PRODUKCYJNE I EKONOMICZNE EFEKTY RÓŻNEJ INTENSYWNOŚCI UPRAWY ZIEMNIAKÓW ODMIANY BILA

ZESZYTY PROBLEMOWE POSTĘPÓW NAUK ROLNICZYCH 2006 z. 51 I: 469-479

PRODUKCYJNE I EKONOMICZNE EFEKTY RÓŻNEJ INTENSYWNOŚCI UPRAWY ZIEMNIAKÓW ODMIANY BILA

Katarzyna Rębarz, Franciszek Borówczak

Katedra Uprawy Roli i Roślin,

Akadema Rolnicza im. A. Cieszkowskiego w Poznaniu

Wstęp

Ziemniaki należą do roślin silnie reagujących przyrostami plonów na wzrost

intensywności uprawy [BoRóWCZAK i in. 1998]. Tymczasem w ostatnich latach, ze

względu na pogorszenie sic; opłacalności produkcji, nakłady w uprawie roślin

znacznie się obniżyły [ZALEWSKI i in. 2005]. Ograniczenie nakładów dokonuje się często jednak bez pełnego rozeznania skutków produkcyjnych, a przede wszyst- kim ekonomicznych. Niewiele jest również badań dotyczących skutków różnico­

wania intensywności uprawy, wspierających praktykę rolniczą w decyzjach pro- dukcyjnych. Istnieje zatem potrzeba określenia efektów różnicowania nakładów

na produkcję, dających pogląd na ich opłacalność w uprawie roślin.

W przeprowadzonych doświadczeniach badano wpływ różniących sic; inten-

sywności,) technologii uprawy, na tle zmiennych warunków wodnych i dawek azo- tu, na plony i efekty ekonomiczne produkcji ziemniaków odmiany Bila.

Metodyka

Doświadczenie polowe przeprowadzono w latach 2001-2004 w Złotnikach

pod Poznaniem, filii Zakładu Doświadczalno-Dydaktycznego Gorzyń, w układzie

bloków zrandomizowanych kompletnych o jednostkach rozszczepionych, w czte- rech powtórzeniach z trzema czynnikami badawczymi.

Czynniki badawcze w doświadczeniu:

1. wariant wodny:

deszczowany - deszczowanie wg kryterium optymalnego uwilgotnienia gleby przy spadku wilgotności w warstwie 0-30 cm do 70% ppw w okresie naj-

większej wrażliwości roślin na niedobór wody,

niedeszczowany - naturalny układ warunków wilgotnościowych gleby, 2. technologie uprawy - różniące się nakładami na pielęgnację, ochronc; roś­

lin, nawożenie fosforowe i potasowe oraz na dokarmianie dolistne:

technologia niskonakładowa - bez stosowania nawożenia fosforowego i po- tasowego oraz syntetycznych środków ochrony roślin,

470 ^{K. R(,barz, F. Borówczak}

technologia średnionakładowa - ograniczone stosowanie pestycydów w ochronie roślin oraz nawożenie fosforowe - 50 kg P₂O;ha-¹ i potasowe - 130 kg KP·ha-^1,

technologia wysokonakładowa - pełna ochrona roślin ze stosowaniem her- bicydów, opryskami przeciwko chorobom i szkodnikom, nawożeniem fosfo- rowym - 70 kg P,O,·ha-¹ i potasowym - 175 kg K,O·ha-¹ oraz dokarmia- niem dolistnym (tab." 1 ), -

3. nawożenie azotowe:

O kg N·ha-^1, 60 kg N·ha-1,

120 kg N·ha-1, 180 kg N·ha-1•

Tabela 1; Table 1

Nawożenie i ochrona roślin w technologiach uprawy ziemniaków Fertilization and plant protection in potato cultivation kchnologics Zabieg

Technologia uprawy; Cultivation technology

Treatment niskonakładowa śr~dnionakladowa wysokonakładowa high-

low-input medium-input inpul

Nawożenie;

Fcrtilization:

- Obornik; Manure 30 30 30

(t·ha-1)

- Fosforowe; Phospho- - 50 70

rus (kg P,O,ha-')

- Potasowe; Potassium

-

(kg K,O·ha-•)

- Dolistne; Foliar

-

Zwalczanie: Control of:

