Opisany poniżej przebieg lekcji jest propozycją zajęć poświęco- nych pamięci o powstaniu w getcie warszawskim, rekomendowaną przez Dział Edukacji Muzeum POLIN dla klas 1-3 szkoły podstawowej.
Poruszanie tematów związanych z II wojną światową oraz Zagładą wymaga szczególnej rozwagi ze strony osoby porwadzącej zajęcia. Zadbaliśmy o to, aby informacje pojawiające się w przekaza- nych Państwu materiałach edukacyjnych były dopasowane do wieku odbiorców i odbiorczyń oraz były opatrzone naszym komentarzem.
Scenariusz opisuje zajęcia, których realizacja zajmie około 90 minut. Zachęcamy, by na zajęcia przeznaczyć dwie godziny lekcyjne, a opowiadania Pawła Beręsewicza „Strasznie strasznie”
wysłuchać (lub przeczytać je) wspólnie z dziećmi. Możliwe jest jednak zaproszenie dzieci do przeczytania lub wysłuchania nagrania w domu i skrócenie proponowanych zajęć do jednej godziny
lekcynej.
Proponowany scenariusz lekcji skierowany jest zwłaszcza do dzieci z klas trzecich szkoły podstawowej. Osoby prowadzące lekcję z klasami pierwszymi i drugimi zachęcamy do zapoznania się z materiałami edukacyjnymi wokół opowiadania Zofii Staneckiej
„Pamięć drobinek”.
Rekomendujemy, by przed przeprowadzeniem lekcji zapoznać się z zaleceniami i wskazówkami dotyczącymi edukacji na temat II wojny światowej i Zagłady Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN.
1
KLASY 1-3
SZKOŁY PODSTAWOWEJ
SCENARIUSZ LEKCJI
WOKÓŁ OPOWIADANIA PAWŁA BERĘSEWICZA
„STRASZNIE STRASZNIE”
SŁOWA KLUCZOWE:
opowiadanie, emocje, strach
AUTORKA
: Elżbieta GrabMETODY:
metoda podawcza – opowiadanie, rozmowa na forum, praca w grupach, praca indywidualna, praca plastyczna
CELE WARSZTATU:
uczniowie i uczennice w czasie zajęć:
• kształtują postawy empatyczne
• uczą się rozmowy na trudne tematy
• otrzymują przestrzeń do rozmowy o emocjach.
POTRZEBNE MATERIAŁY:
• opowiadanie Pawła Beręsewicza „Strasznie strasznie”
lub nagranie audio opowiadania
• ZAŁĄCZNIK 1: karty do układania opowieści
• ZAŁĄCZNIK 2: karta emocji
• ZAŁĄCZNIK 3: karta myśli
• tablica lub duży arkusz papieru i kolorowe flamastry
• szablony do wykonania papierowych żonkili.
2
PRZEBIEG LEKCJI
MODUŁ I: Wprowadzenie
Krok 1: „Wszyscy, którzy”
Krok 2: Tworzenie opowieści
MODUŁ II: Opowiadanie
Przeczytanie opowiadania lub wysłuchanie nagrania audio
MODUŁ III: Praca z treścią opowiadania
• Pierwsze wrażenia z opowiadania
• Uczucia
• Myśli
• Działania
MODUŁ IV: Podsumowanie
• Wariant 1: Plecak wzmocnienia
• Wariant 2: Żonkile
ZAKOŃCZENIE
3
PRZEBIEG LEKCJI: OPIS SZCZEGÓŁOWY
MODUŁ I: WPROWADZENIE
KROK 1: „Wszyscy, którzy”
Powiedz uczniom i uczennicom, że na zajęciach poznają opowia- danie pod tytułem „Strasznie strasznie”. Zaproś dzieci do krótkiej rozmowy na forum. Możesz rozpocząć ją zabawą „Wszyscy, którzy”.
W zależności od tego, czy w sali masz możliwość, by dzieci usiadały w kręgu i swobodnie się przemieszczały, czy dzieci siedzą w ławkach, dostosuj polecenie.
