Michał Siwiec-Cielebon
Historia świadka historii : zarys
dziejów Pomnika Poległych Żołnierzy
12 Pułku Piechoty Ziemi Wadowickiej
(1928-2001)
Wadoviana : przegląd historyczno-kulturalny 7, 73-87
M ic h a ł S iw ie c-C ieleho n
Historia św iadka historii
Zarys dziejów Pom nika Poległych Żołnierzy
12 Pułku Piechoty Ziemi W adow ickiej (1928 - 2001)
W lis to p a d z ie 2 00 1 r. m in ę ła 2 0 ro c z n ic a p rz y w ró c e n ia s p o łe c z e ń s tw u W a d o w ic p o m n ik a 12 p p . W lis to p a d z ie 2 0 0 3 r. m in ie 7 5 ro c z n ic a je g o fu n d a c ji.
W ro k u 1 9 2 8 o b c h o d z o n o d z ie s ią tą ro c z n ic ę o d z y s k a n ia p rz e z P o ls k ę n ie p o d le g ło ś c i. W W a d o w ic a c h ta ro c z n ic a u p a m ię tn io n a z o s ta ła m a te ria ln ie , p rz e z u fu n d o w a n ie i w z n ie s ie n ie p o m n ik a d e d y k o w a n e g o p o le g ły m ż o łn ie r z o m 1 2 p u łk u p ie c h o ty z ie m i w a d o w ic k ie j. W c z e ś n ie j m ia s to n ie m ia ło ta k je d n o z n a c z n e g o s y m b o lu w o ln o ś c i, o d z y s k a n e j p o p ra w ie 1 5 0 la ta c h z a b o ró w . D z is ia j, p o u p ły w ie k o le jn y c h p o n a d s ie d e m d z ie s ię c iu la t lo s y o b e lis k u , k tó r y o b r ó s ł w ła s n ą le g e n d ą , n ie rz a d k o tru d n ą d o w e ry fik a c ji i o d r ó ż n ie n ia o d h is to ry c z n e j p ra w d y , s ą ró w n ie ż ś w ia d e c tw e m h is to rii. W y d a w a ć b y s ię m o g ło , ż e s k o ro w ie le o p is a n y c h w y d a rz e ń n a s tą p iło n ie d a w n o , s p is a n ie h is to r ii p o m n ik a n ie p o w in n o s ta n o w ić p ro b le m u . T y m c z a s e m w w ie lu w y p a d k a c h ro z p lą ta n ie p a ję c z y n y le g e n d y o p la ta ją c e j d z ie je o b e lis k u i s tw ie rd z e n ie c o je s t n ie z b ity m fa k te m , a c o ty lk o d o m y s łe m n ie je s t m o ż liw e . L e g e n d a ta je d n a k c z y n i d z ie je p o m n ik a n ie w ą tp liw ie b a rd z ie j b a rw n y m i.
Fundacja
P rz e d 1 9 2 8 ro k ie m w ie le b y ło m ie js c w W a d o w ic a c h , z w ią z a n y c h z n a jn o w s z ą h is to rią , ż y ło w ie lu je j ś w ia d k ó w i u c z e s tn ik ó w . N ie b y ło je d n a k s y m b o lu je d n o z n a c z n ie p r z y w o łu ją c e g o p a m ię ć n ie d a w n y c h p r z e c ie ż w y d a r z e ń z w ią z a n y c h z o d z y s k a n ie m n ie p o d le g ło ś c i i w a lk ą o je j u trz y m a n ie o ra z o k s z ta łt R z e c z y p o s p o lite j. N ie w ie lk a ta b lic a w k ru c h c ie k la s z to r n e g o k o ś c io ła ś w . J ó z e fa , u o jc ó w k a rm e litó w „n a G ó rc e ", u fu n d o w a n a w 1 9 2 4 r. p rz e z e m e ry to w a n e g o g e n e r a ła J u liu s z a B ija k a o d d a w a ła ra c z e j c z e ś ć p a m ię c i ż o łn ie r z y a u s tria c k ie g o 5 6 p p, n ie w ą tp liw ie s y n ó w ta k ż e w a d o w ic k ie j z ie m i, a le w o b c y c h p o le g ły c h m u n d u ra c h i w w a lk a c h 0 in te re s y c e s a r s k o -k r ó le w s k ie j m o n a rc h ii. R o z s ia n e n a c m e n ta rz a c h p a ra fia ln y m 1 w o js k o w y m k w a te r y le g io n is tó w ro li m ie js c a u p a m ię tn ia ją c e g o o d z y s k a n ą n ie p o d le g ło ś ć ta k ż e s p e łn ić n ie b y ły w s ta n ie . Z in ic ja ty w y d o w o d z ą c e g o ó w c z e ś n ie 12 p p p o d p u łk o w n ik a S z ta b u G e n e ra ln e g o J ó z e fa S te fa n a Ć w ie r tn ia k a 1 p o w o ła n o K o m ite t O b y w a te ls k i B u d o w y P o m n ik a m a ją c e g o u c z c ić p a m ię ć p o le g ły c h ż o łn ie rz y 12 p p , je d n o s tk i n a jb a rd z ie j z m ia s te m i re g io n e m z w ią z a n e j. W s k ła d K o m ite tu w e s z li p r z e d s ta w ic ie le ró ż n y c h ś r o d o w is k s p o łe c z n y c h i z a w o d o w y c h W a d o w ic i p o w ia tu , z e s ta ro s tą , d o k to re m S ta n is ła w e m D y n o w s k im , T e o file m K lu k ie m , b u r m is trz e m W a d o w ic i w ik a riu s z e m w a d o w ic k ie j p a ra fii k s ię d z e m F ra n c is z k ie m B a - ra ń c z y k ie m , p o m o c n ic z y m k a p e la n e m 12 p p . W a d o w ic k ie m ie s z c z a ń s tw o re p re z e n to w a li: d r R y s z a rd D a n ie l, J o rk a s c h -K o c h , d r J ó z e f K u b ic z e k (b y ły b u rm is trz )
P o m n ik
P o le g h c h Ż o łn ie rz y !2 p p . n . / / . ' l 9 2 8 p rz e d ' od sło n ię c ie m .
i T e o fil W y s o g lą d . S p o ś ró d z ie m ia n w K o m ite c ie z n a le ź li s ię : h ra b ia S te fa n B o b ro w s k i z A n d ry c h o w a , S ta n is la w D u n in z G łę b o w ic , H e n ry k L e w in g e r z W ita n o - w ic , S z w a rc e n b e r g - C z e r n y o ra z A le k s a n d e r W y s o c k i. P u łk re p re z e n to w a li w K o m ite c ie d o w ó d c a 1 2 p p, p p łk S .G . J .S . Ć w ie rtn ia k , z a s tę p c a d o w ó d c y p p łk A rtu r S a d o w iń s k i o ra z n a js ta rs z y s p o ś ró d k a p ita n ó w , a u to r o p r a c o w a n ia h is to rii w o je n n e j p u łk u z la t 1 9 1 8 -1 9 2 0 , F ra n c is z e k M u c h a , k tó ry z o s ta ł s e k re ta rz e m K o m ite tu . C z ło n k ie m K O B P b y ł ta k ż e g e n . d yw . S ta n is ła w K a ro l S c h u b e rt, b y ły s z e f s z ta b u g ru p y g e n e r a ła J ę d r z e je w s k ie g o , w s k ła d z ie k tó re j p u łk w a lc z y ł w 1 9 1 9 r. n a W o ły n iu . Z a p r o p o n o w a n o w z n ie s ie n ie p o m n ik a p rz y u lic y 3 M a ja , p rz e d b u d y n k ie m k o s z a r im ie n ia g e n e ra ła F is z e ra , b ę d ą c y c h s ie d z ib ą d o w ó d z tw a p u łk u i g a rn iz o n u .
W p a ź d z ie rn ik u 1 9 2 8 r. w y je c h a ła z p u łk u d o B e re s te c z k a i L e s z n io w a n a W o ły n iu d w u o s o b o w a d e le g a c ja w s k ła d z ie k a p ita n J a n P io tr L u ż e c k i i s z e re g o w y G rz e g o rz P a p ro c k i. J e j z a d a n ie m b y ło p o b ra n ie i p rz y w ie z ie n ie z ie m i z c m e n ta rz y w o je n n y c h ż o łn ie r z y 1 2 p p w ty c h m ie js c o w o ś c ia c h . 15 p a ź d z ie rn ik a p o b ra n o z ie m ię z k w a te r y ż o łn ie r s k ie j n a c m e n ta rz u p rz y k o ś c ie ln y m w B e re s te c z k u . D e le g a to m w te j c z y n n o ś c i a s y s to w a li: ks. d r K u k u ru z iń s k i - p ro b o s z c z p a ra fii w B e re s te c z ku , F ra n c is z e k R z e h a k - k a p ita n re z e rw y , b u r m is trz B e re s te c z k a , F e lik s M a ń k ie - w ic z - ra d n y b e re s te c k i, E d w a rd P a s s e n d o rfe r - o s a d n ik w o js k o w y , p o r u c z n ik re z e rw y 1 2 p p, M ie c z y s ła w L e w a n d o w s k i - p o r re z. 4 5 p p i J a n K u c z e w s k i - s z e r. rez. 12 p p, o s a d n ik w o js k o w y . W d w a d n i p ó ź n ie j w p o d o b n e j c e re m o n ii n a c m e n ta rz u w L e s z n io w ie o p r ó c z d e le g a tó w 1 2 p p u d z ia ł b ra li: o jc ie c S z y m o n N ie m c z y c k i - p rz e ło ż o n y k la s z to ru w L e s z n io w ie i a d m in is tr a to r p a ra fii, o. B e ra rd S t. C z u b s k i - w ik a riu s z p a ra fii, k a p e la n re z e rw y , J a n A d a m s k i - w ó jt L e s z n io w a o ra z b ra c ia z a k o n n i F e lik s B u ry i A lb in S ie rż ę g a . Z ie m ię z a p a k o w a n o w n ie w ie lk ie p a c z k i i z a p lo m b o w a n o , p o c z y m d e le g a c ja p o w r ó c iła d o g a rn iz o n u . O b e lis k z a p r o je k to w a ł i w y k o n a ł w a d o w ic k i a rty s ta rz e ź b ia rz J ó z e f J u ra , a u to r m .in . p ła s k o rz e ź b y z d o b ią c e j m e n s ę o łta r z a w k o ś c ie le p a r a fia ln y m p o d w e z w a n ie m O fia ro w a n ia NM P. N a s z c z y c ie p ię c io m e tro w e g o c o k o łu z p ia s k o w c a u m ie s z c z o n o s y m b o lic z n ą u rn ę , o k o lo n ą g irla n d ą la u ro w ą . J e j ś c ia n y z d o b iły e m b le m a ty K rz y ż a W a le c z n y c h , k tó ry c h z a ry s y z a c h o w a ły s ię d o d z is ia j.
