Aktualne problemy rejestracji daktyloskopijnej - propozycje nowych rozwiązań

(1)

Jarosław Moszczyńska

Zasady rejestracji daktyloskopijnej,

- osoby zatrzymane, które

odma-muje się także w roku bieżącym. W

wet fragmentarycznych śladów

PROBLEMY KRYMINALISTYKI 197-198

3

potrzeb zwalczania przestępczości międzynarodowej [3].

Powszechne stało się wykorzysty wanie

daktyloskopijnych - AFIS, które po-kroczeń i wobec których nie wszczyna no postępowań.

176.930.370 kart daktyloskopijnych, z czego karty przestępców stanowiły za ledwie połowę całego zbioru [2].

Narodowe Biuro Identyfikacji w Lon-pracę w szkołach i urzędach [1].

Według danych z 1986 roku

regi-- tożsamości NN zwłok,

- kto pozostawił ślady linii papilar nych na miejscu zdarzenia (w przy padku zabezpieczenia śladów

kom-w CRD.

Dużemu wzrostowi liczby wywia-Naturalne własności linii papilarnych miejsc zdarzeń z dużymi zbiorami kart

daktyloskopijnych i w efekcie na

wy-Zbiór kart pozwalał na ustalenie: (indywidualność, niezmienność, zdol- daktyloskopijnych i w efekcie na wy- - czy osoba była już uprzednio

ność do regeneracji), prostota identyfi- krywanie sprawców. daktyloskopowana, kiedy, z jakiej

Liczne sondaże opinii publicznej przyczyny i przez jaką jednostkę, \ _J - czy sprawdzana osoba podaje te

Aktualne problemy rejestracji

daktyloskopijnej -

propozycje nowych rozwiązań

loskopijne już od niemal wieku należą dzą potrzebę wprowadzenia do najcenniejszych banków informacji, wszechnego daktyloskopowania. prowadzonych przez policje całego

świata. Dzięki nim identyfikowani są Rejestracja daktyloskopijna w - Polsce

kacji daktyloskopijnej oraz powszech- l '

ność występowania śladów linii papi- wykazują, że coraz liczniejsze kręgi

larnych sprawiły, że registratury dakty- społeczeństw państw zachodnich wi- same dane personalne, które podawa- po- ła przy daktyloskopowaniu jej w prze

szłości,

- tożsamości osoby, która celowo odmawia podania swoich danych

per-przede wszystkim sprawcy prze- Polsce ' sonalnych lub podać ich nie może (np.

stępstw oraz ofiary zabójstw i kata- głuchoniema, chora psychicznie,

cier-strof. Zasady rejestracji daktyloskopijnej, piąca na zanik pamięci, pozbawiona

Rejestracja daktyloskopijna coraz prowadzonej przez Centralną Regi- przytomności), bardziej wykracza poza podstawowe straturę Daktyloskopijną (CRD), fun-

potrzeby kryminalistyki. Np. w USA kcjonującą w ramach Centralnego La- daktyloskopuje się odbywających boratorium Kryminalistycznego KGP, służbę wojskową, wykonujących nie- regulowała do 1989 roku Instrukcja nr

bezpieczne zawody, ubiegających się 1/77 Dyrektora Zakładu Kryminalistyki pleksowych),

- innych danych zawartych w karcie daktyloskopijnej.

W tabeli 1 przedstawione zostały o obywatelstwo Stanów Zjednoczo- KGMO z 10.01.1977 o zasadach i spo-

nych, korzystających z usług ubezpie- sobie postępowania w sprawach reje- czeniowych, zakładających konta ban- stracji daktyloskopijnej, łusek, poci-

kowe, a nawet osoby ubiegające się o sków, broni utraconej oraz dokumen- wyniki pracy ĆRD w latach: 1988^ tów anonimowych, wydana na podsta- 1991. Dane z roku 1988 są typowe wie Zarządzenia nr 101/72 Ministra dla minionego dziesięciolecia-w cią- stratura daktyloskopijna FBI liczyła Spraw Wewnętrznych z 25.09.1972 gu każdego roku ustalano bądź wery- roku. Zgodnie z powyższą instrukcją fikowano tożsamość ponad 600 osób rejestracji daktyloskopijnej podlegały oraz około 100 zwłok.

następujące osoby: Poczynając od 1990 roku

gwałtow-- podejrzani, którym przedstawiono nie wzrosło zapotrzebowanie na wygwałtow-- dynie, obok daktyloskopijnej rejestracji zarzuty oraz osoby, które przesłucha- wiady daktyloskopijne, których liczba sprawców wszystkich przestępstw, bez no w charakterze podejrzanego, w roku 1991 była większa już o 2,4 względu na ich rodzaj, prowadzi także - osoby zatrzymane, które odma- razy w porównaniu z rokiem 1989. odrębny zbiór zwany „Caution”, w któ- wiały podania swoich danych perso- Ciągły wzrost liczby wywiadów utrzy- rym przechowywane są odciski linii pa- nalnych oraz osoby, co do których za- muje się także w roku bieżącym. W pilarnych głównie nieletnich, którzy do- chodziło podejrzenie, że posługują się podobnym tempie rośnie również licz- puścili się drobnych przestępstw lub wy- fałszywymi danymi personalnymi, ba wykonywanych, na potrzeby

jedno-- nieletni, podejrzani o popełnienie stek policji, kopii kart znajdujących się zbrodni przeciwko życiu, zbrodni

