• Nie Znaleziono Wyników

Kierowanie procesami produkcji w świetle współczesnego postępu technicznego

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2023

Share "Kierowanie procesami produkcji w świetle współczesnego postępu technicznego"

Copied!
11
0
0

Pełen tekst

(1)

A C T A U N I V E R S I T A T I S L O D Z I E N S I S ___________________ FOLIA OECONPMIС A 110 , 1991

J e r z y L i ü i k i e w i c z *

KIEROWANIE PROCESAMI PRODUKCJI W ŚWIETLE WSPÓŁCZESNEGO POSTĘPU TECHNICZNEGO

I . Metamorfozy p o d z ia łu p rac y

Pierwotnym cz yn nik iem o rg a nizow a n ia p r o d u k c j i przem ysłow ej i j e j twórczą s i ł ą s t a ł s i ę p o d z ia ł p rac y zarówno w s k a l i makro: gos­

p o d a r c z e j i przem ysłow ej oraz mikro- w s k a l i p r z e d s i ę b i o r s t w a . Wy­

n ikiem p o d z ia łu p rac y b y ł a - i j e s t - s p e c j a l i z a c j a wraz z j e j h e ­ te ro g e n ic z n ym i s ku tka m i, w p i e r w s z e j k o l e j n o ś c i dodatnim i - w po­

s t a c i n ieb y w a łe g o w zrostu s p o łe c z n e j w y d a jn o ś c i p r a c y .

Zasady o rg a n izo w a n ia p r o d u k c j i w p r z e d s i ę b i o r s t w i e przemysłowym sfo rm ułow ał na początku XX w. F . W. T a y l o r , k t ó r y tym samym s t a ł s i ę prekursorem naukowego z a r z ą d z a n ia ; w s y s te m ie T a y lo r a podstawa w y jśc io w a k i e r o w a n ia procesem p r o d u k c j i z a s a d z a ła s i ę na e k s t r e m a l ­ nym p o d z i a l e p r a c y . P o d z i a ł ten z o s t a ł doprowadzony p ra w ie do p e r ­ f e k c j i przez H. Forda przez r o z d r o b n ie n ie p rac y na n a j b a r d z i e j p r o ­ s t e i p o w ta rz a ln e c z y n n o śc i - jednoruchowe i z a s to s o w a n ie ruchomego t r a n s p o r t e r a ( t z w . taśma p ro d u k cy jn a o r y t m ie wymuszonym).

Nie można z a p r z e c z y ć , i ż d la p o d n i e s i e n i a e fe k t w n o ś c i procesów p r o d u k c y jn y c h "kla sycz ny" podział p rac y b y ł - i poniekąd jes t - ś r o d ­ kiem skutecznym i w d z i a ł a n i u omalże bezzwłocznym ( a b s t r a h u j ą c tu od szeregu skutków n e g a ty w n y c h ). N ic też dziwnego, że w p rzem yśle n i e k t ó r y c h k r a jó w , n i e k i e d y ś r e d n io i nawet n ie c o b a r d z i e j r o z w i ­ n i ę t y c h , p o z o s t a ł do d z i ś p r z e s ł a n k ą s w o i s t e j f i l o z o f i i przy o r g a ­ nizow aniu p r o d u k c j i p rz e m y s ło w e j.

*

P r o f . dr hab. w S z k o le Głównej P la n o w a n ia i S t a t y s t y k i W arszaw ie.

(2)

Jerzy Llsiklewlcz

System o p a rty na d aleko idącym p o d z ia le p rac y można s c h a r a k t e ­ ryzować z różnych punktów w id z e n ia . Sens p o d z ia łu p rac y - w jego

"kla sycz nym " wydaniu - sprowadza s i ę do r o z ł o ż e n i a procesu produk­

c yjne g o na m ożliw ie n a j w i ę c e j odcinków cząstkowych z odpowiednią l i c z b ą punktów p r z e c i ę c i a , w r e z u l t a c i e czego n a s t ę p u je u p ro s z c z e ­ n i e tego p roce su , powodujące, że:

- od pracowników zafrrudpionych w p r o c e s i e p r o d u k c j i n i e wymaga s i ę wysokich k w a l i f i k a c j i , wobec czego: 1) w zra sta zn aczn ie r e z e r ­ wuar w olne j s i ł y r o b o c z e j, 2) s z k o l e n i e j e s t k r ó t k i e i przy n i e w i e l ­ k ic h n a k ła d a c h , 3) p ła c e za sa d n icze pracowników odpowiadają i c h nis­

kiemu poziomowi k w a l i f i k a c j i ;

- w ystę p ują warunki do m e c h a n iz a c ji cząstkowych o p e r a c j i w y n i ­ k a ją c y c h z p o d z ia łu p r a c y , d z i ę k i czemu na ogromny wzrost w yd a jn oś­

c i p rac y wpływają s y n e r g i c z n i e : 1) p o d z ia ł p r a c y , 2) stosunkowo ma- łonakładowe wprowadzenie maszyn i urządzeń wytwórczych ( t a ś m a ) ;

- wszystko to prowadzi do o b n iż e n ia kosztów e k s p l o a t a c y j n y c h . Równocześnie p o d z ia ł procesu produkcyjnego t rz e b a p o s trz e g a ć i w takim ś w i e t l e . Atom izac ja procesu p rac y wymaga zarazem harm oniza­

c j i rozdrobnionych o p e r a c j i i c z y n n o ś c i , na skutek czego w zra s ta zn aczn ie l i c z b a ic h punktów p r z e c i ę c i a . D z i a ł a n i a ko o rd y n a c y jn e sta­

j ą s i ę coraz b a r d z i e j złożone i p rac och łon ne tym b a r d z i e j , iż p r o ­ ces s p e c j a l i z a c j i n ie o g r a n i c z y ł s i ę b y n a jm n ie j do pracowników z a ­ t ru d n io n y c h bezpośrednio w p r o d u k c j i : o b j ą ł on w s z y s t k ie inne szczeb­

l e h i e r a r c h i i p r z e d s i ę b i o r s t w a , wobec czego trz e b a również " k o o rd y ­ nować ko ord yna torów ".

