Wijzelf zijn het probleem! De wet van Trotteldrom

TDSD//nr

Wl

rvAM

I K I M m

ORor

TUSSEN

&DAAD

In deze rubriek a n a l y s e r e n bestuurskundigen v a n de TU Delft patronen e n wetmatigheden waar zo v e e l m a n a g e m e n t b o e k e n s o m s wat lichtvoetig aan voorbij gaan, of g e w o o n voor vanzelfsprekend aan-n e m e aan-n . Iaan-n deze afleveriaan-ng vertelt Eraan-nst t e aan-n Heuvel-hof het sprookje v a n Trotteldrom. Een sprookje over oplossingen die maar niet werken omdat wijzelf probleem zijn. E n d a n treedt iets vergelijkbaars als het 'prisoners dilemma' in werking.

WIJZELF ZIJN H E T P R O B L E E M !

Steeds meer ouders brengen hun kinderen per auto naar school, Lopen

of fietsen vinden zij te onveilig voor hun kroost vanwege, jawel, het

drukke autoverkeer, l^aar zo verhogen zij de onveiligheid waarover zij

zich juist zorgen maken en jagen zij een volgende groep ouders met

kinderen die het nog net wel veilig genoeg vonden om te lopen, ook de

auto in. Waarmee het probleem verder verergert. Enzovoort enzovoort

De negatieve spiraal lijkt onstuitbaar.

w o r d e n benaderd door h u n bank met een aanbod o m i n aandelen te gaan. De spaarder s m u l t v a n de gedachte aan het m o g e l i j k veel hogere rendement, maar krijgt het b e n a u w d van het risico dat de beurs met tientallen procen-ten k a n kelderen. Z i j n bank weet de oplossing voor z i j n d i l e m m a : een stop

order. Als de koers van z i j n aandeel

onder een door h e m vastgesteld niveau daalt, dan w o r d t z i j n aandeel automa-tisch verkocht, zodat h i j van verdere dalingen geen last meer heeft. D a t is m o o i voor hem, maar doordat ook z i j n aandeel verkocht w o r d t , zal de koers nog verder dalen en de negatieve s p i -raal zich versneld voortzetten. M a r t e n Toonder heeft d i t verschijnsel beeldend beschreven i n Het Monster

TEKST ERNST TEN HEUVELHOF // ILLUSTRATIE AAD GOUDAPPEL

E

en soortgelijk verhaal geldt voor files, voor klimaatverandering, voor wapenbe-zit, o f voor economische crises. Steeds geldt dat als w i j een probleem eivaren, we het proberen te vermijden en het daarmee j u i s t verder verergeren. W i j z i j n zelf de oorzaak v a n het probleem dat we zo graag vermijden. W a t is het mechanisme hierachter? Voor ieder i n -d i v i -d u is het aantrekkelijk o m het probleem te m i j d e n . H i j k r i j g t er veel voor terug t e r w i j l z i j n bijdrage aan het probleem betrekkelijk gering is. Dus o o k al ziet ieder individu w e l dat het n o g gevaarlijker w o r d t als ook h i j overstag gaat en z i j n kinderen met de auto naar school brengt, h i j zal het toch doen omdat h i j z i j n k i n d e r e n niet het slachtoffer w i l laten w o r d e n van de d r u k t e . En die ene auto extra draagt t o c h n a u w e l i j k s b i j aan het probleem. En het geldt voor beurscrashes. Spaarders

Trotteldrom. Een volkje, d e T r o t t e l s ,

leefde i n een kaal en verwoest land. Deze deplorabele toestand was veroor-zaakt door een monster, T r o t t e l d r o m , dat eens i n de zo veel t i j d toesloeg en alles vernietigde w a t op z i j n pad Icwam. Maar g e l u k k i g voor de Trottels k o n d e n z i j voorvoelen dat het Monster i n aantocht was. Zij k o n d e n iedere keer weer op t i j d wegvluchten, i n gaten i n de grond. T o m Poes en heer B o m m e l ontdetoen dat die gaten met elkaar i n v e r b i n d i n g stonden en dat de i n paniek vluchtende Trottels i n de ondergrond samen het monster v o r m d e n waarvoor zij steeds i n paniek wegvluchtten. H e t Monster waren zijzelf. Een T r o t t e l die niet mee wegdook, schaadde zichzelf. Maar die a f w e g i n g maakten zij niet eens, w a n t de Trottels v o r m d e n een eensgezind volkje waar de meerderheid a l t i j d z i j n z i n kreeg en zelfs gelijk had. Zoals de Trottels zelf h u n monster z i j n , zo z i j n w i j z e l f de file, de crash, e n / o f de onveiligheid r o n d o m scholen. Welke les k u n n e n w i j h i e r u i t leren? Veel problemen veroorzaken en z i j n wijzelf. D i t mag geruststellend k l i n k e n ,

