Przerzuty nowotworów do serca - Biblioteka UMCS

ANNALES

UNI VERSIT ATIS MARIAE C U R I E - S К Ł O D O W S К A LUBLIN — POLONIA

VOL. XIV, 11 SECTIO D ' 1959

Z Katedry Anatomii Patologicznej Wydziału Lekarskiego Akademii Medycznej w Lublinie Kierownik: prof, dr med. Stanislaw Mahrburg

Daniel CHIBOWSKI i Michał GÓRSKI

Przerzuty nowotworów do serca Метастазы опухолей к сердцу Neoplastic Metastases to the Heart

Szeroko rozpowszechniony jest pogląd, że nowotwory rzadko dają przerzuty do serca. Na podstawie statystyk można jednak stwierdzić, że przerzuty nowotworów do serca spotykane są makroskopowo dość czę­

sto, a w badaniu drobnowidowym mięśnia sercowego można znaleźć je jeszcze częściej. I tak Horan y i i Tins czak (8) wśród 32 przypad­

ków raka różnych narządów znaleźli w 7 przypadkach przerzuty do- serca, z czego tylko w jednym przypadku przerzut był widoczny ma­

kroskopowo. De Loach i Haynes (5) na 27547 sekcji wykryli 137 przerzutów nowotworowych do serca, w tym 22 stanowiły raki oskjrzeli. Po Ilia i Gogol (8) na 12.000 sekcji, stwierdzili 1450 no­

wotworów złośliwych w tym 29 przerzutów do serca. Scott i Gar­

vin (8) na 11100 sekcji znaleźli 1082 nowotwory złośliwe i 118 prze­

rzutów do serca. Prichard (10) omawia 146 przypadków przerzutów do serca i 4 pierwotne nowotwory serca. Przerzuty występowały w 102 przypadkach raka, 26 mięsaka i 18 czerniaka. Najczęściej wystę­

powały w raku sutka, mięsaku limfatycznym, czerniaku i raku oskrzeli.

Według Chodkowskiej 28°/o przerzutów do serca przypada na czerniaka skóry, 21% raka tarczycy, 15% na raka nerki. Chodkow- ska podaje zestawienie Markowa i Patoschewskiego, któ­

rzy na 545 przypadków raka w 4% wykryE przerzuty do serca, (3).

Walter na 3584 nowotwory złośliwe, znalazł 52 przypadki przerzu­

tów do mięśnia sercowego i dwa do wsierdzia.

W zestawieniu naszym na 5294 sekcje stwierdzono 367 nowotwo­

rów złośliwych, w tym 326 raków i 41 mięsaków.

Wśród przypadków nowotworów złośliwych naszego materiału zna­

leziono w 20 przerzuty nowotworowe do serca, w 11 przypadkach raków,

8 mięsaków i 1 czerniaka.

Й0 Daniel Chibcwski, Michał Górski

T ab el a

Z es ta w ie n ie w ła sn y ch p rz y p ad k ó w C o m p ar is o n o f th e au th o r

s ca se s P rz er zu ty d o in n y ch n ar zą d ó w M ózg , w ąt ro b a, n ad n er cz e, n er k i. P rz er zu ty d o w sz y st k ic h p ra ­ w ie n ar zą d ó w . W ąt ro b a, w ęz ły ch ło n n e. P łu ca , w ąt ro b a, tr zu st k a, m ó zg . L ew a n er k a, w ęz ły ch ło n n e, le w y su te k .

W ąt ro b a, o tr ze w n a, w ęz ły ch ło n n e. W ąt ro b a, ra k o w at o ść o tr ze w n ej . P łu co p ra w e, w ęz ły ch ło n n e.

P rz er zu ty d o se rc a O si er d zi e i n as ie rd zi e. L ic zn e g u zk i o d zi ar n a p ro sa d o zi ar ­ n a g ro ch u . M ię si eń p ra w eg o p rz ed si o n k a,

p ra w ej i le w ej k o m o ry . N as ie rd zi e li cz n e m ał e g u zk i. P rz er zu t d o m ię śn ia p ra w ej k o m o ry w ie lk o śc i śl iw k i. P ra w y p rz ed si o n ek i k o m o ra (p o li p o w at e tw o ry ). M ię si eń k o m o ry p ra w ej . N as ie rd zi e i o si er d zi e.

