Medycyna Wet. 2008, 64 (4A) 447
Praca oryginalna Original paper
Przebarwienia têczówki u kotów nale¿¹ do grupy ano-malii o ró¿nej etiologii. W rozpoznaniu ró¿nicowym na-le¿y braæ pod uwagê: znamiona barwnikowe (naevus pigmentosus), przebarwienia (melanosis) ogniskowe lub rozsiane, heterochromiê oraz zmiany nowotworowe o ró¿nym stopniu z³oliwoci. Do najczêciej wystêpu-j¹cych nowotworów pierwotnych ga³ki ocznej u kotów nale¿¹ czerniaki têczówki w postaci rozsianej DIM (me-lanoma iridis diffusa) oraz atypowe czerniaki têczówki i cia³a rzêskowego w postaci guza litego o charakterze naciekowym (6, 7, 10). Czerniak r¹bka jest najczêciej spotykanym guzem pierwotnym twardówki u kotów. Jest ³agodnym, dobrze ograniczonym i wolno rosn¹cym gu-zem (11).
Czerniaki têczówki przybieraj¹ formê zarówno p³ask¹, jak i w postaci guza. Wszelkie przebarwienia têczówki powinny byæ okresowo kontrolowane w celu wyklucze-nia podejrzewyklucze-nia zmian nowotworowych. Ze wzglêdu na barwê têczówki u kotów, tj. od ¿ó³tego, przez zielony do niebieskiego w odniesieniu do najczêciej br¹zowej têczówki psów, wszelkie zmiany koloru s¹ generalnie ³at-wiej i wczeniej rozpoznawane. W przebiegu badañ pod-miotowego i przedpod-miotowego postawienie jednoznacz-nej diagnozy jest bardzo trudne. Pewne rozpoznanie po-stawiæ mo¿na jedynie po badaniu histopatologicznym. Wed³ug wiedzy autorów, w pimiennictwie polskim nie publikowano dotychczas opracowañ dotycz¹cych czer-niaków b³ony naczyniowej u kotów.
Celem opracowania by³o przedstawienie przypadku klinicznego kota rasy perskiej z rozleg³ym guzem têczów-ki i cia³a rzêskowego.
Opis przypadku
Do Kliniki Chirurgii skierowano 11-letniego kota, samca rasy perskiej ze wskazaniem do badania okulistycznego. Z wywiadu ustalono, i¿ zwierzê chorowa³o ju¿ przesz³o 6 mie-siêcy. Badaniem klinicznym w lewym oku stwierdzono: hy-droftalmiê, retrakcjê migotki, obrzêk rogówki, ródmi¹¿szo-we zapalenie rogówki z charakterystycznym rysunkiem naczyñ g³êbokich, zastój krwi w naczyniach spojówkowych i nadtwar-dówkowych, pogrubienie i pociemnienie têczówki, dyskoriê, brak odruchu renicznego, krwistek w komorze przedniej oraz obszerny guz odkszta³caj¹cy powierzchniê ga³ki ocznej w oko-licy przyrodkowej czêci r¹bka rogówkowego (ryc. 1). Do-datkowo stwierdzono tkliwoæ lewego oka oraz ³zotok. Bada-niem z u¿yciem lampy szczelinowej oraz barwnika fluores-ceinowego stwierdzono ubytek nab³onka przedniego rogówki. Badaniem oftalmotonometrycznym, aparatem aplanacyjnym stwierdzono podwy¿szenie cinienia wewn¹trzga³kowego do 42 mmHg. Ze wzglêdu na obrzêk rogówki badanie goniosko-powe z zastosowaniem czwórlustra, okaza³o siê niemo¿liwe. Powy¿sze zmiany w ga³ce ocznej okrelono jako nowotwór têczówki i cia³a rzêskowego oraz jaskrê wtórn¹. Podjêto decy-zjê o wykonaniu enukleacji.