W ramach Interpolu trwają prace zgwałcenia, rozboju lub zbrodni prze-

nad unifikacją i doskonaleniem zasad ciw bezpieczeństwu powszechnemu dów daktyloskopijnych towarzyszy je- rejestracji daktyloskopijnej pod kątem albo umyślne spowodowanie ciężkie- szcze większy zanik rejestracji dakty- go uszkodzenia ciała lub ciężkiego loskopijnej, która w latach 1988-1991 rozstroju zdrowia, a także o dokonanie zmalała prawie dziewięciokrotnie i poważniejszych kradzieży, szantażu zmierza do zera. Ta wysoce niekorzy- automatycznych systemów lub takich przestępstw, których spo- stna sytuacja, powodująca ciągłą i sób popełnienia wskazuje na daleko przez długi okres, nieodwracalną dez- zwalają na szybkie porównywanie na- posunięty proces deprawacji lub naby- aktualizację zbiorów CRD, wynika z

(2)

daktylosko-identyfikacja zwłok

PROBLEMY KRYMINALISTYK1197 -

198

4

jestracji daktyloskopijnej, na wniosek Prokuratora Generalnego, który w pi śmie z dnia 24.04.1989 roku l.dz. 94/89/1-d, do Ministra Spraw Wewnę trznych stwierdził między innymi:

„Prokuratura Generalna otrzymuje informacje wskazujące, że niektóre przypadki pobierania odcisków linii pa pilarnych (daktyloskopowania) prowa dzonego przez organa resortu spraw wewnętrznych są sprzeczne z zasa dami ochrony praw obywatelskich, wy nikających z art. 87 ust. 1 Konstytucji PRL... Pozbawienie obywatela wolno ści może nastąpić tylko w przypad kach określonych ustawą. Jedyną podstawą prawną dla naruszenia wol ności w zakresie dysponowania linia mi papilarnymi jest art. 65 § 1 pkt 1 kpk, który zobowiązuje oskarżonego (podejrzanego), gdy jest to potrzebne dla celów dowodowych danego postę powania karnego, do poddania się po braniu odcisków. Art. 267 kpk - z po wołaniem się na art. 65 §1 pkt 1 kpk - rozszerza to zobowiązanie na osobę podejrzaną.

Każdy przewidziany w kpk środek wkraczający w sferę wolności obywa telskich może być stosowany jedynie w granicach procesowej niezbędno ści. Sytuację, gdy pobranie linii papi larnych może być niezbędne, przewi duje art. 8 §1 kpk, jeśli tylko tą drogą można ustalić tożsamość oskarżone go (podejrzanego). Niezbędne jest także pobranie od oskarżonego lub osoby podejrzanej (art. 267 kpk) śla dów linii papilarnych dla celów porów nawczych z liniami papilarnymi zabez-pijnej bez odpowiednich uregulowań prawnych, poczynając od 1989 roku.

W 1989 roku Instrukcja nr 1/77 zo stała uchylona w części dotyczącej

re-pieczanymi na miejscu przestępstwa, na narzędziu lub przedmiocie przestę pstwa, na przedmiocie pochodzącym z przestępstwa itp.

Kodeks postępowania karnego nie upoważnia do daktyloskopowania oskarżonych (podejrzanych) wyłącz nie do celów ewidencyjnych".

Podobne stanowisko zostało zapre zentowane w piśmie Rzecznika Praw Obywatelskich z dnia 24.08.1989 ro ku, l.dz. RPO 46208/89/ll/HK do Wice ministra Spraw Wewnętrznych, we wstępie którego przytoczone zostały przykłady bezzasadnego pobrania od cisków linii papilarnych od:

- oskarżonego o dokonanie czynu inne informacje

wywiadyogółem wpływ kartdo rcjestragi wykonywanie kopii kartdla jednostek policji ______________Rodzajczynności ustalenie i weryfikacja tożsamości osób personaliaprawdziwe personaliafałszywe nie notowane pozytywna negatywna 1988 418 198 339 115 147 470 1.687 152.929 1.793 1989 438 209 351 172 198 405 1.773 96.056 2.445 1991 761 361 717 321 260 1.803 4.223 17.225 5.176 1990 565 341 404 208 192 357 2.067 22.473 4.247 Tabela1

Zestawienie podstawowych danych o wynikach pracy CentralnejRegistraturyDaktyloskopiinej

w latach1988—1991

Compendium ofbasie data onthe results ofthe work oftheCentral Fingcrprint File intheyears 1988 — 1991

Zusammenstellung von Haupldatcn iiber Arbcitsergcbnisse der Zentralen Fingerabdruckrcgistraturin

Jahrcn 1988-1991

i celowościowymi tworzenie ogromnej kartoteki nie spełniającej w istocie a no szącej jedynie cechy bezpodstawnej inwigilacji obywateli, może z wyżej po

ty konieczności zabezpieczenia śla- wołanych powodów budzić poważne i

dów i dowodów przestępstwa przed

ich utratą lub zniekształceniem (art. 267 kpk).

Ad a: Przykłady przytoczone na wstę pie wskazują na to, że w praktyce organów śledczych pobieranie

odcisków linii papilarnych odby wa się w sposób mechaniczny, bez zwracania uwagi na rodzaj popełnionego czynu. W praktyce sądów rejonowych zdecydowa ną większość stanowią występki, których rodzaj oraz ustalenie sprawców nie nasuwają orga nom śledczym trudności. Nie ma więc takiej potrzeby aby w spra wach o nieskomplikowanych sta nach faktycznych stosowana by ła praktyka ustalona wewnętrz nymi decyzjami Ministra Spraw Wewnętrznych.

