"Zabytki powiatu myśliborskiego",
Zygmunt Świechowski, "Biuletyn
Historii Sztuki i Kultury", R. XI, nr
1/2, Warszawa 1949 : [recenzja]
Ochrona Zabytków 3/2-3 (10-11), 176-177
Z a w a n o w s k i K a z i m i e r z , W ilanów . Przewodnik. B iblioteczka K ra joznaw cza, tom ik II. W arszaw a 1949, ss. 117, il. i plan. D oskonale opracow any na p odstaw ie najnow szej litera tu r y szcze gółow y przewodnik po pałacu, parku i koś ciele, uzupełniony licznym i ilu stracjam i, rozum ow anym słowniczkiem w yrazów f a chow ych i a rtystów , oraz b ib liografią i planem pałacu.
II. W Y D A W N IC T W A P E R IO D Y C Z N E B IU L E T Y N H IST O R II SZ T U K I I K U L T U R Y . K w artalnik w ydany przez P ań stw ow y In sty tu t H isto rii Sztuki oraz Zakład A rch itek tu ry P olskiej P olitechniki W arszaw sk iej, r. X I, nr 1/2, W arszaw a 1949 r.
D e t t l o f f S z c z ę s n y ks. Ze stu diów nad sztuką W ita Stw osza (ss. 1— 42, il. 1— 2 1 ). — A utor om aw ia trzy krakow sk ie k ru cyfik sy łączone ze Stw oszem : 1) K ru cyfik s kam ienny z ołtarza w n aw ie południow ej kościoła N . P. M. je s t n ie w ątp liw ym dziełem Stw osza, jak tego do w odzi an aliza sty listy czn a , w ykazująca zw iązek teg o zabytku z trzem a podob n ym i k rucyfiksam i w N orym berdze, a to w kościele św . W aw rzyńca (z około 15C0), w G erm anische M useum (1505) i w koś ciele św. Sebalda (około 1520). K rucyfiks ten n iew ątp liw ie w zoruje się na krucy fik s ie badeńskim M ikołaja z Leydy (z ro ku 1467) i pow stał zapew ne w latach 1489— 93 (najp ew n iej 1491). 2) K rucyfiks drew niany na tęczy w kościele N . P . M., dotychczas p rzyp isyw an y Stw oszow i i m yl n ie datow any na r. 1477, autor u w aża za dzieło anonim ow ego norym berskiego ucz n ia m istrza W ita, p ow stałe około r. 1520, 3) M ały k ru cyfik s w Muzeum N arodo w ym w K rakow ie, uw ażany dotąd za m odel Stw osza do jeg o kru cyfik su w ołta rzu w naw ie południow ej kościoła N . P. M. autor uw aża za dzieło jednego ze w sp ół pracow ników w arsztatu W ita Stw osza, p ow stałe po r. 1491.
A r ł a m o w s k i K a z i m i e r z . Zamek w P rzem yślu w X V I w . (ss. 43— 58 il. 22— 2 4 ). — A utor opisuje w ygląd zam ku i jeg o attyn en cji (ogrody, łąki, p rzedm ieścia) na p odstaw ie nieznanych dotąd w literaturze in w en tarzy z la t 1553
i 1568, nie m ających odpowiedników w przekładach ikonograficznych.
K r ó l A l e k s a n d e r . D wńr w B ol- m inie (ss. 57— 64, il. 25— 2 8 ). A u tor w prow adza zabytek do litera tu ry nauko w ej, opisując krótko budynek w zniesiony w X V I w. w sty lu renesansow ym na rzu cie prostokąta. Po spaleniu w końcu X V II wieku, dwór skrócono od południa, dosta w iając na m iejsce u suniętej części okrą g łą w ieżę — ry za lit i pow iększając budy nek od północy. O statnia przebudow a n a stą p iła na przełom ie X V III— X IX w ieku. Z achow ały się fra g m en ty kam iennych ta blic nadokiennych z sentencjam i ła ciń skim i. D w ór je s t zapew ne dziełem m ura torów z pobliskich Chęcin.