O si er d zi e. L ic zn e d ro b n e p rz er zu ty do m ię śn ia le w eg o p rz ed si o n k a i o si er d zi a.

R o zp o zn an ie an at o m o p at o lo g ic zn e P u n k t w y jś ci a n o w o tw o ru C a rc in o m a b ro n ch i _________________________ C a rc in o m a b ro n ch i C a rc in o m a b ro n ch i ____ _ C a rc in o m a re n is C a rc in o m a re n is d ex tr i C a rc in o m a p el vi s re n a li s. (S ta ­ tu s p o st n ep h re ct o m ia m . H i ­ st o lo g ic zn ie ca rc in o m a sp in o ­ ce ll u la re ) C a rc in o m a ve n tr ic u li C a rc in o m a ve n tr ic u li C a rc in o m a h ep a ti s m ic ro ce ll u - la re

P łe ć w ie k M la l

M la t 5 9 M la t 6 2 K la t

к la t

M la t

К la t 6 0 M la t

M la t

Lp.

сч CO to о ГК CO cn

Przerzuty nowotworów do serca 81

B ar d zo li cz n e p rz er zu ty d o w ą ­ tr o b y i k o śd i, p o je d y n cz e d o p łu c. P rz er zu ty p ra w ie d o w sz y st ­ k ic h n ar zą d ó w . P ra w ie w sz y st k ie n ar zą d y . P rz er zu ty p ra w ie d o w sz y st ­ k ic h n ar zą d ó w (kości). P łu ca , w ąt ro b a, w ęz ły ch ło n n e, n ad n er cz a. P łu co p ra w e. U o g ó ln ie n ie p ro ce su n o w o tw o ­ ro w eg o . Ś le d zi o n a, n er k i, o p łu cn a, o tr ze w n a, sk ó ra .

M ię si eń k o m o ry le w ej . G u z w ie lk o śc i ja ja g o łę b ie g o . B ar d zo m ał y p rz er zi u t p o d w si er d zi em le w ej k o m o ry . M ię si eń p ra w eg o p rz ed si o n k a. P rz er zu t d o m ię śn ia se rc o w eg o w ie l

k o śc i m al ej p ię śc i * o b ej m u ją cy p rz eg ro d ę m ię d zy k o m o ro w ą

p ra

w ej

le w ej k o m o ry . O si er d zi e. O si er d zi e i n as ie rd zi e. G u zk i o w y m ia ra ch od

m m — 4 cm . M ię si eń se rc o w y , n as ie rd zi e i o si er d zi e. G u zk i d o w ie lk o śc i g o łę b ie g o ja ja . P o je d y n cz y p rz er zu t w ie lk o śc i w iś n i d o m ię śn ia p ra w ej k o ­ m o ry . P rz er zu ty k o m ó re k n o w o tw o ro ­ w y ch do m . se rc o w eg o st w ie r ­ d zo n o je d y n ie m ik ro sk o p o w o . G u z p rz er as ta m ię si eń p ra w eg o p rz ed si o n k a. (P er ic a rd it is n eo - p la sm a ti ca ). L ic zn e o g n is k a n o w o tw o ro w e w m ię śn iu se rc o w y m . M ię si eń p ra w eg o p rz ed si o n k a. O si er d zi e.

C a rc in o m a p ri m a ri u m h ep a ti s. C a rc in o m a m a m m a e (a m p u ta ­ cj a p rz ed

m ie si ąc am i) M el a n o m a th o ra ci s O st eo cl a st o m a m a li g n u m fe m o - ri s d ex tr i L ym p h o sa rc o m a m ed ia st in i L ym p h o sa rc o m a m ed ia st in i L ym p h o sa rc o m a L ym p h o sa rc o m a m ed ia st in i L ym p h o sa rc o m a m ed ia st in i R et ic u lo sa rc o m a to si s L ym p h o re ti cu lo sa rc o m a u te ri

M la f

К la t 4 6 M la t

К la t

M la t

К la t

M la t

M la t

M la t

M la t 5 8 К la t

O

тН

s CO 2 2 0

82 Daniel Chibowski, Michal Górski

Biorąc pod uwagę, że w naszym materiale raków było ośmiokrotnie więcej niż mięsaków, a ilość przerzutów do serca w grupie raków była tylko nieco większa niż w grupie mięsaków, można sądzić, że przerzuty do serca występują znacznie częściej w przypadkach mięsaków!, co

zresztą wynika także z innych statystyk.