N iż e j, m n ie j w ię c e j w p o ło w ie p o s tu m e n tu u m ie s z c z o n a z o s ta ła fig u r a ż o łn ie
rza w m u n d u rz e s łu ż b o w y m , z c z ę ś c io w y m e k w ip u n k ie m i z b ro n ią . N a p ie rs i p o s ta c i rz e ź b ia rz u m ie ś c ił K rz y ż W a le c z n y c h . W e d łu g p rz e k a z a n y c h re la c ji d o p o s ta c i p o z o w a ł je d e n z ż o łn ie r z y 12 p p . D z is ia j n ie je s t ju ż m o ż liw a w e ry fik a c ja ty c h re la c ji i s tw ie rd z e n ie , k to to b y ł. P o n iż e j p o s ta c i n a p rz o d z ie c o k o łu w m u ro w a n a z o s ta ła ta b lic a d e d y k a c y jn a o tre ś c i:
„ T rz y s tu p ię ć d z ie s ię c iu /w ie r n y m s y n o m O jc z y z n y /z 1 2 .P .P ./le g ły m w b o ja c h / o j e j W o ln o ś ć i G ra n ic e w la ta c h /1 9 1 8 -1 9 2 0 /D u m n i ic h m ę s tw e m /W d z ię c z n i w s p o - m n ie n ie m /B lis c y s e rc e m /1 2 .P .P i Z ie m ia W a d o w ic k a ". N a b o k a c h c o k o łu u m ie s z c z o n o s z e ś ć n a z w p ó l b ite w n y c h 1 2 p p. W y m ie n io n o p o la b ite w : S to n a w a 23.1.1919, D u s a n ó w -F ir- le jó w 2 7 . V .1 9 1 9 , S z a c iłk t 8 .V . 1 9 2 0 , K a l it y - B o ja r y 2 1 - 2 3 .V .1 9 2 0 , S u s z k i 1 9 .V I.1 9 2 0 , L e s z n ió w 1 .V I I I . 1 9 2 0 , k tó r e u m ie s z c z o n o c h r o n o lo g ic z n ie , p ie rw s z e trz y n a ś c ia n ie o d s tro n y m ia s ta , p o z o s ta łe o d s tro n y S ka w y. L ite ry w y k o n a n o z b rą z u . W n is z y z a ta b lic ą d e d y k a c y jn ą u m ie s z c z o n o w m ie d z ia n e j p u s z c e a k t e re k c y jn y w r a z z lis tą c z ło n k ó w K o m ite tu O b y w a
te ls k ie g o B u d o w y P o m n ik a , lis tą k o r p u s u o fic e r s k ie g o 1 2 p p , lis tą p o le g ły c h w la ta c h 1 9 1 8 -1 9 2 0 ż o łn ie r z y 12 p p o ra z p a k ie ta m i z z ie m ią p o b ra n ą z c m e n ta rz y ż o łn ie r z y p u łk u w B e re s te c z k u i L e s z n io w ie . N ie w ia d o m o s k ą d p o c h o d z i n ie p ra w d z iw a in fo rm a c ja p o d a w a n a w n ie k tó ry c h re la c ja c h , ja k o b y a k t e re k c y jn y u m ie s z c z o n y b y ł p ie rw o tn ie w u rn ie n a s z c z y c ie p o m n ik a . P rz e c z y te m u s a m a tre ś ć te g o d o k u m e n tu .
P o m n ik z o s ta ł u ro c z y ś c ie o d s ło n ię ty 11 lis to p a d a 1 9 2 8 r. i w n a tu ra ln y s p o s ó b s ta ł s ię n a jw a ż n ie js z y m s y m b o le m w a d o w ic k ie j n ie p o d le g ło ś c i. W la ta c h n a s tę p n y c h w ię k s z o ś ć p a trio ty c z n y c h m a n ife s ta c ji z a c z y n a ła s ię lu b k o ń c z y ła u s tó p o b e lis k u . P o m n ik o k o lo n o k u ty m i ła ń c u c h a m i, z a c z e p io n y m i n a k a m ie n n y c h s łu p a c h . Z a g o s p o d a r o w a n ie je g o o to c z e n ia u le g a ło w ie lo k ro tn y m z m ia n o m , w z a le ż n o ś c i o d g u s tu k o le jn y c h d o w ó d c ó w p u łk u i p a n u ją c e j w te j m ie rz e m o d y . T a k p o m n ik d o trw a ł d o w y b u c h u II w o jn y ś w ia to w e j. Wojna P o z a rz ą d z e n iu p ie r w s z e j fa z y o d w r o tu w o js k p o ls k ic h z te r e n ó w p o g ra n ic z n y c h w w a d o w ic k ic h k o s z a ra c h im . g e n . F is z e ra p rz e w id z ia n o z a p a s o w e m ie js c e p o s to ju s z ta b u G ru p y O p e ra c y jn e j „B ie ls k o ” , z re s z tą w y k o rz y s ta n e ty lk o w n ie w ie l k im z a k re s ie . W p o łu d n ie 3 w r z e ś n ia k o s z a r y o p u ś c iły o s ta tn ie e le m e n ty K a d ry Z a p a s o w e j 1 2 p p, p o z o s ta w ia ją c w n ic h ty lk o w ę z e ł łą c z n o ś c i G O . P o p o łu d n iu d o m ia s ta d o ta r ł s z ta b 21 d y w iz ji p ie c h o ty g ó r s k ie j z B ie ls k a , k tó r y z a tr z y m a ł s ię P o m n ik P o le g ły c h Ż o łn ie rz y ł2 p p w !9 3 8 r. -
try b u n a p odczas d e ftła d y 3 1 .0 7 .3 8 - p o w ręczeniu b r o n i I2 p p .
w m ie ś c ie n a k ilk a g o d z in . P ó ź n y m p o p o łu d n ie m p rz e d p o m n ik ie m d o w ó d c a te j d y w iz ji, g e n e r a ł b ry g a d y J ó z e f K u s tro ń o d e b r a ł im p ro w iz o w a n ą d e fila d ę w y c o fu ją c y c h s ię p r z e z W a d o w ic e p o d o d d z ia łó w . O g o d z in ie 9 .1 5 n a s tę p n e g o d n ia d o m ia s ta w k r o c z y ły p ie r w s z e o d d z ia ły h itle r o w s k ie g o W e h rm a c h tu .
J e d n y m z p ie rw s z y c h d z ia ła ń o k u p a c y jn y c h w ła d z b y ło z d ję c ie z c o k o łu fig u ry ż o łn ie r z a . P ra w d o p o d o b n ie z o s ta ła o n a ro z b ita . Z d a r to ta k ż e n a p is y n a b o k a c h p o m n ik a i w y ję to ta b lic ę d e d y k a c y jn ą , k tó rą z ło ż o n o w p iw n ic y k o s z a r, z a m ie n io n y c h w te d y n a p r z e jś c io w y o b ó z je n ie c k i. P u s ty c o k ó ł p o z o s ta ł. B y ć m o ż e m ia ł w p rz y s z ło ś c i s ta n o w ić p o d s ta w ę p o m n ik a d la „ n ie z w y c ię ż o n e g o " W e h rm a c h tu . T ak s u g e ro w a li ś w ia d k o w ie n ie m ie c k ic h p o c z y n a ń w W a d o w ic a c h . D z is ia j tru d n o te r e la c je p o tw ie r d z ić , g d y ż n ie z a c h o w a ły s ię d o k u m e n ty m o g ą c e ś w ia d c z y ć 0 p la n a c h N ie m c ó w c o d o lo s ó w p o m n ik a . J e d n a k z n a ją c n ie m ie c k ą p ra k ty c z n o ś ć , w e rs ja ta m o ż e b y ć b a rd z o p ra w d o p o d o b n a . Po wojnie N ie m c y o p u ś c ili W a d o w ic e w s ty c z n iu 1 9 4 5 r. O g o ło c o n y c o k ó ł p o m n ik a s ta ł p rz e d k o s z a ra m i, k tó re n a jp ie rw z a ję ła a rm ia s o w ie c k a , a w le c ie 1 9 4 5 r. p o w r a c a ją c e z fro n tu je d n o s tk i tz w . o d r o d z o n e g o W o js k a P o ls k ie g o . D o g ru d n ia 1 9 5 5 r. s ta c jo n o w a ł w k o s z a ra c h 18 k o ło b rz e s k i p u łk p ie c h o ty . K ie d y p o je g o ro z fo rm o w a n iu s p rz ą ta n o b u d y n e k p rz e d p rz e k a z a n ie m g o n o w e m u u ż y tk o w n ik o w i, z n a le z io no w p iw n ic y ta b lic ę . W m u r o w a n o ją n a je j p ie rw o tn e m ie js c e . N o w y u ż y tk o w n ik b u d y n k u k o s z a r, K ra k o w s k ie Z a k ła d y Z ie la rs k ie „H e rb a p o l” d b a ły o o to c z e n ie p o m n ik a , a n ie k tó rz y m ie s z k a ń c y W a d o w ic , z w ła s z c z a b u d y n k ó w u s y tu o w a n y c h n a p rz e c iw k o , d b a li o s a m p o m n ik . W d n ia c h ś w ią t n a ro d o w y c h o ra z w ro c z n ic e w o je n 1 w d n iu 1 lis to p a d a b a r d z o c z ę s to p rz e d p u s ty m c o k o łe m p ło n ę ły z n ic z e i le ż a ły
kw ia ty. W ta k im s ta n ie p o m n ik d o trw a ł d o 1 9 7 5 r.
