Wojciech Kalinowski
Europejski Rok Ochrony Zabytków
-1975 w wydawnictwach RFN
Ochrona Zabytków 29/3 (114), 216-217
1976
W O JC IEC H K A LIN O W SK I
EUROPEJSKI ROK OCHRONY ZABYTKÓW
K am pania ochrony europejskiej a rc h ite k tu ry historycznej p o d jęta przez R adę E u ropejską a zwłaszcza przez organizację E uropa N o stra 1 była in sp iracją do uchw alenia rok u 1975 „E u- pejskim Rokiem O chrony Z ab y tkó w ”. Dzięki poparciu przez ICOMOS obchody tego ro k u objęły n iem al w szystkie k ra je europejskie. W arto jed n a k zdać sobie spraw ę z odm iennej roli tego ty p u im prezy w k ra ja c h k a p ita li stycznych i w k ra ja c h socjalistycznych, gdyż wówczas w praw idłow y sposób ocenić m ożem y osiągnięte efek ty propagandow e.
W większości k rajó w socjalistycznych istn ieją ustalo n e ram y organizacyjne służby konserw a torskiej, k tó re j działalność op arta jest n a ogól- nopaństw ow ych przepisach p raw nych, zabez pieczające możliwość ingeren cji w stosunku do w szystkich obiektów zabytkow ych, niezależnie od ich p raw n ej sy tu acji własnościowej. O chro n a zabytków w ty ch k raja ch nie w ym aga do raźnych „ a k cji”, lecz stałego, sum iennego w y konyw ania obowiązków zarów no przez w ładze k onserw atorskie, ja k i w szystkich obyw ateli, n a k tó ry c h ciąży obowiązek zachow ania dla przyszłości dóbr k u ltu ry . Inaczej p rzedstaw ia * się ta spraw a w w ielu k ra ja c h k ap italisty cz nych, gdzie często — jak na p rzy k ład w R F N 2 — nie m a ujednoliconego ustaw odaw stw a w zakresie ochrony zabytków , gdzie lo k a ln e w ładze poszczególnych k rajó w m ają po w ażne trudności z ochroną budow li h istorycz nych, zn ajd u jących się w e w ładan iu osób czy firm p ry w atn y ch . W ty ch k ra ja c h E uropejski Rok O chrony Z abytków był okazją do rozw i nięcia szerokiej akcji propagandow ej, m ającej na celu uśw iadom ienie najszerszym kręgom społecznym znaczenia ochrony spuścizny h isto rycznej i m obilizację w ładz terenow ych, o rga nizacji fachow ych i społecznych w e w spólnym dążeniu do rato w an ia zabytków a rc h ite k tu ry , a zwłaszcza m iejskich zespołów historycznych, dla przyszłych pokoleń.
Nic więc dziwnego, że w RFN ukazało się szczególnie dużo różnego ty p u w ydaw nictw oznaczonych sym bolicznym znakiem E u ro p
ej-1 P rzew odniczący stow arzyszenia E u ro p a N ostra, p a r la m e n ta rz y sta b ry ty jsk i D uncan S a n d y s , sta n ą ł rów nież n a czele K o m ite tu O rganizacyjnego E u ro p ejskiego R oku O chrony Z abytków — 1975. Zob. K. P a w ł o w s k i , M iędzynarodow y R o k O chrony
Z a b y tk ó w — 1975, „O chrona Z ab y tk ó w ”, X X V III,
n r 1, s. 5—12.
2 R F N nie m a fe d e ra ln e j u staw y o ochronie dóbr k u ltu ry . Poszczególne k r a je p osługują się różnym i ustaw am i, n iekiedy jeszcze z okresu przed p ierw szą w o jn ą św iatow ą. Z now ych u sta w odnotow ać należy u sta w ę o ochronie zabytków w H esji, w y d an ą w 1975 r. W RFN nie istn ie je rów nież fed e ra ln e m in i ste rstw o k u ltu ry , ja k też n ie m a cen traln eg o u rzęd u konserw atorskiego.