Z zestawienia naszego materiału widzimy, że przerzuty nowotwo­

rowe występują przeważnie w osierdziu i nasierdziu, w mięśniu i wsier- dziu prawego serca, rzadziej w sercu lewym. W dwunastu przypadkach przerzuty do serca były mnogie, w siedmiu przypadkach pojedyncze, w czterech przerzuty istniały tylko w sercu (makroskopowo nie znale­

ziono przerzutów w innych narządach).

Przy rozpatrywaniu sposobów szerzenia się nowotworów wtórnych, i umiejscowienia ich w sercu, rozważyć należy następujące drogi:

1) Przez ciągłość, bezpośredni przerost mas nowotworowych, guzów pierwotnych lub przerzutów w okolicy serca.

2) Przez tętnice wieńcowe serca, zwłaszcza w nowotworach płuc lub przy istniejących przerzutach do płuc.

3) Poprzez układ limfatyczny serca (trzy sploty limfatyczne serca, uchodzące do węzłów śródpiersia; przedniego i tylnego) w przypadku nowotworów narządów klatki piersiowej, których drogi chłonne ucho­

dzą również do tych węzłów.

4) Przez układ żył Thebesjusza prawego i lewego serca oraz połącze­

nia pomiędzy jamami serca a tętnicami wieńcowymi: a) bezpośrednie, b) poprzez sinusoidy i naczynia włosowate mięśnia sercowego (2, 12, 7).

Te ostatnie drogi należy szczególnie często brać pod uwagę. Poza tym bezpośrednio do prawego przedsionka uchodzą tzw. dodatkowe żyły serca (Vv. cordis minimae) zbierające krew z zewnętrznej powierzchni prawego przedsionka. Należy pamiętać również o bogatych połączeniach pozasercowych z naczyniami wieńcowymi serca. Wszystkie te połącze­

nia poza olbrzymim znaczeniem w obocznym ukrwieniu serca mogą mieć wpływ na szerzenie się nowotworów przy zaistnieniu odpowied­

nich warunków hydrodynamicznych.

5) Przerzuty mogą powstać w sercu przez bezpośrednią implantację do mięśnia (poprzez wsierdzie) z jam serca. Może również mieć miejsce implantacja do wsierdzia (endocarditis neoplasmatica), przy czym najczę­

ściej mamy do czynienia z wszczepianiem się komórek nowotworowych do wsierdzia ściennego, a wyjątkowo tylko do zastawek. Consola n di (1952) sądzi, że implantacja ta następuje w trzech fazach: a) początkowo zaczyny proteolityczne komórek nowotworowych doprowadzają do roz­

luźnienia utkania wsierdzia, następnie b) odczyn mezenchymy pod-

wsierdziowej utrwala kontakt implantatu i wreszcie c) rozrost tkanki

podścieliskowej prowadzi do trwałego połączenia (4).

Przerzuty nowotworów do serca 83

Należy także wspomnieć o możliwości rozrostu komórek i tkanek nowotworowych w jamach serca, będących w luźnym połączeniu z wsierdziem. Alan (1951) podał przypadek nagłej śmierci wskutek zatoru tętnicy płucnej masami nowotworowymi „wewnątrzsercowej hodowli”

osteosarcoma osteogenes (1). W przypadku Rockenschauba (1950) komórki nowotworowe tworzyły zespółnię (syncytium) komórkową ta­

petującą wsierdzie koniuszka prawej komory. Nowotworem pierwotnym był tu rak płaskcnaibłonkowy szyjki macicy (11). Winter w przypadku raka trzustki mówi o „endocarditis thrombotica parietalis carcino- matosa” (8). •

Według badań Peckholz i Böhma (1958) na 74 przypadki no­

wotworów złośliwych w 10 przypadkach znalezione zostały komórki nowotworowe w krwi pobranej z jam prawego i lewego serca. Również Q u e n s e 1 (9) w 50 przypadkach badanych nowotworów złośliwych znalazł w 6 przypadkach komórki nowotworowe w krwi pobranej z jam serca prawego (tab. 2).