Przym usow a banicja
W le c ie 1 9 7 5 r. w ła d z e s p o łe c z n o - p o lity c z n e p o d ję ły d e c y z ję o p rz e n ie s ie n iu p o m n ik a n a n ie u ż y w a n y c m e n ta rz w o js k o w y p o z a m ia s te m . R e la c je w ią ż ą te n fa k t z e z m ia n ą p o d z ia łu a d m in is tr a c y j n e g o k ra ju . W e d łu g n ie k tó ry c h re la n tó w p rz e z W a d o w ic e m ia ł p r z e je ż d ż a ć w y s o k ie j ra n g i d y g n ita r z ó w c z e s n e j s iły p r z e w o d n ie j n a r o d u , c z y li P o ls k ie j Z je d n o c z o n e j P a rtii R o b o tn ic z e j (n a jc z ę ś c ie j p o d a w a n e n a z w is k a to Ł u k a s z e w ic z lu b W r z a s z c z y k ) . M ia ł o n z o k n a p ę d z ą c e j lim u z y n y d o s trz e c s ą s ia d u ją c y z m ię d z y n a ro d o w ą d ro g ą p o n u ry i n a p e w n o w te d y n ie n a jle p ie j s ię p re z e n tu ją c y c o k ó ł i w y d a ć z a r z ą d z e n ie je g o lik w id a c ji. Ile w ty m p ra w d y n ie w ia d o m o . In n e re la c je p o d a ją , ż e d e c y z ję o p rz e n ie s ie n iu p o m n ik a p o d ją ł w iz y tu ją c y W a d o w ic e p e ł n o m o c n ik rz ą d u z a jm u ją c y s ię w ra m a c h re fo r m y a d m in is tr a c y jn e j w o je w ó d z tw e m b ie ls k im . M o ż liw e ,
P u sty c o k ó ł p o m n ik a Z zerw anym i n azw am i p ó l b ite w n y c h I2 p p i za m u ro w a n ą ta b lic ą - stan z ok. 1973 t:
że s ą to le g e n d y s tw o rz o n e d la u s p r a w ie d liw ie n ia ó w c z e s n y c h w ła d z lo k a ln y c h , k tó re d e c y z ję u s u n ię c ia p o m n ik a p o d ję ły i z re a liz o w a ły . W tz w . a k c ie e re k c y jn y m z 1 9 7 5 r. w y r a ź n ie s tw ie rd z o n o b o w ie m , ż e d e c y z ja p rz e n ie s ie n ia p o m n ik a b y ła w s p ó ln ą in ic ja ty w ą K o m ite tu M ie js k ie g o P Z P R , U rz ę d u M ie js k ie g o , J e d n o s tk i W o j s k o w e j i Z a rz ą d u O d d z ia łu Z w ią z k u B o jo w n ik ó w o W o ln o ś ć i D e m o k ra c ję . Ile p r a w d y j e s t w le g e n d z ie ? S a m a s p ra w a d e m o n ta ż u p o m n ik a ta k ż e o b ro s ła p o la ta c h w ie lo m a w ą tp liw o ś c ia m i. J e s z c z e w ro k u 1 9 8 1 , k ie d y „ S o lid a r n o ś ć ” p rz y g o to w y w a ła u ro c z y s to ś ć p rz y w ró c e n ia p o m n ik a w s ie d z ib ie ó w c z e s n e j D e le g a tu ry N S S Z „S ” R e g io n u P o d b e s k id z ie p rz y p la c u A rm ii C z e rw o n e j (o b e c n ie p l. J a n a P a w ła II) p o ja w ia ło s ię w ie lu ś w ia d k ó w p o d a ją c y c h in fo rm a c je m a ją c e p o m ó c w o d tw o rz e n iu lo s ó w o b e lis k u . W ie le z ty c h re la c ji z o s ta ło s p is a n y c h , a le p o w p ro w a d z e n iu s ta n u w o je n n e g o p rz e p a d ły w r a z z d o k u m e n ta c ją z w ią z k o w ą s k o n fis k o w a n ą p rz e z S łu ż b ę B e z p ie c z e ń s tw a .
D e m o n ta ż p o m n ik a p r z e p r o w a d z o n o je d n e g o d n ia . P o p r z e d z ił g o p o d o b n o d z iw n y w y p a d e k . N a le ż ą c y d o P o w ia to w e g o P rz e d s ię b io rs tw a G o s p o d a rk i K o m u n a ln e j s a m o c h ó d c ię ż a r o w y z je c h a ł z p a s a ru c h u i u d e rz y ł w c o k ó ł, u s z k a d z a ją c g o . U m o ż liw iło to w ła d z o m u z a s a d n ie n ie ro z b ió r k i p o m n ik a r z e k o m y m z a g r o ż e n ie m , ja k ie n a r u s z o n y o b e lis k s tw a r z a ł d la p r z e c h o d n ió w . Ó w c z e s n y d y r e k to r P G K iM m ia ł, z n o w u ż p o d o b n o , n a k a z a ć k ie ro w c y n a ru s z e n ie b u d o w li, z a k tó ry to c z y n o b ie c a ł m u p re m ię i d w ie b u te lk i w ó d k i. W re la c ja c h p a d ły k o n k re tn e n a z w i s k a , s e k re ta rz a , k tó ry b y ł p o m y s ło d a w c ą „w y p a d k u ” , re a liz u ją c y c h te d z ia ła n ia d y re k to r ó w i p ra c o w n ik ó w . S ę k w ty m , ż e d z is ia j n ie m o ż liw e je s t p o tw ie rd z e n ie w s z y s t kic h o p is y w a n y c h w y d a r z e ń . W ie lu z w y m ie n io n y c h w re la c ja c h lu d z i ju ż n ie ż y je . C i k tó rz y ż y ją b o ją s ię , c z y ra c z e j w s ty d z ą , s w o je g o u d z ia łu w ty c h n ie c h lu b n y c h d z ia ła n ia c h i n a te m a t u s u n ię c ia p o m n ik a ro z m a w ia ć n ie c h c ą , z re g u ły z a s ła n ia ją c s ię b ra k ie m p a m ię c i. Ż e n u ją c a to a m n e z ja , p o z o s ta w ia ją c a , c z y w r ę c z k re u ją c a k o le jn e lu ki, „b ia łe p la m y ” w n a jn o w s z e j h is to rii n a s z e g o re g io n u .
W e d łu g w ie lu re la c ji e le m e n ty p o m n ik a tra fiły p ie r w o tn ie d o b a z y P P G K iM na Z a s k a w iu . B y ć m o ż e p o z o s ta ły b y ta m lu b z o s ta ły z n is z c z o n e , g d y b y n ie p ro te s t k o m b a ta n tó w 12 p p i ich ro d z in . K ie d y w 1981 r. c z y n io n o s ta r a n ia o p rz y w ró c e n ie p o m n ik a n a je g o w ła ś c iw e m ie js c e , w ś r ó d re la c ji o u s u n ię c iu o b e lis k u b y ły i ta k ie , k tó re m ó w iły , ż e w ła d z e lic z y ły , iż z n ik n ię c ie p o m n ik a n ie z o s ta n ie d o s trz e ż o n e i g d y b y ta k b y ło , p o m n ik m ia ł b y ć z n is z c z o n y . J e d n a k je g o fra g m e n ty d o s trz e g li w b a z ie P G K iM m ie s z k a ń c y J a ro s z o w ie , d a w n i ż o łn ie rz e 1 2 p p (p o d a w a n o n a z w i s k a C h o le w a i Ł o p a ta ) i p o w ia d o m ili k o le g ó w k o m b a ta n tó w g d z ie z n a jd u je s ię p u łk o w a re lik w ia . P o p ro te s ta c h ś r o d o w is k a k o m b a ta n c k ie g o p o m n ik s ta n ą ł na c m e n ta rz u w o js k o w y m . W ty m m ie js c u z a u w a ż y ć trz e b a k o le jn ą n ie ś c is ło ś ć , lu b b ra k in fo rm a c ji o lo s a c h p o m n ik a . S p rz e c z n e re la c je p o d a ją b o w ie m , ż e p o m n ik p rz e le ż a ł n a Z a s k a w iu o d k ilk u d n i d o p ra w ie ro ku . O k ilk u d n io w e j p rz e rw ie w d z ie ja c h p o m n ik a m o g ą ś w ia d c z y ć ta k ż e d w ie d a ty n a tz w . a k c ie e re k c y jn y m z 1 9 7 5 r., 1 0 i 2 0 lip c a , o c z y w i ś c ie p o d w a r u n k ie m , ż e n ie w y s t ą p ił z w y k ły b łą d m a s z y n o w y , tz w . lite r ó w k a w te k ś c ie . W p re a m b u le a k tu n a p is a n o b o w ie m : „ D z ia ło s ię to w W a d o w ic a c h d n ia
10 lip c a 1 9 7 5 r.” n a to m ia s t z a k o ń c z o n o d o k u m e n t s ło w a m i „S p o r z ą d z o n o w W a d o w ic a c h d n ia 2 0 lip c a 1 9 7 5 r. w o b e c n o ś c i w y ż e j w y m ie n io n y c h u c z e s tn ik ó w i z ło ż o n o te n a k t o g o d z . 1 5 .0 0 w r a z z m o n e ta m i o w a rto ś c i 1 g ro s z , 5 g r., 1 0 g r., 2 0 gr., 5 0 g r., 1 zlo ty, 2 zi., 5 zi.. 10 zi., w p o m n ik u w p u s z c e m o s ię ż n e j z a ta b lic ą ."
P ra c e n a d p rz e n ie s ie n ie m p o m n ik a n a c m e n ta rz w o js k o w y w y k o n y w a li n a k o s z t m ia s ta p ra c o w n ic y P o w ia to w e g o P rz e d s ię b io rs tw a G o s p o d a rk i K o m u n a ln e j i M ie s z k a n io w e j w W a d o w ic a c h , W a d o w ic k ie g o P rz e d s ię b io rs tw a B u d o w la n e g o i P rz e d s ię b io r s tw a B u d o w n ic tw a K o m u n a ln e g o , a k o o r d y n o w a li je i n a d z o r o w a li a rty ś c i rz e ź b ia r z e i k a m ie n ia rz e z B u g a ja k o ło K a lw a r ii Z e b r z y d o w s k ie j, J a n i S ta n is ła w K u rd z ie lo w ie . N a d z ó r n a d c a ło ś c ią p rz e d s ię w z ię c ia s p ra w o w a ł d y re k to r P P G K iM , K a z im ie rz R u ła , ró w n o c z e ś n ie p re z e s w a d o w ic k ie g o Z B o W iD - u . P o u s y tu o w a n iu p o m n ik a n a c m e n ta rz u w o js k o w y m s ta ł s ię o n n ie d o s tę p n y d la m ie s z k a ń c ó w W a d o w ic . C m e n ta rz o tw a r ty b y ł b o w ie m ty lk o w ro c z n ic e w y b u c h u II w o jn y ś w ia to w e j c z y li 1 w rz e ś n ia , z a ję c ia (tz w .„w y z w o le n ia ” ) W a d o w ic p rz e z A rm ię R a d z ie c k ą w 1 9 4 5 r. c z y li 2 6 s ty c z n ia , w ś w ię to L u d o w e g o W o js k a P o ls k ie g o 12 p a ź d z ie rn ik a i w d z ie ń W s z y s tk ic h Ś w ię ty c h , m y ln ie n a z y w a n y w la ta c h P R L -u Ś w ię te m Z m a rły c h , c z y li 1 lis to p a d a . H is to rię o b e lis k u z a k ła m a n o . W w y d a n y m w ta m ty c h la ta c h s ta ra n ie m R a d y O c h r o n y P o m n ik ó w W a lk i i M ę c z e ń s tw a „P rz e w o d n ik u p o u p a m ię tn io n y c h m ie js c a c h w a lk i m ę c z e ń s tw a - la ta w o jn y 1 9 3 9 -1 9 4 5 " w h a ś le W a d o w ic e w p is a n o in fo rm a c ję „ P o m n ik i m o g iły ż o łn ie r z y W P " p o d a ją c , że p o c h o w a n o n a c m e n ta rz u 1 5 6 p o le g ły c h ż o łn ie r z y A rm ii „K ra k ó w " i w z n ie s io n o im p o m n ik . O b o k z a m ie s z c z o n o ilu s tra c ję p rz e d s ta w ia ją c ą c o k ó ł p o m n ik a p o le g ły c h w la ta c h 1 9 1 8 - 1 9 2 0 ż o łn ie r z y 1 2 p p.
