Maciej Przewo

Przewoźniak Maciej 52

Maciej Przewoźniak

A. Cieszewska (red.) Płaty i korytarze jako elementy struktury krajobrazu – możliwości i ograniczenia koncepcji, 2004, Problemy Ekologii Krajobrazu tom XIV, Warszawa

PŁATY I KORYTARZE EKOLOGICZNE W STRUKTURZE MIASTA – TEORIA I PRAKTYKA

Patches and corridors in townscape structure – theory and practice

Płaty i korytarze ekologiczne tworzą tzw. osnowę ekologiczną miasta, zwaną też systemem przyrodniczym miasta¹. Termin "osnowa ekologiczna" oznacza system terenów aktywnych biologicznie, przenikających dany obszar, umożliwiających przyrodnicze, horyzontalne powiązania funkcjonalne przez cyrkulację atmosferyczną, przepływ wody, migrację roślin i zwierząt i inne procesy przyrodnicze. Istnienie osnowy ekologicznej warunkuje utrzymanie względnej równowagi ekologicznej środowiska przyrodniczego, wzbogaca jego strukturę i urozmaica krajobraz w sensie fizjonomicznym.

Specyfika osnowy ekologicznej miasta polega na tym, że przenika ona obszary szczególnej koncentracji ludzi z różnymi przejawami ich aktywności, a tym samym koncentracji antropogenicznych przekształceń środowiska przyrodniczego. Wynikają z tego z jednej strony duże antropogeniczne obciążenie osnowy ekologicznej w miastach i duże ograniczenia w jej funkcjonowaniu, a z drugiej ogromna rola osnowy jako ważnego uwarunkowania jakości środowiska miejskiego. Osnowa ekologiczna miasta w szczególności:

• wpływa korzystnie na stan czystości środowiska miejskiego, zwłaszcza w zakresie stanu aerosanitarnego, klimatu akustycznego i stanu wód;

• stanowi ważny element kształtowania lokalnych warunków bioklimatycznych;

• obejmuje z reguły ważne dla jego mieszkańców tereny rekreacji codziennej i weekendowej;

• stanowi istotny element krajobrazu miasta postrzeganego w kategoriach estetycznych.

Osnowa ekologiczna miasta wpływa w związku z powyższym w bardzo dużym stopniu, bezpośrednio i pośrednio, na ekologiczne warunki życia ludzi.

Fundamentalne zasady kształtowania osnowy ekologicznej sformułował Andrzejewski (1980)². Są to zasady ciągłości przestrzennej i czasowej ekosystemów, bioróżnorodności oraz adekwatności systemów biotycznych do warunków siedliskowych. Najtrudniej spełnić na terenach zurbanizowanych zasadę ciągłości przestrzennej ekosystemów, przede wszystkim ze względu na nadrzędność funkcjonalną ciągów infrastruktury technicznej, zwłaszcza komunikacyjnej.

Przewoźniak Maciej 53

Stan osnowy ekologicznej miast jest bardzo zróżnicowany. W większości miast ma ona przypadkowy charakter wynikający z układu i charakteru pierwotnych struktur przyrodniczych, które były nieprzydatne dla bezpośredniej urbanizacji. Przykłady świadomego kształtowania osnowy ekologicznej miast w dużej skali przestrzennej są nieliczne, zarówno w Polsce jak i na świecie.

Z kształtowaniem osnowy ekologicznej miast wiąże się podstawowy dylemat kształtowania ładu przestrzennego miast: czy w wymiarze ekologicznym korzystniejsze jest miasto zwarte – terenooszczędne, np. w bogatym otoczeniu przyrodniczym, czy też miasto ekstensywnie zagospodarowane, zajmujące bardzo duże tereny, ale z przenikającym go systemem terenów przyrodniczo aktywnych?

(Przewoźniak 2002)³.

Problem ten może być różnie zinterpretowany zarówno w ujęciu teoretycznym jak i praktycznym. Omówieniu różnych aspektów tego zagadnienia poświęcony jest referat.

LITERATURA

Andrzejewski R., 1980, Fizjografia i ekologiczne kształtowanie środowiska biotycznego na obszarach zurbanizowanych, Człowiek i Środowisko, t.4, nr 4.

Przewoźniak M., 2002, Kształtowanie środowiska przyrodniczego miast. Przykłady z regiony gdańskiego, Wyd. Politechniki Gdańskiej, Gdańsk.

Szulczewska B., Kaftan J. (red.) 1996, Kształtowanie systemu przyrodniczego miasta, IGPiK, Warszawa

1 Szulczewska B., Kaftan J. (red.) 1996

2 Andrzejewski R., 1980

3 Przewoźniak M., 2002,