- Chwastów; Weeds mechaniczne; mechani- mechanicznie; mecha- Sencor 0,3 kg·ha-•

cal, (bronowanie; har- nical (bronowanie; har- Afalon 2 dm-'·ha-¹ rowing - 2x + obredla- rowing - lx + obredla- Dual 2 dm-'·ha-¹

nie; hilling - 3x) nie; hilling - 2x) Afalon 2 dm-'·ha-¹

- Szkodników; Pests Novodor 1 dm-'·ha-1 - Decis 0,2 dm-'·ha-¹ Dccis 0.2 dm-'·ha-¹ 2x Bancol 0,3 dm-'·ha-¹ Bancol 0,3 dm'·ha-¹

- Chorób; Diseases - Ridomil Gold Ridomil Gold

2 kg·ha-¹ - 2x 2 kg·ha-¹ - 2x Bravo 2 dm-'·ha-¹ Zabiegi łączone; Integrated treatments: Ridomil Gold + Bancol, Afalon + Sencor + Dual

Produktywność 1 mm wody z deszczowania wyliczono z podzielenia przy- rostu plonu bulw pod wpływem deszczowania przez dawkę wody, a produktyw-

ność 1 kg azotu obliczono z podzielenia przyrostu plonu powodowanego zwięk­

szonym nawożeniem przez przyrost dawki azotu.

W kalkulacjach kosztów uprawy ziemniaków przyjęto ceny środków pro- dukcji, pracy ludzkiej, pracy ciągnika oraz usług z 2005 roku. Cent; sprzedaży pło­

dów przyjęto w wysokości 300 zł-t-¹•

Ziemniaki uprawiano w trzeciej rotacji statycznego płodozmianu: ziemnia- ki·..+ - jęczmień jary - groch siewny - pszenica ozima, w którym różnicowano in-

tensywność uprawy każdej rośliny odpowiednio do przyjętych założcfl dla całego płodozmianu.

l l

.!

l

.i

PRODUKCYJNE I EKONOMICZNE EFEKTY RÓŻNEJ INTENSYWNOŚCI ... 471

Lata badań cechowały zmienne warunki pogodowe. Średnia temperatura w poszczególnych miesiącach wegetacji przekraczała średnią dla wielolecia, z wy-

jątkiem czerwca 2001 roku, w którym była niższa tylko o 0,3°C. W maju, czerwcu i lipcu 2004 r. temperatury powietrza były najbardziej zbliżone _do średniej

temperatury wielolecia. Największy deficyt wody dla roślin miał miejsce w 2003 r., w którym opady w okresie wegetacji były mniejsze, w porównaniu do średnich w wieloleciu, o 106,2 mm. W latach 2001, 2002 i 2004 opady były niższe od nor- my, odpowiednio o 5,6, 20,1 i 26,0 mm. W postaci deszczowania w latach badań

zastosowano następujące dawki wody: w roku 2001 - 100 mm, 2002 - 90 mm, 2003 - 210 mm i w 2004 r. - 60 mm.

Wyniki

W przeprowadzonych doświadczeniach plony bulw kształtowało współdzia­

łanie deszczowania z nawożeniem azotowym oraz stosowane technologie uprawy.

W warunkach bez deszczowania plony bulw uzależnione były od pogody w latach badań (tab. 2). Najwyższe plony uzyskano w roku 2001, charakteryzują­

cym się najobfitszymi i dość równomiernie rozłożonymi w czasie wegetacji opada- mi. Mniejsze plony na tych obiektach zebrano w latach o nieco niższych niż śred­

nie opadach, tj. 2002 i 2004, a najmniejsze w skrajnie suchym roku 2003. Najwyż­

szy przyrost plonu, przy zastosowaniu deszczowania, uzyskany w bardzo suchym 2003 roku, wyniósł 16,31 t·ha-¹ (88,6% ). Zwyżki plonów w latach 2001, 2002 i 2004 wyi:iosily odpowiednio 5,01 t·ha-¹ (14,9%), 6,62 t·ha-¹ (31,2%) i 4,31 t·ha-¹ (22,2% ). Srednio w czteroletnim cyklu badań zwyżka plonu ogólnego pod wpły-

wem deszczowania wynosiła 8,07 t·ha-1, tj. 34,9%. ·

Tabela 2; Table 2

Wpływ deszczowania na plon bulw ziemniaków w latach 2001-2004 (t·ha-¹⁾ Effcct of irrigation on the yicld of potato tuber in 2001-2004 (t·ha-¹⁾