Ad b:W postępowaniu organów śled czych dostrzega się nadmiernie rozszerzoną interpretację przepi su art. 8 § 1 kpk w zakresie pobie rania odcisków linii papilarnych. Trafnie powołane w piśmie Pro kuratora Generalnego PRL orze czenie Sądu Najwyższego w sprawie III CRN 246/87 prowadzi do wniosku, że zatrzymanie po dejrzanego, a nawet postanowie nie o tymczasowym aresztowa niu nie daje podstawy do pobie rania odcisków linii papilarnych. Daje ją dopiero przedstawienie zarzutów, pod warunkiem jed nak, że jest ono niezbędne dla celów dowodowych. Jeżeli więc pobieranie odcisków linii papilar nych nie ma służyć celom dowo dowym, a tylko poznaniu osobo wości podejrzanego (?), to nale ży takiej praktyki zaniechać. Nie mniej istotnym zagadnieniem określonego w art. 167§1 kpk, pole- do uregulowania jest przechowywanie (przez zamknięcie bramy) uniemo- jest wprawdzie dążenie tych organów żliwił sąsiadowi korzystanie ze

wspólnej drogi,

- osoby podejrzanej z art. 97§3 uks (nieumyślne uszczuplenie kwoty podatku),

- sprawcy wypadku drogowego. Dalej Rzecznik Praw Obywatel skich ustosunkowując się do określe nia: „granice niezbędności

proceso-słuszne zastrzeżenia.

Brak w tym zakresie przepisów pra wnych, szczegółowo określających zasady przechowywania (lub rejestra cji) uzyskanych w toku postępowań karnych dowodów w postaci odcisków gającego na tym, że przemocą odcisków linii papilarnych. Zrozumiałe do posiadania odpowiedniej ilości ma teriałów identyfikacyjnych, służących ułatwieniu międzynarodowej współ pracy policyjnej, względnie możliwie szybkiego i skutecznego ustalenia sprawcy groźnego przestępstwa (np. przestępstwa przeciwko zdrowiu i ży ciu lub mieniu, zwłaszcza połączone z włamaniami, w których linie papilarne wej”, użytego w cytowanym piśmie stanowić mogą istotny dowod identyfi- Prokuratora Generalnego stwierdza, kacyjny). Nie wydaje się jednak uzasa-

że jest ono: „zbyt ogólnikowe i może dnione żadnymi względami prawnymi

nasuwać wątpliwości w praktycznym ' ’

zastosowaniu. . . . .

Wydaje się zatem, że jego rozumie- żadnej funkcji identyfikacyjnej, nie winno iść w dwóch kierunkach:

(3)

PROBLEMY KRYMINALISTYK1197-198

5

- popełniły przestępstwa w okolicz nościach wskazujących na to, że były to czyny wynikające z lekkomy ślności bądź niedbalstwa,

- popełniły przestępstwa, które nie stanowią większego problemu spo łecznego bądź okoliczności popeł nienia czynu wskazują w sposób Uregulowanie problemu rejestracji

wymaga

że prowadzona dotąd kartoteka dakty- daktyloskopowanej osoby i będzie loskopijna nosi cechy inwigilacji społe

czeństwa. Niezrozumiałe jest także

linii papilarnych, skłania do postulowa- lacyjnych zmierzających do noweliza- nia, aby dowody te (jak zresztą niektó- cji Ustawy o Policji.

re inne dowody rzeczowe) były nisz

czone po zakończeniu postępowania Próba określenia zakresu reje-

karnego, z wyjątkiem tych przypad- stracji daktyloskopijnej

nia tożsamości za pomocą identyfika- czeństwa społecznego, cji daktyloskopijnej niezbędne jest pro- K ' ''/ ' . .

zbyt szeroki, zwłaszcza wobec me- kogo we wszelkich działaniach miesz- chanicznego sposobu prowadzenia czących się w ramach prawa i dopóki

rejestracji, nie zostaną one przekroczone, odciski

- problem rejestracji daktyloskopijnej linii papilarnych przechowywane w re-

powinien być uregulowany przepi- gistraturach pozostają „neutralne”. Nie sami ustawy.

Nie negując zasadności powy ższych wniosków można jednak od nieść wrażenie, że przeceniane są

staw do daktyloskopowania w celach niem odcisków linii papilarnych osób rejestracyjnych. A przecież do ustalę- nie stanowiących zagrożenia bezpie- nia tożsamości za pomocą identyfika- czeństwa społecznego.

cji daktyloskopijnej niezbędne jest pro- Karty daktyloskopijne osób, które: wadzenie registratury, w której groma- - nie popełniają przestępstw, dzone są odciski linii papilarnych, po

bierane właśnie dla celów rejestracyj nych.

Zasady rejestracji daktyloskopijnej pozostają nieuregulowane do chwili obecnej. Szans rozwiązania tego, nie zwykle ważnego problemu można upatrywać w podjętych pracach

legis-z identyfikacją ofiar legis-zabójstw, kata strof, pożarów, wybuchów itp., to poli- kpk), z drugiej natomiast brak jest pod- cja nie jest zainteresowana gromadze- staw do daktyloskopowania w celach niem odcisków linii papilarnych osób

oczywisty na bezzasadność dakty loskopowania są jedynie zbędnym balastem, utrudniającym sprawne funkcjonowanie registratury o cha rakterze kryminalnym. Trzeba mieć jednak na uwadze fakt, że zbytnie zawężenie kręgu osób podlegają cych rejestracji do sprawców naj poważniejszych przestępstw, z re guły recydywistów, uniemożliwia wykorzystanie registratury do identyfikacji tych, którzy są na po czątkowym etapie przestępczej działalności. Dotyczy to zwłasz cza nieletnich.