K la s y c z n y p o d z ia ł p rac y r o d z i system a u t o r y t a r n e g o (im p e ra t y w ­ nego) z a r z ą d z a n ia . Polega on na tym, iż w y k s z t a ł c a j ą s i ę dwie grupy pracow ników :

- p ie rw sz a - k i e r u j ą c y c h procesami p r o d u k c j i , t j . podejmujących d e c y z je ( w h i t e c o l l a r s ) ;

- druga - wykonawcza, r e a l i z a t o r ó w d e c y z j i - robotników ( b l u e c o l l a r s ) .

Wytworzył s i ę zatem sw o is te g o rodzaju model kastow y. Takt ten powoduje r o z l i c z n e konsekwencje. A oto n i e k t ó r e z n i c h :

- od robotników żąda s i ę p raw ié w y łą c z n ie mechanicznych d z i a ­ ła ń bez m oż liw ości większego wpływu z ic h s t r o n y na wykonanie tyc h zad ań ;

- z a t r u d n i e n i na poszczególnych sta n o w is ka c h p rac y wykonawcy (o­

(3)

p e r a t o r z y ) pozb aw ieni są w i s t o c i e rz e c z y i n i c j a t y w y ; o i l e n a s tą p i w y d a rz e n ie , n i e p r z e w id z ia n e przez zu n ifik o w a n ą p r o c e d u r ę , n i e jes t możliwa ja k a k o l w i e k e l a s t y c z n a r e a k c ja ze s t r o n y p rac o w n ika ;

- pracow nik wykonawczy przysp o sob io ny bywa w z a s a d z ie -psychicz­

n i e i m anualnie - do c z ą s tk o w e j c z y n n o ś c i , j e s t oderwany i n i e ogar­

n ia n i e t y l k o c a ł o ś c i procesu p ro d u k c y jn e g o , le c z i d a n e j f a z y ; - procownik wykonawczy w p rz ę g n ię ty w tak z h ie r a r c h i z o w a n ą o r g a ­ n i z a c j ę dostosowany j e s t do warunków p r o d u k c j i masowej i s t a n d a r y ­ zowanej .

K la s y c z n y ( t a y l o r o w s k i ) p o d z ia ł p rac y p r z e ż y ł jednakże w nowo­

czesnym p rzem yśle swoje apogeum. Okazało s i ę , że procesu p o d z ia łu p r a c y w dotychczasowym t r y b i e n i e wolno c ią g n ą ć w n ie s k o ń c z o n o ś ć . W w ie l u d z i e d z in a c h p r o d u k c j i przem ysłowej p o d z i a ł p ra c y o s i ą g n ą ł pu­

ł a p , poza którym n i e n a s t ę p u je d a ls z y wzrost w y d a jn o ś c i p r a c y spo­

ł e c z n e j 1 . Z r o d z i ł y s i ę obawy, że schematyczne sto so w a n ie d o t y c h ­ czasowych r e g u ł o rg a n iz o w a n ia p r o d u k c j i może doprowadzić n i e t y l k o do s t a g n a c j i , le c z wręcz do odwrócenia t e n d e n c j i zmian w y d a jn o ś c i p r a c y . B y ł o to p r z e s ł a n k ą początku zmierzchu epoki " t a y l o r o w s k i e j " .

We współczesnym p rzem yśle - z r e s z t ą n ie t y l k o w p rzem yśle - wy­

s t ą p i ł y nowe z j a w i s k a , k t ó r e wymuszały r e o r i e n t a c j ę w o d n ie s ie n iu do o r g a n i z a c j i p r o d u k c j i s p o ł e c z n e j i sto so w a n ie in nych zasad k i e r o w a ­ n ia procesam i p r o d u k c j i .

N a s t ą p i ł a przede wszystkim zmiana a s p i r a c j i c z ło w ie k a w prod uk­

c j i , co spowodowało ko n ie c z n o ść ponownego z d e f i n i o w a n i a r o l i c z ł o ­ wieka w p ro c e sa c h p r o d u k c j i s p o ł e c z n e j . P r a c o w n i k , przede w s z y s t ­ kim z a t ru d n i o n y w b e zp o śred n ich p roce sa ch p r o d u k c j i , n i e c h c i a ł na­

d a l p e ł n i ć w y łą c z n ie f u n k c j i b ie rn e g o u c z e s t n i k a t y c h procesów , lecz p r a g n ą ł w y s t ą p i ć także ja k o i c h s i ł a tw ó rc z a . C h o d z iło w ię c o zm ia­

nę s y t u a c j i , w k t ó r e j r o b o t n i k o b s łu g iw a ł maszynę ( c z y nawet ic h z e s t a w ) , i w tym t y l k o m ia ł wykazywać swe u m i e j ę t n o ś c i i z r ę c z n o ś ć .

Pierwszym krokiem b y ł o tw o rz e n ie zespołów pracowników, o dużym z a k r e s i e s a m o d z ie ln o ś c i, i t a k i c h s ta n o w is k p r a c y , k t ó r e by obejmo­

w ały w y d z ie lo n ą faz ę procesu p ro d u k c y jn e g o . Członkow ie z e s p o łu po­

r u s z a j ą s i ę swobodnie, zam iennie r e a l i z u j ą p oszczególne za d a n ia i

1 Wskazywały na to b adania ju ż z l a t c z t e r d z i e s t y c h . I n t e r e s u ­ j ą c e dane na ten temat można m. i n . z n a le ź ć w: G. F r i e d m a n , Grenzen der A r b e i t s t e i l u n g , Bund - V e r l a g GmbH, Koelu 1959, m. i n . s. 75-77.