Niech zamienią się miejscami/Niech podniosą rękę wszyscy, którzy:
• lubią, gdy dorośli opowiadają im bajki
• lubią sami wymyślać swoje opowiadania
• lubią słuchać historii z dzieciństwa swoich rodziców czy dziadków
• lubią słuchać strasznych opowiadań.
Po każdym z haseł zatrzymaj się na chwilę i dopytaj kilka osób, które podniosło rękę. Możesz na przykład spytać:
• Kto opowiada wam bajki?
• Kiedy najczęściej to robi?
• Kim są bohaterowie waszych opowieści?
• Co lubicie w strasznych opowieściach?
• A czego w nich nie lubicie?
4
KROK 2: Tworzenie opowieści
Zaproś uczniów i uczennice do zabawy, w której razem stworzycie swoją krótką opowieść.
Wyświetl lub rozdaj dzieciom wydrukowane egzemplarze z karta- mi do układania opowieści (ZAŁĄCZNIK 1). Upewnij się, że każde dziecko ma dostęp do kart i widzi umieszczone na nich rysunki. Zadaniem dzieci jest ułożenie historii, która połączy wszystkie elementy
widoczne na kartach, w dowolnej kolejności. Możesz uporządkować ten proces, wybierając chętne osoby, by dodały po jednym zdaniu opowiadania w oparciu o jedną wybraną kartę, lub zadając porząd- kujące pytania i wybierając konkretne propozycje różnych osób.
Przykłady:
• O kim mogłaby być ta opowieść?
• Jak mają na imię jej bohaterowie?
• Co im się przytrafiło?
• Do czego służył im dany przedmiot?
• Gdzie byli lub dokąd się wybierali?
W podsumowaniu ćwiczenia postaraj się powtórzyć wspólną opowieść, w której zbierzesz pomysły dzieci.
Jeśli możesz przeznaczyć na to ćwiczenie więcej czasu, podziel uczniów i uczennice na sześcioosobowe grupy. Każdej grupie rozdaj zestaw sześciu kart, czyli wydrukowany i odpowiednio pocięty eg- zemplarz ZAŁĄCZNIKA 1. Poproś, by każda grupa ułożyła swoje opowia- danie w taki sposób, aby każda osoba mogła dodać do niego przynaj- mniej jedno zdanie związane z jedną z kart. Kolejność, w jakiej ułożą karty, jest dowolna. Wyznacz czas na pracę w grupach, a po jego upływie poproś grupy o przedstawienie opowieści.
Podziękuj grupom za pracę. Zaproś dzieci, by zajęły wygodne pozycje i przygotowały się do wysłuchania opowiadania, w którym również pojawią się wszystkie elementy widoczne na kartach.
MODUŁ II: OPOWIADANIE
Przeczytaj z dziećmi opowiadanie Pawła Beręsewicza pod tytułem
„Strasznie strasznie” lub puść słuchowisko z nagranym opowiada- niem. Nagranie dostępne będzie na kanale YouTube Muzeum POLIN.
5
MODUŁ III: PRACA Z TREŚCIĄ OPOWIADANIA
Zapytaj dzieci o wrażenia z wysłuchanego opowiadania:
• Na co zwróciliście uwagę w opowiadaniu? Czy coś Was zaciekawiło?
• Jakie emocje towarzyszyły Wam podczas słuchania?
• Czy były momenty, w których czuliście strach? Smutek?
• Czy były momenty, w których czuliście radość? Ulgę?
• Czy coś w opowiadaniu było dla Was niejasne? Coś chcielibyście wspólnie wyjaśnić?
Zadbaj o to, by dzieci miały czas na podzielenie się odczuciami, wymienienie pierwszymi wrażeniami. Możesz też pomóc dzieciom nazwać różne emocje, o których opowiadają. Warto też sprawdzić, jak dzieci rozumieją zakończenie opowiadania, wysłuchać różnych pomysłów na jego interpretację i, jeśli będzie taka potrzeba, omówić z dziećmi jego szkatułkową konstrukcję – zwrócić uwagę, że historia, którą usłyszeli, to opowiadanie w opowiadaniu. Gdy emocje wy- wołane opowiadaniem już się wyciszą, zaproś dzieci do kolejnych ćwiczeń, w których będą przyglądać się kolejno uczuciom, myślom i działaniom bohaterów.