Wariant wodny Lata; Ycars _Średnio

Wa!er variant _{2001 2002 2003 2004} Average

Deszczowa nc

38,52 27,85 34,72 23,73 31,21

lrrigatcd Niedeszczowane

33,51 21,23 18,41 19,42 23,14

Non irrigated

Pr7.yrost ^{t·ha-1 5,01 6,62 16,31 4,31 8,07}

lncrcasc {½_, 14,9 31,2 88,6 22,2 34,9

NIR,1.1,,; LSD,w, 3,13 3,94 6,06 4,30 1,54

W warunkach deszczowania plony przyrastały istotnie w mian; zwiększania

dawek azotu do 180 kg N·ha-^1, a na obiektach bez deszczowania do dawki 120 kg N·ha-¹ (tab. 3). Przyrosty plonów przy optymalnych dawkach nawożenia azotowe- go, w porównaniu do kombinacji kontrolnej (bez azotu), wynosiły w warunkach deszczowania 16, 15 t·ha-¹ (73,1 % ), a w warunkach bez deszczowania 5,54 (28,7% ).

472 ^{K. Rębarz, F. Borówczak}

Tabela 3; Table 3

Wpływ deszczowania i nawożenia azotowego na plon bulw

(średnio z lat 2001-2004, t·ha-1)

Etfect of irrigation and nitrogen fertilization on the yicld of potato tubcrs (average for 2001-2004, t·ha-1)

Wariant wodny (A)

Nawożenie azotowe; Nitrogcn fertilization

Średnio (kg N·ha-1), (C)

Water variant (A) Averagc

o 60 120 180

Deszczowany

22,10 29,11 35,38 38,25 31,21

Irrigated Niedeszczowany

19,32 22,85 24,86 25,55 23,14

Non irrigated

Średnio; Average 20,71 25,98 30,12 31,90 -

NI R₀_o;; LSD₀_05 : A - 1,54; C - 1,3; AC - 1,84

Nieróżniące się istotnie plony w technologii nisko- i wysokonakładowej były wyższe od uzyskanych w technologii średnionakładowej, odpowiednio o 2,25 t·ha-¹ (8,9%) i o 3,35 t·ha-¹ (13,2% ), tab. 4.

Tabela 4; Table 4

Wpływ technologii uprawy na plon bulw (średnio z lat 2001-2004) Influence of cultivation technology on the yield of potato tubcrs

(averagc for 2001-2004)

Technologia uprawy; Cultivation technology (B) Plon hulw; Yield of tubcrs (t·ha-1)

Niskonakładowa; Low-input 27,56

Średnionakładowa; Medium-input 25,31

Wysokonakładowa; High-input 28,66

NIR0

„

Produktywność 1 mm wody z deszczowania w technologiach średnio- i wy-

sokonakładowej wzrastała w miarę zwiększania dawek azotu do 180 kg N·ha-1,

natomiast w technologii niskonakładowej do dawki 120 kg N·ha-¹ (tab. 5), Śred­

nio dla technologii uprawy produktywność 1 mm wzrosła z 24, 1 kg na obiekcie bez nawożenia azotowego do 110,5 kg bulw przy dawce 180 kg N·ha-¹•

Deszczowanie zwiększało produktywność 1 kg azotu, a wyższe dawki nawo-

żenia azotowego ją zmniejszały (tab. 6). Największą poprawę efektywności nawo-

żenia pod wpływem deszczowania stwierdzono przy zwiększaniu dawki azotu w przedziale 60-120 kg. Wpływ technologii uprawy na produktywność 1 kg N

zależny był od przedziału stosowanych dawek. Przy dawce 60 kg N·ha-¹ najwyższą produktywność azotu stwierdzono w technologii niskonakładowej, w przedziale 60-120 w technologii średnionakładowej, a w przedziale 120-180 kg N·ha-¹ w technologii wysokonakładowej. Produktywność azotu, w przedziale dawek 0-180 kg N·ha-¹ w technologiach uprawy, nie różniła sit; zasadniczo i mieściła sic, w zakresie od 58,9 do 64,5 kg bulw na 1 ha.