(4)

o p e r a c j e , z r e g u ły z ło ż o n e , odpowiadają n i e t y l k o za term in y wyko­

n a n i a , le c z tak że za ja k o ś ć prze tw a rza n ych czy montowanych elemen­

tów, a także za w ie lk o ś ć zapasów m ię d z y o p e rac y jn yc h . Nie ma tu t r a ­ d ycyjn eg o pojedynczego sta n ow iska p r a c y , le c z o k re ś lo n y segment p r o d u k c j i ; można też mówić t y l k o o zesp oło w ej w y d a jn o ś c i p r a c y . Ko­

n ie c z n e są zarazem wyższe k w a l i f i k a c j e i odpowiedni poziom wykształ­

c e n ia pracowników. Cechami c h a r a k t e r y s t y c z n y m i tego kroku są w ię c : r o t a c j a c z yn n o śc i (p rzem ienność zadaó) oraz r o z s z e r z a n ie zakresu p rac y (np. dodatkowe zadania ja k np. k o n s e rw a c ja , związana z danym zak resem ); d z i a ł a n i a zespołowe łą c z ą w s p ó ł d z i a ł a j ą c y c h kierowników i pracowników, z k t ó r y c h każdy ma k i l k a u m ie j ę t n o ś c i zawodowych.

Drugim krokiem, komplementarnym w stosunku do p ie rw s z e g o , j e s t wzbogacenie c h a r a k t e r u p r a c y . Polega on na tym, że pracownik z bez­

p o ś r e d n i e j p r o d u k c ji ( r o b o t n i k ) w c i ą g n i ę t y z o s t a j e do t a k i c h fu n k ­ c j i , j a k : p la n o w a n ie , p o d z ia ł zadań p r o d u k c y jn y c h , k o n t r o l a r e a l i - z a c j i . J e s t to nowy "paradygmat zaangażowania" .2

Wolno ju ż d z i ś p o s ta w ić h i p o t e z ę , że c z ło w ie k także w bezpo­

ś r e d n ic h procesach p rod u k cy jn y ch w p r z y s z ł o ś c i , d z i ę k i postępowi technicznemu g łó w n ie , skupi s i ę na w y k o rz y s ta n iu swych p re d y s p o z y ­ c j i umysłowych: zajm ie s i ę planowaniem i sterowaniem c a łe g o procesu p r o d u k c y jn e g o .

Być może ta c h w ila j e s t je s z c z e o d l e g ł a . Nie bez s ł u s z n o ś c i i i r o n i i wypowiada s i ę ja p o ń s k i biznesmen3 : "My wygramy, a p rz e m y s ło ­ wy Zachód p rze g ra [ . . . ] bo to w s o b ie n o s i c i e p r z e g ra n ą . Wasze o r ­ g a n i z a c j e są t a y l o r o w s k i e [ . . . ] wasze umysły są również t a k i e . Dla was z a rz ą d z a n ie j e s t s z tu k ą , j a k przekazać id ee s z e fa do rąk o p e r a ­ torów. My jesteśm y p ostayloro w cam i [ . . . ] p r z e d s i ę b i o r s t w o s ta ło się tak skomplikowane [ . . . ] że musi ono c o d z ie n n ie m ob ilizow ać c a ł ą i n ­ t e l i g e n c j ę w s z y s tk ic h pracowników [ . . - 3 i n t e l i g e n c j a k i l k u n a s t u technokratów - n i e z a l e ż n i e ja k b y l i b y z d o ln i - j e s t o b e c n ie c a ł k o ­ w i c i e n i e w y s t a r c z a j ą c a [ . . Ty l ko i n t e l i g e n c j a w s z y s tk ic h c z ł o n ­ ków p r z e d s i ę b i o r s t w a może mu p o z w o lić s t a w i ć c z o ł a zawirowaniom i wymaganiom o t o c z e n i a " (nowym zjawiskom technicznym i ekonomicznym).

Innymi s ło w y , p r z y s z ł y rozwój wymaga nowej form uły i o r i e o t a -

2 Taka forma bywa o k r e ś la n a ja k o " q u a l i t y of working l i f e " .

5 Wypowiedź prezesa M e t s u s h it a E l e c t r i c I n d u s t r i a l Co L td ( " S o - ie ncu e t Technique" 1985, nr 12.

(5)

c j i z w ią z a n e j z kierow aniem procesami p rod uk cyjnym i w p r z e ­ myśle .

I I . Innow acyjne wyzwania rozwojowe

Zmianom u l e g ł y takže p o trze b y sp o łe c zn e zarówno t e w wymiarze o d b io r c y - in d yw id ua ln eg o konsumenta, j a k te ż odbiorców s f e r y in- w e s t y c y j n o - p r o d u k c y j n e j , z u ż y tk o w u ją c e j ś r o d k i p r o d u k c j i .

G e n e r a l n i e moZna s t w i e r d z i ć , iż przemysł w początkowych stadiach swego rozwoju n as ta w io n y j e s t głó w nie na z a s p o k a ja n ie p o trz e b i l o ś ­ c io w y c h , co w iąże s i ę z p ro d u k c ją masową i w i e l k o s e r y j n ą . lym c e ­ lom s ł u ż y ł t r a d y c y j n i e p o g ł ę b i a j ą c y s i ę p o d z ia ł p r a c y , a także me­

c h a n i z a c j a p r o d u k c ji czy p ie rw o tn e typ y j e j i n d y w i d u a l i z a c j i . Eta p rozwoju i l o ś c io w e g o po ja k im ś c z a s i e zderza s i ę z b a r i e r ą z a p o t r z e ­ bowania sp ołe czn e g o. W o d n i e s i e n i u do wyrobów konsumpcyjnych popyt e w o lu u je od dóbr e le m e n ta rn y c h (n p . żywność, o d z i e ż ) do dóbr wyż­

szego rzędu (n p . t e l e w i z o r , p r a l k a autom atyczna, samochód) aż do - uznanych w danym o k r e s i e - za luksusowe (n p . m agnetow id).

