob. Berty1967;Davies 1974): a) zogniskowane ośrodkihandlowe, b) ciągi uliczne i strefy obsługujące arterie komunikacyjne, c) obszary funkcjiwyspecjalizowanych. Do wyjaśnieniastruktury przestrzennej handlu detalicznego w mieście stosowano na ogół dwa podejścia teoretyczne: a) oparte nateorii miejsccentralnych,b) oparte na teorii renty gruntowej (zob. Chudzyńska 1985). Pierwsze podejście,korzystając z teo riiChristallera, dąży do znalezieniahierarchicznego układuośrodków handlowych na obszarze miasta (w tym centralnego obszaru usługowego, dzielnicowychczy wiel- koosiedlowych ośrodków handlowych). Drugieujęcie, u którego podstaw leży teoria użytkowaniaziemi i renty gruntowej, korzystając z pojęciadostępności przestrzennej ośrodków (obszarów) handlowych,różnicuje jegłównie ze względu na kształt, wiel kość, czaspowstawania lub funkcje (Chudzyńska 1985; Wilk 2001).

Innym ważnym zagadnieniem jestklasyfikacja obiektów handlowychwedługich roli w systemie miejskim, któradotyczynowych form koncentracjihandlu oraz nowych form transformacji organizacyjno-technologicznej.W miastach EuropyZachodniej

(4)

proces decentralizacjihandlupostępował od lat 70. XX w., wywołując istotne zmiany w strukturze przestrzennej wielu ośrodków miejskich (por.Thomas 1989; Guy 1998). Przejawem tejdecentralizacji w miastach zachodnioeuropejskich byłabudowa hiper marketów i supermarketóww zewnętrznych ośrodkach dzielnicowych (wielkoosie-dlowych).Wśród nowychformorganizacyjno-architektonicznychhandlu Guy (1998) wyróżnił: supermarkety i supermagazyny (wielkopowierzchniowe placówki handlowe), wielkopowierzchniowe sklepy specjalistyczne typu Fachmarkt,parki handlowe, centra zbytu fabrycznego (i sklepy dyskontowe) oraz regionalne centra handlowe nowego typu (por. Thomas1989). Za supermarkety i supermagazyny w świecie anglosaskim uważa się jednokondygnacyjnesklepy samoobsługoweopowierzchni handlowej przekracza jącej25 000 stóp kwadratowych (tj. ok. 2323 m2).Za hipermarkety uważa sięjednopo ziomowe sklepy z artykułamispożywczymiiniespożywczymi, charakteryzujące się po wierzchnią handlową co najmniej2500 m2, choć w Europiekontynentalnej zazwyczaj przekracza ona50-55tys. stóp kwadratowych,tj.ok.5000 m2 (por. Guy1998;Wrigley, Lowe 2002). W warunkach polskich za supermarkety uznaje się sklepy opowierzchni handlowej od 400 do 2499m2(Maleszyk 2004a).Podobne do supermarketów sąsklepy dyskontowe ogólnospożywcze, które oferują ograniczony asortyment towarów często nabywanych o najszybszejrotacji, po cenach niższych niż przeciętne na rynku, przy oszczędnościach technologiczno-organizacyjnych minimalizujących koszty obsługi. Ten typsklepóww Polsce cechujesię zazwyczaj powierzchnią handlową od 300do 1100 m2 (Maleszyk 2004a) ijestnastawiony na obsługęklientówo niskichlub prze ciętnych dochodach, którzy robią tam zakupy cotygodniowe (Maleszyk 2004b).Z kolei parki handlowew Europieto rozwijane planowo(zaprojektowane)centra handlowe (skupienie dużych sklepów) o powierzchni użytkowej 5000-20000 m2, zlokalizowa ne poza centrum dużego miasta (por. Reynolds 1993). Jedną znowychform wielkopowierzchniowych centrów wielofunkcyjnych - pełniących obokfunkcji handlowych inne funkcje usługowe (np.rekreacyjno-wypoczynkowe, gastronomiczne,finansowe i doradcze,renowacyjne itd.) - sąpołożone nazewnątrzmiast maile, przekraczające swoją powierzchnią użytkową - jak np.w przypadku West EdmontonMailwKanadzie - obszar 500tys. m2 (zob.Hopkins 1990). W związkuz rozwojemtakich olbrzymich powierzchniowowielofunkcyjnych centrów handlowychpróbuje sięwyróżnićnawet kilka ichfaz rozwojowych,w tym wnajnowszej postaci - V generacji (zob. Twardzik 2009).