UWAGA DLA OSOBY PROWADZĄCEJ ZAJĘCIA:
W scenariuszu proponujemy omówienie opowiadania „Strasznie strasznie” poprzez skupienie się na uczuciach i doświadczeniach postaci. Na tym etapie edukacyjnym nie rekomendujemy interpre- towania opowiadania poprzez porównanie opisywanych wydarzeń z realiami wojennymi. Na końcu scenariusza znajduje się szerszy komentarz dotyczący tego, jak elementy edukacji na temat wojny oraz powstania w getcie warszawskim włączyć do pracy z tym opowiadaniem.
UCZUCIA
Rozdaj wszystkim uczniom i uczennicom kartę pracy dotyczącą emocji (ZAŁĄCZNIK 2). Poproś dzieci, by przyjrzały się rysunkom po lewej stronie – przedstawiają one synka wyrażającego różne emocje (radość, strach, smutek, zdziwienie). Zapytaj dzieci, czy potrafią
6
rozpoznać te emocje. Pomóż dzieciom je nazwać; możesz poprosić je także o podpisanie odpowiednich rysunków. Postaraj się krótko omówić każdą z emocji.
Dopytuj:
• Co robicie gdy czujecie radość/strach/smutek/zdziwienie?
• Jaki wtedy macie wyraz twarzy?
• Gdzie tę emocję czujecie w ciele?
Wysłuchaj odpowiedzi dzieci, nie oceniaj ich; podkreśl, że każdy może te emocje odczuwać na swój sposób.
Po omówieniu emocji na rysunkach poproś dzieci o samodzielne wykonanie zadania, które polega na połączeniu linią rysunków po lewej stronie (emocje) z rysunkami po prawej stronie (sytuacje, w których ktoś mógł je odczuwać). W instrukcji podkreśl, że możli- we jest wiele połączeń – jednej emocji z kilkoma sytuacjami i kilku emocji z jedną sytuacją. Daj czas na wykonanie zadania.
Gdy dzieci skończą pracę, poproś chętne osoby o zaprezentowanie odpowiedzi. W omówieniu zwróć uwagę dzieci na to, że każdy może mieć swoją własną reakcję na daną sytuację. To samo wydarzenie może w kimś powodować smutek, a w kimś innym złość lub strach.
Wszystkie te emocje mogą być dla nas ważną informacją.
Poprowadź rozmowę, w której sprawdzisz też, jak dzieci zrozu- miały opowiadanie. W razie potrzeby uzupełniaj ich odpowiedzi.
Jeśli czujesz, że jest to potrzebne, naprowadzaj dzieci, że w rozmo- wie chcesz się skupić na postaciach synka i taty, którzy występują w opowiadaniu taty opowiadającego historię.
Skorzystaj z poniższych pytań:
• Co synkowi z opowiadania taty sprawiało radość?
• Co wydarzyło się w mieście?
Jak to wpłynęło na jego mieszkańców, w tym synka i tatę?
• Czy sytuacja, w której się znaleźli, była bezpieczna?
• Co w sytuacji taty i synka było trudnego?
• Co tata i synek mogli czuć podczas drogi przez tunel?
Czy było to jedno uczucie czy uczucia się zmieniały?
• Co mogli czuć, myśląc o tym, co pozostawili wchodząc do tunelu?
• Co mogli czuć, myśląc o tym, co czeka ich po drugiej stronie
tunelu? 7
Jeśli nie pojawi się to wcześniej w Waszej rozmowie, w podsu- mowaniu powiedz, że to, co towarzyszyło tacie i synkowi w ich drodze przez tunel, to jednocześnie nadzieja i niepokój o to, co wy- darzy się dalej. W takich trudnych sytuacjach mogą się w nas kłębić różne uczucia i myśli. W kolejnym ćwiczeniu dzieci będą więc przy- glądać się myślom, które mogły się pojawić u synka w czasie drogi poprzez tunel.
MYŚLI
Podziel uczniów i uczennice na trzy- lub czteroosobowe grupy.