K onieczne s t a j ą s i ę m o d y fi k a c je s t r u k t u r y p r o d u k c j i ; wyrazem e- tapu ja k ościo w eg o rozwoju s ą : nowoczesność produktów i ic h wysoki s ta n d a rd ja k o ś c io w y .

Podobnie p rz e b ie g a rozwój w s e k to r z e in w e s t y c y jno -p rod uk cy jnym .•

od p r o s t y c h n a rz ę d z i i maszyn e r y m e c h a n i z a c j i do urządzeń s t e r o ­ wanych n um erycznie, a w r e s z c i e w yrafino w anych urządzeń t e c h n i k i kom­

p u te ro w e j i robotów; w z a k r e s i e przedmiotów p r a c y : od surowców n a ­ t u r a l n y c h przez tworzywa s y n t e t y c z n e do np. ce ra m ic z n y c h m a t e r i a ­ łów kompozytowych.

N ie j e s t celowe i e fe kty w n e r o z s z e r z a n i e p r o d u k c j i masowej. Pow­

s t a j ą nowe w a ru n k i: e k s p l o z j e k r ó t k o t r w a ł e g o popytu na o k re ś lo n e g o ro d z a ju dobra przemysłowe ( c y k l " ż y c i o w y " n i e k t ó r y c h wyrobów wyno­

s i 3-5 l a t ) oraz n a c i s k na w y tw a rz a n ie różnorodnych w a ria n tó w (mo­

d e l i ) danego produktu w z n a c z n ie m n ie jsz y c h s e r i a c h . Innymi s ło w y : o d s t ą p i e n i e od uniformizmu masowej p r o d u k c j i na r z e c z z r ó ż n ic o w a ­ n e j i wzbogaconej p r o d u k c j i mało- i ś r e d n i o s e r y j n e j . Wymaga to j e d ­ nakże r e k o n s t r u k c j i dotychczasowych wzorców m y ś le n ia zw iąz anych z podziałem p r a c y : n a l e ż y z a p ro je k to w a ć nowe s t r u k t u r y p ro ce su p r o ­ d ukcyjnego w sp arte przez u rz ą d z e n ia wytwórcze o nowoczesnych p a r a ­

(6)

metrach t e c h n i c z n o - e k s p lo a t a c y jn y c h (np. zastosow anie elementów e- l e k t r o n i c z n y c h s t e r u j ą c y c h maszyną p ro d u k c y jn ą , a zarazem s ystem a ­ mi t r a n s p o r t u i s k ła d o w a n ia ).

Punktem c e n tra ln y m j e s t u e l a s t y c z n i e n i e procesu p r o d u k c j i , i to zarówno od s tr o n y o r g a n i z a c y j n e j , ja k i t e c h n i c z n e j (w y tw a rz a ­ n i e ) . O r g a n i z a c y j n i e oznacza to s tw o rz e n ie t a k i e j k o n c e p c ji p o d z ia ­ łu p r a c y , przy k t ó r e j ekonomicznie e fe k t y w n ie następow ałyby m o d y fi­

k a c j e p ro d u k c y jn e ; w harm onii z tym wprowadzanoby do procesów p r o ­ du k cyjn ych kompleksowe ze sp o ły maszyn, k t ó r e przy w y k o rz y s ta n iu kom­

puterowych t e c h n i k s te r o w a n ia i i n f o r m a c j i r e g u l u j ą i n adzorują p r z e b ie g procesów od n a d e j ś c i a zapotrzebowania poprzez samą produk­

c j ę , k o n t r o l ę , s k ła d o w a n ie , aż po z b y t.

Czynnik in now acyjny z y s k a ł nowy wymiar. Należy s t w i e r d z i ć , że we w s z e lk ic h uwarunkowaniach k i e r o w a n ia procesem produkcyjnym n ie można b y ło abstrahować od postępu t o c h n ic z n e g o : c z y n n i k i o r g a n i z a ­ c y j n y i te c h n ic z n y p o z o s t a ją ze sobą w s ym b io z ie . I s t n i e j e j e d n a k ­ że szcz eg ó lna r o l a in n o w a c ji w nowoczesnym p rze m yśle , k t ó r a wska­

zu je na p otrzebę ic h odrębnego p o tra k to w a n ia w o r g a n i z a c j i produk- c j i s p o ł e c z n e j . . . .4

J e s t k i l k a c h a r a k t e r y s t y c z n y c h cech in n o w a c ji we współczesnym p rze m y ś le , k t ó r e powodują, iż już o b e c n ie , a tym b a r d z i e j w p r z y ­ s z ł o ś c i , c z yn n ik t e c h n i c z n y , a zwłaszcza e l e k t r o n i z a c j a (m ik r o p r o ­ c e s o r y , r o b o t y k a ) i b i o t e c h n o l o g i e , zdecydowanie wyznaczą ramy mo­

d e lu k i e r o w a n ia procesami prod uk cyjn ym i.

W pierwszym r z ę d z ie n a le ż y p o d k r e ś l i ć s p r z ę g n i ę c i e badań i p rac rozwojowych czy p ro jek to w y c h z r e a l i z a c j ą procesów p ro d u k c y jn y c h ; chodzi też o p rzyg otow an ie nowych wyrobów i procesów t e c h n o l o g i c z ­ nych i z w ięk sz en ie i c h tempa zastosow ania w p r a k t y c e przemysłowej w c e lu p o d n i e s i e n i a e fe k t y w n o ś c i i utrzym ania k o n k u r e n c y j n o ś c i.