P r o te s t a ż d o s k u tk u
W la ta c h 1 9 7 5 -1 9 8 0 b y li ż o łn ie rz e 12 p p p o d e jm o w a li k ilk a k ro tn e p ró b y n a k ło n ie n ia w ła d z W a d o w ic d o z m ia n y p o p rz e d n ie j d e c y z ji i p rz y w ró c e n ia p o m n ik a n a d a w n e m ie js c e . P ie rw s z e p ro te s ty p rz y g o to w y w a li k o m b a ta n c i p u łk u m .in . w m ie s z k a n iu w d o w y p o m a jo rz e 1 2 p p M a rii S iw c o w e j, p rz y ul. S ie n k ie w ic z a 1 5. Z o s ta ły o n e p rz e k a z a n e n a rę c e ó w c z e s n y c h w ła d z w a d o w ic k ie g o Z B o W iD -u , a le n ie d o c z e k a ły s ię ż a d n e j re a k c ji. P o c ic h u n ie k tó rz y p ro m in e n c i d o r a d z a li „ d w u n a s ta k o m ” re z y g n a c ję z ty c h d z ia ła ń i c z ę ś ć s p o ś ró d n ie m ło d y c h ju ż w te d y w e te r a n ó w w y c o fa ła s ię z u c z e s tn ic tw a w d a ls z e j a k c ji. K o le jn ą p ró b ę p rz y w ró c e n ia p o m n ik a p o d ję ło ś ro d o w is k o p u łk o w e w s ie rp n iu 1 9 7 8 r., k ie d y k o m b a ta n c i s k ie ro w a li p i s m a d o Z a rz ą d u G łó w n e g o Z B o W iD i M in is tra d o s p ra w K o m b a ta n tó w . N ie d o c z e k a ły s ię o n e o d p o w ie d z i. P o ra z o s ta tn i „d w u n a s ta c y " p o d ję li d z ia ła n ia w ro k p ó ź n ie j, w s ie rp n iu 1 9 7 9 r. N a p is m o s k ie ro w a n e d o w ła d z a d m in is tr a c y jn y c h W a d o w ic p o s tu lu ją c e p rz y w ró c e n ie p o m n ik a n a d a w n e m ie js c e , n a c z e ln ik m ia s ta i g m in y o d p o w ie d z ia ł: „ ( ...) u p r z e jm ie in fo rm u ję , iż je s t to n ie m o ż liw e d o re a liz a c ji. W ro k u 1 9 7 3 - n a s k u te k p o s tu la tó w s p o łe c z e ń s tw a m ia s ta W a d o w ic e - p o m n ik te n z o s ta ł p rz e n ie s io n y n a C m e n ta rz W o jsko w y. O b ie k t te n b y ł z a n ie d b a n y i u le g a ł s to p n io w e m u z n is z c z e n iu . A k tu a ln ie p o m n ik j e s t o d p o w ie d n io z a b e z p ie c z o n y p r z e d z n is z c z e n ie m i j e s t s p r a w o w a n a n a d n im w ła ś c iw a o p ie k a ." N a c z e ln ik w ro z m o w ie s u g e ro w a ł k ie ru ją c e m u p ra c a m i ś ro d o w is k a p u łk o w e g o k a p ita n o w i J a n o w i M ro z o w i. a b y „d w u n a s ta c y ” p rz e n ie ś li i w y r e m o n to w a li p o m n ik z w ła s n y c h p ie n ię d z y ,
78
H I S T O R I A
c o z o s ta ło p rz y ję te ja k o z ło ś liw a s z y k a n a . „T r u d n o p r z e c ie ż w y m a g a ć , a b y ż y ją c y e m e r y c i i in w a lid z i w o je n n i 12 p p m ie li ło ż y ć n a r e m o n t p o m n ik a " - z a n o to w a ł w s w e j re la c ji k p t. J a n M ró z .
W a rto w ty m m ie js c u z w r ó c ić u w a g ę na d w ie s p ra w y . P ie rw s z a to w y s tę p o w a n ie ś ro d o w is k a b y ły c h ż o łn ie r z y 1 2 p p z p ro te s ta m i w m ie s ią c u s ie rp n iu . Z re g u ły b o w ie m p ro te s ty b y ły p o k ło s ie m k o le jn y c h z ja z d ó w w e te r a n ó w fo r m a c ji w p ie r w s z y c h d n ia c h s ie rp n ia , w ro c z n ic ę b itw y p o d L e s z n io w e m i Ś w ię ta P u łk o w e g o , p rz y p a d a ją c ą w d n iu 1 s ie rp n ia . D ru g a s p ra w a , to d a ta u s u n ię c ia p o m n ik a p o d a n a w o d p o w ie d z i. C z y ż b y p o m n ik fa k ty c z n ie u s u n ię to z n a c z n ie w c z e ś n ie j n iż w lip cu 1 9 7 5 r., n a p rz y k ła d w ro k u 1 9 7 4 i p rz e le ż a ł o n w b a z ie P P G K rok, ta k ja k p o d a ją to n ie k tó re re la c je ? A m o ż e to k o le jn y b łą d lite ro w y , g m a tw a ją c y i ta k tru d n ą d o ro z- p lą ta n ia h is to r ię o b e lis k u ?
J a k w id a ć z o s ta tn ie j o d p o w ie d z i n a c z e ln ik a m ia s ta i g m in y , w s z y s tk ie p ro te s ty k o m b a ta n tó w z a k o ń c z y ły s ię fia s k ie m .
N a d z ie ja r a z je s z c z e
N a d z ie ję n a z m ia n ę n ie u s tę p liw e g o s ta n o w is k a w ła d z p rz y n io s ła ro d z ą c a s ię „ S o lid a r n o ś ć 1'. P o s tu la t p rz y w r ó c e n ia p o m n ik a p o ja w ił s ię w ś r ó d 2 9 p o s tu la tó w s k ie ro w a n y c h d o w a d o w ic k ic h w ła d z je s ie n ią 1 9 8 0 r. W o b e c b ra k u o d p o w ie d z i na w ię k s z o ś ć w n io s k ó w z g ło s z o n y c h p rz e z n o w y z w ią z e k , d o s z ło 2 0 g ru d n ia 1 9 8 0 r. d o w ie lo g o d z in n e g o s p o tk a n ia M ie js k ie j K o m is ji K o o r d y n a c y jn e j N ie z a le ż n e g o S a m o r z ą d n e g o Z w ią z k u Z a w o d o w e g o „S o lid a r n o ś ć ” z p r z e d s ta w ic ie la m i w ła d z a d m in is tr a c y jn y c h w w a d o w ic k im U r z ę d z ie M ie js k im . R e p r e z e n ta n c i „S o lid a r n o ś c i” z a rz u c ili w ła d z o m a d m in i
s tra c y jn y m o k ła m y w a n ie i le k c e w a ż e n ie s p o łe c z e ń s t w a i s ło w n y p in g -p o n g , b ę d ą c y g rą n a zw ło k ę , a b y ty lk o n ie re a li z o w a ć p o s tu la tó w . S w o ją o d m o w ę z r e a liz o w a n ia p o s tu la tu p r z y w r ó c e n ia p o m n ik a n a m ie js c e p rz e d d a w n y m i k o s z a ra m i ó w c z e s n e w a d o w ic k ie w ła d z e u z a s a d n ia ły k o n ie c z n o ś c ią k o n s u lta c ji z w ła d z a m i w y ż s z e g o s z c z e b la , c z y li w o je w o d ą b ie ls k im .
W k w ie tn iu 1 9 8 1 r. M K K w y s to s o w a ła a p e l d o k o m is ji
z a k ła d o w y c h i z a łó g z a k ła d ó w p ra c y o p o m o c fin a n s o w ą o ra z d e k la ro w a n ie p o m o c y rz e c z o w e j w p rz y w ró c e n iu p o m n ik a . 3 m a ja 1981 r. p o m s z y ś w ię te j z a O jc z y zn ę , o d p ra w io n e j w k o ś c ie le p a ra fia ln y m O fia r o w a n ia N M P , s p rz e d ś w ią ty n i w y r u s z y ł k ilk u s e to s o b o w y p o c h ó d , k tó ry p rz e s z e d ł n a c m e n ta rz w o js k o w y . T a m k ró tk o p rz e m ó w ił p rz e w o d n ic z ą c y M K K „S o lid a rn o ś ć ", J ó z e f Z e m a n 2 k tó ry o ś w ia d c z y ł, że m im o o p o ru w ła d z p o m n ik d o 11 lis to p a d a , c z y li ro c z n ic y o d z y s k a n ia n ie p o d le g ło
C o k ó l Pom nika z leżącą w m iejscu zniszczonej rzeźby ż o łn ie rza czapką o fice rską na cm entarzu w ojskow ym - 3 .0 5 .1 9 8 1 r.
ści z o s ta n ie p rz y w ró c o n y n a d a w n e m ie js c e p rz e d k o s z a ra m i. N a p o m n ik u , w m ie j s c u g d z ie p ie rw o tn ie s ta ła rz e ź b a ż o łn ie rz a , p o ło ż o n o p rz e d w o je n n ą c z a p k ę o fic e ra p ie c h o ty z o z n a k a m i s to p n ia k a p ita n a , p rz y n ie s io n ą p rz e z M ic h a ła C ie le b o n a 3. K ie d y s k ła d a n o kw ia ty, d w ie s k ro m n e w ią z a n k i s p o c z ę ły w ła ś n ie o b o k te j c z a p k i.
M K K N S Z Z „S " n a w ią z a ła w s p ó łp r a c ę z c z ę ś c ią w ła d z T o w a rz y s tw a M iło ś n i k ó w Z ie m i W a d o w ic k ie j. W z w ią z k u z ty m , że M K K n ie m ia ła o s o b o w o ś c i p ra w n e j, a w ię c m o ż liw o ś c i z a ło ż e n ia k o n ta b a n k o w e g o , u s ta lo n o , ż e k o n ta d la w p ła t o s ó b i in s ty tu c ji n a c e l o d b u d o w y p o m n ik a u ż y c z y T M Z W . W p ła ty m ia ły w p ły w a ć n a k o n to T o w a rz y s tw a z d o p is k ie m „N a P o m n ik ". P ie n ią d z e n a o d b u d o w ę p o m n ik a m o ż n a b y ło ta k ż e s k ła d a ć d o s p e c ja ln e j s k a rb o n k i i k a s e ty w s ie d z ib ie D e le g a tu ry N S Z Z „S ".
