Wartość nawozowa gnojowicy trzody chlewnej w świetle 13-letniego doświadczenia polowego

R O C Z N IK I G L E B O Z N A W C Z E , T . X X X I X , N R 1 S. 99— 112, W A R S Z A W A 1988

T E O F IL M A Z U R , Z B IG N IE W W R Ó B E L , W IE R A SĄ D E J

W A R T O Ś Ć N A W O Z O W A G N O J O W I C Y T R Z O D Y C H L E W N E J

w

Zakład Przyrodniczych Podstaw i Skutków Naw ożenia Akadem ii Rolniczo-Technicznej w Olsztynie

N a tem at w artości naw ozow ej g n ojow icy trzody chlew nej przeprow a­ dzono w iele doświadczeń [1— 5, 7— 10, 12— 15]. E fekt n aw ozow y gnojo­ w icy jest jednak in ny niż naw ozów m ineralnych i obornika, w dużym stopniu u zależniony od gatunku upraw ianej rośliny, dawki i term inu sto­ sowania [6 , 12, 14, 15, 19]. Szczególnie cenne są doświadczenia w ielo­ letnie, pozw alające na ocenę działania gn ojow icy stosow anej corocznie na to sam o pole [6 , 12]. N akładające się działanie gn ojow icy m a duże znaczenie poznawcze i praktyczne dla gospodarstw posiadających b ez- ściółkowe fe rm y trzody chlew nej. N aw ożenie gnojow icą w p ły w a bow iem na zm ianę właściw ości gleb i cech jakościow ych roślin. Dane na ten te­ mat są dość zróżnicowane i problem ten w ym aga dalszych badań [1, 2, 3, 7, 12, 18].

W niniejszej pracy om ówiono w yn iki 13-letn iego doświadczenia po­ low ego, którego celem było określenie wartości naw ozow ej gn ojow icy trzody chlew nej w porównaniu z obornikiem i naw ozam i m ineralnym i.

M E T O D Y K A B A D A Ń

Doświadczenie polowe założono w 1973 roku w R Z D P ozorty na gle­ bie brunatnej, w ytw orzonej z piasku słabo gliniastego, kom pleksu ży t­ niego dobrego kl. IV b . Zaw artość p rzysw ajalnego fosforu i potasu w y ­ nosiła: 2,6 m g P i 6,9 m g К na 100 g g leb y, p H w 1 M КС1 — 5,6. Doświadczenie założono m etodą losow ych bloków , w sześciu pow tórze­ niach, w ielkość poletek w ynosiła 50 m 2.

N aw ozem pod staw ow ym b ył obornik i w stosunku do jego dawki obliczono dawki gn ojow icy i azotu naw ozów m ineralnych. D aw ki obor­ nika pod roślin y uprawiane 8 -p o lo w y m zm ianow aniem w y n osiły w t/h a : 1) ziem niaki — 30, 2) jęczm ień jary — 30, 3) koniczyna z traw am i — 10, 4) rzepak ozim y — 25, 5) pszenica ozima — 20 + poplon ozim y — 20,

100

T a b e la 1

Skład chemiczny nawozów organicznych w procencie świeżej masy Chemical composition of manures in % fresh matter

Wyszczególnienie Specification

Obornik — Farmyard manure Gnojowica — Slurry średnio mean wahania fluctuations średnio mean wahania fluctuations

Sucha masa - - Dry matter 27,70 2 1 ,5 -3 4 ,4 6,12 2 ,6 — 11,1

С 9,25 5 ,7 7 -1 0 ,9 1 2,20 0 ,8 3 -5 ,1 7

N 0,58 0 ,3 3 -0 ,8 2 0,37 0 ,1 3 -0 ,6 1

P 0,15 0 ,0 5 -0 ,3 8 0,12 0 ,0 5 -0 ,3 1

К 0,50 0 ,2 7 -0 ,8 1 0,21 0 ,0 6 -0 ,4 6

Mg 0,08 0 ,0 4 -0 ,2 3 0,03 0 ,0 1 -0 ,1 1

6 ) kukurydza na silosowanie — 20, 7) jęczm ień ja ry — 20, 8 ) pszenica

ozima — 20. W drugiej rotacji zm ianow ania nie uprawiano m ieszanki k oniczyny z traw am i.

Na podstawie zawartości azotu i w ęgla organicznego w oborniku obli­ czono dawki gn o jo w icy (tab. 1 ). D aw ka I odpowiadała dawce obornika pod w zględ em zawartości azotu, natom iast dawka II b yła rów now ażna obornikow i pod w zględ em ilości w ęgla (w pracy przyjęto oznaczenia gnojow ica Id i gnojow ica U d). D aw ki azotu w naw ozach m ineralnych b y ły rów ne ilości tego składnika w oborniku i g n ojow icy w I dawce. Na tle naw ozów organicznych stosowano również dodatkowe naw ożenie m ineralne, w pierw szych dwóch latach N P K , a w następnych tylk o P K (tab. 2— 7).