R e w s k i Z b i g n i e w . U gen ezy rozplanow ania P lacu Saskiego w W ar szaw ie (ss. 65— 70, il. 29— 3 0 ). Z acząt kiem P lacu S ask iego była posesja z oka załym pałacem J. A. M orsztyna, podskar biego koronnego, o reprezentacyjnym , założeniu, w zorow anym na W ersalu i w zniesionym w latach 1661— 1677 przez T ylm ana G am erskiego, który okazuje się w łaściw ym tw órcą koncepcji urb an istycz nej placu z pałacem , rozw iniętej później przez architektów A u gu sta II, który ku p ił pałac M orsztynow ski od B ielińskich w r. 1713 i przebudow ał na sw ą rezy dencję, w oparciu o istn ieją cy plan tyl- m anow ski.
S z w a n k o w s k i E u g e n i u s z . P ra g a na tle n ajsta rszeg o sw ego planu (ss. 71— 82, il. 3 2 ). — A utor a n a lizu je n a jsta rszy i jed yn y dotąd szczegółow y plan P ragi z X V III w. odnalezior.ly w zbiorach łańcuckich, pochodzący z ro ku 1765 i w ykonany przez M. D eutscha, om aw iając po kolei elem enty fiz jo g r a ficzn e, sieć drożną i uliczną Sk aryszew a, P ragi, Golędzinowa i Targów ka, n azw y ulic, układ gru n tu , ogrodów, budynków, oraz stosunki w łasnościow e.
Ś w i e c h o w s k i Z y g m u n t . Zabytki pow iatu m yśliborskiego (ss. 83— 98, ii. 32— 4 9 ). — Spraw ozdanie z objaz du in w en taryzacyjn ego — pow iatu, który był tylko ogólnikowo potraktow any przez N iem ców . W szystk ie w iększe m iasta u w a runkow ane są grodziskiem słow iańskim , jednakże tylko Cedynia zachow ała układ ulic o charakterze grodziskow ym , in n e
m ia sta m a ją ch arak terystyczn e branden b u rsk ie założenie u rb anistyczne. Zabytki k u ltu ry p la sty czn ej epok h istorycznych są tu w ytw oram i brandenburskim i. N a jcen n ie jsz ą gru p ę pow iatu stan ow i 12 g ra n i tow ych kościołów X II i X III w. o charak terze stylow ym , przejściow ym z rom ani- zm u w gotyk . Z budow li zakonnych za chow ał się tylk o c eg la n y kościół i klasztor D om inikanów w M yśliborzu (zm ieniony) z p ortalem gotyck im z X III w ieku, oraz k lasztor C ysterek w P ełczycach (X III— X IV w .). Z okresu późniejszego pochodzą dw a kościoły h allow e w B arlinku i M y śliborzu (X IV — X V w .). Pokaźne reszty m urów m iejsk ich zachow ały się w M yśli borzu, L ipianach i B arlinku (X IV w .). W w ieku X V I i X V II ruch budow lany byl słab y. Z naczne w zm ożenie budow nictw a n a stą p iło dopiero w X V III w . K ościoły (p ro testa n ck ie) z teg o okresu n ależą bez w y ją tk u do typ u salow ego (m urow ane z ceg ły i d rew n ian e o konstrukcji ram o wej» w ypełnionej c e g łą ). Pośród rezyden cji dw orskich m ożna w yróżnić dwa zasad nicze ty p y : 1) B udow le parterow e o ukła dzie sym etryczn ym i dekoracji rokoko w ej i 2) budow le jednopiętrow e z ryza litem n a k ry ty trójk ątn ym przyczółkiem . O gólny poziom a rty sty czn y zabytków z w yjątk iem kilku je s t m ierny, daje jed nak m ożliw ość p recyzyjn ego datow ania. J e st to sztu k a n iepolska w sw ej treści w ew nętrznej i w y ra zie form alnym .