Czas kon cepcji i decyzji
W m ię d z y c z a s ie , o d 1 lip c a 1981 r. z m ie n iły s ię s tru k tu ry N S Z Z „ S ” w W a d o w i c a c h . W z w ią z k u z ro z g ra n ic z e n ie m p o s z c z e g ó ln y c h re g io n ó w z w ią z k u i u s ta le n ie m , ż e W a d o w ic e w e jd ą w s tr u k tu r y P o d b e s k id z ia , w m ie js c e M K K p o w s ta ła D e le g a tu r a N S Z Z „ S ” R e g io n P o d b e s k id z ie , k tó r e j p rz e w o d n ic z ą c y m z o s ta ł A n d rz e j N o w a k o w s k i4. P o n ie w a ż n a p rz y s tą p ie n ie d o z w ią z k o w y c h s tru k tu r P o d b e s k id z ia n ie z g o d z iły s ię k o m is je z a k ła d o w e o ś w ia ty i s łu ż b y z d ro w ia , k tó re p o s ta n o w iły p o z o s ta ć w R e g io n ie M a ło p o ls k a , w W a d o w ic a c h d z ia ła ły ta k ż e s tru k tu ry te g o re g io n u . K o o rd y n a to r e m ty c h k o m is ji p o z o s ta ł J ó z e f Z e m a n . M im o ró ż n ic w fo r m a ln e j p r z y n a le ż n o ś c i z w ią z k o w e j w s p ó łp r a c a p o m ię d z y p o s z c z e g ó ln y m i k o m is ja m i d z ia ła ją c y m i w z a k ła d a c h i in s ty tu c ja c h W a d o w ic u k ła d a ła s ię d o b rz e . G łó w n y c ię ż a r p ilo to w a n ia s p ra w y p r z y w ró c e n ia p o m n ik a s p o c z y w a ł je d n a k na s tru k tu ra c h M a ło p o ls k i.
T y m c z a s e m je s z c z e w le c ie 1981 r. s p ra w a p rz y w ró c e n ia p o m n ik a b u d z iła s p rz e c iw w a d o w ic k ic h w ła d z s p o łe c z n o - a d m in is tra c y jn y c h . W s ie rp n iu n a p o s ie d z e n iu M ie js k o -G m in n e g o K o m ite tu F ro n tu J e d n o ś c i N a ro d u w y r a ż a n o w ie le w ą tp liw o ś c i w te j s p ra w ie . W ty m c z a s ie p rz e d s ta w ic ie le w ła d z , k tó r z y d o m in o w a li ta k ż e w e w ła d z a c h T M Z W s ta r a li s ię la n s o w a ć te z ę , ż e s k o r o b u d y n e k d a w n y c h k o s z a r z m ie n ił p rz e z n a c z e n ie a c z ę ś ć p la c u p rz e d n im z a m ie n io n o n a p a rk in g , n a js łu s z n ie js z y m b ę d z ie w y r e m o n to w a n ie p o m n ik a ta m , g d z ie s to i, c z y li n a c m e n ta rz u w o js k o w y m . To ro z w ią z a n ie m ia ło ta k ż e z m in im a liz o w a ć k o s z ty . U s iło w a n o d o te j te z y p rz e k o n a ć ró w n ie ż p rz e d s ta w ic ie li k o m is ji z a k ła d o w y c h N S Z Z „S ". W e fe k c ie w n ie k tó ry c h z a k ła d a c h p ro w a d z o n o w r ę c z s o n d a ż e w ś ró d c z ło n k ó w z w ią z k u , z a k tó r ą k o n c e p c ją s ię o p o w ia d a ją . Z d e c y d o w a n a w ię k s z o ś ć z w ią z k o w c ó w p o p a rła p ro je k t c a łk o w ite j re n o w a c ji p o m n ik a z p rz y w ró c e n ie m g o n a p o p rz e d n ie m ie js c e . A rg u m e n t o k o s z ta c h z b ija n o p rz y ty m k o n tra rg u m e n te m , ż e p o p rz y ję c iu k o n c e p c ji c a łk o w ite j re s ta u ra c ji i p rz e n ie s ie n ia o b e lis k u n a k o n to w p ły n ie w ię c e j p ie n ię d z y , n iż p rz y w a ria n c ie m in im a ln y m . P o d k o n ie c w r z e ś n ia 1981 r. d o W a d o w ic p rz y je c h a ł d y re k to r w y d z ia łu k u ltu ry i s z tu k i U rz ę d u W o je w ó d z k ie g o w B ie ls k u - B ia łe j, T a d e u s z T rę b a c z . T o w a rz y s z y ł m u n ie z n a n y z n a z w is k a m a jo r W P , re p re z e n tu ją c y p o d o b n o W o je w ó d z k i K o m ite t O c h r o n y P o m n ik ó w W a lk i i M ę c z e ń s tw a . P o d c z a s w iz ji w te re n ie , c z y li n a c m e n ta rz u w o js k o w y m o ra z p rz e d k o s z a ra m i s tw ie rd z ili o n i, ż e z e w z g lę d u n a k o n ie c z
80
H I S T O R I A
n o ś ć w ie lu u z g o d n ie ń o ra z s k o m p lik o w a n ie p ra c s p ra w a p r z y w ró c e n ia p o m n ik a m o ż e p o trw a ć o k o ło d w a la ta , a n a w e t d łu ż e j. Te u s ta le n ia b y ły g łó w n y m i a rg u m e n ta m i w d n iu 12 p a ź d z ie rn ik a , p o d c z a s s p o tk a n ia p rz e d s ta w ic ie li „ S o lid a r n o ś c i” i w a d o w ic k ic h w ła d z a d m in is tra c y jn y c h z w o je w o d ą b ie ls k im , S ta n is ła w e m Ł u c z - k ie w ic z e m . S p o tk a n ie o d b y ło s ię w s a li s e s y jn e j w a d o w ic k ie g o U r z ę d u M ia s ta i G m in y, ja k o c z ę ś ć w y ja z d o w e g o p o s ie d z e n ia W K O P W iM . W tra k c ie s p o tk a n ia z g ło s z o n o k ilk a ro z b ie ż n y c h k o n c e p c ji re s ta u ra c ji p o m n ik a . P rz e d s ta w ic ie le d y re k c ji „H e r b a p o lu ” o ra z k o m e n d a n t z a w o d o w e j s tra ż y p o ż a rn e j s tw ie rd z ili, ż e p rz y w ró c e n ie p o m n ik a n a d a w n e m ie js c e , p rz e d g łó w n ą b ra m ą w ja z d o w ą d o k o s z a r, u z n a w a n ą z a d ro g ę e w a k u a c y jn ą z b u d y n k u , u n ie m o ż liw i p ro w a d z e n ie e w e n tu a ln e j a k c ji ra to w n ic z e j w z a k ła d z ie o w y s o k im s to p n iu z a g ro ż e n ia p o ż a ro w e g o . W z w ią z k u z ty m s u g e ro w a n o , a b y p o m n ik p o z o s ta w ić n a c m e n ta rz u w o js k o w y m . W to k u d y s k u s ji p a d ły ta k ż e w n io s k i o p o s ta w ie n ie p o m n ik a z tyłu , z a k o s z a ra m i, lu b z b o ku , p o m ię d z y b lo k a m i o s ie d la M ik o ła ja K o p e rn ik a . W ic e p rz e w o d n ic z ą c y T M Z W , R a fa ł T a tk a u w z g lę d n ia ją c z a s trz e ż e n ia s tra ż y p o ż a rn e j z g ło s ił w n io s e k , a b y p o m n ik p rz y w ró c ić p rz e d b u d y n e k ko sza r, a le o k o ło 2 5 -3 0 m e tró w w le w o lu b w p ra w o o d b ra m y, ta k b y n ie p rz e s z k a d z a ł w p rz y p a d k u e w e n tu a ln e j e w a k u a c ji z a k ła d u .
K o n c e p c ji p rz y w ró c e n ia p o m n ik a n a d a w n e m ie js c e b ro n ił J ó z e f Z e m a n w s p ie ra n y p rz e z p rz e d s ta w ic ie la Z a rz ą d u R e g io n u M a ło p o ls k a , P io tra M a rię B o ro n ia . P o o b e jrz e n iu s to ją c e g o n a c m e n ta rz u o b e lis k u z e b ra n i p rz e je c h a li p rz e d ko s z a ry . D o s ta r c z o n e p r z e z M ic h a ła C ie le b o n a a r c h iw a ln e z d ję c ia , p o k a z u ją c e p o m n ik w c h w ili je g o o d s ło n ię c ia , o ra z z a g o s p o d a r o w a n ie p r z e s tr z e n n e o k o lic k o s z a r w o k re s ie m ię d z y w o je n n y m p o z w o liły z w o le n n ik o m p rz y w ró c e n ia p o m n ik a n a z w r ó c e n ie u w a g i w o je w o d y , iż p o m n ik s ta n o w ił is to tn y i a tr a k c y jn y e le m e n t z a g o s p o d a ro w a n ia p rz e s tr z e n n e g o . S a m w o je w o d a z w r ó c ił u w a g ę n a z a b y tk o w ą , a le z n is z c z o n ą b ra m ę d a w n y c h k o s z a r, p o r ó w n u ją c je j z a c h o w a n e d e ta le z fra g m e n ta m i w id o c z n y m i n a fo to g r a fia c h . P rz e d s ta w ic ie le „ S o lid a r n o ś c i" s tw ie rd z ili, ż e w p rz y p a d k u p rz y w ró c e n ia p o m n ik a p la n o w a n y je s t ta k ż e re m o n t b ra m y.
P o k ró tk ie j d y s k u s ji w o je w o d a p o in fo r m o w a ł z e b r a n y c h , ż e p o z y ty w n ie o p in iu je p rz y w ró c e n ie p o m n ik a n a d a w n e m ie js c e i o d tw o rz e n ie rz e ź b y p o s ta c i ż o łn ie rza . Z a s tr z e g ł je d y n ie , ż e z e w z g lę d u n a p o s z e rz e n ie u lic y i p rz e s u n ię c ie c h o d n i ka, p o m n ik m u s i b y ć c o fn ię ty o k o ło 1 m e tra w ty ł, ta k a b y je g o p o d s ta w a n ie z w ę ż a ła tra k tu d la p ie s z y c h . P rz e d s ta w ic ie le „ S o lid a r n o ś c i” w y ra z ili z g o d ę n a to z a s tr z e ż e n ie .
Po m n ik p ow raca
N a p o d s ta w ie te j d e c y z ji w o je w o d y , b ę d ą c a u r z ę d o w ą s tr u k tu r ą N S Z Z „ S ” w W a d o w ic a c h D e le g a tu r a R e g io n u P o d b e s k id z ie w y s tą p iła z w n io s k ie m i u z y s k a ła p o z w o le n ie a r c h ite k ta w o je w ó d z k ie g o n a r o z p o c z ę c ie p ra c re k o n s tr u k c y j n y c h . O k a z a ło s ię p rz y te j o k a z ji, ż e d e c y z ja o p rz e n ie s ie n iu p o m n ik a w ro k u 1 9 7 5 z a p a d ła w s p o s ó b n ie fo rm a ln y i n ie z o s ta ła n ig d y p ra w n ie u s a n k c jo n o w a n a .