N a s t ę p n ie : zapoczątkowane ju ż w dobie p i e r w s z e j r e w o l u c j i p r z e ­ mysłowej w yzw alanie c z ło w ie k a od fiz y c z n e g o u d z i a ł u w procesach pro­

d u k cyjn ych ma coraz w iększy z a s i ę g ; jego apogeum n i e j e s t o d l e g ł e ; choć w ła ś c iw y skok w t e j d z i e d z i n i e ma d o p ie ro n a s t ą p i ć . Dawny wy­

konawca - dodatek do maszyny - s t a n i e s i ę w n i e d a l e k i e j p r z y s z ł o ś c i

* P r e z e n t a c j a poszczególnych kierunków postępu tech niczn eg o w:

J . L i s i k i e w i c z , A. S o s n o w s k a , Nowoczesne k i e ­ r u n k i postępu tec h n ic zn eg o a zmiany w s t r u k t u r z e p r o d u k c j i przemy­

s ł o w e j . "Ekonomika i o r g a n i z a c j a p r a c y " 1985, nr 4.

(7)

przełożonym - przełożonym c e n n e j a p a r a t u r y . In n a , o p i e r a j ą c a s i ę na wysokich i zmodyfikowanych k w a l i f i k a c j a c h p o z y c ja c z ło w ie k a w p r o d u k c j i musi doprowadzić do zmian w s t r u k t u r z e i h i e r a r c h i i k i e ­ rowania procesami p ro d u k c y jn y m i.

I w r e s z c i e e w o lu c ja s t r u k t u r a l n a w p r o d u k c j i p rz e m y s ło w e j, k t ó ­ ra p rz e b ie g a na ogół według t a k i c h t e n d e n c j i : 1) początkowa p r e f e ­ r e n c j a (w tym z punktu w id z e n ia nakładów i n w e s t y c y j n y c h ) d la d z i e ­ d zin p r o d u k c j i przem ysłow ej o w y s o k ie j t e c h n o l o g i i ("lokomotywy tech­

n o l o g i c z n e " ) ; 2) s p r z ę t i n w e s t y c y jn o - p r o d u k c y jn y wytworzony w ty c h d z i e d z in a c h z o e t a j e w yko rz ystany w d z i e ł a c h tak że o n i s k i e j i ś r e d ­ n i e j t e c h n o l o g i i (w myśl zasady: n i e ma p r z e s t a r z a ł y c h b ran ż, są

t y l k o zacofane t e c h n o l o g i e ) , d z i ę k i ezemu we w s z y s t k ic h d z i e d z in a c h zwiększa s i ę tempo i podnoei poziom w y d a jn o ś c i p ra c y i z m n ie js z a ją r ó ż n ic e efe ktyw no ścio w e w c a ł e j s t r u k t u r z e przem ysłu .

I I I . Nowe fo rm u ły i n t e g r a c y j n e

1. Współczesną ko n c e p c ją i n t e g r a c y j n ą s t a j ą s i ę c e n t r a naukowo- p r o d u k c y j n e ^ .

N ie od d z i ś w y stę p u ją z w ią z k i nauki z przemysłem, p rzy czym i c h modele b y ł y i są różnorodne: od bardzo lu źn yc h powiązań do tw o rz e ­ n ia o r g a n i z a c j i naukowo-produkcyjnych. Także i d o ś w ia d c z e n ia tyc h o s t a t n i c h n i e zawsze b y ł y n a j l e p s z e . Obecnie lansowaną zasadą współ­

d z i a ł a n i a nauki i przemysłu są o ś ro d k i in n o w a c yjn e . Głównym i p r z e ­ sądzającym motywem t a k i e j formy w sp ółp ra cy j e s t f a k t , że o p r z y s z ­ ł o ś c i rozwoju e f e k t y w n e j p r o d u k c j i przem ysłow ej za d e cyd uje ' postęp t e c h n i c z n y , że nowoczesne organizmy przemysłowe c z e r p i ą swe s o k i ży­

wotne z in n o w a c y j n o ś c i . P roce d ura p o j a w i e n i a s i ę kompleksu naukowo- -produkcyjnego o p i e r a s i ę na k i l k u warunkach.

Fundamentem j e s t i s t n i e n i e w danym r e g i o n i e (w m iarę zwartym) s i l n e g o centrum u n i w e r s y t e c k i e g o (wyższe u c z e l n i e ) i / l u b i n s t y t u t ó w badawczo-rozwojowych, k t ó r e n asta w ion e są przede wszystkim (choć n ie -

Spotyka s i ę , obok centrów naukowo-produkcyjnych, tak że i i n ­ ne nazwy: p a r k i t e c h n o l o g i c z n e , o ś r o d k i in n o w a c y jn e , kompleksy nau­

kowo-przemysłowe. P r z e s ł a n k i i c h p ow sta nia i zasady d z i a ł a n i a są z b l i ż o n e .

(8)

i 114 .Jerzy Lisikiewicz

k o n ie c z n ie w y ł ą c z n i e ) na badania stosowane i rozwojowe. I n s t y t u c j e

*e powinny charakteryzował', s i ę "in n o w a c y jn ą a g re s y w n o śc ią "

N a s tę p n ie pożądane j e s t , aby w danym r e g i o n i e i s t n i a ł przemysł

■ypu głó w nie naukochłonriego i to zasobny w ś ro d k i in w e s t y c y jn e ( j a ­ ko ź ró d ła fin a n so w a n ia w y s t ą p ić mogą p o w s ta ją c e i n s t y t u c j e k r e d y t o ­ we ) .