K o t u l a F r a n c i s z e k . Z dzie jów m eb larstw a polskiego X V III w .; S o kołów— K olbuszow a (ss. 99— 123, il. 50— 5 8 ). A utor uzu p ełn ia zn an ą pracę S. S ien nickiego o m eblach kolbuszow skich (W a r szaw a 1936) odnalezionym i archiw aliam i, w ykazując, że źródłem tzw . „roboty kol- buszow skiej“ je s t niedaleki Sokołów , gdzie ju ż w r. 1641 p o w sta ł zbiorow y cech obej m ujący rów nież stolarzy, Sokołów był od X V I w. siln ym centrum i ośrodkiem sto la rstw a . P rzem ysł Sokołow a p rzetrw ał do końca X IX w ., produkująm c ostatnio sp rzęty dla w si, m iędzy innym i skrzynie „w ianne“ m alow ane. W K olbuszow ej cech zbiorowy, do k tórego należeli i stolarze p ow stał dopiero w ćw ierć w ieku od zało żenia m ia sta (t j. 1725). R zem ieślnicy kolbuszow scy n ie zorganizow ali osobnego cechu stolarsk iego, gdyż był im nie po
trzebny ; stolarstw o bowiem kolbuszow skie było bezkonkurencyjne. Kolbuszow a w y su n ę ła się w końcu (czw arta ćw ierć X V III w iek u ) na p ierw szy plan w produkcji, zaw dzięczając to zapew ne korzystnym w arunkom lokalnym jako rezydencja pań sk a o w ielkim zapotrzebow aniu. U dział K olbuszow ej w owym zjaw isk u , które n azw an o „robotą kolbuszow ską“ , b ył na- pew no bardzo duży, ale nie całkow ity. Praw dopodobnie wobec naw ału zam ów ień m istrzow ie kolbuszow scy oddawali je m niej znanym w okolicy rzem ieślnikom do w ykonania. W yroby te zam aw iano i odbierano w K olbuszow ej, toteż u sta liła
się dla nich n azw a kolbuszow skich. D o b r o w o l s k a A g n i e s z k a . Dom pyrzycki (ss. 124— 128, il. 59— 6 5 ). WT P yrzycach (w ojew ództw o szczecińskie) w y stęp o w a ł typ domu w ąskofrontow ego, tró jw n ętrzn ego, pow iększonego z czasem przez' dodanie obory i o zasadniczym p o d ziale poprzecznym , często w raz z podcie niem od fron tu . N ajciek aw szą część domu sta n o w i tzw . czarna kuchnia, bezokienna i bezpułapow a. W ystęp u je ona jed y n ie na daw nych ziem iach słow iańskich skolo nizow an ych przez N iem ców , przede w sz y st kim n a Pom orzu. A utorka w yk azu je w brew G. Ciołkowi, że kuchnia ta nie p o w sta ła z kom ina sztagow ego. N a skutek zarządzeń budow lanych F ryderyka II typ domu p yrzyckiego został z czasem w y p a r ty przez typ domu saskiego. Pozostało n a to m ia st charak terystyczn e słow iańskie założenie w si okolnicowe, którego za sięg pokryw a się z zasięgiem plem iennym za- chodnio-słow iańskim .
-M a k o w i e c k i T a d e u s z . T y l- m anow skie plany rozbudowy katedry w a r szaw sk iej (ss. 129— 132, il. 65— 6 7 ). A utor om aw ia dwa rysunki T ylm ana Gam er- sk iego z jeg o archiw um (d ziś w G abine c ie R ycin Bibl. U . W .), przed staw iające p rojek t elew acji barokow ego kościoła z w ieżą i szkic części środkowej tej sa m ej elew a cji, pow iększony w skali bez w ieży i z nieznacznym i zm ianam i, w yk a zu jąc, że chodzi tu o katedrę św. Jan a w W arszaw ie.
N ad to zeszy t zaw iera recenzje n a stę pujących książek i w yd aw n ictw : Jean A dhćm ar, Les in flu en ces antiques dans 1‘a r t du M oyen— A ge fra n ça is. R echerches