PRODUKCYJNE I EKONOMICZNE EFEKTY RÓŻNEJ INTENSYWNOŚCI 473

Tabela 5; Table 5

Produktywność 1 mm wody z desz:;zowania (kg bulw·ha-¹⁾ Productivity of 1 mm irrigation water (tubers kg·ha-1)

Technologia uprawy

Nawożenie azotowe; Nitrogen fertilization

Średnio (kg N·ha-1)

Cultivation technology

o 60 120 180

Averagc

Niskonakładowa

27,9 66,3 87,6 83,8 66,4

Low-in pul Srednionakladowa

[4,4 19,6 89,2 127,8 62,7

Mcdium-input

Wysokonakładowa

30,1 77,1 97,6 119,8 81.2

High-input

Srednio; Average 24,1 54,3 91,5 110,5 70,1

Tabela 6; Table 6

Wyszczególnienie Spccifkat1on

Deszczowany I rrigatcd N ie deszczowa ny Non irrigatcd

Produktywność 1 kg azotu (kg bulw·ha-¹⁾ Productivity of 1 kg nitrogen (tubcrs kg·ha-¹⁾

Nawożenie azotowe; Nitrogen fcrtilization (kg N·ha-1)

0-60 0-120 0-180 60-120 60-180

W zależności od deszczowania; Depending on irrigation

116,7 I 10,7 89,7 104,7 76.3

58,8 46,2 34,6 33,5 22.5

W zależności od technologii uprawy; Depcnding on cultivation technology

Niskonakładowa

91,2 72,6 58,9 54,0 42,8

Low-input Srednionakladowa

87,2 86,5 64,5 85,8 53,3

Mcdium-input

Wysokonakładowa

85,0 76,1 63,0 67,2 52,0

High-input

120-180

47.8

11,5

31,7

20,7

36,8

W ocenie kosztów uprawy ziemniaków uwzgl~dniono koszty bezpośrednie

obejmuj,1cc: koszty sadzeniaków, nawożenia, ochrony roślin, pracy własnej rolni- ka, eksploatacji ciągnika oraz usług. Nakłady poniesione na upraw~ ziemniaków w badanych technologiach, na poszczególnycJ, poziomach nawożenia azotowego, przedstawia tab. 7. Zróżnicowanie kosztów bezpośrednich na poszczególnych dawkach azotu wynikało z dodatkowych nakładów na nawozy oraz prac<; rolnika i ci,1gnika w mian; zwi<;kszania poziomu nawożenia.

Nadwyżk<; bezpośrednią z uprawy, w zależności od badanych czynników, wyliczono z różnicy wartości plonów i kosztów bezpośrednich (tab. 8). Wzrost

nawożenia azotowego w obu wariantach wodnych, z wyjątkiem technologii śred­

nionakładowej w warunkach bez deszczowania, zwit;kszał nadwyżkt; !Jezpośrednią

do najwyższej da,Nki azotu. W technologii średnionakładowej w warunkach bez deszczowania wzrastała ona do dawki 120 kg N·ha-^1• W obu wariantach wodnych,

474 K. Rt;barz, F. Borówczak

średnio dla nawożenia azotowego, największą nadwyżkc, bezpośredni,1 uzyskano w technologii niskonakładowej. Nadwyżka bezpośrednia uzyskana z uprawy tą

technologi,1 była wyższa w warunkach deszczowania, w porównaniu do technolo- gii średnionakładowej o 1361,1 zł·ha-¹, a do technologii wysokonakładowej

o 613,4 zł·ha-¹, natomiast w warunkach bez deszczowania odpowiednio o 1238,1 i o 1126,4 zł·ha-¹• Deszczowanie, średnio dla technologii i nawożenia azotowego,

zwiększyło nadwyżkę bezpośrednią z uprawy ziemniaków, bez pomniejszania JeJ o koszty nawadniania, o 2419,0 zl·ha-^1•

Tabela 7; 111blc 7 Koszty bezpośrednie uprawy ziemniaków w zależności od technologii uprawy

i nawożcnia azotowego (PLN·ha-1)

Direct costs of potato cultivation depending on cultivation tcchnology . and nitrogen fcrtilization (PLN·ha-¹⁾

Nawożenie azotowe; Nitrogen fertili,A1tion

Średnio

Technologia uprawy (kg N·ha-1)

Cullivation technology Avcragc

o 60 120 180

Niskonakładowa

4235,0 4377,5 4500,5 4623,5 4434,1

Low-input

Srednionakładowa

4831,8 5013,3 5136,3 5259,3 5060,2

Medium-input

Wysokonakładowa

5436.4 5578,9 5701,9 5824.9 5635,5

H{gh-input

Srednio; Avcragc 4834,4 4989,9 5112,9 5235,9 ^-

Tabela 8; Table 8

Nadwyżka bezpośrednia z uprawy ziemniaków w zależności od deszczowania, technologii uprawy i nawożenia azotowego (PLN·ha-¹⁾