8 E m p fe lu n g e n des D eutschen N a tio n a lk o m itee s fü r
des Europäische D en k m a lsch u tzja h r 1975 zu m D e n k m a lsc h u tz u n d D en k m a lp fle g e, B onn b.r.w.; W. B o r n
h e i m gen. S chilling, Das Europäische D en k m a
l-216
— 1975 W WYDAWNICTWACH RFN
skiego Roku O chrony Zabytków , tj. sy lw etka m i budow li zabytkow ych w kole. N iniejszy przegląd, o p arty n a w yryw kow ym m ateriale jak i dotarł do rą k autora, nie p re te n d u je do
całościowej analizy dorobku w ydaw niczego
RFN w ty m okresie, lecz pragnie jedynie zwrócić uw agę czytelników polskich na n ie k tó re publikacje. P róbę krytycznego podsu m ow ania osiągnięć Roku O chrony Z abytków w RFN p rzedstaw ił W. B o rn h e im 3.
W ram ach program u realizacji m odelowych rew aloryzacji m iejskich dzielnic zabytkow ych, do którego N arodow y K om itet RFN E uro p ej skiego Roku O chrony Z abytków zgłosił p ro je k ty i realizację pięciu m ia s t4, ukazało się pięć zeszytów opublikow anych przez tenże kom itet, poświęconych m etodzie p ro jekto w a nia i zaaw ansow aniu prac konserw atorskich w następujących zgłoszonych ośrodkach h i storycznych: Alsfeld, B erlin, R othenburg ob der T auber, T rier i X a n te n 5. C ztery z nich to ośrodki średniow ieczne o znacznej ilości za bytków architektonicznych, w ym agające szcze gółowych studiów i analiz, k tó re program em sw ym nie odbiegają od m etod ogólnie p rzy ję tych. W p ro jek tach natom iast zw raca uw agę duży nacisk położony na spraw y kom unikacji kołowej i pieszej (liczne ciągi piesze), rozm iesz czenie usług oraz na harm o n ijn e połączenie nowej zabudow y z istniejącym i zespołam i h i
storycznym i (Xanten). O dm ienny c h a ra k te r
m ają stud ia przedstaw ione dla B erlina, gdzie tem atem są bloki zabudow y z drugiej połowy
X IX w., adaptow anej na współczesne cele
m ieszkaniowe. Ten oficjalny program uzupeł
niony został tzw. N arodow ym Program em
U zupełniającym , w ram ach którego p rzedsta wiono problem y trzech m iast: Bam bergi, L u beki i Ratyzbony, zaw arte w osobnym ze szycie 6.
S praw y m iast historycznych znalazły rów nież
w yraz w publikacjach terenow ych urzędów
konserw atorskich. I tak np. K rajo w y K onser
w ato r N adrenii (L andeskonservator R hein
land) kolejne zeszyty swego w ydaw nictw a
sc h u tzfa h r 1975, „K u nstchronik”, X X IX , 1976, z. 3,
s. 61—68.
4 O czywiście p rac e w tych m iastach n ie zostały roz poczęte w 1975 r., lecz tr w a ją już od w ielu lat. 5 D 1 — A lsfe ld , D eutsche N ationalkom itee fü r das E uropäische D en k m alsch u tzjah r 1975, B erlin 1975, ss. 32; D 2 — B erlin, tam że, ss. 32; D 3 — R othen b u rg ob d er T auber, tam że, ss. 28; D 4 — T rier, tam że, ss. 36z D 5 — X an te n , tam że, ss. 32.
6 3 B eispielstädte: Bam berg, L übeck, R egensburg, D eutsche N ationalkom itee fü r das E uropäische D enk m a lsc h u tz ja h r 1975, B erlin 1975, ss. 72. Prócz tego tenże K om itet w raz z K om isją UNESCO w RFN w ydały p o p u la rn ą b roszurkę n a te m a t przyszłości m ia st zabytkow ych: P. B r e i t l i n g , D. W i l d e -m a n , G. G a e n t z s c h , H istorische S tä d te — S tä d te fü r m orgen, wyd. 1—4, K öln 1974—1976, ss. 80.