Przed zabiegiem wykonano kontrolne badanie radiologicz-ne klatki piersiowej i jamy brzuszradiologicz-nej w celu wykluczenia makroskopowo uchwytnych zmian przerzutowych. Wyniki morfologii krwi oraz profilu enzymatycznego osocza mieci³y siê w granicach referencyjnych. Kot zosta³ premedykowany
Pierwotny czerniak z³oliwy têczówki
i cia³a rzêskowego u kota
MARCIN LEW, SYLWIA LEW*, WOJCIECH BRZESKI
Zespó³ Chirurgii i Rentgenologii Katedry Nauk Klinicznych Wydzia³u Medycyny Weterynaryjnej UWM, ul. Oczapowskiego 14, 10-957 Olsztyn
*Zak³ad Mikrobiologii Wydzia³u Biologii UWM, ul. Oczapowskiego 1a, 10-957 Olsztyn Lew M., LewS., Brzeski W.
Iris and ciliary body primary melanoma in cats: a case study
Summary
Discoloration of the feline iris belongs to the group of anomalies of various etiologies. In diagnosis, nevus pigmentosus, hyperpigmentation, heterochromia iridis and neoplasms have to be considered. Uveal neoplasms include diffuse iris melanoma (DIM) and primary iris and ciliary body melanoma as solid tumors. The paper presents a case of an 11-year-old male Persian cat with histologically diagnosed iris and ciliary body epithelial melanoma. The treatment of choice was enucleation. The morphologically and histologically described melanoma comprised characteristics of both uveal melanoma. The tumor consisted of anaplastic, round, hypopigmented cells with pleomorphic nuclei and prominent nucleoli and balloon-cells with hollow-spheres surrounding nuclei. No spindle-like melanocytes typical for eye primary melanoma were observed. The tumor caused a narrowing filtration angle and secondary glaucoma as well as wide choroid infiltration towards optic nerve papilla and retinal detachment. In the described case no metastasis or local recidivation was discerned.
Medycyna Wet. 2008, 64 (4A) 448
z u¿yciem siarczanu atropiny (Polfa) 0,03 mg/kg s.c. Po 20 min. wykonano indukcjê znieczulenia z u¿yciem medeto-midyny (Domitor, Orion) w dawce 0,030-0,035 mg/kg, i.m. Znieczulenie podtrzymywano mieszanin¹ izofluranu (Isoflu-rane, Abbott, GB) z tlenem w stê¿eniu 1,5-2% w systemie pó³-zamkniêtym. Znieczulenie ogólne uzupe³niono znieczuleniem miejscowym, zaga³kowym z u¿yciem 2% roztworu chlorowo-dorku lignokainy (Polfa). Postêpowanie przeciwbólowe prze-prowadzano z u¿yciem kwasu tolfenamowego (Tolfedine, Vetoquinol) w dawce 4 mg/kg s.c. Postêpowanie analgetyczne kontynuowano do 2. dnia po operacji. Os³onê antybiotykow¹ utrzymywano do 5. dnia po operacji z zastosowaniem amoksy-cyliny (Betamox L.A., ScanVet) w dawce 15 mg/kg i.m.
Badaniem anatomopatologicznym pobranego materia³u stwierdzono guz lity okolicy podstawy têczówki i cia³a rzêsko-wego po stronie przyrodkowej oka o charakterze naciekowym (ryc. 2). Makroskopowo stwierdzono: naciek komórek barw-nikowych na tylnej powierzchni rogówki, znaczne pogrubie-nie podstawy têczówki, ciemno zabarwiony guz rednicy ok.
10 mm w okolicy k¹ta rogówkowo-têczówkowego i cia³a rzê-sowego, uwypuklaj¹cy siê na zewn¹trz ga³ki ocznej za r¹bkiem twardówki po stronie przyrodkowej oraz naciek komórek barw-nikowych w kierunku tylnym, do komory cia³a szklistego, po-woduj¹cy odklejenie siatkówki (ryc. 3).
Badaniem histologicznym wycinków pobranych z podsta-wy têczówki i cia³a rzêskowego rozpoznano melanoma ma-lignum hypomelanoticum, typ epitelioidalny (ryc. 4). Po 6 mie-si¹cach u kota przeprowadzono badanie kliniczne, w wyniku którego nie stwierdzono ognisk przerzutowych guza. Badanie radiologiczne profilowe klatki piersiowej i brzucha, wykaza³o brak widocznych zmian metastatycznych. Oko³o 8 miesiêcy po operacji w³aciciel nie informowa³ o przerzutach lub miej-scowej wznowie.