Przy okazji rozważania aktualnych problemów rejestracji daktyloskopijnej warto przytoczyć fragment instrukcji z 1928 roku, według której daktyloskopowaniu podlegały następujące kate gorie osób [4]:

1) Znani policji przestępcy, zawo dowi recydywiści bez względu na rodzaj i kwalifikacje popełnione go przez nich przestępstwa; 2) Osoby aresztowane względnie

przytrzymane pod zarzutem po pełnienia przestępstw zagrożo nych karą śmierci lub ciężkim więzieniem;

3) Osoby aresztowane za dopusz czenie się takich przestępstw, które z reguły popełniane są za wodowo np. kradzież kieszonko wa, kradzież sklepowa, jarmar czna, kradzież z włamaniem, kra dzież z podkopem, fałszerstwo banknotów, monet i innych pa pierów wartościowych, oszustwa za pomocą fałszywych brylan tów, bezwartościowych przed miotów i materiałów, uprawianie gry hazardowej w pociągach i in ne;

4) Osoby zatrzymane pod zarzu

tem jakichkolwiek wykroczeń przeciwko prawu i porządkowi, o ile bezsprzeczne stwierdze nie ich tożsamości nastręcza danemu urzędowi policyjnemu trudności;

5) Osoby zwolnione po odbyciu ka ry co najmniej więzienia za prze stępstwa kryminalne, o ile przed tem nie były daktyloskopowanej 6) Osoby zaaresztowane za prze

stępstwa skierowane przeciwko Państwu;

7) Osoby wydalone z kraju na mocy wyroków sądowych, względnie orzeczeń władz administracyj nych, jak również osoby deporto wane do kraju przez zagraniczne władze ze względu na ich szkod liwość dla bezpiecznego życia i mienia;

stępstw.

W pierwszej kolejności należy jed-Warto też zwrócić uwagę na pew- nak uregulować zasady właśnie krymi- nego rodzaju parodoks, jaki ma miej- nalistycznej rejestracji daktyloskopij- sce w praktyce procesowej, opartej na nei- Nie wydaje się, aby musiały one• ■ _• / ' i nej. Nie wydaje się, aby musiały one

przepisach kpk* Z jednej strony dopu- naruszać prawa obywatelskie, ponie-

szcza się bowiem możliwość pobrania waż jeśli pominąć trudności związane odcisków w celu ustalenia tożsamości

podejrzanego (na podstawie art. 8 §1 ków, których katalog - ze względu na rodzaj przestępstwa i osobę sprawcy -

zostanie ustalony w ustawach przyję- daktyloskopijnej wymaga przede tych przez Sejm PRL. Warto również wszystkim ustalenia kogo powinna zwrócić uwagę na kwestię potrzeby ona dotyczyć. Wyznaczając granice niszczenia odcisków linii papilarnych, rejestracji należy brać pod uwagę za- gdy pobrano je bezpodstawnie lub sta- równo potrzeby organów ścigania w ją się one zbędne po zakończeniu po- procesie zwalczania przestępczości, stępowania i sposobu przeprowadzę- jak i konstytucyjnie chronione prawa nia tej czynnościobywateli. Nie bez znacznie są także

Z obydwu cytowanych dokumentów techniczne możliwości sprawnego

wynika, przede wszystkim, że: funkcjonowania registratur.

- daktyloskopowanie jest środkiem Kwestia ograniczania swobód oby-wkraczającym w strefę konstytucyj- watelskich poprzez daktyloskopowanie chronionych wolności obywatel- nie ma wymiar raczej formalny. Dys-

skich, ponowanie przez policję odciskami

li-- aktualnie brak jest podstaw prali-- nii papilarnych, które podobnie jak foli-- fo-wnych do prowadzenia rejestracji tografie, dane personalne bądź różne-

daktyloskopijnej, go rodzaju dokumenty osobiste, służą

- zakres prowadzonej rejestracji jest do identyfikacji osób, nie ogranicza ni- zbyt szeroki, zwłaszcza wobec me- kogo we wszelkich działaniach

miesz-traktowane jest u nas jak swoistego rodzaju piętno, godzące w dobre imię ' j za pewne tak odbierane dopóty, dopóki ____ rejestracja daktyloskopijna będzie do- dopuszczenie podejrzeń, że pobranie tyczyła jedynie sprawców prze- odcisków może służyć poznaniu oso

bowości podejrzanego.

- problem rejestracji daktyloskopijnej linii papilarnych przechowywane

ulega jednak wątpliwości, że już sam

fakt daktyloskopowania i przechowy

wania odcisków linii papilarnych w registraturze policyjnej, nawet jeśli nie możliwości wykorzystania odcisków li- wynikają z tego żadne konsekwencje, nii papilarnych przeciwko ich „właści- może być i najczęściej jest odbierany ciełom” w sensie ograniczenia swobód jako dolegliwość. Daktyloskopowanie obywatelskich. Wyrazem takiego sta

(4)

stępstwa dokonywano rejestracji w

chania, utonięcia, zostały zabite

stępstw umyślnych, o znacznym

Następnym mankamentem w

fun-rejestrację cech automatyzmu i

po-6

PROBLEMY KRYMINALISTYKI 197 - 198

Niezależnie od konieczności usta wowego uregulowania zakresu reje-objęte osoby chore psychicznie, któ rych identyfikacja sprawia poważne kłopoty.

roku ubiegłym stanowiły, w liczbie 1803, ponad 40% wszystkich wywia dów. Dane o przyczynach daktyloskopowania pochodzą ze wstępnego okresu postępowania

przygotowaw-cesu karnego. Nie wynika z nich np. czy osoba została skazana ani jaki

za-Nie ma praktycznie żadnych możliwo ści ustalenia na podstawie samych kart daktyloskopijnych, które dane 8) Cyganie obojga płci od 14 roku

życia począwszy, bez względu na przynależność państwową;

Aktualność zachowuje ponadto

obowiązek daktyloskopowania osób czego, są mało precyzyjne i nie

uzu-Wydaje się, że zakres kryminalisty- leży uznać za właściwy, cznej rejestracji daktyloskopijnej, jaki

odpowiadałby aktualnym potrzebom, można określić w następujący spo sób:

Rejestracji daktyloskopijnej podle gają:

ne personalne, lecz z identyczności pieczeństwa czynu daje możliwość

potraktowania każdego przypadku w sposób indywidualny.