Wokół i s t n i e j ą c e g o przemysłu " p ą c z k u je " w i e l e małych i ś re d n ic h firm Па kow o-produkcyjnych; firm y te powołują (s ą założycielam i (pra­

cownicy u n iw e rs y te tó w i i n s t y t u c j i badawczo-rozwojowych, le c z także wysoko k w a l i f i k o w a n i pracow nicy o r g a n i z a c j i przemysłowych ( c z ę s t o dużych p r z e d s i ę b i o r s t w ) . Powinni to być l u d z i e p e ł n i n ie t y l k o i n i ­ c j a t y w y , p r ę ż n i , le c z także tw órczy. F u n k c jo n u ją c e ju ż w danym r e ­ g i o n i e firm y przemysłowe oraz nowopowstające wokół n ic h małe i śred­

n ie firm y badawczo-produkcyjne zespolone są wspólnymi c e la m i (to ze­

s p o l e n i e n ie musi mieć c h a r a k t e r u i n s t y t u c j o n a l n e g o ) .

Punktem wyjściowym j e s t dążen ie do r o z w i j a n i a d z i e d z in przyszłoś­

cio w ych (nowych wyrobów i t e c h n o l o g i i ) przy i n t e n s y f i k a c j i o p r a c o ­ wań i ic h bezpośredniego zastosow ania w p r o d u k c j i ; proces produk­

c y j n y w y k o rz y s t a n ia wyników badawczo-rozwojowych decyd uje o s u k c e ­ s i e technicznym , a w r e z u l t a c i e - ekonomicznym. Ja k o p r i o r y t e t o w e w y stę p u ją p rzod u ją ce i naukochłonne d z ie d z in y p rzem ysłu, przy czym z w iąz ki nauki i przemysłu są w obopólnym i n t e r e s i e bardzo ś c i s ł e . N a s t ę p n ie , i to komplem entarnie, dochodzi do p r z y s p i e s z e n i a przemian s t r u k t u r a l n y c h w dwojakim u j ę c i u : w u k ła d z ie gałęziowo-branżowym i r e g io n a ln y m .

N a j c z ę ś c i e j wymienianym przykładem nowej formy in t e g r a c y jn e j jest

" D o li n a Krzemowa", k t ó r a p o w sta ła wokół U n iw e r s y t e t u S t a n f o r d a w Ka­

l i f o r n i i i skupia około 3 t y s . małych i ś r e d n ic h f ir m przemysłu e- le k t r o n i c z n e g o o z a t r u d n i e n i u około 200 t y s . osób.

P rzy o k a z j i n a le ż y p o d k r e ś l i ć r o l ę małych firm w tw o rze n iu u- kładów i n t e g r a c y j n y c h w p o s t a c i ośrodków in n o w ac yjn yc h . Zwykle pod­

k r e ś l a s i ę t a k i e główne z a l e t y ekon om iczno -o rg anizacyjne małych p r z e d s i ę b i o r s t w , j a k : dużą e la s t y c z n o ś ć d z i a ł a n i a p o z w a la ją c ą na szybką r e a k c j ę na zmiany w o t o c z e n iu rynkowym, s k u te czn ość w w y p e ł­

n i a n i u lu k rynkowych. Jednakże dodatkowo t rz e b a zauważyć, że małe firm y są tak że chłonne na nowe id ee i są "w ytw órcam i" nowych i d e i . Tak np. podaje s i ę , że " k o s z t y wydatkowane na jednego badacza czy i n ż y n i e r a i na jednego r o b o t n i k a w małych firm a c h są dwa razy mniej-

(9)

Bze, małe firm y tworzą c z t e r y razy w i ę c e j nowości a n i ż e l i w i e l k i e " 6 . Małe p r z e d s i ę b i o r s t w a t r a k t u j e s i ę w nowoczesnym przemyśle jako źród­

ło c i ą g ł e g o odnaw iania przem ysłu , dynamiki g o s p o d arc ze j i w y s o k ie j k o n k u r e n c y j n o ś c i .

Tak w ię c forma o r g a n i z a c y jn a centrów in n o w a c y jn y c h , k o ja r z ą c a w i e l k i e i małe f i r m y , wymaga także r e o r i e n t a c j i w k i e r o w a n iu p r o c e ­ sami produkcyjnym i w tym zintegrowanym u k ł a d z i e .

2. W p r z e d s i ę b i o r s t w a c h przemysłowych postęp t e c h n i c z n y i wy­

n i k a j ą c y z n ieg o in ny ty p p o d z ia łu p rac y z r o d z i ł nowe formy i n t e ­ g r a c y j n e , znane pod p o s t a c i ą e l a s t y c z n y c h systemów p ro d u k c y jn y c h (FMS - F l e x i b l e M a n u fa c tu rin g S y s te m ).

Z punktu w id z en ia te c h n ic z n e g o chodzi tu o p roce s sprzężenia r o ­ botów z innymi u rz ąd z e n ia m i, j a k : o b r a b i a r k i w ie lo z a d a n io w e , inne u rz ą d z e n ia wspomagające, s łu ż ą c e np. do podawania c z ę ś c i robotom, a ten c a ł y kompleks z o s t a j e sterowany za pomocą komputerów. Z esp ó ł u- rządzeó f u n k c jo n u je według i n s t r u k c j i zakodowanej w komputerze; zmia­

na i n s t r u k c j i powoduje, że maszyna n ad a je obrabianemu elementowi in­

ny k s z t a ł t , rob ot l a k i e r n i c z y p r z e s t a w ia s i ę na malowanie i n n e j po­

w ie r z c h n i .

Równocześnie w u kła d a c h zin teg ro w a n y c h zm ienia 3 i ę system p r o ­ cesów p r a c y : f u n k c j ą c z ło w ie k a j e s t programowanie i nad zorow an ie, a zatem w tym z a k r e s i e d z i e l i s i ę d z i a ł a n i a c z ł o w i e k a .