Omówienie
Melanoma malignum, melanosarcoma (czerniak z³o-liwy) jest nowotworem z³oliwym wywodz¹cym siê z me-lanocytów lub ich prekursorów. W zale¿noci od domi-nuj¹cego wygl¹du nowotworowych melanocytów wyró¿-nia siê dwa typy: nab³onkowato-komórkowy (melanoma epithelioidale) lub wrzecionowato-komórkowy (melano-ma spinocellulare) wystêpuj¹cy rzadziej i przebiegaj¹cy ³agodniej. Histologicznie charakter czerniaka mo¿na okre-liæ na podstawie stopnia zró¿nicowania komórek lub in-deksu mitotycznego, czyli wskanika stopnia prolifera-cji danej populaprolifera-cji (12). Istnieje wyrana tendencja wy-kazuj¹ca, ¿e im wy¿szy jest odsetek komórek anaplastycz-nych z wyranym pleomorfizmem j¹dra o cechach hy-perchromazji, ró¿nych figurach podzia³u mitotycznego (np. mitosis abortiva) czy te¿ nieregularnociach kszta³-tu cytoplazmy, tym nowotwór jest bardziej z³oliwy.
Rozsiany czerniak têczówki (DIM), powstaje najczê-ciej wieloogniskowo z przedniego nab³onka têczówki w postaci wieloogniskowych przebarwieñ z naciekiem ekstensywnym na przedni segment naczyniówki. Wyka-zuje brak tendencji do rozprzestrzeniania siê na tyln¹ czêæ naczyniówki. Guzy pochodz¹ce z przedniej po-wierzchni têczówki mog¹ tak¿e infiltrowaæ jej zr¹b oraz z³uszczaæ siê do komory przedniej i w nastêpstwie zaty-kaæ drena¿ k¹towy, prowadz¹c do jaskry wtórnej (1, 4, 7). Ryc. 4. Melanoma malignum hypomelanoticum, typ
epitelio-idalny. Anaplastyczne, okr¹g³e i miernie pigmentowane ko-mórki, zawieraj¹ce pleomorficzne j¹dra z wyranym j¹der-kiem oraz komórki balony z du¿ym pasem przejanienia wokó³ okr¹g³ego j¹dra. Barw. HE, pow. 400×
Ryc. 3. Guz têczówki i cia³a rzêsowego, uwypuklaj¹cy siê na zewn¹trz ga³ki ocznej za r¹bkiem twardówki. Naciek komórek barwnikowych na tylnej po-wierzchni rogówki. Pogrubienie podsta-wy têczówki oraz naciek komórek barw-nikowych w kierunku tylnym, do komo-ry cia³a szklistego
Ryc. 1. Kot, rasy perskiej, samiec, 11 lat. Hydroftalmia, retrakcja migotki, obrzêk rogówki, ródmi¹¿szowe zapalenie rogów-ki, zastój krwi w naczyniach spojówkowych i nadtwardówkowych, krwistek oraz guz odkszta³caj¹cy powierzchniê ga³ki ocznej w okolicy przyrodkowej czêci r¹bka ro-gówkowego
Ryc. 2. Ga³ka oczna po enukleacji, widok od strony przyrodkowej. Guz w okolicy przyrodkowej czêci r¹bka rogówkowego
Medycyna Wet. 2008, 64 (4A) 449 Histologicznie komórki nowotworowe s¹ okr¹g³e,
mier-nie pigmentowane o cechach anaplastycznych z wyra-nie pleomorficznymi j¹drami (4).
Pierwotny atypowy czerniak têczówki i cia³a rzêsko-wego posiada kilka cech charakterystycznych, które po-zwalaj¹ zakwalifikowaæ go do odrêbnej kategorii (7). W tym przypadku guz w postaci neo wywodzi siê nie tylko z têczówki (jak w przypadku DIM), lecz tak¿e z po-zosta³ych czêci naczyniówki, a rozprzestrzeniaj¹c siê na tylny segment, prowadzi do zniszczenia ca³ej ga³ki ocznej. Charakterystyczne jest naciekanie guza w kierunku ze-wnêtrznym na twardówkê w okolicy r¹bka (7).