Tab. 2. Skrócona tabela wg I. Peckholz i W. Böhma (1958) znalezionych komórek nowotworowych w krwi pobranej z jam serca (9).

Short comparison of neoplastic cells found in blood taken from the cavities of the heart. According to I. Peckholz and W. Böhm (1958).

Umiejscowienie nowotworu pierwotnego

Liczba przypadków, w których znaleziono komórki nowotworowe

w jamach serca Peckholz i Böhm

74 przypadki

Q u e n s e 1 50 przypadków Serce prawe Serce lewe Serce prawe

1. Oskrzela 2. Żołądek 3. Jelito cienkie 4. Trzustka

5. Narządy płciowe męskie 6. Nerki

7. Skóra

3

1 1 1

3

1

1 4

1

Jak wynika z przytoczonych danych, komórki nowotworowe często

trafiają do jam serca i opisanymi wyżej drogami mogą tworzyć w sercu

przerzuty.

84 Daniel Chibowski, Michał Górski

PIŚMIENNICTWO

1. Alan R. L.: Clin. Pathol. 27, 664—671, 1951. 2. Best Ch. H., T a y 1 о г N. В.:

The Physiological Basis of Medical Practice, The Williams a. Wilkins Company, Baltimore, 1943, (459—469). 3. Chofdkowska St.: Pol. Tyg. Lek. 9, 1288—1289, 1954. 4. Consolandi G., Va lieg a L.: Excerpta Medica, Section V, 269, 1952.

5. De Loach, Haynes: Arch. Inter. Med., 91, 224—249, 1954. 6. Halonen P. I, Aho A.: Exoerpta Medica, Section V, 829, 1953. 7. 11 y j n s к y S. P.: Arch. Patoł., 20, 3—11, 1958. 8. Kaufmann E.: Lehrbuch der Speziellen Pathologischen Anatomie, Walter de Gruyter a. Co., Berlin, 1955, 151—161. 9. Peckholz I., Böhm W.:

Deutsche Med. Wochenschrift, 83, 1486—1488, 1958. 10. Prichard R. W.: Arch.

Path., 51, 98—128, 1951. 11. Rockenschaub A.: Virchow’s Arch., 317, 611—615, 1950. 12. S od em an A. W.: Pathologic Physiology, Saunders Company, Philadel­

phia-London, 1951, 57—66.

OBJAŚNIENIA RYCIN

Ryc. 1. Schemat połączeń naczyniowych jam serca. 1-bezpośrednie połącze­

nie tętnic. 2-połączenie tętnic poprzez sinusoidy i naczynia włosowate. 3-żyły Thebęsjusza. 4 — żyły serca dodatkowe.

Ryc. 2. Przyp. Nr 3. Rak oskrzeli (carcinoma bronchi). Ognisko komórek no­

wotworowych wśród włókien mięśnia sercowego. Mikrofot. ROW, pow. ca 600 X.

Ryc. 3. Przyp. Nr 5. Rak nerki (carcinoma renis). Cewkowy układ komórek nowotworowych w obrębie przerzutu. Mikrofot. ROW, pow. ca 600 X.

Ryc. 4. Przyp. 6. Przerzut raka kolczystokomórkowego (carcinoma pelvis renalis spinocellulare). Mikrofot. ROW, pow. ca 600 X.

Ryc. 5. Przyp. Nr 11. Rak sutka (carcinoma mammae). Komórki nowotworowe tapetują wsierdzie lewej komory. Mikrofot. ROW., ca 600 X.