Należy zwrócić uwagę nafakt, żetakie duże powierzchniowo nowe formy w postaci skupienia galerii handlowych, łącznikowych pieszych ciągów handlowych i tradycyj nychdomów handlowychzlokalizowanych wstrefie pośredniej, przylegającej do tra dycyjnego centralnego obszaru usługowego miasta,mogą przejąćfunkcjeowego trady cyjnego centrum (np. w KrakowieczyPoznaniu).Wwynikuprzemian cywilizacyjnych i katastroficznych zniszczeńwojennych wmiastach następowało częstoprzesunięcie centralnegoobszaru usługowego (ihandlowego) z części staromiejskiej dostrefy po średniej do niej przylegającej (np. w Warszawie czy Poznaniu).W literaturze

(5)

europej-Dylematy badawczestudiównadfunkcjonowaniem systemu handlowego... 91

skiej czasem nawetgłosisię tezęo zbliżającej się„śmierci” funkcji główniehandlowej w centralnym obszarze usługowym (zob. Schenk 2008), alew dużych polskich miastach często wcześniej też następowała zmiana podstawowych funkcjizarówno części staro miejskiej, jak i nowego centralnegoobszaru usługowego,ukształtowanego wokresie realnego socjalizmu.

Trzecimzagadnieniem, które wymaga nowego spojrzenia, jestkwestia zachowań konsumentów.W tradycyjnych modelach zakładano znaczną racjonalność takichza chowań i wtymprzypadkubardzo przydatnebyły w analizie przemieszczeń konsu menckich ludnościmodele grawitacji,zwłaszcza wpostaci opracowanej przezHuffa (1960,1963).Na podstawie modelu opracowanego przez Huffa (1963) możnaokreślić prawdopodobieństwo wyboruw mieścieobszaru (jednostki terytorialnej) dokonywa nia zakupów, które jeststosunkiem potencjału cząstkowego do potencjałucałkowitego danej jednostki miejskiej.W tym ujęciu masąpotencjałubyłapowierzchnia handlowa przypadająca na określoną kategoriędóbr, a odległość mierzonabyła czasem podróży. Odmiennymodel, opartyna zmodyfikowanejpostaci modelu grawitacji,przedstawił Cadwallader (1975). W modelu tymudziałstałych konsumentów zaopatrujących się w danym sklepie jest funkcją trzech zmiennych: atrakcyjności sklepów (zależnej od zasięgu, jakościi cen dóbr), informacjiposiadanych przez konsumentów o danym skle pie oraz odległości (rzeczywistej i wyobrażonejprzez konsumenta). Warto razjeszcze podkreślić, że modelete zakładały jednakznaczną racjonalność zachowań konsumen tów(i duży wpływ odległości na te zachowania). Należy zwrócićuwagę na fakt, że już Stone (1954),opierając sięna badaniach zakupów w strefie podmiejskiej Chicago, wyróżniłcztery podstawowe kategorie zachowań konsumentów, w tymnajwiększą, obejmującą1/3 ogółu - konsumentów ekonomicznych. Takategoria konsumentów kształtowałaswojezachowania, uwzględniając ceny, jakość iasortymenttowarów oraz koszty dojazdu,awięczachowywałasięracjonalnie. Choć najmniejsza z wyróżnionych grup- konsumenci apatyczni (17%) - dokonywała wyboru sklepu,by zminimalizo wać własnywysiłek, jednakże dwie pozostałe kategorie oparły swojewybory na po wiązaniach z personelem sklepu (konsument zindywidualizowany)lub na poczuciu lojalności sąsiedzkiej (konsument etyczny). Z kolei Huff (1960),konstruująckoncep tualny model percepcjiizachowańkonsumentów, zwróciłuwagę, że te zachowania są wypadkową działania potrzeb (życzeń),systemu wartości (związanego z położeniem w mieście, kodem etycznym, dochodami, płcią, wiekiem,zawodem, wykształceniem i zdolnościami mentalnymidosyntetyzowania), percepcji przestrzeni potencjalnych zakupów (postrzegania asortymentu,udogodnieńczy cen) orazwyobrażenia możliwo ści przemieszczeń (czasi koszt podróżykonsumenckiej czy koszty parkowania).Potter (1982) zauważyłnatomiast, że zachowania konsumentów zależąteżod procesuuczenia sięw miejskim środowisku życia.RównieżHudson(1976)wskazał,że aktualny wybór miejsca zakupów jest wynikiem procesupoznawczegokonsumenta.