R ó w n o c z e ś n ie p o w o ła n o K o m ite t O rg a n iz a c y jn y u ro c z y s to ś c i p o n o w n e g o o d s ło n ię c ia i p o ś w ię c e n ia p o m n ik a . W je g o s k ła d o b o k p rz e d s ta w ic ie li z w ią z k u w e s z li re p re z e n ta n c i T M Z W i k o m b a ta n c i 12 p p. J u ż 1 6 p a ź d z ie rn ik a 1981 r. w D e le g a tu rz e „S o lid a rn o ś c i" s p is a n o p ro to k ó ł u s ta le ń , w k tó ry m z a ry s o w a n o w s tę p n y p la n d z ia ła ń
i w y z n a c z o n o o s o b y o d p o w ie d z ia ln e z a ich re a liz a c ję . K a z im ie rz M a lc z y k z o b o w ią z a ł s ię d o z a ła tw ie n ia d o k o ń c a m ie s ią c a d o k u m e n ta c ji te c h n ic z n o -p ra w n e j. W ty m s a m y m c z a s ie J ó z e f „P io tre k " P o la k z o b o w ią z a ł s ię w y k o n a ć fu n d a m e n t p o d p o m n ik, w e d łu g w s k a z a ń K. M a lc z y k a . T a k ż e d o k o ń c a p a ź d z ie rn ik a F ra n c is z e k S u k - n a ro w s k i z o b o w ią z a ł s ię o d re s ta u ro w a ć u m ę w ie ń c z ą c ą c o k ó ł o b e lis k u . W ty m ce lu w d n iu 2 0 p a ź d z ie rn ik a o g o d z in ie 9 .0 0 J . P o la k m ia ł d o s ta rc z y ć d ź w ig , a J e rz y S tu d n ic k i p o d n o ś n ik i lin ę n a c m e n ta rz w o js k o w y . Z a d e m o n ta ż g ó rn e j c z ę ś c i p o m n i k a o d p o w ie d z ia ln y z o s ta ł w s p ó ln ie z F. S u k n a ro w s k im J. Z e m a n .
W d n iu 3 lis to p a d a J a n K u rd z ie l m ia ł p rz y s tą p ić d o d e m o n ta ż u c o k o łu p o m n ik a . Z a s ila n ia w e n e rg ię e le k tr y c z n ą d la w y k o n a n ia ty c h p ra c m ia ł d o p iln o w a ć J e rz y S tu d n ic k i, n a to m ia s t z a d a n ie m D e le g a tu ry b y ło z a p e w n ie n ie w m ia rę p o s tę p u p ra c d z ie s ię c io to n o w e g o d ź w ig u i s a m o c h o d u c ię ż a r o w e g o m a rk i k ra z , d o p rz e w o z u e le m e n tó w p o m n ik a . U s ta lo n o ta k ż e , ż e ro z lic z e n ia fin a n s o w e b ę d ą u re g u lo w a n e p rz e z D e le g a tu r ę w te r m in ie d o s ie d m iu d n i p o z a k o ń c z e n iu p ra c z w ią z a n y c h z p rz e n ie s ie n ie m p o m n ik a . Z a k o o rd y n a c ję w s z y s tk ic h d z ia ła ń o d p o w ie d z ia ln y b y ł J. Z e m a n .
W s k ła d z ie K o m ite tu O rg a n iz a c y jn e g o p rz e n ie s ie n ia p o m n ik a z n a le ź li s ię ró w n ie ż z n a n y w a d o w ic k i k a m ie n ia rz A n d rz e j B ra ń k a i o d p o w ie d z ia ln y z a k o n ta k ty z k o ś c io łe m i p rz y g o to w a n ie m s z y ś w ię te j K a z im ie rz L ic h w ia rs k i, a ta k ż e Z b ig n ie w J u rc z a k , k tó ry o d p o w ia d a ł z a w s p ó łp r a c ę z T M Z W o ra z a k c ję in fo rm a c y jn o -p ro p a - g a n d o w ą . W te j d z ia ła ln o ś c i w s p o m a g a ł g o J e rz y A d a m J a g la rz 5. P rz y g o to w a n ie s c e n a riu s z a u ro c z y s to ś c i w z ią ł n a s ie b ie J. Z e m a n . W s p a rc ia u d z ie lił m u P.M . B o ro ń z Z R M a ło p o ls k a N S Z Z „S o lid a r n o ś ć ” . W ty m z a k re s ie z J. Z e m a n e m w s p ó łp r a c o w a ł ta k ż e M . C ie le b o n , w ie lo k r o tn ie je ż d ż ą c y d o Z R i d o p u łk o w n ik a J ó z e fa H e rz o g a w K ra k o w ie o ra z d o g e n e ra ła M ie c z y s ła w a B o r u ty -S p ie c h o w ic z a w Z a k o p a n e m w c e lu u s ta le n ia lis ty g o ś c i u ro c z y s to ś c i i s z c z e g ó łó w s c e n a riu s z a . P ra c e p rz y d e m o n ta ż u p o m n ik a p rz e b ie g a ły w re k o rd o w y m te m p ie , m im o n ie s p rz y ja ją c y c h w a ru n k ó w a tm o s fe ry c z n y c h . F. S u k n a ro w s k i o p r ó c z re n o w a c ji z w ie ń c z e n ia p o m n ik a p o d ją ł s ię ta k ż e o d tw o rz e n ia p o s ta c i ż o łn ie rz a . U s ta lo n o , ż e je g o łą c z n e h o n o r a r iu m z a te p ra c e w y n ie s ie 8 0 ty s ię c y z ło ty c h . Do w e ry fik a c ji u s ta le ń i k o n s u lta c ji p rz y o d tw a rz a n iu rz e ź b y p o s łu ż y ła d o s ta rc z o n a p rz e z M . C ie - le b o n a d o k u m e n ta c ja fo to g r a fic z n a , p rz e d s ta w ia ją c a p o m n ik w o k re s ie m ię d z y w o je n n y m . W p ra c e p rz y p rz e n o s z e n iu p o m n ik a s z c z e g ó ln ie z a a n g a ż o w a li s ię p rz e d s ta w ic ie le z a łó g W a d o w ic k ie g o P r z e d s ię b io r s tw a B u d o w la n e g o (m .in . w y k o n a n ie f u n d a m e n t u p o d p o m n ik ) , F a b r y k i E le m e n tó w O b r a b ia rk o w y c h , P rz e d s ię b io r M o m e n t o d s ło n ię c ia p o m n ik a p o je g o p rz y w ró c e n ia J5.JJ.1981 r. O d s ła n ia k p i. Jan M róz. na p ierw szym p la n ie ppor. M ie czysła w Walczyński, >v g łę b i członkow ie K o m ite tu O rg a n iz a c y jn e g o i K o m b a ta n c i.
s tw a G o s p o d a rk i K o m u n a ln e j i M ie s z k a n io w e j, P rz e d s ię b io rs tw a K o m u n ik a c ji S a m o c h o d o w e j i Z a k ła d u M a s z y n B u d o w la n y c h „ B u m a r Ł a b ę d y ” , k tó re g o p ra c o w n i c y z in ic ja ty w y S ta n is ła w a S a n o c k ie g o (c z ło n e k Z R P o d b e s k id z ie N S Z Z „S ” i s z e f w a d o w ic k ie j D e le g a tu r y z w ią z k u p o A . N o w a k o w s k im ) i K a z im ie rz a „W o jtk a " G a łu s z k i w y r e m o n to w a li b ra m ę k o s z a r, u z u p e łn ia ją c b ra k u ją c e e le m e n ty . W tra k c ie p ra c p o d ję to d e c y z ję o u z u p e łn ie n iu p o m n ik a n a z w a m i p ó l b ite w n y c h 1 2 p p . P o n ie w a ż je d n a n a z w a b y ła n ie u s ta lo n a , z a d e c y d o w a n o , ż e z a m ia s t s z e ś c iu , ty m c z a s o w o n a p o m n ik u z n a jd ą s ię c z te r y n a z w y , te k tó re w id n ie ją na s z ta n d a rz e p u łk u i c o d o k tó ry c h n ie b y ło w ą tp liw o ś c i, ż e n a p o m n ik u p rz e d w o jn ą b yły. L ite ry z b rą z u w y k o n a ła p ry w a tn a p ra c o w n ia z ło tn ic z a z e S k a w in y . P o n ie w a ż w c z e ś n ie j fo r m a ln ie n ie u z g o d n io n o te j s p ra w y w a d o w ic k ie w ła d z e p a r ty jn e n a ty c h m ia s t p o d ję ły k o n tra k c ję i s p o w o d o w a ły te le fo n ic z n ą in te r w e n c ję w o je w o d y S. Ł u c z k ie w ic z a w D e le g a tu rz e i u J. Z e m a n a . M im o b u rz liw e j d y s k u s ji n a p is y p o z o s ta ły . Z ty łu c o k o łu p o s ta n o w io n o u m ie ś c ić w y k o n a n y ta k ż e z m e ta lo w y c h lite r n a p is : „P rz y w ró c o n o /s p o łe c z e ń s tw u W a d o w ic - lis to p a d 1981 r/S o lid a rn o ś ć ".
T e rm in o d s ło n ię c ia p o m n ik a w y z n a c z o n o n a n ie d z ie lę 15 lis to p a d a . Tę d a tę w y b ra n o z d w ó c h w z g lę d ó w fo rm a ln y c h . D la te g o , ż e w d n iu 11 lis to p a d a w w ie lu m ie j s c o w o ś c ia c h , a p rz e d e w s z y s tk im w K ra k o w ie o d b y w a ły s ię ró ż n e u ro c z y s to ś c i p a trio ty c z n e i u d z ia ł w ie lu g o ś c i n ie b y łb y m o żliw y, a ta k ż e z b a rd z ie j p ro z a ic z n e j p rz y c zyn y, ż e 11 lis to p a d a w y p a d a ł w d n iu p o w s z e d n im , a w la ta c h P R L -u n ie b y ł o b c h o d z o n y ja k o ś w ię to , n ie b y ł w ię c d n ie m w o ln y m od p ra cy.
W p rz e d d z ie ń u ro c z y s to ś c i p o m n ik b y ł z m o n to w a n y i w s z y s tk o b y ło g o to w e do o d s ło n ię c ia . J e d n a k a tm o s fe r a w W a d o w ic a c h w ta m ty c h d n ia c h b y ła z je d n e j s tro n y p o d n io s ła , a z d ru g ie j n a p ię ta . Z a u s z n ic y w ła d z y lu d o w e j, s z c z e g ó ln ie c z ło n k o w ie O c h o tn ic z e j R e z e r w y M ilic ji O b y w a te ls k ie j, r o z p u s z c z a li p lo tk i, ż e w n o c p o p rz e d z a ją c ą u ro c z y s to ś ć o d s ło n ię c ia p o m n ik a , o b e lis k z o s ta n ie z b u rz o n y , a p rz y n a jm n ie j z b e s z c z e s z c z o n y i d o c e re m o n ii n ie d o jd z ie . P rz e z c a łą n o c c z ło n k o w ie K o m ite tu O rg a n iz a c y jn e g o o ra z z a k ła d o w y c h k o m is ji „S o lid a r n o ś c i” c z u w a li p rz e d p o m n ik ie m . W a rtę tą p e łn ili m ię d z y in n y m i: M ic h a ł N o w a k , K a z im ie rz L ic h w ia rs k i, W o jc ie c h D r a b c z y k i M ic h a ł C ie le b o n .