Prowadzący postępowanie przygo

towawcze, znający oprócz kwalifikacji Propozycje zmian

prawnej czynu, także przyczyny, spo- w funkcjonowaniu Centralnej sób i inne okoliczności jego popełnię- Registratury Daktyloskopijnej

XIX, XX (z wyjątkiem art. 145), XXI zarejestrowanych w niej osób. Wobec (z wyjątkiem art. art. 162, 163, 164), braku nowych uregulowań, informacje XXII (z wyjątkiem art. art. 170, 171, takie udzielane są w dalszym ciągu iw 9) Nieznani a przytrzymani z jakich- 172), XXIX (z wyjątkiem art.art. 206,

kolwiek powodów prawnych 207, 213), XXXI oraz artykułach: 174, osobnicy niewiadomego pocho- 176, 184, 220, 233, 234, 235, 244, dzenia, np. głuchoniemi, umysło- 252, 257, 265, 276, 283, 286, 288. wo chorzy itp., celem ustalenia

ich tożsamości;

10) Osoby, których daktyloskopowa- posługujących się fałszywymi perso- pełnia się ich w kolejnych etapach pro-nie zarządzone zostało przez naliami oraz skazanych na karę po-

władze sądowe, administracyjne zbawienia wolności. Jest też istotne,

lub wojskowe; aby nie pobierać odcisków linii papi- padł wyrok. Ponadto, nie we

wszy-11) Zwłoki nieznanych osobników larnych w przypadkach, kiedy reje- stkich przypadkach popełnienia prze-zamordowanych oraz osób nie- stracja daktyloskopijna jest w sposób

wiadomego pochodzenia, które oczywisty zbędna z punktu widzenia CRD podejrzanych. A zatem informa- poniosły śmierć przypadkowo, potrzeb procesu zwalczania przestę- cje znajdujące się na kartach daktylo-

np. skutkiem katastrof, przeje- pczości. skopijnych stanowią co najwyżej

frag-Zakres rejestracji nieletnich, okre- mentaryczny i bardzo powierzchowny, w czasie pościgu policyjnego lub ślony w uchylonej Instrukcji nr 1/77, a czasami nawet nieprawdziwy rys

popełniły samobójstwo. który był przedstawiony wcześniej, na- kryminalnej przeszłości osób zareje

strowanych w CRD i dlatego nie po- Powyższe propozycje dotyczące winny być wykorzystywane w pracy rejestracji daktyloskopijnej wynikają organów ścigania. Do tego celu służą przede wszystkim z potrzeb identyfi- pełne informacje gromadzone w

kacji sprawców przestępstw. Centralnej Kartotece Kryminalnej.

Zapewnienie potrzeb w zakresie Należy również zauważyć, że nie po- identyfikacji zwłok wymagałoby znacz- siadając żadnych danych o skaza-1) Podejrzani o popełnienie prze- nego rozszerzenia kręgu osób podle- niach, nie sposób ustalić okresu ich

gających rejestracji, a najlepiej utwo- zatarcia oraz, że udzielanie przez stopniu społecznego niebezpie- rżenia odrębnego, „cywilnego" zbioru CRD wywiadów, między innymi dro-

czeństwa; kart daktyloskopijnych, w którym były- gą telefoniczną, nie zapewnia

wła-2) Osoby posługujące się fałszywy- by gromadzone odciski linii papilar- ściwej ochrony poufności tego typu

mi personaliami; nych przede wszystkim osób wykonu- informacji.

3) Skazani na karę pozbawienia jących niebezpieczne zawody, a także

wolności. każdego, kto widziałby taką potrzebę, kcjonowaniu CRD jest brak odcisków

Dyspozycja wyrażona w pkt 1, Rejestracją w cywilnej kartotece dłoni na kartach daktyloskopijnych. oparta na ocenie społecznego niebez- daktyloskopijnej powinny być także Zamiast odcisków dłoni, które tak sa- ' mo jak odciski palców są potrzebne do identyfikacji śladów, znaczną część stosowanych obecnie kart zajmuje ry sopis osoby, zupełnie zbędny z punktu widzenia funkcji rejestracji daktylosko pijnej, a stanowiący jeden z elemen tów informacji gromadzonych w kar-

nia, jak również osobę podejrzanego totekach

identyfikacyjno-rozpoznaw-jest w stanie stwierdzić czy dokonanie Niezależnie od konieczności usta- czych. Podobnie należy uznać za nie- rejestracji daktyloskopijnej jest celo- wowego uregulowania zakresu reje- celowe zamieszczanie na kartach we. Takie rozwiązanie pozbawiłoby stracji daktyloskopijnej, niezbędne jest daktyloskopijnych takich informacji także dokonanie zmian w sposobie jak: stan cywilny, zawód, personalia zwoliło na dostosowanie jej do bieżą- prowadzenia i wykorzystania zbiorów żony (męża) poprzednie kary, nazwi- cych potrzeb zwalczania przestępczo- CRD, której funkcje powinny ograni- ska wspólników.

ści. czać się do: Poważnym brakiem z punktu

wi-Zakres rejestracji daktyloskopijnej 1) ustalania tożsamości osób i dzenia organizacji i wykorzystania

można bardziej sprecyzować poprzez zwłok; zbiorów CRD jest niestosowanie

nu-numerację rodzajów przestępstw, co ze względu na znaczną dezaktualiza cję kodeksu karnego oraz brak możli wości przewidzenia wszystkich

sytu-czać się do:

1) ustalania tożsamości osób i

zwłok;

2) identyfikacji śladów linii papilar- merów identyfikacyjnych. Znaczny od-nych, ujawnionych na miejscach setek osób rejestrowanych w CRD po-

przestępstw. sługuje się fałszywymi personaliami.