(„A rbeitsheft”, z. 9— 14) opatrzył symbolem
Europejskiego Roku O chrony Z a b y tk ó w 7.
Zw raca uw agę fakt, że oprócz szczegółowego omówienia studiów i p ro jek tu „modelowego” m iasta X anten, w iele m iejsca poświęcono sp ra wom ochrony zespołów m ieszkaniowych schył ku X IX i początku X X w. (Aachen, Duisburg, O berhausen, Bonn). Organizacja In te r N atio-
nes, poświęcona zagadnieniom w spółpracy
m iędzynarodow ej, w ydała interesu jącą publi kację w języku a n g ie lsk im 8, zaw ierającą nie tylko historię i organizację służby konserw a torskiej w Niemczech, ale zestaw ienie licznych przykładów zrealizow anych prac resta u ra c y j nych oraz w ykaz urzędów konserw atorskich w RFN. W ydaje się, że jest to bardzo dobry przykład publikacji inform acyjnej przeznaczo nej na zagranicę.
Również organy oficjalne RFN włączyły się w działalność w ydaw niczą Europejskiego Roku Ochrony Z abytków — 1975. Federalne M ini sterstw o O rganizacji Przestrzeni, Budow nic tw a i U rbanistyki, jed en z zeszytów swej serii w ydaw niczej poświęciło spraw om „budownic tw a zasługującego na zachow anie” 9. W arto
też odnotować, że w tejże serii wydaw niczej ukazał się wcześniej obszerny zeszyt poświę cony zagadnieniom ochrony i przebudow y h i storycznych ośrodków m iejskich za granicą 10, przygotow any na podstaw ie m ateriałów zebra
nych przez grupę w yłonioną z Narodowego
K om itetu RFN UNESCO. Zaw iera on dość d u żo m ateriału o Polsce (Kraków, Lublin, Sando mierz, Toruń, W arszawa), ustosunkow ując się bardzo pozytyw nie do naszego dorobku w tym zakresie, lecz n iestety na podstaw ie nie n a j lepszych inform acji.
Bardzo dużo w ydaw nictw ukazało się z in i
cjatyw y różnych stow arzyszeń lokalnych.
Przykładow o w ym ienić tu m ożna następujące; broszura inform acyjno-propagandow a w ydana przez A ktion G em einsinn e. V . 11 (Stow arzy
szenie Niezależnych Obyw ateli), związana
przede w szystkim z propagow aniem społecz nych inicjatyw m ieszkańców, liczne publika cje związane z okolicznościowymi w ystaw am i
(W uppertall wieder e n d e c k t12, In d u strie-A rch i te k tu r in W e s tfa le n 13) czy w reszcie liczne
broszury władz lokalnych 14.
Rok w ydaw niczy 1975 był w RFN obfity w publikacje o ochronie dóbr k u ltu ry , k tó re — mimo jednorazowości akcji Europejskiego Ro k u Ochrony Zabytków — w ejdą na trw ałe do m etodycznego dorobku służby ko nserw ator skiej RFN nie tylko ze względu na zaw arty m ateriał inform acyjny, ale też ze względu na staran n ą form ę edytorską.