Direct income from potato production deeending on irrigation, cultivation technology and nitrogen fert1lization (PLN·ha-1)

Nawożenie azotowe; Nitrogen fcrtilization

Średnio Wariant wodny Technologia uprawy (kg N·ha-¹)

Watcr variani Cultivation technology Avcragc

o 60 120 180

niskonakładowa

2653,0 4814,5 6032,5 6413,5 4976,9 low-input

Deszczowany średnionakładowa

967,2 2444,7 5066,7 5981,7 3615,8 I rrigated mcdium-input

wysokonakładowa

1763,6 3961,1 5410,1 6325,l 4363,5 high-input

Średnio; Avcrage 1794,6 3740,1 5503,1 6240,1 4318.7

niskonakładowa

1690,0 2528,5 3011.5 3521,5 2687.9 low-input

N ie deszczowa ny średnionakładowa

469.2 1769,7 1988,7 1571.7 1449,8 Non irrigated medium-input

wysokonakładowa

725,6 1300,1 2035.1 2191,1 1561,'i high-input

Średnio; Avcrage 961,6 1866,1 2345,1 2428,1 1899,7

PRODUKCYJNE I EKONOMICZNE EFEKTY RÓŻNEJ INTENSYWNOŚCI... 475

Tabela 9; Table 9

Efektywność krańcowa nawożenia azotem (PLN/PLN w nawozie) Marginal ctfectivcncss of nitrogen fcrtilizr.tion (PLN/PLN in fcrtilizer)

lcchnologia upra- Poziom nawożenia azotem; Nitrogcn fcrtilizalion lcvcl Wariant wodny

wy; Cultivation (kg·ha-¹⁾

Water variant

technology 0-60 0-120 0-180 60-120 60-180 120-180

niskonakładowa

18,73 14,82 11,24 10,90 7,5 4,09

low-input Deszczowa ny średnionakładowa

13,48 17,90 14,75 22,31 15,38 8,43 lrrigatcd mcdium-inpul

wysokonakładowa

19.02 15,88 13,41 12,73 10,61 8,48

high-input

niskonakładowa

7,97 6,45 6,02 4,92 5,04 ).14

lnw-input Niedeszczowany średnionakladnwa

12,04 7,41 4,15 2,78 0,19 -2,39

Non irrigated medium-input

wysokonakładowa

5,83 6,40 5,02 6,97 4,62 2,26

high-inpul _'·

Efektywność nawożenia azotem określono ponadto kosztami krańcowymi,

czyli wartości,) przyrostu plonu na 1 zł zainwestowany na nawozy azotowe (tab.

9). Najwyższ,1 efektywność nawożenia azotem uzyskano we wszystkich technolo- giach uprawy i obu wariantach wodnych, przy zwiększaniu nawożenia azotowego w przedziale dawek 0-60 i 60-120 kg N·ha-1• Zainwestowany 1 złoty na nawozy azotowe, w warunkach deszczowania, dawał zwyżki wartości plonów w przedziale dawek 0-60, w zależności od technologii uprawy, od 13,48 do 19,02 zł·ha-¹,

a w warunkach bez deszczowania od 5,83 do 12,04 zł·ha-¹• Zwiększenie dawek

nawożenia azotowego w technologiach z 60 do 120 kg N·ha-¹ dawa!o w warun- kach deszczowania zwyżki od 10,90 do 22,31 zł·ha-¹, a w warunkach bez deszczo- wania od 2,78 do 6,97 zł·ha-¹• Dalsze zwiększenie dawek azotu ze 120 do 180 kg N·ha-¹ wyraźnie obniżyło efektywność krańcową, a w technologii średnionakłado­

wej dawało jej wartości ujemne.

Dyskusja

Na duże wymagania wodne ziemniaków, szczególnie w okresie zawiązywa­

nia i tworzenia bulw, wskazują: BORÓWCZAK [1982], NOWAK [1989], GWSKA [1994].

W badaniach własnych deszczowanie spowodowało, średnio dla czterech lat ba-

dań, wzrost plonu ogólnego bulw o 8,07 t·ha-^1, tj. o 34,9%. Wykazywane w litera- turze zwyżki plonów ziemniaków w badaniach wieloletnich pod wpływem

deszczowania są bardzo zróżnicowane i w zależności od warunków pogodowych w okresie wegetacji wynosiły od 7,7 do 105,5% (NOWICKA i in. 1987; BORóWCZAK i in.