Obecnie CRD pełni także po części W rezultacie w registraturze znajduje acji w jakich daktyloskopowanie było- rolę kartoteki kryminalnej oraz identyfi- się wiele kart zawierających różne da- byzasadne, jest zadaniem bardzo kło- kacyjno-rozpoznawczej, co rodzi wiele

potliwym. Niemniej, rejestracji dakty- nieprawidłowości. Dotychczasowa in- odcisków linii papilarnych wynika, że loskopijnej powinni, zdaniem autora, strukcja, regulująca zasady rejestracji posługiwała się nimi ta sama osoba, podlegać podejrzani o popełnienie z daktyloskopijnej, nakładała na CRD

winy umyślnej czynów wymienionych obowiązek udzielania informacji o tym,

(5)

"1

PEEĆ

M/K

3. irockowy palec 5 mofy polec

7 wskazujący polec 9 M3'OUC zny POIOC i 0 -roty poioc

W

LEWY

] L_i

J I ! .

04^*0 nvj-ki

u‘odi*'~*a tCKiftł • /0^KXHOfci

oWuofry ocitt

nr

n

nr r&fCO OrjrryVH .<■>< X

poctw o*ooy aorryttwopo^ow

PROBLEMY KRYMINALISTYK! 197 - 198

7

j__L

J

L

się przy ich ustalaniu należy genero wać numery własne.

W celu dokonania powyższych zmian proponuję wprowadzenie no wych wzorów kart daktyloskopijnych (ryc. 1 i 2).

Karta przedstawiona na rycinie 1 przeznaczona jest do daktyloskopowania podejrzanych o popełnienie przestępstw, zarówno do celów dowo dowych (do ekspertyz) jak i rejestra cyjnych. Informacje o

daktyloskopo-5 2 5 Z § J

Jednoczesny ocfcisk kciuków PRAWY |(2)

LEWA R^KA - jednoczesny odcisk cztaech pofców

...

•..

i

n i

i

~i

__

i

m

11111111

n

nr owld. P E S E L_______ loskopijnej i kryminalnej, tak aby można było przy pisywać ten sam numer identyfikacyjny zarówno karcie daktyloskopijnej jak i odpowiedniemu re kordowi informacji w kar

totece kryminalnej. Za każdym razem należałoby także sprawdzać za pomo cą identyfikacji daktyloskopijnej czy osoba była już rejestrowana. Osobom rejestrowanym po raz pierwszy nada wano by nowy numer, natomiast w przypadku osób już rejestrowanych korzystano by z wcześniej przypisa nych numerów. Rolę identyfikatorów mogą pełnić numery ewidencyjne PE SEL, a w przypadku jakichkolwiek trudności (wątpliwości) pojawiających

personalne są prawdziwe i czy w ogóle są wśród nich prawdziwe dane. Stwierdzić można nato miast czy mamy do czy nienia z tą samą osobą, która była rejestrowana wcześniej. Dlatego każ dej osobie rejestrowanej w CRD należy przypisać jeden numer identyfika cyjny, który figurowałby na wszystkich kartach tej samej osoby. Numer identyfikacyjny, powiąza ny z odciskami linii papi larnych określa osobę w sposób jednoznaczny, podczas gdy dane perso nalne, mogą być zbieżne u różnych osób, nawet wtedy gdy są prawdziwe.

Tych samych nume rów identyfikacyjnych na leżałoby także używać w innych kartotekach krymi nalnych, w których iden tyfikacja osób oparta jest obecnie wyłącznie o dane personalne. Rozwiąza nie to pozwoliłoby na przypisanie każdej reje strowanej osobie tylko jednego rekordu informa cji, bez względu na pra wdziwość danych perso nalnych, a w konsekwen cji na uniknięcie pojawia jących się wątpliwości czy informacje udzielane przez kartotekę kryminal ną rzeczywiście dotyczą tej samej osoby. Realiza cja powyższego postula tu wymagałaby wprowa dzenia zasady jedno czesnej rejestracji dakty- [

i

ij

ii

n

7 ...

I_________

Ryc. 1. Wzórnowej karty daktyloskopynej do celów rejestracyjnychi dowodowych

Paltemofthe ncw fingerprinl card for registration anderidence

Masterder neucnFingcrabdruckkartcfur Registricrungs- und Bewciszwcckc

2. wskazujący palec (16)

wanej osobie zostały ograniczone do: płci, danych personalnych, dokumen tów tożsamości, adresu zamieszka nia, powodu daktyloskopowania, nu meru sprawy oraz numeru zdjęcia syg- nalitycznego. Ponadto na pierwszej stronie znajduje się miejsce na: pie częć i kod jednostki policji dokonującej rejestracji, nr ewidencyjny, formułę da- ktyloskopijną, podpisy osoby daktyloskopowanej i daktyloskopującego oraz oczywiście na odciski palców.

(ii

PRAWA RĘKA j&anoczesny oocci czterech palców 4 sorooczny palec (8) (16) 6 wiotki palec (8) 8 Irocfeowy paloc (2) I I ■ I I I I | I I I I I I I ■ I I III'' 1 wtóM polec

(6)

—J l

nazwisko _II_nazwisko

I ,,

_,,,,

1

1 ,, I

□

// Imię

1. vAoM pcłoc 3. fiocfcow/y pcłoc

7. wskazujący pcłoc 9 sordoczny paioc

W

JoCkTCCZOSny ocfcrsk kciuków PRAWY LEWY

dt ik f ylotkopci wo>

PROBLEMY KRYMINALISTYK1197 - 198

8

Druga strona karty przeznaczona jest wyłącznie na odciski linii papilarnych dłoni.