Ryc. 6. Przyp. Nr 11. Rak sutka (carcinoma mammae). Komórki nowotwo­

rowe tapetują wsierdzie lewej komory oraz wrastają pomiędzy włókna mięśnia.

Mikrofot. ROW, pow. ca 150 X.

Ryc. 7. Przyp. Nr 12. Czerniak skóry tułowia (melanoma thoracis). Skupienia komórek nowotworowych w naczyniach mięśnia sercowego. Mikrofot. ROW, pow.

ca 600 X.

Ryc. 8. Przyp. Nr 13. Mięsak kościogubny kości udowej (osteoclastoma ma- lignum). Przerzut nowotworu do serca. Zdjęcie preparatu pomniejszone ca 2,5 X.

Ryc. 9. Przyp. Nr 13. Mięsak kościogubny (osteoclastoma malignum). Olbrzy­

mie atypowe osteoklasty. Mikrofot. ROW, pow. ca 600 X.

Ryc. 10. Przyp. Nr 13. Mięsak kościogubny (osteoclastoma malignum). Wrze­

cionowate komórki nowotworowe wśród nich pojedyncze atypowe osteoklasty.

Mikrofot. ROW, pow. ca 600 X.

РЕЗЮМЕ

Из общего числа 5294 вскрытий умерших установлено, что причи­

ной 326 смертей был рак, а 41 — саркома. В 20 случаях были обнару­

жены метастазы к сердцу. В 11 случаях это были метастазы рака,

в 8 — саркомы и в одном; случае — меланомы.

Neoplastic metastases to the heart 85

На основании исследованного материала авторы приходят к за­

ключению, что саркомы гораздо чаще дают метастазы к сердцу, чем карциномы. Далее авторами описаны пути распространения опухолей, а также механизмы имплантации в сердце.

ОБЪЯСНЕНИЯ К РИСУНКАМ

Рис. 1. Схема соединений кровоносных сосудов в полостях сердца. 1-непосредствен­

ное соединение артерий; 2-соединение артерий синусоидальное и посредством капилля­

ров; 3-вены Тебезия; 4-добавочные вены сердца.

Рис. 2. Случай № 3. Рак бронхов (carcinoma bronchi). Очаг опухолевых клеток среди волокон сердечной мышцы. Микрофот. ROW. Увел, около 600 X.

Рис. 3. Случай № 5. Рак почки (carcinoma renis); Трубчатое расположение опухо­

левых клеток в пределах метастаза. Микрофот. ROW. Увел, около 600 X.

Рис. 4. Случай № 6. Метастаз спинноцеллюлярного рака (carcinoma pelvis renalis spinocellulare). Микрофот. ROW. Увел, около 600 X.

Рис. 5. Случай № 11. Рак молочной железы (carcinoma mammae). Опухолевые клетки выстилают эндокардий левого желудочка. Микрофот. ROW. Увел, около 600 X.

Рис. 6. Случай № 11. Рак молочной железы (carcinoma mammae). Опухолевые клетки выстилают эндокардий левого желудочка, а также проникают между волокна мышцы. Микрофот. ROW. Увел, около 150 X.

Рис. 7. Случай № 12. Меланома кожи туловища (melanoma thoracis). Скопление опухолевых клеток в сосудах сердечной мышцы. Микрофот. ROW. Увел, около 600X.

Рис. 8. Случай № 13. Саркома разрушающая бедренную кость (osteoclastoma malignum). Метастаз опухоли к сердцу. Снимок препарата уменьшон около 2,5 X.

Рис. 9. Случай № 13. Саркома разрушающая кость (osteoclastoma malignum).

Гигантские атипичные остеокласты. Микрофот. ROW. Увел, около 600 X.

Рис. 10. Случай № 13. Саркома разрушающая кость (osteoclastoma malignum).

Веретенообразные опухолевые клетки. Среди них одиночные атипичные остеокласты.

Микрофот. ROW. Увел, около 600 X.

Таб. 1. Сводочная таблица собственных случаев.

Таб. 2. Сокращенная сводка по И. Пекгольцу и В. Бему (1958) обнаруженных опухолевых клеток в крови взятой из полостей сердца.