E l a s t y c z n e systemy p r o d u k c j i u m o ż liw ia ją prowadzenie p r o d u k c j i 1 6 . . . 2 4 godzin y na dobę przez 6 lub 7 dni w t y g o d n iu , p rz y czym w c z ę ś c i tego czasu u rz ą d z e n ia p r a c u j ą bez lub z bardzo o g ra n ic zo n ą obsługą ( i s t n i e j ą już p r z y k ła d y zakładów, k t ó r e prod uk ują w c z a s i e t r z e c i e j zmiany bez żadnej o b s ł u g i , z wyłączanym o ś w ie t l e n ie m i o- grzewaniem p om ieszczeń ). Nie t y l k o os z c zę d n o śc i kosztów r o b o c iz n y ( o k o ł o 30*) są głównym motywem powołarjia FMS: ch od zi tak że o z d o l ­ ność t y c h systemów do produkowania w i e l u w a rian tó w wyrobu w małych s e r i a c h , p rzy bardzo k r ó tk im c z a s i e zmiany p r o f i l u p r o d u k c j i , co o- k r e ś l a s i ę zwykle ja k o p r o d u k c ję “ na c z a s i e " lub "bez z a p a s u ".

System " a k u r a t na c z a s " ( j u s t in t im e ) n i e j e s t skomplikowany, a c z k o lw ie k w p r a k t y c e wymaga i s t o t n e j d y s c y p l i n y produkcyjn ej: przed­

s i ę b i o r s t w o powinno zorganizow ać swą p ro d u k c ję t a k , aby surowce i

6 E . A. L e b i e d i e w, P. A. N i e d a t к o w, Wnie- d r i e n i e i z o b r i e t a n i w p rom ysz lew n osti SSzA. Roi miełkawo is łe d o w a - t i e l s k o w o b i z n i e s a , Moskwa 1984.

(10)

m a t e r i a ł y b y ły d o s ta rc z a n e w m iarę ic h zużywania, a w ię c w danych godzinach, a n ie ty g o d n ia c h . W ten sposób zapasy magazynowe i ic h ogromne k oszty r a d y k a l n i e m a le ją . J e s t to możliwe, j e ś l i system "a- k u r a t na c z a s " s t a n i e s i ę powszechny zarówno u dostawców, j a k i od­

b io rc ó w . Jeden z FMS, k t ó r y z y s k a ł s z c z e g ó ln i e duży r o z g ł o s , fu n k ­ c j o n u j e w j a p o ń s k i e j f i r m i e Fanuo L t d . , w y tw a r z a j ą c e j rob oty i skom­

p lik o w a n o , sterowanB cyfrow e o b r a b i a r k i . Obrabiane c z ę ś c i przewożo­

ne są między zespołami o b r a b ia re k przez automatyczne w ózki. Również gotowe c z ę ś c i odstaw iane są na s k ła d za pomocą tych wózków, którym i n s t r u k c j a wskazuje odpowiedni magazyn. C a ły ten skomplikowany me­

chanizm nadzorowany j e s t na zmianie d z i e n n e j przez 19 pracowników, a na zm ianie nocnej jego funkcjonow anie k o n t r o l u j e t y l k o jeden czło­

w ie k . W system ie FMS proces p rze b ie g a zn a czn ie s z y b c i e j , ponieważ ob­

r a b ia n e c z ę ś c i p r z e p ły w a ją s y s t e m a t y c z n ie przez k o l e j n e f a z y . D z i ę ­ k i temu można r a d y k a l n i e zm n ie jszyć sk ła d ow a n ie c z ę ś c i w różnych e- tapnch o b ró b k i. Redukcja skład ow an ia j e s t c z ę s to n ajw a żn ie jsz ym z czynników o g r a n i c z e n ia kosztów, j a k i e d a je FMS. E l a s t y c z n e systemy p r o d u k c j i mają też mankamenty: n a jw a ż n ie js z e j e s t t o , że awaria choć­

by j e d n e j c z ę ś c i sk ła d ow e j FMS może unieruchom ić c a ł y system , po­

nieważ j e s t on wysoce zin teg ro w a n y .

IV . Za s a dy k i e rowania p r ocesami p rodukcyjnym i

Można zap roje ktow a ć t a k i e r o z w i ą z a n ia : w u k ł a d z i e in te g r a c y jn y m właściwym d la centrów in no w ac yjn ych ko nce p cja k i e r o w a n ia o p i e r a s i ę na z a s a d z ie p a r t n e r s k i e j , tzn . brak j e s t a u t o r y ta r n e g o ośrodka d y s ­ po z y cy jn e g o , a wzajemne w i ę z i p rod uk cyjn e między u c z e stn ik a m i i n ­ t e g r a c j i (np. w i e l k i e f irm y i małe f i r m y ) regulowane są na p o d s t a ­ wie 1) umów lub 2) gry ryn k o w ej.

W u k ł a d z i e in te g r a c y jn y m odpowiadającym e la sty c z n y m systemom pro­

dukcyjnym w ramach p r z e d s i ę b i o r s t w a przemysłowego n a s t ę p u je minima­

l i z a c j a l i c z b y d e c y z j i w b ezp ośred nich p roce sa ch p r o d u k c y jn y c h , n a ­ tom ia st gros r o z s t r z y g n i ę ć zapada: 1 - przy p ro je k to w a n iu wyrobu i wyrobów pokrewnych, 2 - p r o je k to w a n iu w arian tów procesu p r o d u k c y j ­ nego, 3 - przygotowaniu komputera-(ów) do s te r o w a n ia przebiegiem da­

nego w a ria n t u procesu p rod uk cyjn e g o, 4 - programowaniu przemiennoś- c i procesów p ro d u k c y jn y c h .

(11)

E l i m i n a c j a c z ło w ie k a z fragmentów procesu p roduk cyjnego wzmac­

n i a jeg o p o z y c ję twórczą ja k o p r o j e k t a n t a i p r o g r a m is t y ira/ nad zorcy kompleksów maszyn i urządzeń. W tefl sposób ogół pracowników s t a n i e s i ę w s p ó łu c z e s tn ik ie m procesów d e c y z y jn y c h .