Pod wzglêdem morfologicznym czerniaki têczówki i cia³a rzêskowego u kotów s¹ doæ jednorodne. S¹ to guzy lite, ma³o pigmentowane o charakterze nab³onko-wym. Naciekaj¹c przednie segmenty ga³ki ocznej powo-duj¹ jaskrê wtórn¹, natomiast naciekaj¹c tylne segmenty ga³ki ocznej, tj. czêæ p³ask¹ cia³a rzêskowego i naczy-niówkê, przyczyniaj¹ siê do odklejenia siatkówki oraz rozp³ywu skrz¹cego Bensona (synchisis scintillans) (5). Odklejanie siatkówki, jako nastêpstwo infiltracji mocno pigmentowanych, zaokr¹glonych komórek nowotworo-wych obszaru naczyniówki, zaobserwowa³ tak¿e Harris i wsp. (7). Fakt, i¿ guzy te wywodz¹ siê z tylnych czêci naczyniówki, powoduje obni¿enie wczesnej ich wykry-walnoci. Widoczne objawy kliniczne manifestuj¹ siê dopiero po znacznym wzrocie guza. Jest to cecha nie-korzystna, poniewa¿ przy du¿ych guzach ryzyko prze-rzutowania i choroby systemowej jest du¿o wiêksze ni¿ przy wczesnym rozpoznaniu i leczeniu (3, 7). U kotów pierwotne czerniaki oka cechuj¹ siê zwykle wysokim stopniem z³oliwoci, maj¹ tendencje do naciekania oko-licznych tkanek oraz daj¹ przerzuty odleg³e, g³ównie do w¹troby (1, 4, 6).
Histologicznie guzy te sk³adaj¹ siê z okr¹g³ych, silnie pigmentowanych komórek zawieraj¹cych okr¹g³e j¹dra z wyranym j¹derkiem, wolnych od anaplastycznych cech typowych dla DIM (7). W obrazie mikroskopowym wy-ró¿nia siê 3 dominuj¹ce typy komórek sk³adaj¹cych siê na pierwotny czerniak oka u kotów: okr¹g³e komórki melanocytarne, komórki balony i anaplastyczne, wrze-cionowate melanocyty (4). Okr¹g³e komórki widoczne w typowym DIM s¹ s³abo pigmentowane z pleomorficz-nym j¹drem, zatem posiadaj¹ cechy odmienne od spoty-kanych w pierwotnych atypowych czerniakach oka (7). Bazuj¹c na cechach morfologicznych komórek opisywa-nych nowotworów, mo¿na powiedzieæ, ¿e atypowy czer-niak oka jest mniej z³oliwy ni¿ DIM, jednak¿e stoi to w sprzecznoci z ekstensywnym wzrostem i naciekaniem tego guza na wszystkie czêci oka (7).
Stwierdzony w niniejszym przypadku guz, pod wzglê-dem histologicznym sk³ada³ siê z anaplastycznych, okr¹g-³ych i miernie pigmentowanych komórek, zawieraj¹cych pleomorficzne j¹dra z wyranym j¹derkiem, typowych dla DIM. J¹dra komórek okr¹g³ych cechowa³y ró¿ne fi-gury podzia³u mitotycznego np. mitosis abortiva. Nowo-twór zawiera³ równie¿ wymienione wczeniej komórki balony o du¿ym pasie przejanienia wokó³ okr¹g³ego j¹dra. Brak jednak by³o wrzecionowatych melanocytów, charakterystycznych dla pierwotnych, atypowych czer-niaków oka (4).
Tak¿e pod wzglêdem cech morfologicznych, nowotwór ten stanowi³ hybrydê przedstawionych wy¿ej guzów na-czyniówki. Powodowa³ zarówno zwê¿enie k¹ta przes¹-czania i jaskrê wtórn¹ (typowe dla DIM) (1, 4, 7), jak i rozleg³y naciek b³ony naczyniowej w kierunku brodawki nerwu wzrokowego, powoduj¹cy odklejenie siatkówki (typowe dla pierwotnych czerniaków oka) (5, 7). W opi-sywanym przypadku, podobnie jak Harris i wsp. (7), nie wykazano przerzutów lub miejscowej wznowy, podczas gdy inni autorzy sugeruj¹ mo¿liwoæ przerzutów odleg-³ych g³ównie do w¹troby (1, 4, 6).