N a w o zy organiczne, fosforow e i potasowe oraz 1/2 dawki naw ozów azotow ych stosowano przed siew em lub sadzeniem roślin, z w y ją tk iem koniczyny z traw am i, gdzie w szystkie n aw ozy zastosow ano pogłów nie. Drugą dawkę azotu w obiektach z naw ożeniem m in eraln ym w ysiano pogłów nie. W szy stk ie zabiegi upraw ow e w ykonano zgodnie z p rzyjęty m i zasadami agrotechniki.

Przebieg w arunków m eteorologicznych w latach badań był zróżnico­ w an y, nie stwierdzono jednak okresów ekstrem alnych, które m o g ły b y w dużym stopniu w płynąć na w zrost i rozw ój roślin. Jedynie zim a roku 1975 odznaczała się m niejszą ilością opadów i niższą tem peraturą, co spow odow ało w ym arznięcie rzepaku ozim ego. Z tego w zględu wiosną 1976 roku zasiano rzepak jary. Także w iosna 1982 roku charakteryzo­ w ała się m ałą ilością opadów, co niekorzystnie w p łyn ęło na w egetację jęczm ienia, a szczególnie w siew ki koniczyny z traw am i, dlatego też po zbiorze jęczm ienia zasiano rzepak ozim y.

W czasie zbioru roślin pobrano z każdego poletka średnie próbki, które następnie połączono w edług obiektów i w ten sposób otrzym ano

Wartość nawozowa gnojowicy od trzody chlewnej

₁₀₁

średnie próbki do analiz chem icznych. W próbkach tych oznaczono za­ wartość suchej m asy (1 0 5 °C ), a po rozdrobnieniu zawartość azotu m e­ todą K jeld ah la , fosforu — kolorym etrycznie m etodą w a n ad o w o -m o lib d e- now ą i potasu — m etodą fotopłom ieniow ą.

W pracy zam ieszczono w yn ik i średnie plonów u zyskanych w pierw szej i drugiej rotacji zm ianow ania i średnie w yn iki analiz chem icznych. Ce­ lem lepszego porów nania działania stosow anych n aw ozów plon rzeczy­ w isty przeliczono na jednostki zbożowe, które podano jako łączną sum ę za okres 13 lat.

O M Ó W IE N IE W Y N I K Ó W

Stosow ane naw ożenie w p łyn ęło na istotny w zrost plonów roślin upraw ianych w zm ianow aniu (tab. 2). Działanie n aw ozów było zróżnico­ w ane w odniesieniu do gatunku rośliny i rodzaju plonów . N ajw iększe zw yżki plonu głów nego, niezależnie od rodzaju i dawki naw ozów , otrzy­ m ano w uprawie rzepaku, następnie żyta poplonow ego, k uk u ryd zy i pszenicy ozim ej, a n ajm niejsze — jęczm ienia jarego, kon iczyn y z tra­ w am i i ziem niaków .

P lon y upraw ianych roślin b y ły uzależnione również od dawki i ro­ dzaju naw ożenia. N aw ożenie gnojow icą Id, obornikiem i N P K (w daw ­ kach zrów now ażonych pod w zględ em azotu) nie m iało istotnego w p ływ u na plon ziem niaków , jęczm ienia jarego i rzepaku. Pozostałe rośliny rea­ gow ały natom iast na rodzaj naw ożenia. I tak na plon m ieszanki koni­ czyny z traw am i i k uk u ryd zy najkorzystniej działało naw ożenie obor­ nikiem , zaś na plon pszenicy ozim ej i żyta poplonow ego — naw ożenie m ineralne. G nojow ica U d, odpowiadająca dawce obornika pod w zględ em zawartości w ęgla, działała korzystniej na plon nasion rzepaku, słom y pszenicy oraz zielonej m a sy żyta poplonow ego i k uk u ryd zy w porów na­ niu z obornikiem . U zupełniające nawożenie m ineralne, stosowane na tle naw ożenia organicznego, nie m iało istotnego w p ły w u na zw yżki plonu roślin, z w y ją tk ie m koniczyny z traw am i w obiektach z obornikiem i gno­ jowicą Id.

D ziałanie naw ozów w okresie 13-letn ich badań porów nano na pod­ stawie plonu przeliczeniow ego (tab. 3). Z tych danych m ożna w artość plonotw órczą stosow anych naw ozów uszeregować następująco: g n o jo w i­ ca lid > N P K > obornik > gnojow ica Id.