J e r z y L i 3 i k i e w i c z

MANAGEMENT OF PRODUCTION PROCESSES IN THE LIGHT OF CONTEMPORARY TECHNICAL PROGRESS

The p r i n c i p l e s of o r g a n i z in g p r o d u c tio n p r o c e s s iri an in d u s t r i a l e n t e r p r i s e fo rm u la te d by F . W. T a y l o r and H. Ford on the b a s i s of a to m iz a t io n of work i n t o the most e le m e n ta ry and r e p e a t a b l e o p e r a ­ t i o n s , which have been t r e a t e d as an im p ortan t f a c t o r f o r im proving e f f e c t i v e n e s s of a c t i v i t y , have gone through t h e i r c u l m i n a t i n g point in the modern i n d u s t r y . A to m iz a tio n of work p r o c e s s c a l l s f o r h a r ­ m o n iz a tio n of atomized o p e r a t i o n s , complex and l a b o u r - i n t e n s i v e c o ­ o r d i n a t i n g a c t i v i t i e s , and i t a l s o le a d s to a u t h o r i t a r i a n management w it h a l l i t s n e g a t i v e consequences. I t i s e s t im a te d t h a t i n many s p heres of p r o d u c tio n the d i v i s i o n of la b o u r has reached i t s c e i l ­ in g , beyond which not o n ly i s f u r t h e r i n c r e a s e of la b o u r p ro d u c ­ t i v i t y checked but t h e r e a l s o appears an a p p reh en sion t h a t i t may le a d to the r e v e r s i n g of change t e n d e n c ie s in la b o u r p r o d u c t i v i t y .

The f u t u r e growth c a l l s f o r a new formula and o r i e n t a t i o n c o n ­ necte d w it h management o f i n d u s t r i a l p r o d u c t io n p r o c e s s e s . Changes o c c u r r i n g both in the sphere of in vestm en t and consumer demand ( d e ­ p a r t u r e from uniform mass p r o d u c tio n in fa v o u r of p r o d u c tio n d i v e r ­ s i f i c a t i o n ) and in o r g a n i z a t i o n and t e c h n o l o g i e s of p r o d u c tio n cause t h a t the i n n o v a t i o n f a c t o r o b t a i n s a new dim ension in ch oosin g the f u t u r e model of management of p r o d u c tio n p r o c e s s e s . A b a s i s of these changes i s e n s u r in g a c l o s e r e l a t i o n s h i p between r e s e a r c h and d e ­ velopment a c t i v i t i e s , on the one hand, and m a n u fa c tu r in g p r o c e s s e s , on the o t h e r hand. Among new i n t e g r a t i o n fo rm u la s i s the r e s e a rc h - - p r o d u c tio n c e n t r e , i . e . academic i n s t i t u t i o n s , r e s e a r c h and d e v e ­ lopment i n s t i t u t e s m a in ly o r i e n t e d at a p p l i e d and d e v elo p m en ta l r e ­ s e a r c h o r i e n t e d a t s a t i s f a c t i o n of the i n d u s t r y ' s n eeds. These in­

s t i t u t i o n s should be c h a r a c t e r i z e d by “ i n n o v a t i v e a g g r e s s i v e n e s s " . The f u n c t i o n s of i n t e g r a t o r s of r e s e a r c h and i n d u s t r y may be p e r ­ formed a l s o by s m a ll and medium-sized r e s e a r c h - p r o d u c t i o n f ir m s which not o n ly absorb new id e a s but a l s o g e n e ra t e them.

C r e a t i o n of i n t e g r a t e d systems l i n k i n g l a r g e and sm a ll f ir m s c a l l s f o r r e o r i e n t a t i o n in management of p r o d u c tio n p r o c e s s e s , in which m a n s f u n c t i o n becomes programming and s u p e r v i s i n g p r o c e s s e s of work. The new s o l u t i o n s i n t h i s f i e l d i n c l u d e f l e x i b l e manufac­

t u r i n g systems and " j u s t in tim e " p r o d u c tio n system s.

Cytaty

Powiązane dokumenty

Program powinien wczytywać współczynniki a, b, c z klawiatury, następnie sprawdzać czy jest to poprawne równanie kwadratowe (tzn. czy a jest różne od 0),

z wykonanego zadania na rzecz postępu biologicznego w produkcji zwierzęcej Tytuł zadania: „Analiza bioróżnorodności hodowlanych szynszyli odmiany beżowej na podstawie

Zasada potencjalności mówi, że zygota to nic innego jak dorosły człowiek, ale in potentia, w związku z czym jej unicestwienie jest czynem o tyle złym, że jest

Ażeby odpowiedzieć na pytanie, czy i jak inflacja może być zatrzymana bez przykrych następstw (bezrobocie i spadek produkcji), Meade nasamprzód analizuje mechanizm stwarzający

Dzięki upowszechnieniu dyfuzji ciągłej przemysł cu­ krowniczy uzyska — obok poważnego wzrostu przerobów dobowych — także znaczne efekty ekonomiczne, przede wszystkim w

Tytuł zadania: Analiza zmienności cech użytkowych i reprodukcyjnych oraz jakości jaj wylęgowych hodowlanych populacji wybranych rodów gęsi na przykładzie maksymalnie 450 sztuk

jątkowo oszczędnego. Drugą przyczyną przechodzenia na produkcję przy pomocy większych agregatów jest to, że agregat duży potrzebuje zwykle tej samej ilości ludzi co

Podsumowując, analizowane w badaniach gęsi zatorskie charakteryzowały się dobrymi wskaźnikami cech użytkowych u ptaków rosnących oraz zadowalającymi wskaźnikami