261 i^^i I i' i t i i : R ? r } i . 3

/ / d e B Q E K S T A A F D

TEKST NIENKE VAM OEVEREN

Breng variëteit in een groep Maal< bij gevaarlijke uniformiteit bepaald gedrag onmogelijk Verander bij gevaarlijke uniformiteit de prikkelstructuur

Laat bij uniformiteit problemen op hun beloop, in de hoop op zelfcorri-gerend vermogen

Honoreer meerderheden automatisch

w a n t als w i j het probleem zelf veroor-zaken k u n n e n w i j het ook z e l f oplos-sen. Zou j e zeggen. Maar dat is gemak-kelijker gezegd dan gedaan. Voor ieder i n d i v i d u is het aantrekkelijk o m mee te gaan i n de trend. W a n t anderen doen dat ook en je schaadt j e eigenbelang w e l erg door niet mee te doen. Daarom k o m e n oplossingen niet vanzelf harde interventies z i j n vereist. De beste oplossing is o m ervoor te zorgen dat mensen van elkaar verschillen, bijvoor-beeld op het gebied van risico's nemen. Risicotolerante mensen die van elkaar verschillen zullen anders reageren op p r o b l e m e n dan risicomijdende m e n -sen. Z i j k u n n e n voorkomen dat een probleem i n de onstuitbare negatieve spiraal terecht k o m t . Soms is een volk, o f een groep, te u n i f o r m , zoals de Trottels. I n zo'n geval moet bepaald gedrag j u r i d i s c h o f fysiek onmogelijk w o r d e n gemaakt o f moet, m i n i m a a l , de prikkelstructuur zo veranderd w o r d e n dat i n d i v i d u e n het niet meer automa-tisch als aantrekkelijk ervaren o m het probleem te vermijden en daarmee te verergeren. N U D G E NUDGE NAAR B E -TERE BESLISSINGEN OVER GEZONDHEID, GELUK EN WEL-tact, i e 9 7 8 9 0 4 7 0 0 1 2 6 3 € 2 7, 5 0 E ULTIEME KUDDE Mark Earls 2013

9789047006473

Van

e 10,05

N U € 1 4 , 9 5 Geldig t / m 31-12-2013 Nassim Nicholas Taleb i e druk, 2008 9780141034591 € 1 6 , 4 9

Dr. Jaap v a n Ginneken is media- en massapsycholoog. Hij w e r k t e als associate professor aan de UvA en het Euro American Institute van de Ceram B u s i n e s s School bij Nice. Daarnaast is hij zelfstandig spreker en auteur v a n v e l e boeken.

I

H e t w i n n a a r e f f e c t lon Robertson

'Een belangrijke problematiek voor managers en leiders, het winnaareffect. Mensen die confrontaties overwinnen en promotie maken, hebben een grotere kans dat ze de volgende ronde ook winnen, schrijft lan Robertson. Dit komt door de testosteron die ze hierbij aanmaken. Mensen bovenaan in de piramide zijn dus gewend om veel risico's te nemen. Maar ze zijn hier ook aan verslaafd en hun gevoeligheid voor testos-teron is groter. Dat dit winnaareffect zich in de hersenen afspeelt, is nieuw. Ik heb het onderzocht voor toppolitici, maar het geldt natuurlijk ook voor topmanagers,'

2

C o n n e c t e d !

Nicholas Christakis en James Fowler

'Mijn tweede boek gaat over onbewuste manieren om anderen te besmetten met gevoelens, gedachten en gedragingen via netwerken. Via netwerken verspreiden zich virussen, gezond-heidsmodes, maar ook ideeën over en gewoonten voor lijnen en hoe vaak je de dokter bezoekt, We nemen zowel positieve als negatieve gevoelens over, dus het bedrijfsklimaat, enthou-siasme, de cultuur. Hierbij is de onbewuste component veel groter dan de bewuste beïnvloeding door de manager. Manage-ment moet zich hiervan bewust zijn en er gebruik van maken,'

3

T h e Wisdom of Crowds James Surowiecki

'Ook op groepsniveau spelen er onzichtbare processen, zoals de collectieve wijsheid van groepen. Die is in onze ultra-individualistische wereld op de achtergrond geraakt. Maar een groep kan heel goed zelfsturend zijn: mensen zijn hoogopgeleid, mondig en begrijpen waar een organisatie mee bezig is. Ook in The Wisdom of Crowds mnd ik dus inspiratie, bijvoorbeeld om mee te denken over onverwachte oplos-singen bij management- en communicatieproblemen. Daarbij kijk ik vooral als psycholoog naar onbewuste, instinctmatige processen waar je niet meteen zicht op hebt,'

V E R L E I D I N G E N A A N DE T O P DY r^YCHOuiGir V.-\N DE iSIACIlT Jaap v a n Ginneken IJI:LFHI^I-I"; ? O I ;

:m7