Interesującą typologiękonsumentów, uwzględniającą pojawieniesię irozwój no wych formplacówek handlowych, przeprowadziłRobertet (1997). Najliczniejszągrupę

(6)

konsumentów stanowią - według niego - konsumenci dyskontowi (ok. 30% ogółu), którzy dążą do ograniczenia wydatków i preferują sklepy lokalne o najniższych cenach. W Polsce najpopularniejszą siecią sklepów dyskontowych jest Biedronka (zarządzana przez portugalski koncern Jeronimo Martins Dystrybucja), w której robienie zakupów deklarowało w 2002 r. aż 46% badanych konsumentów (zob. Maleszyk 2004b). Kolejny typ konsumenta tworzy grupa konsumentów zasiedziałych w lokalnym środowisku (ok. 20%). Rdzeń tej grupy stanowią ludzie starsi, mniej zamożni i konserwatywni, ceniący tradycję i swe lokalne korzenie. Dlatego też jako miejsce swoich zakupów wybierają sklepy w najbliższym sąsiedztwie. Pozostałe cztery typy konsumentów są już mniej liczne - są to konsumenci popytowi, konsumenci eleganccy (wymagający), konsumenci hipermarketowi oraz łowcy materialnych korzyści. Grupa konsumentów eleganckich - to dobrze wyedukowani i nowocześni młodzi mieszkańcy miast, którzy nie zwracają uwagi na rodzaj i lokalizację sklepu, ale na jakość i cenę produktu. Z kolei konsumenci popytowi przywiązują się do wyspecjalizowanych placówek handlowych oferujących produkty markowe. Do dobrze sytuowanych klientów należą też konsumenci hiper marketowi, którzy poprzez zakupy w hipermarketach i mailach dążą do utrzymania swego poziomu życia. Ostatnia grupa - łowców materialnych korzyści - jest bardzo wrażliwa na wysokość cen towarów i - ze względu na niższe dochody - poszukuje okazji (np. obniżek cen). Z kolei Guy (1999) powiązał typy zakupów (podróży han dlowych) z rodzajami placówek i skupień handlowych. Zakupów ułatwionych (z udo godnieniami) konsumenci dokonują zazwyczaj w tradycyjnych sklepach lokalnych, w supermarketach i supermagazynach, a rzadziej w hipermarketach. Miejscem za kupów rodzinnych są przede wszystkim galerie handlowe i domy towarowe, a także wielkopowierzchniowe placówki handlowe (supermagazyny, hipermarkety, parki han dlowe). Zakupy przeznaczone na potrzeby osobiste dokonywane są przede wszystkim w tradycyjnych centrach miejskich, natomiast podróże wypoczynkowe są skierowane do marketów festiwalowych, outletów i maili. Można zatem zauważyć, że w wyniku powszechnej motoryzacji, wzrostu znaczenia potrzeb indywidualnych (wzrostu roli gospodarstw jednoosobowych), rozwarstwienia dochodów, zachowania konsumenc kie w Polsce uniezależniły się w znacznym stopniu zarówno od odległości (społecznych i ekonomicznych kosztów jej pokonywania), jak i od tradycyjnie pojmowanej atrak cyjności handlowej poszczególnych miejsc w mieście. Również rozwijane w latach 70. minionego wieku modele poznawczo-behawioralne zachowań dobrze nie wyjaśniają współczesnych zachowań konsumentów.

Bibliografia

Berry B.J.L., 1967, Geography of MarketCentres and Retail Distribution, Prentice-Hall, New York. Bromley R.D.F., ThomasC.J.,1993, The Retail Revolution, theCarless Shopper and Disadvantage, „Transac-

tions of the Institute of BritishGeographers”, vol. 18,s. 222-236.

Cadwallader M., 1975, A Behavioural Model of Consumer Spatial Decision Making „Economic Geography”, vol. 51, No 4.

(7)

Dylematy badawcze studiównadfunkcjonowaniemsystemuhandlowego... 93

Chojnicki Z., 1996, Region w ujęciugeograficzno-systemowym, [w:] T. Czyż (red.), Podstawyregionalizacji

geograficznej, Bogucki Wydawnictwo Naukowe, Poznań, s. 7-43.

ChudzyńskaI.,1985, Strukturaprzestrzenna handlu detalicznegow Warszawie, „Dokumentacja Geogra ficzna”, z. 2.

DaviesR.L.,1972,StructuralModels of RetailDistribution: Analogies withSettlement and Land-use The-ories, „Transactions ofthe InstituteofBritish Geographers",vol. 57, s. 59-82.

Davies R.L., 1973, The Location of Service Activities, [w:] M. Chisholm, B.Rodgers(eds.), Studies in Humań

Geography, HeinemannEducational for the Social Science Research Council, London.

Davies R.L.,1974, Nucleated andRibbon Componentsof the Urban Systemin Britain, „Town Planning Re- view”,vol. 45,s.91-111.

Gold R.J.,1980,AnIntroduction toBehavioural Geography, Oxford University Press, London.

Guy C.M., 1998, Controlling New Retail Spaces: The Impress of Planning Policiesin WesternEuropę, „Urban Studies", vol. 35, No. 5-6,s.953-979.

Guy C.M., 1999, RetailLocation Analysis,[w:] M. Pacione (ed.), Applied Geography: Principlesand Practice,

Routledge, London,s.450-462.