Każdej grupie rozdaj egzemplarz karty z zadaniem dotyczącym myśli synka (ZAŁĄCZNIK 3). Poproś dzieci, by w grupach porozmawiały chwilę o tym, co zapamiętały z opowiadania, co było dla synka
ważne, czego się obawiał, na co miał nadzieję, a następnie napisały lub narysowały na karcie, jakie myśli i pytania mogły się pojawiać w głowie synka w czasie drogi przez tunel. Możesz naprowadzać dzieci podpowiedziami, że myśli te mogą dotyczyć, np.: wspomnień z miasta, tunelu, w którym się znajdują, myśli o tym, czy i kiedy wyjdą z tunelu i co ich czeka po drugiej stronie.
Gdy grupy będą gotowe, poproś reprezentanta/reprezentantkę każdej z grup o przedstawienie ich pracy.
Jeśli chcesz przyspieszyć ćwiczenie lub czujesz, że do jego wykona- nia dzieci będą potrzebowały podpowiedzi, możesz zaproponować kilka odpowiedzi do wyboru lub jako inspirację do pracy grupowej.
Cytaty z opowiadania:
„Coś mi mówi, że dobrze trafimy”
„Trochę się boję, że źle trafimy”
Propozycje dodatkowych odpowiedzi:
„Tęsknię za domem”
„Jestem głodny”
„Kiedy skończy się ten tunel?”
Zakończ ćwiczenie, kierując uwagę dzieci na myśli, które pomagały synkowi przetrwać tę trudną sytuację.
Zapytaj:
• Jakie myśli dawały synkowi siłę?
• Co pomagało mu wytrwać drogę w tunelu? 8
Przykładowe odpowiedzi:
• wyobrażanie sobie, że jest gdzie indziej
• wspomnienie stadionu i gry w piłkę
• nadzieja
• bliska obecność taty.
DZIAŁANIA
W tej części zajęć postaraj się wydobyć momenty sprawczości bohaterów i podkreślić działania, które podejmowali, by polepszyć swoją sytuację. Jest to też przejście do ćwiczenia podsumowującego zajęcia, które pozwoli wyciszyć emocje związane z opowiadaniem i bezpiecznie zamknąć proces pracy z jego treścią.
Poprowadź rozmowę na forum. Możesz rozpocząć na przykład w ten sposób:
Tata i synek znaleźli się w sytuacji, na którą nie mieli wpływu.
Tajemnicza obręcz zaciskała się na ich mieście, aż w końcu zmusiła ich do ucieczki. Tata i synek starali się z ta sytuacją jakoś poradzić.
Jak?
Przykładowe odpowiedzi:
zbierali zapasy, przygotowywali się do działania, tata miał zaplanowane wyjście przez tunel, wyruszyli w drogę, spakowali prowiant, latarkę i inne przedmioty, które mogły im się przydać w drodze, wspierali się nawzajem, rozmawiali, śpiewali, trzymali się razem, dzielili się jedzeniem.
MODUŁ IV: PODSUMOWANIE
WARIANT 1: Plecak wzmocnienia
Narysuj na tablicy lub dużym arkuszu papieru plecak lub po- dróżną torbę – ważne, by była pojemna, czyli miała dużo pustej przestrzeni, którą możecie razem z dziećmi zapełnić.
Zapytaj uczniów i uczennice, czy pamiętają, co tacie i synkowi udało się zapakować do plecaka zanim wyruszyli w drogę tunelem.
Narysuj w plecaku wymieniane przez dzieci przedmioty lub zaproś poszczególne osoby do ich narysowania. Może to być np. latarka, baterie, kanapki, woda, ubranie, lekarstwa, kubek, nóż.
9
Gdy zapełnicie już plecak potrzebnymi przedmiotami, zapytaj:
• Co jeszcze, oprócz przedmiotów, pomagało im w wędrówce przez tunel?
• Co takiego mieli, co było dla nich ważne i pozwalało im iść dalej?
Przykładowe odpowiedzi: siebie nawzajem, wspomnienia, nadzie- ję, miłość, troszczyli się o siebie, dzielili jedzeniem.
