Studiedag Collectief Particulier Opdrachtgeverschap 26 september 2013
Sessieverslag Vrijburcht, IJburg Amsterdam
Door: Kees Dol, OTB / TU Delft
Het idee voor de bouw van het complex Vrijburcht op IJburg ontstond in het jaar 2000 bij een groep van zes bewoners van de Nieuwmarktbuurt. Deze personen dachten samen na over de mogelijkheid voor de combinatie van een aantal woningen met een theater-repetitieruimte. Dit gegeven was cruciaal voor de start van het project omdat het uiteindelijk leidde tot een complex met een collectief theater-repetitieruimte, een zelfstandige logeerkamer voor gasten, een crèche, enkele woningen voor gehandicapten en een eetcafé. Dit eetcafé wordt geëxploiteerd door een zelfstandige ondernemer. Een deel van de woningen is ontworpen als atelierwoning (wonen en werken). Vrijburcht profileert zich daarom met de slagzin “Meer dan wonen achter je eigen voordeur”. De woningen zijn rond een gezamenlijke binnentuin-hof gesitueerd. Het eetcafé en het theater worden veelvuldig gebruikt door mensen uit de buurt.
Collectiviteitszin
Het gehele ontwikkelingsproces verliep niet zonder slag of stoot, maar leverde uiteindelijk een fraai resultaat op. De bewoners geven aan dat er veel collectiviteitszin is en dat de menging van functies reuring geeft die in de meeste nieuwbouwwijken niet aanwezig is.
Inkomenstoets
De planning duurde lang: het eerste ontwerp betrof circa 50 woningen, maar er waren nog maar 12 deelnemers. Rekruteren van leden gebeurde op dat moment door ‘zwaan kleef aan’ van vrienden, kennissen en andere contacten. Daarnaast profileerde de groep zich door op woonbeurzen de maquette te presenteren. Rond 2000 waren er nog weinig digitale sociale media. Uiteindelijk bestond de groep in 2003 uit ongeveer 90 enthousiaste personen, maar nadat de beoogde vrij-op-naam-prijzen bekend werden gemaakt, dunde het deelnemersveld uit tot negen serieuze kandidaten. Op dit moment, nu de praktijk van CPO wat verder is ontwikkeld, wordt veelal vroeg in het proces een inkomenstoets afgenomen.
Inzet van eigen kennis en talent
De bewoners geven aan dat in een groep als Vrijburcht, met een behoorlijk aantal deelnemers, vaak wel enkele mensen boven komen drijven die hun eigen kennis en talent van pas laten komen tijdens het ontwikkelingsproces. Zo waren er in de groep twee landschapsarchitecten die vaak optraden als contact tussen de bewonersgroep en de aannemers. Verder was er een meubelmaker in de groep die alle meubels voor de logeerkamer voor zijn rekening nam.
Ondersteuning vanuit gemeente en corporatie
Van groot belang was ook de ondersteuning van de gemeente. Zo wees de gemeente op basis van het goede ontwerp Vrijburcht een kavel toe en rekende geen grondprijs voor de gezamenlijke voorzieningen. Cruciaal was ook de rol van woningcorporatie ‘De Key’: deze zorgde voor de voorfinanciering wat belangrijk was omdat niet alle woningen een bewoner hadden.
Uniek voorbeeld
Vrijburcht is een vrij uniek voorbeeld dat zich lang niet overal op deze wijze laat herhalen. Zo zal niet elk collectief in eerste instantie aan een theater-oefenruimte in het complex denken. Collectieve voorzieningen zoals een logeerkamer (appartement), een gezamenlijke binnentuin in een stedelijke omgeving of een zwembad zijn echter geen uitzondering in de Duitse CPO-praktijk en kunnen mogelijk het startpunt van een collectief vormen.