1998; Gt..ADYSIAK i in. 2001]. W przeliczeniu na 1 mm wody użytej do deszczowa- nia, średnio w okresie badań własnych, uzyskano przyrost plonu ogólnego 70,1 kg bulw·ha-¹• Produktywność jednostkowa wody w tych badaniach była większa niż

w badaniach ROJKA i CHMURY (1987], a mniejsza niż u BoRówczAKA [l982] i GŁUS­

KI [1995].

476 K. Rt;barz, F. Borówczak

W badaniach własnych deszczowanie wpływało na plony współdziałając

z nawożeniem azotowym. Wykazane współdziałanie wynikało z wic;kszych przy- rostów plonów w miare; zwiększania dawek azotu w warunkach deszczowania,

aniżeli w naturalnych warunkach wilgotnościowych gleby. Podobmi zależność wy- kazali również KARCZMARCZYK i in. [1986] oraz BORÓWCZAK i in. [1998]. W warun- kach bez deszczowania, w badaniach własnych autorów, optymalnq dla plonu ogólnego, średnio dla technologii uprawy, okazała sic; dawka 120 kg N·ha-1,

a w warunkach deszczowania 180 kg N·ha-1• Podawane w literaturze najkorzyst- niejsze dla plonu, odmian wczesnych ziemniaków, dawki azotu, w zależności od rodzaju gleby, przebiegu pogody, nawadniania, mieszczq sic; w przedziale od 80 do 120 kg [WIERZEJSKA-BUJAKOWSKA 1996; BERNAT, JABLOŃSKI 2000; WIERi'JlICKA, LIS 2002]. Z porównania optymalnych dawek w badaniach własnych i podawanych w literaturze wynika, że osiqgnic;cie maksymalnych plonów w korzystniejszych warunkach wilgotnościowych wymaga zwiększenia dawek azotu. Poprawę efek-

tywności działania azotu w korzystniejszych warunkach wilgotnościowych doś­

wiadczenia własnego, obrazujq wyliczenia produktywności 1 kg tego składnika.

Produktywność jednostkowa azotu zmniejszała się w mian; zwic;kszania dawek azotu, jednak dynamika jej spadku była mniejsza w warunkach . deszczowania.

Ponadto wyższe dawki azotu zwiększały, podobnie jak w badaniach D:rJEZYCA i in.

[1986] i BoRóWCZAKA i in. [1998], jcdnostkowq produktywność wody.

W przeprowadzonych badaniach nic stwierdzono wpływu współdziałania

porównywanych technologii uprawy z deszczowaniem i nawożeniem azotowym na plon ziemniaków, co oznacza, że ponoszone nakłady na nawożenie fosforowe, potasowe, dokarmianie dolistne i ochron<.; roślin nie miały zwi,izku z efektami deszczowania i nawożenia azotem. Badania· REMBEZY, C!IOTKOWSKILGO [1995]

1 BoR()WCZAKA i in. [1998) wykazały, że zwiększaniu nakładów na uprawc; najczc;ś­

ciej towarzyszy wzrost plonów. W badaniach autorów plony uzyskane w technolo- gii nisko- i wysokonakładowej nie różniły się istotnie, a były wyższe w porówna- niu do technologii średnionakładowej odpowiednio o 2,25 i 3,35 t·ha-^1• Świadczy to o niewielkim wpływie dodatkowych nakładów różnicuj,1cych badane technolo- gie uprawy na efekty produkcyjne ziemniaków.

Z punktu widzenia praktyki rolniczej najistotniejsze w ocenie skutków róż­

nej intensywności uprawy ziemniaków sq efekty ekonomiczne. W badaniach włas­

nych najwiGkszą nadwyżkę bezpośredniq uzyskano w obu wariantach wodnych, przy uprawie ziemniaków według technologii niskonakładowej przy dawce 180 kg N·ha-1• Zwiększone nakłady w technologii wysokonakładowej, w której plony i ich

wartości były najwiGksze, powodowały jednak, że nadwyżka bezpośrednia w tej technologii była niższa w porównaniu do technologii niskonakładowej. Najmniej

opłacalna okazała sic; technologia średnionakładowa. Wysoce opłacalne w upra- wie ziemniaków okazało sic;, podobnie jak w badaniach KARCZMARCZYKA i in.