Zaproś dzieci, by zapisały lub domalowały w plecaku dla taty i synka wszystko to, co wymienili. Co jeszcze chcieliby im przekazać?
Może jakąś dobrą myśl lub życzenie? Daj czas na wspólną pracę twórczą, następnie obejrzyjcie jej efekty.
Podsumuj, co pojawiło się w plecaku.
WARIANT 2: Żonkile
Jeśli zależy Ci na bezpośrednim nawiązaniu do Akcji Żonkile Muzeum POLIN, możesz skorzystać z poniższej propozycji.
Przedstaw podsumowanie w języku dziecka:
Nasze dzisiejsze zajęcia są częścią Akcji Żonkile, którą organizuje Muzeum POLIN. Upamiętnia ona wydarzenie – powstanie w getcie warszawskim, które miało miejsce prawie 80 lat temu. Było to w czasie wojny, kiedy życie wielu ludzi zaczęło się robić coraz bardziej ciasne i trudne. Nie działo się tak z powodu tajemniczej obręczy, jak w naszym opowiadaniu, a z powodu muru, który został zbudowany w mieście, by oddzielić jednych ludzi od drugich. Część osób starała się z tego zamknięcia uciec, część podejmowała walkę w inny sposób.
Będziecie uczyć się o tym na lekcjach historii, gdy będziecie starsi.
Za to teraz włączymy się w upamiętnienie tego wydarzenia i wspól- nie wykonamy znak pamięci o powstaniu – żonkila. Dlaczego żonki- la?
W czasie powstania w getcie warszawskim walczył człowiek, który później, po wojnie, starał się zachować pamięć o tych trud- nych dniach i trudnej historii. Przychodził w Warszawie pod pomnik Bohaterów Getta Warszawskiego i składał bukiet kwiatów – żółtych żonkili. Ten pan już nie żyje, ale my kontynuujemy jego działanie i na znak pamięci robimy papierowe żonkile. Dlatego teraz przygotu- jemy nasze własne żonkile, które rozdamy w szkole.
Szablon i instrukcja złożenia Żonkila znajdują się na stronie Muzeum Polin tutaj.
10
ZAKOŃCZENIE
Przypomnij w skrócie, co wydarzyło się w czasie lekcji. Zapytaj dzieci, czy ktoś chciałby się podzielić swoimi wrażeniami z zajęć.
Zapytaj, co chcą zapamiętać z dzisiejszych zajęć.
Podziękuj dzieciom za ich pracę i zakończ lekcję.
UWAGA DLA OSOBY PROWADZĄCEJ ZAJĘCIA:
Zanim spotkasz się z uczniami i uczennicami, daj sobie chwilę, by odpowiedzieć na poniższe pytania w związku z tą lekcją:
• Jakie cele sobie stawiam?
• W jaki sposób ten temat jest dla mnie bliski?
• Jakie są moje myśli i motywacje?
Poruszając temat związany z Zagładą, zadbaj nie tylko o emoc- jonalne bezpieczeństwo uczniów i uczennic, lecz także swoje. Jest ono równie ważne w tym procesie. Jako dorosła osoba masz większą wiedzę na temat Zagłady, II wojny światowej i powstania w get- cie warszawskim. Pracując z opowiadaniem takim jak „Strasznie strasznie” potrafisz nałożyć na nie interpretację związaną z wydarze- niami, które upamiętniamy podczas Akcji Żonkile. Na etapie eduka- cyjnym w klasach 1-3 szkoły podstawowej nie chodzi jednak
o przekazanie tej wiedzy dzieciom, dlatego też proponowane przez nas opowiadanie i scenariusz lekcji nie nawiązują bezpośrednio do historii powstania w getcie warszawskim. Ważna jest w nich natomi- ast edukacja w wymiarze budowania postaw empatycznych, uwrażli- wiania i przygotowania dzieci do tego, by w przyszłości mogły
odpowiedzialnie podejść do pracy z trudną historią i zmierzyć się z emocjami, które się z nią wiążą.
11
ZAŁĄCZNIK 1
ZAŁĄCZNIK 2
ZAŁĄCZNIK 3