SUMMARY

5294 post-mortem examinations revealed that 326 autopsied men died of carcinoma and 41 of sarcoma. In 20 cases neoplastic metastases in the heart were found. Of them, 11 were carcinoma, 8 sarcoma and 1 melanoma.

On the basis of these results it is concluded that sarcomas metasta­

size more often in the heart than carcinomas. The ways by which neoplasms spread and the mechanism of neoplastic implantation in the heart have been discussed.

EXPLANATION OF FIGURES

Fig. 1. Schema of vascular communications between the cavities of the heart.

I — Direct communication between arteries. 2 — Communication between arteries-

86 Daniel Chibcwski, Michał Górski

through sinusoids and capillaries. 3 — Thebesian veins. 4 — The accessory veins of the heart.

Fig. 2. Case 3. Cancer of the bronchi (carcinoma bronchi). A group of neopla­

stic cells among the fibres of the heart muscle. The photomicrograph was taken with a Rathenow (ROW) microscope. Approximately X 600.

Fig. 3. Case 5. Cancer of the kidney (carcinoma renis). Where metastasis occurs neoplastic cells are formed into tubules. The photomicrograph was taken with a Rathenow (ROW) microscope. Approximately X 600.

Fig. 4. Case 6. Metastasis of spinocellular carcinoma, (carcinoma pelvis re­

ndis spinocellulare). The photomicrograph was taken with a Rathenow (ROW) microscope. Approximately X 600.

Fig. 5. Case 11. Carcinoma of the mammary gland (carcinoma mammae).

Neoplastic cells coat the endocardium of the left ventricle. The photomicrograph was taken with a Rathenow (ROW) microscope. Approx. X 600.

Fig. 6. Case 11. Carcinoma of the mammary gland (carcinoma mammae).

Neoplastic cells coat the endocardium of the left ventricle and grow into the fibres of the heart muscle. The photomicrograph was taken with a Rathenow (ROW) microscope. Approx. X 150.

Fig. 7. Case 12. Melanoma of the skin of the thorax (melanoma thoracis).

Groups of neoplastic cells in the vessels of the heart muscle. The photomicro­

graph was taken with a Rathenow (ROW) microscope. Approx. X 600.

Fig. 8. Case 13. Osteoclastoma of the thigh bone (osteoclastoma malignum).

Metastasis of the neoplasm to the heart. 2,5 X diminution.

Fig. 9. Case 13. Malignant osteoclastoma (osteoclastoma malignum). Giant atypical osteoclasts. The photomicrograph was taken with a Rathenow (ROW)

microscope. Approx. X 600.

Fig. 10. Case 13. Malignant osteoclastoma (osteoclastoma malignum). Among fusiform neoplastic cells there are atypical osteoclasts. The photomicrograph was taken with a Rathenow (ROW) microscope. Approx. X 600.

Papier druk. sat. Ill kl 80 gr Annales U.M.C.S. Lublin 196o.

Boo + 125 odbitek. S-2

7o X loo

I ub. Druk. Pras. —Lublin L’nicka 4.

Data otrzymania manuskryptu 19.111 60.

Diuku « str. + 5 kreda.

Zam. 1251 19.111.60.

Data ukończenia druku 27.VIII.60.

Ryc. 1.

Ryc. 2.

D. Chibowski i M. Górski.

ANN. UNIV. M. CURIE SKŁODOWSKA, sectio D. XIV. 11. Tab. II

Ryc.

Ryc. 4.

D. Chibowski i M. Górski.

ANN. UNIV. M. CURIE SKŁODOWSKA, sectio D. XIV. 11. Tab. Ill

Rye. 5.

Ryc. 6.

D. Cłiibowski i M. Górski.

ANN. UNIV. M. CURIE SKŁODOWSKA, sectio D. XIV. 11. Tab. IV

Ryc. 7.

Ryc. 8.

D. Chibowski i M. Górski.

ANN. UNIV. M. CURIE SKŁODOWSKA, sectio D. XIV. 11. Tab. V

Ryc. 9.

Ryc. 10.

D. Chibowski i M. Górski.