Hopkins J.S.P., 1990, West Edminton Hall: LandscapeofMyths andElsewhereness, „Canadian Geographer", vol. 34, No 1,s. 2-17.

Hudson R., 1976, Environment Image,SpatialChoiceandConsumer Behaviour, „Occasional Publications (New Series)”, No 9.

HuffD„ 1960, A Topographical Model ofConsumer Space Preferences,„Papers and Proceedings ofthe Re-gionalScienceAssociation”, No 6,s. 159-173.

Huff D., 1963, A ProbabilisticAnalysis of ShoppingCentreTrade Areas, „LandEconomics”, vol.39, s. 81-90. Kulczyńska K., Matykowski R.,2008, Struktura przestrzenno-handlowa przygranicznego zespołu miejskiego Cesky Teśin -Cieszyn, [w:] D. Świątek,M. Bednarek,P. Sitka(red.), Współczesne problemy badawcze

geografii polskiej- geografia człowieka,Dokumentacja GeograficznaIGiPZ PAN, t.36,s. 202-207. Maleszyk E.,2004a, Rozwój siecihandlowychobsługi masowej w Polsce, „Wiadomości Statystyczne”, t. 49,

nr1,s. 38-48.

Maleszyk E., 2004b,Uwarunkowania i kierunki rozwoju handlu dyskontowego, „Gospodarka Narodowa”,nr 7-8, s. 1-17.

Nowosielska E.,2000, Sektor usługwaglomeracjiwarszawskiej 1992-1997: Przemiany strukturalne i tenden cje rozwoju, DokumentacjaGeograficzna IGiPZ PAN, 1.17.

Polarczyk K., 1974, Strukturaprzestrzennausług w mieściePoznaniu, Poznań (maszynopispracy doktor skiej).

Potter R.B., 1982, TheUrban RetailingSystem. Location,Cognition and Behaviour, Gower and Retailingand PlanningAssociates, London.

Reynolds J., 1993,The Proliferation ofthe Planned Shopping Centre, [w:] R.D.F. Bromley, C.J. Thomas(eds.), Retail Change: ContemporaryIssues, UCLPress, London, s. 70-87.

Robertet E.,1997, How Social Change Affects Retail Habits:A Typology ofthe EuropeanPopulation, „Euro-pean Retail Digest”, Winter 1996/1997,s. 4-14.

Schenk T.A., 2008, Multiagentensysteme zurSimulation von Konsumentenentscheidungen,„Wiirzburger GeographischeArbeiten”, H. 101.

StoneG., 1954, City Shoppers and UrbanIdentification: Observations onthe Social Psychology ofCity Life, „AmericanJournal of Sociology”, vol.60, No 1, s. 35-54.

Szawłowska H.,1980, Przestrzenne zróżnicowanie sieci handlu detalicznego w miastach, ZakładWydawnictw Naukowych Instytutu Handlu Wewnętrznego i Usług,Warszawa.

Teitz M.B., 1968, Towardsa Theory of Urban Public Facility Location, „Papers and Proceedingsof the Re- gionalScience Association”,vol. 21, s. 35-51.

Thomas C.J.,1989, Retail Change in Greater Swansea: Evolution orRevolution, „Geography”, vol. 74, No 2, s. 201-213.

Twardzik M., 2009,Centra handlowe V generacji - nowa przestrzeń usługowapolskich miast, referat wygło szony nakonferencjipt.„Miasta XXI wieku. Nowe wyzwania i perspektywy rozwoju", Opole—Izbicko.

(8)

Wilk W., 2001, Czynnikilokalizacji i rozmieszczenie wybranych usługw Warszawie, Wydawnictwo UW, Warszawa.

Wrigley N., LoweM., 2002, Reading Retail.A Geographical PerspectiveonRetailingand ConsumptionSpa- ces, Arnold, London.

Zborowski A., 2005, Przemiany struktury społeczno-przestrzennej regionu miejskiego w okresierealnego so cjalizmui transformacjiustrojowej(na przykładzie Krakowa), Instytut Geografiii Gospodarki Prze strzennej UJ, Kraków.

DYLEMATY BADAWCZE STUDIÓW NAD FUNKCJONOWANIEM SYSTEMU HANDLOWEGO WE WSPÓŁCZESNEJ PRZESTRZENI MIEJSKIEJ

ABSTRAKT: Celem niniejszego opracowania jest analiza trudności badawczych związanych z operacjonalizacją miejskiego systemu handlowego, zrozpoznaniem i klasyfikacjąnowych formkoncen tracjihandlunaobszarach zurbanizowanych oraz ze zmianami zachowańkonsumenckich w Polsce ostatnich dwóch dekad.

SŁOWAKLUCZOWE: miejski system handlowy, nowe formy koncentracjihandlu,zachowania konsu mentów