Jeśli przyjąć plon jednostek zbożow ych, uzyskanych na naw ożeniu obornikiem , za 100, to na naw ożeniu gnojow icą Id w yn osił on 9 5 ,1 % , gnojow icą U d — 1 1 7 ,9 % i N P K — 1 0 3 ,4 % . Działanie g n ojow icy Id było w ięc słabsze niż obornika i naw ozów m ineralnych, co zn ajdu je potw ier­ dzenie w pracach innych autorów [7, 19]. Z tego w zględu dla celów

Tabela 2 Nawożenie Fertilization Bez nawożenia No fertilization Gnojowica Id. Slurry rate I Gnojowica Id. 4- PK Slurry rate I -f PK Gnojowica lid Slurry rate II Gnojowica lid. -!- PK Slurry rate II -f PK Obornik Farmyard manure Obornik -i- PK Farmyard manure -b PK NPK NUR - LSD 0,05

W pływ nawożenia па р1ол roślin, w t/ha Effect o f fertilization on yield o f crops, in t/ha

! j Jęczmień jary** i Ziemniaki* j SPri” S Ьаг|еУ i Potatoes i 18,2 31,3 31,7 30,9 31,1 29.6 32,0 30.6 ! grain ! 1,42 j 2,47 j 2,53 i ! 2,78 j ! 2,48 2,46 2,93 2,31 1,74 3,35 3,98 4,65 4,86 3,42 4,00 3,69 0,51 0,67 * Średnie z 2 lat — ** Średnie z 3 lat — 2-year means 3-year means Koniczyna z trawami Grass-clover i Rzepak* ! Rape Pszenica Winter ozima** wheat Żyto poplo- nowe* Catch crop rye Kukurydza* Maize

zielona masa ! nasiona słoma ziarno słoma zielona masa zielona masa green matter j seeds straw grain straw green matter green matter

14,7 0,47 1! 1,35 1,67 i 1,85 I 11,2 15,6 19,4 1,27 2,56 2,50 2,65 18,7 26,1 23,9 1,48 2,91 2,70 2,82 21,7 27,3 25,9 1,61 3,11 3,73 3,89 25,2 38,1 26,6 1,64 3,22 3,86 4,26 27,6 40,8 26,1 1,24 2,54 3,29 3,16 20,9 28,5 32,9 1,22 2,29 3,14 3,41 21,2 29,3 22,4 1,22 2,45 3,48 4,12 26,9 24,7 0,8 0,30 0,71 0,49 0,62 3,1 3,2

Wartość nawozowa gnojowicy od trzody chlewnej 1 0 3

T a b e la 3

Wpływ nawożenia na plon jednostek zbożowych w t z ha Fertilization effect on yield of grain units in t/ha

Nawożenie — Fertilization Ogółem Total

Rocznie Yearly

Relatywnie Relatively

Bez nawożenia — No fertilization 30,78 2,37 100

Gnojowica Id. — Slurry rate I 52,41 4,03 170

Gnojowica Id. -h PK — Slurry rate I + PK 56,41 4,34 183 Gnojowica Hd. — Slurry rate II 64,98 5,00 211 Gnojowica lid. + PK — Slurry rate II -j- PK 66,03 5,08 214

Obornik — Farmyard manure 55,11 4,24 179

Obornik + PK — Farmyard manure H- PK 59,72 4,59 194

N PK 56,97 4,38 185

praktycznych obliczono tzw. w spółczynnik n aw ozow y, który w naszych badaniach w yn osi 92.

U zupełniające naw ożenie m ineralne zastosow ane na tle obornika i gn ojow icy Id w p łyn ęło na w zrost plonu jednostek zbożow ych (8,4 i 7 ,6 % ) , natom iast na tle g n ojow icy lid nie m iało w iększego znaczenia.

Stosow ane naw ożenie w p łyn ęło na zm ianę składu chem icznego plo­ nów roślin. Pod w p ły w e m naw ożenia w zrosła zawartość azotu w rośli­ nach, z w y ją tk ie m m ieszanki kon iczyn y z traw am i pierwszego pokosu, a drugiego — w obiektach z gnojow icą Id i N P K oraz ziem niaków na­ w ożonych obornikiem (tab. 4). Rodzaj i dawki n aw ozów w różnym stop­ niu w p ły n ę ły na wzrost zawartości azotu w plonach roślin. G nojow ica Id działała słabiej na zawartość azotu niż obornik, z w y ją tk ie m ziem nia­ ków i ziarna pszenicy. Lepsze działanie od obornika w ykazała g n o jo w i­ ca U d , poza m ieszanką k on iczyn y z traw am i i słom ą pszenicy. Rów nież naw ożenie m ineralne działało korzystniej na zawartość azotu w plonach większości upraw ianych roślin niż obornik, z w y ją tk ie m m ieszanki ko­ niczyn y z traw am i, nasion i słom y rzepaku oraz żyta poplonowego.