Karta przedstawiona na rycinie 2 przeznaczona jest do pobierania odci sków linii papilarnych w celu eliminacji śladów ujawnionych na miejscu zda rzenia lecz pochodzących np. od do mowników, pracowników, właścicieli skradzionych przedmiotów itp.

Daktyloskopowanie do celów elimi nacyjnych może odbywać się tylko na

5

5 Uj

WYŁĄCZNIE

DO

ELIMINACJI ŚLADÓW

Karta nic podlega rejestracji

nr sprawy

5 mofy paioc

l<?)

LEWA RĘKA • jednoczesny odcisk czterech palców I | |

Imlą

zasadzie dobrowolności. Na karcie tej wyraźnie zaznaczono, że służy ona wyłącznie do eliminacji śladów i nie podlega rejestracji, a dane personalne skrócono do niezbędnego minimum. Druga strona karty przeznaczona jest także na odciski dłoni.

Na obydwu kartach poszerzone zo stały pola, przeznaczone na odciski poszczególnych palców, a numery znajdujące się w górnych i dolnych częściach tych pól zostały przesunięte Ryc, 2, Wzór nowejkarty daktyloskopyncjdocelów eliminacyjnych

PaUcrn of the newfingerprint cardforeluninalion Mnster derFing erabdnikkarie fiirEHminicrungszwecke

1

I Umieszczenie personalnych

maksymalnie w kierunku narożników, tak aby nie utrudniały identyfikacji.

Napisy: „PRAWA RĘ KA” i „LEWA RĘKA” zo stały umieszczone w po lach przeznaczonych na odciski małych palców, po to aby do maksimum zwiększyć pola przezna czone na odciski kciu ków, które są zawsze naj większe.

W celu uniknięcia nie czytelnego zapisywania danych personalnych, na każdą literę przeznaczo no oddzielną kratkę. Krót kie, pionowe linie nie utrudniają też wypełnie nia karty na maszynie. danych zarówno nad jak i pod odciskami palców wynika z potrzeb ergonomicznych nieza- utomatyzowanej registratury. Zrezygnowano ze stosowania różnych kart dla mężczyzn i kobiet. W dotychczasowej praktyce zdarzało się często, że ze względu na brak odpo wiedniej karty wykorzy stywano je zamiennie, co i tak zmuszało pracowni ków registratury do cią głej kontroli zgodności karty i płci osoby daktyloskopowanej (karty ko biet i mężczyzn leżą w oddzielnych zbiorach).

Innego typu proble mem, wymagającym ure gulowania jest sposób wykorzystywania przez jednostki policji kopii kart daktyloskopijnych, znaj dujących się w CRD. Naj częściej wykorzystuje się je do identyfikacji śladów linii papilarnych z miejsc przestępstw. Praktyka ta, o ile ogranicza się do wstępnych badań porównawczych, jest niewątpliwie bardzo pożądana z punktu widzenia potrzeb procesu wy krywania przestępstw. Na podobnej zasadzie funkcjonują przecież auto matyczne systemy daktyloskopijne AFIS. Musi jednak budzić sprzeciw wykorzystywanie „starych" kart dakty loskopijnych, a tym bardziej ich, z re guły gorszych jakościowo, kopii jako materiału porównawczego w proceso wych ekspertyzach. Trzeba bowiem

rrn

data urodzenia

_________

1

td) 10 mcKy pdoc O) 2. wskdufgcy pcłoc (16)

aktualny adres zamieszkania

OdziM podanow ceti wyeUmhoworia przypadkowychsiadów Ihl papUatnych, ujawnionych

-(i)

PRAWA RĘKA - jednoczesnyodcisk czterech pdcOw

d sordoczny paioc (8) 6. wtefid pcłoc (81 8 ifoefrowy paioc <2;

(7)

Wnioski

Flngerabdruckreglstraturgemacht.

9 PROBLEMY KRYMINALISTYKI 197-198

celów rejestracyjnych i dowodo wych;

pamiętać, że podając dane personal ne w celu uzyskania z CRD karty daktyloskopijnej (jej kopii) można po pełnić błąd co do osoby. Każdorazowe pobieranie odcisków linii papilarnych od podejrzanego w celu wykonania ekspertyzy daktyloskopijnej, mającej stanowić dowód w sprawie, należy uz nać więc za absolutnie niezbędne i obowiązkowe.

Ustalenia wymagają też zasady wy cofywania kart daktyloskopijnych z registratury oraz okres ich przechowy wania w zbiorze. Z punktu widzenia potrzeb wykrywczych nie wydaje się zasadne określanie ścisłych granic wiekowych osób rejestrowanych. W przypadku nieletnich, o daktyloskopowaniu decydować powinien fakt popeł nienia poważnych przestępstw pospo litych oraz daleko posunięty proces deprawacji lub nabycia kwalifikacji przestępczych. Nie ma też potrzeby określania górnej granicy wieku. Wia domo jednak, że aktywność przestę pcza maleje wraz z procesem starze nia się, a karty daktyloskopijne osób w podeszłym wieku stanowią najczęściej zbędny balast. Jest więc wskazane aby przyjąć zasadę, że ze zbioru wy cofywane są karty osób, które nie były rejestrowane przez ostatnie 10 lat, a ponadto ukończyły 60 lat, przy czym karty sprawców zabójstw byłyby prze chowywane do czasu osiągnięcia przez nich wieku 80 lat.