prof, dr W ojciech K a linow ski Ośrodek D okum entacji Z a b ytk ó w
W arszaw a
7 K onserw ator N adrenii rozpoczął od 1971 r. w y d a w anie „A rb eitsh efte” („Zeszytów Roboczych”) pośw ię conych w y b ran y m zagadnieniom d o kum entacji i k o n serw acji zabytków . Z sym bolem E uropejskiego Roku Ochrony Z abytków — 1975 ukazały się: A rbeitsheft 9: X a n te n , K öln 1975, ss. 152; 10 — B locksanierung
in der K ölner N eustadt, b ea rb eite t von einer A r
b eitsgruppe des F achbereiches A rc h ite k tu r der F ach hochschule K öln, K öln 1975, ss. 100; 11 — Das F ran
kenberger V ie rtel in A achen (1872—1914), b ea rb eite t
von P e te r R u h n a u, K öln 1975, ss. X X X ; 12 — V ier
Siedlungen in D uisburg (1925—1930), b ea rb eite t von
E b erh ard t G r u n s k y , K öln 1975, ss. 60; 13 — Die
B runo M öhring — Siedlung A m G rafenbusch in O berhausen (1910—1922), b ea rb e ite t von Roland G ü n t e und Bodo H e r z o g , K öln 1975, ss. X X X; 14 — W ir verä n d ern ein S tü c kc h en Bonn... D oku
m entation üb er N eubaupläne einer V ersicherungs gesselschaft in der B onner Südstadt, b ea rb eite t von
der B ü rg e rin itia tiv e H eroldbauzen in V erbindung m it dem K unsth isto risch en In stitu t d er U n iv ersität Bonn und dem A rb eitsk reis historisches Stadtgefüge,
K öln 1975, ss. 284. ;
8 T he C onservation of H istorical M onum ents in th e
Federal R epublic of G erm any. H istory — O rganisa tion — T a sk s — Case — histories, In te r N ationes
B onn-B ad G odesberg, M unich 1974, ss. 127.
9 S chriftenreihe „S tadtentw icklung” des B undesm ini sters fü r R aum ordnung, B auw esen und S tädtebau. 02.003. P raxis des U mgangs m it erhaltensw erter B a u
substanz, zusam m engestellt von der A rbeitsgruppe
„Recht und S teu e rfrag en ” des D eutschen N atio n al kom itees fü r des Europäisches D enk m alsch u tzjah r
1975 und E dgar H e i n , Bonn 1975, ss. 94.
10 Tamże. 02.002. Sanierung historischer S ta d tk ern e
im A usland, vorgelegt vom A rbeitskreis „H istorische
S ta d tk e rn e ” der D eutschen UNESCO-Kom ission, Bonn .1975, ss. 328. Poszczególne k ra je były opracow ane przez zespoły zapoznające się na m iejscu z zakresem prow adzonych studiów i prac, następnie pow ielone osobno do dyskusji.
11 P. M. B o d e, Unser L ebensraum braucht Schutz.
D enkm alschutz, A ktion G em einsinn e. V, B onn-B ad
Godesber, 1975, ss. 48.
12 M. M e t s c h i e s , W uppertal w ie der en td eckt,
K u n st- und M useum sverein W uppertal, B ergisches G eschichtsverein e. V., K u ltu rm a t d er S tad t W upper ta l, wyd. 2, W u ppertal 1975, ss. 202.
13 E. G. N e u m a n n , In d u strie -A rc h ite k tu r in W est
falen. Zeugen der T echnikgeschichte, W an d erau sstel
lu n g der V ereinigung W estfälischen M useen u. L an desam t fü r D enkm alpflege, M ünster 1975, ss. 28. 14 E. O. H о f m a n n, H. J ä k e l , A lsfeld , S ta n d t- v erw altu n g A lsfeld, A lsfeld 1975, ss. nlb. 12.
THE EUR O PEA N YEAR OF ARCHITECTURAL HERITAGE, 1975,
AS REFLECTED IN PU B L IC A T IO N OF GERMAN FEDERAL REPUBLIC
The au th o r p resen ts some of the publications issued in G FR on th e occasion of th e E uropean Y ear of A rc h ite ctu ra l H eritage. As regards h istorical m o num ents p rotection, GFR is a p ecu liar country, w hich is due to its ad m in istratio n : th e w hole of the co u n try is divided in to L ands and therefore iacks u niform legislation. The y ea r 1975 w as an
occasion of a propaganda cam paign p lanned on a w ide scale. This found expression in num erous publications dealing w ith revalorization of historical u rb an d istricts and h istorical tow ns and w ith oth er m a tte rs connected w ith historical m onum ents p ro tection.. ..