T y m c z a s e m w n o c y p o w ró c iła z w y c ie c z k i- p ie lg rz y m k i d o R z y m u g ru p a w a d o - w ic z a n . K ie d y w io z ą c y ic h a u to b u s z a tr z y m a ł s ię n a c h w ilę p rz e d p o m n ik ie m , w ię k s z o ś ć n ie u k ry w a ła z a s k o c z e n ia fa k te m , ż e p o m n ik rz e c z y w iś c ie s to i. P ra w ie p o ło w a w y c ie c z k i, w r a z z b y ły m p rz e w o d n ic z ą c y m D e le g a tu ry , A . N o w a k o w s k im w y s ia d ła z a u to b u s u w ś ro d k u n o cy, a b y p o d z iw ia ć o b e lis k . K ie d y w y je ż d ż a li z W a d o w ic , trw a ły d o p ie ro p ra c e p rz y fu n d a m e n c ie i w ie le o s ó b n ie w ie rz y ło , ż e d o o d s ło n ię c ia p o m n ik a d o jd z ie w u s ta lo n y m te r m in ie , ty m b a rd z ie j, ż e ja k ju ż w s p o m n ia n o w a ru n k i a tm o s fe ry c z n e p ra c o m b u d o w la n y m n ie s p rz y ja ły .
W ie lk i d z ie ń W a d o w ic
W a d o w ic k a u ro c z y s to ś ć s ta n o w iła je d e n z e le m e n tó w re g io n a ln y c h o b c h o d ó w Ś w ię ta N ie p o d le g ło ś c i. P a tro n a t n a d n ią o b ję ły o b y d w a Z a rz ą d y R e g io n ó w N S Z Z „S ", M a ło p o ls k a i P o d b e s k id z ie .
W p o łu d n ie w k o ś c ie le p a r a fia ln y m z o s ta ła o d p r a w io n a m s z a ś w ię ta , k tó r ą k o n c e le b r o w a li k s ią d z F ilip P io tr o w s k i, w ik a r iu s z w a d o w ic k ie j p a ra fii, o jc ie c p u ł
k o w n ik A d a m F ra n c is z e k S tu d z iń s k i, d o m in ik a n in z K ra k o w a , k a p e la n s p o d M o n te C a s s in o o ra z o jc ie c S ta n is ła w B ie la t, k a rm e lita . P o ry w a ją c e k a z a n ie , k tó re w ie lu u c z e s tn ik o m u ro c z y s to ś c i n a d łu g o z a p a d ło w p a m ię c i, w y g ło s ił ks. F. P io tro w s k i.
P o m s z y z g ro m a d z e n i p rz e s z li w p o c h o d z ie p rz e d p o m n ik . O p r a w ę m u z y c z n ą p rz y g o to w a ła o rk ie s tra O c h o tn ic z e j S tra ż y P o ż a rn e j z C h o c z n i. P o r z ą d e k p o d c z a s u ro c z y s to ś c i z a p e w n ia ła s łu ż b a p o r z ą d k o w a z o r g a n iz o w a n a p rz e z K o m is ję Z a k ła d o w ą N S Z Z „S ” z „Ł a b ę d " , k ie ro w a n a p rz e z J e rz e g o O c h m a n a . P o o d e g ra n iu m a rs z a g e n e r a ls k ie g o k p t. J. M r ó z z ło ż y ł p u łk o w n ik o w i J. H e rz o g o w i ra p o rt o g o to w o ś c i d o u ro c z y s to ś c i, p o c z y m w s p ó ln ie d o k o n a li p rz e g lą d u p o c z tó w s z ta n d a r o w y c h . Z g ro m a d z o n y c h p o w ita ł p rz e w o d n ic z ą c y K o m ite tu O r g a n iz a c y jn e g o , J. Z e m a n . W je g o p rz e m ó w ie n iu p a d ły z n a m ie n n e s ło w a : „(...) N a ró d n ie m o ż e is tn ie ć b e z p a m ię c i o s w o ic h n a jle p s z y c h s y n a c h , k tó r z y z ło ż y li o fia rę k rw i n a o łta rz u O jczyzn y. S ło w a te s ą o s trz e ż e n ie m . P o ls k a tra d y c ja n a r o d o w a m u s i b y ć p r z e z w s z y s tk ic h k u lty w o w a n a b e z w z g lę d u n a w y z n a w a n ą id e o lo g ię . N ik t j u ż n ie z b u r z y a n i n ie p rz e n ie s ie te g o p o m n ik a . N ik t j u ż w ię c e j n ie p o d n ie s ie r ę k i n a n a s z e p o m n ik i p a m ię c i n a r o d o w e j - d o w o d y p a m ię c i ż y w y c h d la u m a rły c h . „ Z ic h w a lk i p o w s ta liś m y b y ż y ć !” R o z u m ie to k a ż d y P o la k . To n a s je d n o c z y ło , je d n o c z y i s p ro w a d z a d z is ia j tu p rz e d k o s z a r y 12 p p n a p o n o w n e o d s ło n ię c ie i p o ś w ię c e n ie P o m n ik a 3 5 0 p o le g ły c h s y n ó w t e j z ie m i w w a lc e o w o ln o ś ć P o ls k i i je j g ra n ic e . W a d o w ic k a „ S o lid a r n o ś ć " z te j o k a z ji m a z a s z c z y t p o w ita ć w s z y s tk ic h z e b ra n y c h p a trio tó w . (...)"
P ro w a d z ą c y u ro c z y s to ś ć P.M . B o ro ń z R e g io n a ln e g o K o m ite tu U c z c z e n ia R o c z n ic y O d z y s k a n ia N ie p o d le g ło ś c i p o p ro s ił o z a b r a n ie g ło s u p łk a J ó z e fa H e rz o g a . W s w o im p rz e m ó w ie n iu P u łk o w n ik n a w ią z a ł d o la t m ło d o ś c i, k tó r e s p ę d z ił w W a d o w ic a c h ja k o u c z e ń tu te js z e g o G im n a z ju m . A p e lo w a ł, s z c z e g ó ln ie d o m ło d z ie ż y , a b y n ie z a tr a c a ła d u c h a p a trio ty z m u i k o n ty n u o w a ła d ą ż e n ia p rz o d k ó w d o o d z y s k a n ia n ie p o d le g ło ś c i O jc z y z n y .
O g o d z . 1 3 .5 0 p rz y d ź w ię k a c h h y m n u p a ń s tw o w e g o k p t. J. M r ó z d o k o n a ł o d s ło n ię c ia p o m n ik a , k tó r y p o ś w ię c ił ks. p łk F. S tu d z iń s k i, a m o d litw ę p o p ro w a d z ił k s . F. P io tro w s k i. W c h w ilę p ó ź n ie j d o k o n a n o w m u ro w a n ia u z u p e łn io n e g o a k tu e re k c y j n e g o (k a s e tę n ie ś li K. M a lc z y k i J. S tu d n ic k i) i n a p o w ró t z a ło ż o n o ta b lic ę d e d y k a c y jn ą (A . B ra ń k a i S ta n is ła w N id e c k i). W ty m c z a s ie J . Z e m a n o d c z y ta ł trz y a k ty e re k c y jn e p o m n ik a , z 1 9 2 8 , 1 9 7 5 i 1981 ro k u .6 P o o d e g r a n iu R o ty k p t. J . M r ó z o d c z y ta ł a p e l p o le g ły c h , k tó ry z a k o ń c z y ło o d e g r a n ie P ie rw s z e j B ry g a d y . A p e l n ie w y p a d ł n a jle p ie j, g d y ż z a b ra k ło o p r a w y c e re m o n ia łu w o js k o w e g o . S z e f W o je w ó d z k ie g o S z ta b u W o js k o w e g o w B ie ls k u -B ia łe j o d m ó w ił b o w ie m a s y s ty w o js k a tw ie r d z ą c , ż e m a z a s tr z e ż e n ia i w ą tp liw o ś c i c o d o c h a ra k te ru u ro c z y s to ś c i. W ś ró d u c z e s t n ik ó w c e re m o n ii b ra k o w a ło ró w n ie ż p rz e d s ta w ic ie li w a d o w ic k ie g o k o ła Z B o W iD - u, k tó r z y o d p o c z ą tk u k w e s tio n o w a li id e ę p rz y w ró c e n ia p o m n ik a . W ś ró d d e le g a c ji u c z e s tn ic z ą c y c h w o d s ło n ię c iu p o m n ik a b y li n a to m ia s t p rz e d s ta w ic ie le ó w c z e s n y c h w ła d z m ie js k ic h z n a c z e ln ik ie m m ia s ta i g m in y i ró w n o c z e ś n ie p re z e s e m T M Z W , M a ria n e m S k rz y p c z a k ie m .
W z r u s z a ją c y m m o m e n te m d la u c z e s tn ik ó w u ro c z y s to ś c i b y ła c h w ila , g d y m a ła d z ie w c z y n k a u s iło w a ła w s p ią ć s ię p o p rz y n ie s io n e j d ra b in ie , a b y n a s z y i ż o łn ie rz a z a w ie s ić w ie n ie c . N ie s te ty , d r a b in a b y ła z a k ró tk a i w ie n ie c u d a ło s ię z a w ie s ić d o p ie ro p o z a k o ń c z e n iu u ro c z y s to ś c i.
In fo rm a c je o p rz y w ró c e n iu p o m n ik a w W a d o w ic a c h tra fiły d o s e rw is ó w p o ls k ic h i z a g ra n ic z n y c h ś ro d k ó w m a s o w e g o p rz e k a z u . Z a p e w n e s p rz y ja ł ty m in fo rm a c jo m fakt, ż e W a d o w ic e z n a n e s ą n a ś w ie c ie ja k o ro d z in n e m ia s to O jc a Ś w ię te g o .
Zakoń czen ie p ra c Kom itetu
W z w ią z k u z e z re a liz o w a n ie m z a d a n ia , d la ja k ie g o z o s ta ł p o w o ła n y , z a k o ń c z y ł d z ia ła ln o ś ć K o m ite t O rg a n iz a c y jn y o d s ło n ię c ia i p o ś w ię c e n ia p o m n ik a . D o k o n a n o ta k ż e ro z lic z e n ia z e b r a n y c h fu n d u s z y .
U s ta lo n o , ż e n a k o n c ie w T M Z W z e b ra n o kw o tę 1 1 1 .4 2 4 z ło te . Z te j k w o ty T M Z W m ia ło w y p ła c ić h o n o ra riu m F. S u k n a ro w s k ie m u , a p o z o s ta łe p ie n ią d z e p rz e k a z a ć n a k s ią ż e c z k ę o s z c z ę d n o ś c io w ą P K O D e le g a tu r y „S o lid a r n o ś c i’1. F. S u k n a ro w s k i, z m n ie js z y ł w y n ik a ją c ą z u m o w y n a le ż n o ś ć z a re n o w a c ję p o m n ik a i w y r z e ź b ie n ie fig u r y ż o łn ie r z a o 5 ty s ię c y zł, a w ię c z k w o ty 8 0 ty s . d o k w o ty 7 5 ty s . z ł. J a k z a p is a n o w p ro to k o le , u c z y n ił to „ k ie ru ją c s ię w z g lę d a m i p a trio ty c z n y m i" . U z g o d n io n o ta k ż e , ż e D e le g a tu ra n ie z o s ta n ie o b c ią ż o n a k o s z ta m i w y k o n a n ia z ie le ń c ó w , c h o d n ik ó w o ra z d e k o ra c ji z w ią z a n y c h z o d s ło n ię c ie m p o m n ik a .