[1986], BORÓWCZJ\KA i in. [1998], CHMURY, ROJKA [2001], szczególnie w warunkach deszczowania, zwiększanie nawożenia azotowego. Potwierdzają to uzyskiwane, w miarG zwiększania dawek azotu, wartości przyrostu plonów, jak również wskaź­

niki efektywności krańcowej. Do poprawy efektów ekonomicznych nawożenia

azotowego przyczyniło się też deszczowanie, zwic;kszajqc efektywność 1 zł zain- westowanego w nawozie, średnio dla technologii uprawy, w przedziale dawek 0-180 kg azotu na jeden hektar z 5,06 do 13,13 zł·ha-¹• Deszczowanie, średnio dla

pozostałych czynników, zwiększyło nadwyżkę bezpośredniq brutto, bez pomniej- szania jej o koszty zabiegu, o 2419,0 zł·ha-¹. Trudny jest do wyliczenia czysty zysk

PRODUKCYJNE I EKONOMICZNE EFEKTY RÓŻNEJ INTENSYWNOŚCI ... 477

deszczowania ziemniaków, ze względów na zmienność kosztów tego zabiegu w za-

leżności od typu deszczowni.

Wnioski

1. Deszczowanie współdziałało z nawożeniem azotowym we wpływie na plony bulw ziemniaków. W warunkach deszczowania plony przyrastały w miarę zwiększania nawożenia do dawki 180 kg N·ha-1, a w warunkach bez desz- czowania do dawki 120 kg N·ha-^1•

2. Deszczowanie, średnio dla pozostałych czynników, zwiększyło plon bulw o 34,9c1t,, a wartość nadwyżki bezpośredniej, bez pomniejszenia jej o koszty zabiegu, o 2419,0 zl·ha-1•

3. Wpływ technologii uprawy na plony ziemniaków był niezależny od deszczo- wania i nawożenia azotowego. Różnice w plonach, między porównywanymi technologiami, były jednak niewielkie.

4. Produktywność l mm wody z deszczowania była najwyższa w technologii

wysokonakładowej i wzrastała w miarę zwiększania dawek azotu.

5. Deszczowanie zwiększało produktywność 1 kg azotu, natomiast wyższe

dawki nawożenia azotowego ją zmniejszały. Różnice, powodowane techno- logiami uprawy, w produktywności jednostkowej składnika były niewielkie.

6. Największą nadwyżkę bezpośrednią z uprawy ziemniaków uzyskano w obu wariantach wodnych, w technologii niskonakładowej przy dawce 180 kg N·ha-¹• W tej tt:chnologii, w przedziale dawek 0-180 kg N·ha-^1, wartość

przyrostu plonu na 1 zł zainwestowany w nawozy azotowe wzrosła pod

wpływem deszczowania z 6,02 do 11,24 zł.

Literatura

BERNAT E., JABŁOŃSKI K. 2000. Wpływ podkiełkowania I nawożenia azotowego na plon handlowy odmian wczesnych Bila i Sumak. Biul. Inst. Hod. i Aklim. Roś!.

213: 99-107.

BORÓWCZAK F. 1982. Efekty deszczowania ziemniaków w warunkach Wielkopolski.

Rocz. AR w Pozn. CXXXVIII: 13-23.

BORÓWCZAK F., KOZIARA W., GRZEŚ S., GŁADYSIAK S. 1998. Produkcyjne i ekonomiczne efekty różnei intensywno§ci uprawy ziemniaków. Roczniki AR w Poznaniu. CCCVII(52): 159-167.

CHMURA K., ROJEK S. 2001. Wpływ przebiegu pogody, nawadniania i nawożenia

azotem na plonowanie ziemniaków uprawianych w rejonie Wrocławia. Fragm.

Agron. 1(69): 76-91.

Dzrnżvc J., BUNIAK W., DMOWSKI Z. 1986. Efektywność nawożenia azotem buraka cukrowego i ziemniaka w różnych warunkach wodnych. Zesz. Probl. Post. Nauk

Rol. 284: 107-114.

GtADYSIAK

s.,

s.

478 ^{K. Rębarz, F.} Borówczak

PTPN, Wydz. Nauk Rol. i Leś. Prace Komisji Nauk Rol. i Komisji Nauk Leś. 91:

51-57.

GŁUSKA A. 1994. Wpływ ilo.ki i rozkładu opadów w głównych miesiącach wegetacji (VI-IX) na plon ziemniaka w zależności od terminu sadzenia i wczesno.fr:i odmiany.

Biul. Inst. Ziem. 44: 65-82. ·

GŁUSKA A. 1995. Nawadnianie ziemniaków p1zeznaczonych na bardzo wczesny zbiór.