Ponadto z registratury należałoby wycofywać karty daktyloskopijne je żeli:

- zmieniła się kwalifikacja prawna czynu tak, że osoba przestała pod legać rejestracji daktyloskopijnej, - wydano wyrok uniewinniający, - nastąpił zgon osoby zarejestrowa

nej.

W przypadku zmiany kwalifikacji czynu oraz uniewinnienia, karty byłyby zwracane osobie zarejestrowanej, za pośrednictwem jednostki policji, która dokonała rejestracji.

W przypadku zgonu, karta byłaby (i aktualnie jest) odsyłana do jednostki policji, która zgłosiła fakt zgonu.

W przypadku przekroczenia okre ślonej granicy wieku karty byłyby (i aktualnie są) niszczone.

Nie wymagają zmian ustalenia do tyczące momentu, w którym dokonuje się rejestracji daktyloskopijnej. Doty chczasowa praktyka wskazuje, że re jestracji powinno się dokonać w po czątkowej fazie postępowania in per-

sonam, tj. zaraz po wydaniu postano wienia o przedstawieniu zarzutów bądź przesłuchaniu osoby podejrzanej w charakterze podejrzanego:

lania tożsamości osób i zwłok oraz Zusammenfassung identyfikacji śladów linii papilar

nych;

- z rejestracją daktyloskopijną zbiega się często potrzeba ustalenia bądź

weryfikacji tożsamości podejrzane- 6. Zorganizować regionalne kartoteki go.

- zarejestrowanie podejrzanego zwię ksza szanse na ujęcie go w przy padku późniejszego ukrywania się, - w przypadku dysponowania syste

mem AFIS istnieje możliwość wy krycia innych przestępstw, popeł nionych przez podejrzanego. Na zakończenie rozważań na temat rejestracji daktyloskopijnej pozostaje podniesienie jeszcze jednego, bardzo

1. Moenssens A.: Fingerprint Techni-

ques, Chitton Book Company 1971. 2. Fingerprint Identification, V.S. De

partament of Justice. FBI. 1986. takich rozwiązań najlepiej świadczą 3. First report of working party on

przez policje państw zachodnich, np. w New Scot land Yard, gdzie podstawowym zaję ciem ekspertów daktyloskopii jest po równywanie śladów linii papilarnych (po uprzedniej ich eliminacji) z podrę cznymi kartotekami [5].

standardisation of fingerprint forms, Interpol 1990.

4. Brzęk W.: Daktyloskopia w Polsce okresu międzywojennego. „Proble my Kryminalistyki” 1980, nr 145- 146, s. 510-523

5. Moszczyński J.: Wykorzystywanie identyfikacji daktyloskopijnej przez policję londyńską, „Biuletyn Infor macyjny” 3-4 (83-84), 1991, s. 20- 25

auch die Umstande dereń Aufhebung beruhrt. Der Autor hat eigene Vorschlage der neuen Regullerung ais auch zahlreichen Organlsa- ktyloskopowanie do celów elimina- tlonsanderungen in der Arbeit der Zentralen cyjnych od daktyloskopowania do Flngerabdruckreglstraturgemacht.

Es wurden auch die Arbeitsergebnisse der Zentralen Fingerabdruckreglstratur und bis- rejestracji'daktyloskopijnej i krymi- herige Vorschrifte Ober Daktyloskopleren ais

nalnej; ' " 1

5. Wprowadzić nowe wzory kart daktyloskopijnych oddzielając

da-przede wszystkim do wstępnej identy- Bibliografia fikacji śladów. Kartoteki regionalne po

winny być prowadzone na szczeblu województwa, a w miarę potrzeb i mo żliwości także na szczeblu rejonu (miasta). O korzyściach wynikających wyniki uzyskiwane

W celu zapewnienia organom ści gania niezbędnych warunków do iden

tyfikacji i wykrywania sprawców prze- Su mm ary stępstw oraz usprawniania funkcjono

wania rejestracji daktyloskopijnej, przy jednoczesnym poszanowaniu wolno ści obywatelskich należy:

1. Uregulować jak najszybciej, przepi sami ustawy, podstawy prawne re jestracji daktyloskopijnej;

2. Wykluczyć z kryminalistycznej reje-st__ ,____ f___ ,

nie stanowią istotnego zagrożenia fan^ organizational changes^whlch should be bezpieczeństwa społecznego;

3. Ograniczyć funkcje Centralnej Re gistratury Daktyloskopijnej do

usta-Im Artlkel werden die Probleme von Verbre-4. Wykorzystać możliwości identyfika- cherdaktyloskopleren In Polen besprochen.

cji daktyloskopijnej w kartotekach ' ' kryminalnych poprzez powiązanie

daktyloskopijne;

7. Wycofywać ze zbiorów karty dakty loskopijne osób, co do których do konanie rejestracji okazało się bez podstawne;

8. Zrezygnować z wykorzystywania kart daktyloskopijnych znajdują cych się w registraturach, jako ma teriału porównawczego w proceso wych ekspertyzach.

Niezbędne jest także propagowa- ważnego problemu regionalnych kar- nie korzyści, jakie wynikają dla społe- totek daktyloskopijnych. Prowadzenie czeństwa z prowadzenia szerokiej re- takich kartotek, gromadzących karty jestracji daktyloskopijnej, a w przy- daktyloskopijne najbardziej aktywnych szłości zainicjowanie organizacji „cy- przestępców z danego terenu, byłoby wilnej” registratury.

niezwykle przydatne w pracy policji,

In thls paper are discussed pro- blems connected with fingerprin- ting of perpetrators in Poland.

There are treated over the results of the work of the Central Fingerprint File and the rules concernlng fingerprlntlng and the cir- cumstances of their abrogatlon. The author rtracji daktyloskopijnej osoby, które proposes new law regulations, some

Impor-introduced into the work of the Central Finger print File.