P o o tw a rc iu s k a rb o n k i w D e le g a tu rz e s tw ie rd z o n o k o m is y jn ie , ż e z e b ra n o w niej k w o tę 1 1 .7 2 7 zł, n a to m ia s t w k a s e c ie z n a jd o w a ło s ię 1 7 .8 1 7 z ł i 5 0 g ro s z y . Ł ą c z n ie n a p rz e n ie s ie n ie i re n o w a c ję p o m n ik a z e b ra n o w ię c 1 4 0 .9 6 8 ,5 0 z ł. W k w o c ie te j b y ła ta k ż e d o ta c ja n a te n c e l w w y s o k o ś c i 5 0 ty s . z ł. p rz e k a z a n a p rz e z Z a rz ą d R e g io n u M a ło p o ls k a . D o d n ia 2 4 lis to p a d a w y d a n o z te j k w o ty 8 0 .6 6 0 z ł (w ty m h o n o r a r iu m F. S u k n a r o w s k ie g o ) . D o te g o d n ia d o D e le g a tu r y w p ły n ę ły je s z c z e ra c h u n k i n a łą c z n ą k w o tę 5 6 .6 7 3 z ł, w ty m ra c h u n e k z a p ra c e z w ią z a n e b e z p o ś re d n io z p rz e n ie s ie n ie m p o m n ik a w w y s o k o ś c i 4 4 .8 4 0 zł, w y s ta w io n y p rz e z firm ę A . B ra ń k i. P ie n ią d z e te z o s ta ły w y p ła c o n e . O s ta te c z n ie K o m ite to w i p o z o s ta ła ze z g ro m a d z o n y c h fu n d u s z y k w o ta 3 .6 3 5 ,5 0 z ł, k tó r a n a jp ra w d o p o d o b n ie j p rz e c h o w y w a n a b y ła w k a s ie p o d rę c z n e j D e le g a tu r y N S Z Z „S ” lu b n a w s p o m n ia n e j k s ią ż e c z c e P K O i s k o n fis k o w a n a z o s ta ła w r a z z in n y m i a k ty w a m i i d o k u m e n ta m i z w ią z k u p o o g ło s z e n iu s ta n u w o je n n e g o .
M ro czny czas w ojny
W la ta c h s ta n u w o je n n e g o p o m n ik s ta ł s ię p o ra z k o le jn y s y m b o le m w a lk i o o d z y s k a n ie n ie p o d le g ło ś c i. W k o le jn e ro c z n ic e , ś w ię ta n a ro d o w e i k o ś c ie ln e , s z li p rz e d p o m n ik u c z e s tn ic y m s z y ś w ię ty c h z a O jc z y z n ę . N a p o c z ą tk u s ta n u w o je n n e g o d w ie , trz y o s o b y . W p ó ź n ie js z y c h la ta c h b y ło n a s c o ra z w ię c e j. S k ła d a n o kw ia ty, z a p a la n o z n ic z e , k tó re u k ła d a n o w k s z ta łty s y m b o lic z n y c h w te d y lite r, „S " ja k „S o li d a r n o ś ć ” i „ V ” ja k „V ic to ria ” , c z y li z w y c ię s tw o . K ilk a k ro tn ie u c z e s tn ic y ty c h s p o tk a ń u s tó p o b e lis k u b y li z a tr z y m y w a n i p rz e z S łu ż b ę B e z p ie c z e ń s tw a . D w a lu b trz y ra z y w a d o w ic k a b e z p ie k a s z y k o w a ła p rz e c iw k o u c z e s tn ik o m ty c h c ic h y c h d e m o n s tra c ji p o le w a c z k i z w o d ą i o d d z ia ły fu n k c jo n a riu s z y Z m e c h a n iz o w a n y c h O d w o d ó w M ili c ji O b y w a te ls k ie j. P o d s y ła n o p ro w o k a to r ó w , k tó r z y k rz y c z e li z b e z p ie c z n e j o d le g ło ś c i, z d ru g ie j s tro n y u licy. N a s z c z ę ś c ie o b y ło s ię b e z d ra m a tu .
W e d łu g n ie p o tw ie rd z o n e j in fo rm a c ji p o d e le g a liz a c ji N S Z Z „S ” w ła d z e k o m u n i s ty c z n e m ia ły z a m ia r u s u n ą ć z c o k o łu n a p is m ó w ią c y o p rz y w ró c e n iu p o m n ik a p rz e z „S o lid a rn o ś ć ". D o z re a liz o w a n ia te g o p o m y s łu n a s z c z ę ś c ie n ie d o s z ło .
W k o le jn e ś w ię ta p u łk o w e , ro c z n ic e b itw y le s z n io w s k ie j, p rz e d p o m n ik ie m s p o ty k a li s ię ta k ż e c o ra z m n ie j lic z n i k o m b a ta n c i 12 p p. W d n iu 1 w rz e ś n ia 1 9 8 4 r. n a ś c ia n ie k o s z a r z a p o m n ik ie m z a m o n to w a n o t a b lic ę d e d y k o w a n ą ż o łn ie r z o m 12 p p , p o le g ły m w la ta c h 1 9 3 9 - 1 9 4 5 . M ia ła o n a s ta n o w ić s w o is te u z u p e łn ie n ie p o m n ik a . W n ie c a ły ro k p ó ź n ie j w e te r a n i lu d o w e g o W P z 1 8 k o ło b rz e s k ie g o p p u m ie ś c ili o b o k ta b lic y 12 p p ta b lic ę p o ś w ię c o n ą s w o je m u p u łk o w i. U ro c z y s ta o p ra w a te j u ro c z y s to ś c i, w s to s u n k u d o s k ro m n e j, w rę c z a s c e ty c z n e j im p re z y „d w u n a s ta k ó w " s p rz e d ro ku , m ia ła b y ć w z a m ie rz e n iu w ła d z w s k a z a n ie m , k to je s t „s łu s z n y m ” , a kto „n ie s łu s z n y m " k o m b a ta n te m . W ię k s z o ś ć s p o łe c z e ń s tw a W a d o w ic z b o jk o to w a ła tę im p re z ę , k tó rą w ła d z e c h c ia ły p ro p a g a n d o w o w y g ra ć d la s ie b ie . N ie p o m o g ły m a s z e ru ją c e p rz e z m ia s to p o d o d d z ia ły w o js k a i m ilicji, a n i s a lw y h o n o ro w e .
Po now nie radość
P o p o w s ta n iu K o m ite tu O b y w a te ls k ie g o Z ie m i W a d o w ic k ie j i p ie rw s z y c h , c z ę ś c io w o w o ln y c h w y b o r a c h d o S e jm u i o d r o d z o n e g o S e n a tu RP, p o m n ik s ta ł s ię ś w ia d k ie m lo k a ln e g o p o je d n a n ia n a ro d o w e g o . W p o c h o d z ie z o k a z ji 11 lis to p a d a 1 9 8 9 r., p o d o b n ie ja k w d n iu 3 m a ja 1 9 9 0 r. s z li o b o k s ie b ie p rz e d s ta w ic ie le K O Z W , w a d o w ic k ie g o d u c h o w ie ń s tw a i ó w c z e s n y c h k o m u n is ty c z n y c h w ła d z . O b e c n ie n a d a l tra d y c y jn e p o c h o d y z m ie rz a ją w s tro n ę p o m n ik a z o k a z ji 3 m a ja i 11 lis to p a d a , a ta k ż e 1 s ie rp n ia , w d n iu p u łk o w e g o ś w ię ta , k tó re k u lty w o w a n e je s t w W a d o w ic a c h d z ię k i b y ły m ż o łn ie rz o m 12 p p A K . P o m n ik s p e łn ia w ię c z a d a n ie , d la k tó r e g o z o s ta ł w z n ie s io n y . S ta ł s ię je d n a k s y m b o le m n ie ty lk o h is to rii la t 1 9 1 8 — 1 9 2 0 , a le ró w n ie ż p o w ik ła n y c h lo s ó w P o la k ó w c a łe g o X X s tu le c ia . W 1 9 9 3 r. p o d ję to p ie r w s z ą p ró b ę r e n o w a c ji p o m n ik a , u w ie ń c z o n ą z r e s z tą s u k c e s e m . P rz y w r ó c o n o w te d y z b liż o n e d o p rz e d w o je n n e g o o to c z e n ie p o m n ik a . N a to m ia s t w ro k u 2 00 1 p o m n ik z o s ta ł g ru n to w n ie o d r e s ta u ro w a n y z fu n d u s z y w ła d z s a m o rz ą d o w y c h W a d o w ic , c o p o c h ło n ę ło k w o tę p ra w ie 5 0 ty s . zł. N a d a l je d n a k n a b o k a c h c o k o łu b ra k u je d w ó c h n a z w p ó l b ite w n y c h , K a lity -B o ja ry i S to n a w a . N ie w s z y s tk o w ię c je s z c z e s k o ń c z o n e .
O d autora
T ru d n o je s t p is a ć b e z e m o c ji o w y d a rz e n ia c h , w k tó ry c h s a m e m u s ię u c z e s tn i c z y ło i to n ie ty lk o w ro li w id z a . O p is u ją c fakty, w k tó ry c h m o ja o b e c n o ś ć z o s ta ła z a u w a ż o n a s ta r a łe m s ię z a c h o w a ć p o w ś c ią g liw o ś ć . Z d a ję s o b ie s p ra w ę , ż e s ą c z y te ln ic y , k tó r z y c z ę ś ć o p is a n y c h w y d a rz e ń m o g ą c z y c h c ą w id z ie ć in a c z e j. P r o s z ę o w y b a c z e n ie , je ż e li g d z ie ś e m o c jo n a ln e g o p o d e jś c ia d o te m a tu n ie u d a ło m i s ię u n ik n ą ć . R ó w n o c z e ś n ie m a m n a d z ie ję , ż e o d e z w ą s ię ś w ia d k o w ie o p is y w a n y c h w y d a r z e ń , k t ó r z y d o s ta rc z ą k o le jn y c h , d o d a tk o w y c h i c e n n y c h in fo r m a c ji. S e r d e c z n ie p r o s z ę o k ie ro w a n ie ic h n a a d r e s : M ic h a ł S iw ie c -C ie le b o n , M u z e u m T ra d y c ji N ie p o d le g ło ś c io w e j Z ie m i W a d o w ic k ie j, ul. M ic k ie w ic z a 14, 3 4 - 1 0 0 W a d o w ic e , lu b d o r e d a k c ji „W a d o v ia n ".