W przypadkach, w których nie dosz³o do powik³añ zwi¹zanych z obecnoci¹ guza w obrêbie ga³ki ocznej w postaci: zwê¿onego lub zamkniêtego k¹ta przes¹cza-nia, zwiêkszenia cinienia wewn¹trzga³kowego, jaskry wtórnej czy te¿ zmian o charakterze naciekowym, czer-niaki r¹bka rogówkowego mog¹ byæ leczone poprzez fotokoagulacjê laserow¹ (2) lub totalne wyciêcie (9). Sugeruje siê, ¿e wczesna enukleacja ga³ki ocznej z DIM jest istotna w zapobieganiu wczesnej mierci ze wzglêdu na mo¿liwoæ metastaz (8). Ponadto w przypadkach, gdy istnieje prawdopodobieñstwo powstania zmian wtórnych w postaci zwê¿enia lub zamkniêcia k¹ta przes¹czania czy te¿ zmian naciekowych w obrêbie cia³a rzêskowego i rogówki, wczesna enukleacja mo¿e znacz¹co zmniej-szyæ prawdopodobieñstwo przerzutowania (8). Koty wczenie operowane prze¿ywa³y czêciej ni¿ nieopero-wane lub operonieopero-wane z guzem znacznych rozmiarów. Enu-kleacja przynosi poprawê, gdy jest wykonana przed in-filtracj¹ zrêbu cia³a rzêskowego (8).
Z powy¿szych danych wynika, ¿e nowotwory têczów-ki i cia³a rzêskowego u kotów s¹ jeszcze stosunkowo s³abo poznane, a potrzeba prawid³owego rozpoznania oraz okrelenie rokowania wymagaj¹ dalszych badañ klinicz-nych.
Pimiennictwo
1.Acland G. M., McLean I. W., Aguirre G. D., Trucksa R.: Diffuse iris melnoma in cats. J. Am. Vet. Med. Assoc. 1980, 176, 52-56.
2.Cook C. S., Wilkie D. A.: Treatment of presumed iris melanoma in dogs by diode laser photocoagulation: 23 cases. Vet. Ophth. 1999, 2, 217-225.
3.Dubielzig R. R., Chappell R. J., Kalishman J. B., Flood L. A.: Survival in cats
with diffuse iris melanoma: a matched observational study. 28th Ann. meeting
of American College of Veterinary Ophthalmologists, Santa Fe 1997, s. 5-8. 4.Dubielzig R. R., Everitt J., Shadduck J. A., Albert D. M.: Feline ocular
mela-noma and post traumatic sarcoma. Transactions of the 17th Ann. meeting of the
American College of Veterinary Ophthalmologists, Santa Fe 1986.
5.Dubielzig R. R., Steinberg H., Garvin H., Deehr A. J., Fischer B.: Iridociliary epithelial tumors in 100 dogs and 17 cats: a morphological study. Vet. Ophth. 1998, 1, 223-231.
6.Duncan D. E., Peiffer R. L.: Morphology end prognostic indicators of anterior uveal melanomas in cats. Progress Vet. Compar. Ophth. 1991, 1, 25-32. 7.Harris B. P., Dubielzig R. R.: Atypical primary ocular melanoma in cats. Vet.
Ophth. 1999, 2, 121-124.
8.Kalishman J. B., Chappell R., Flood L. A., Dubielzig R. R.: A matched observa-tional study of survival in cats with enucleation due to diffuse iris melanoma. Vet. Ophth. 1998, 1, 25-29.
9.Kanai K., Kanemaki N., Matsuo S., Ichikawa Y., Okujima H., Wada Y.: Excision of a feline limbal melanoma and use of nictitans cartilage to repair the resulting corneoscleral defect. Vet. Ophth. 2006, 9, 255-258.
10.Morris J., Dobson J.: Onkologia ma³ych zwierz¹t. SIMA WLW, Warszawa 2003, s. 260.
11.Roels S., Ducatelle R.: Malignant melanoma of the nictitating membrane in a cat (feline vulgaris). J. Comp. Pathol. 1998, 119, 189-193.
12.Withrow S. J., MacEwen E. G.: Small Animal Clinical Oncology. Saunders W. B., Philadelphia 1989, s. 424.
Adres autora: dr Marcin Lew, ul. Heweliusza 8, 10-718 Olsztyn 5; e-mail: lew@uwm.edu.pl