Ziem. Pol. 3: 25-28.

KARCZMARCZYK s., KOSZAŃSKI z., LASKOWSKI s., NOWICKA s. 1986. Produktywno§ć nawożenia ziemniaków potasem i azotem we współdziałaniu z deszczowaniem. Zesz.

Probl. Post. Nauk Rol. 284: 381-389.

NOWAK L. 1989. Polizeby opadowe ro§lin okopowych. Zesz. Probl. Post. Nauk Rol.

343: 27-42.

NOWICKA s., KARCZMARCZYK s., KOSZAŃSKI z. 1987. Wpływ nawadniania i nawożenia

potasem na plonowanie ziemniaków uprawianych na glebie lekkiej niziny szcze- ci11skiej. Zesz. Probl. Post. Nauk Rol. 314: 207-217.

REMBEZA J., CHOTKOWSKI J. 1995. Czynniki zwiększające opłacalno.ść produkcji ziem- niaków jadalnych, p,zemysłowych i sadzeniaków. Kont. nauk. ,,Efektywność gospo- darki ziemniakami na tle innych krajów". Bonin: 142-154.

ROJEK S., CHMURA K. 1987. Efektywność produkcyjna deszczowania ziemniaków.

Zesz. Probl. Post. Nauk Rol. 326: 77-87.

WIERZBICKA A., LIS B. 2002. Optymalizacja nawożenia azotem wczesnych odmian ziemniaka. Zesz. Probl. Post. Nauk Rol. 489: 203-212.

WIERZEJSKA-BUJAKOWSKA A. 1996. Polizeby nawozowe wczesnych odmian w stosunkll do azotu. Biul. Inst. Ziem. 47: 99-109.

ZALEWSKI A., DZWONKOWSKI

w.,

środków prodllkcji i usług dla rolnictwa. Rynek Rolny. Notowania, Ceny, Tenden- cje. MRiRW 4(170): 22-32.

Słowa kluczowe: ziemniaki, deszczowanie, technologie uprawy, nawożenie azo- tem, plony, efekty ekonomiczne

Streszczenie

W doświadczeniach przeprowadzonych w latach 2001-2004 badano wpływ

deszczowania, technologii uprawy i nawożenia azotem na plony bulw i efekty ekonomiczne uprawy ziemniaków. Stwierdzono, ^że plony bulw w warunkach deszczowania przyrastały w mian; zwiększania dawek azotu do 180 kg·ha-1, a w warunkach bez deszczowania do 120 kg N·ha-¹• Deszczowanie, średnio dla

pozostałych czynników, zwiększyło plon o 34,9%. Najbardziej opłacalna, w obu wariantach wodnych, okazała się uprawa ziemniaków technologią niskonakładową

przy dawce 180 kg N·ha-^1• Deszczowanie zwiększyło nadwyżkt; bezpośrednią, bez pomniejszania jej o koszty zabiegu, o 2419,0 zł·ha-¹•

PRODUKCYJNE I EKONOMICZNE EFEKTY RÓŻNEJ INTENSYWNOŚCI... 479

PRODUCTION AND ECONOMIC EFFECTS OF VARIOUS CULTIVATION INTENSITY OF THE BILA CULTIVAR POTATOES

Katarzyna Ręba,z, Franciszek Borówczak

Dcpartmcnt of Plant and Soi! Cultivation, Agricultural University, Poznań

Key words: potatocs, irrigation, cultivation technologies, nitrogcn fertilization, yields, cconomic eftects

Summary

In cxpcriments carried out within 2001-2004 the effects of irrigation, culti- vation technology and nitrogen fertilization on the yields and cconomic effects of potato production wcre investigated. It was stated that under irrigation condi- tions the yields of tubers increascd with increasing nitrogen fertilization up to 180 kg N·ha-^1, whcreas without irrigation up to 120 kg N·ha-1• For remaining fac- tors irrigation. incrcased the yicld by 34.9% on an average. The most profitablc, at both watering variants, appcared to be the low-input cultivation technology at fertilization ratc of 180 kg N·ha-1• Irrigation increased the direct income, without it diminishing by irrigation cost, by 2419.0 PLN·ha-1•

Dr Katarzyna Rębarz

Katedra Uprawy Roli i Roślin

Akadema Rolnicza im. A. Cieszkowskiego ul. Mazowiecka 45/46

60-623 POZNAŃ

e-mail: rebarz@au.poznan.pl