U zupełniające naw ożenie m ineralne dane na tle naw ożenia organicz­ nego działało dodatnio lub obojętnie na zawartość azotu w plonach w ięk ­ szości roślin. W y ją te k stanowią m ieszanka koniczyny z traw am i drugiego pokosu i kukurydza nawożona gnojow icą lid oraz słom a jęczm ienia i rzepaku, a także oba pokosy m ieszanki koniczyny z traw am i w obiek­ cie z obornikiem .

N a podstawie przytoczonych danych m ożna stwierdzić, że w okresie badań n ajkorzystn iejszy w p ły w na zawartość azotu w plonach roślin m iało naw ożenie gnojow icą lid , następnie obornikiem i N P K , a n a jm n iej­ szy gnojow icą Id. U zupełniające naw ożenie m ineralne p rzyczyniło się do wzrostu zawartości azotu w plonach roślin, głów nie na tle naw ożenia gnojow icą Id.

Tabela 4 W pływ nawożenia na zawartość azotu w roślinach w % s.m .

Effect o f fertilization on nitrogen content o f crops in % d.m .

Nawożenie Fertilization Ziemniaki* Potatoes Jęczmień jary** Spring barley Koniczyna z trawami Grass-clover mixture Rzepak* Rape Pszenica Winter ozima** wheat Żyto poplonowe* Catch crop Kukurydza* Maize ziarno grain sloma straw I pokos 1st cut II pokes Ilnd cut nasiona seeds słoma straw ziarno grain słoma straw rye Bez nawożenia 1,13 1,81 0,68 2,12 2,27 3,63 0,73 1,84 0,50 1,58 1,36 No fertilization Gnojowica Id. 1,18 2,05 0,71 1,50 2,18 3,75 0,76 1,99 0,63 1,83 1,47 Slurry rate I Gnojowica Id. -j- PK 1,28 2,06 0,83 1,56 2,54 3,77 0,81 2,07 0,66 1,82 1,62 Slurry rate I -S-- PK Gnojowica lid. 1,37 2,42 1,04 1,65 2,58 3,94 0,96 2,14 0,64 2,10 1,91 Slury rate II Gnojowica Ud. + PK 1,35 2,50 1,13 1,80 2,42 3,99 1,04 2,11 0,67 .2,15 1,67 Slurry rate II + PK Obornik 1,01 2,01 0,90 2,H 2,69 3,90 0,91 1,94 0,70 2,09 1,54 Farmyard manure Obornik -i- PK 1,12 2,11 0,85 1,98 2,61 3,90 0,88 1,98 0,70 2,06 1,61 Farmyard manure -f PK NPK 1,32 2,17 1,02 1,65 2,15 3,76 0,86 1,98 0,69 1,89 1,61 * Średnie z 2 lat — : ** Średnie z 3 lat — 2-year means 3-year means

Tabela 5 W pływ naw ożenia na zawartość fosforu w roślinach w % s.m .

Effect o f fertilization on phosphorus content o f crops in % d.m .

Jęczmień jary** Koniczyna z trawami

Grass-clover Rzepak* Pszenica ozima** Żyto

Nawożenie Ziemniaki* Spring barley _mixture. Rape Winter wheat pop łonowe* Kukurydza *

Fertilization Potatoes Catch crop Maize

ziarno słoma I pokos II pokos nasiona słoma ziarno słoma rye grain straw 1st cut Und cut seeds straw grain straw

Bez nawożenia 0,20 0.34 0,11 0,24 0,23 0,78 0,12 0,43 0,13 0,39 0,23 No fertilization Gnojowica Id. 0,20 0,39 0,12 0,34 0,31 0,81 0,14 0,49 0,16 0,33 0,27 Slurry rate I Gnojowica Id. - f PK 0,21 0,39 0,12 0,34 0,27 0,83 0,17 0,51 0,20 0,35 0,28 Slurry rate I + PK Gnojowica lid. 0,22 0,40 0,12 0,39 0,27 0,81 0,17 0,52 0,18 0,36 0,31 Slurry rate II Gnojowica Hd. + PK 0,22 0,41 0,12 0,33 0,30 0,87 0,20 0,55 0,21 0,41 0,32 Slurry rate II + PK Obornik 0,24 0,42 0,12 0,39 0,30 0,94 0,17 0,53 0,18 0,36 0,31 Farmyard manure Obornik + PK 0,25 0,44 0,12 0,41 0,32 1,05 0,19 0,56 0,22 0,38 0,35 Farmyard manure -f PK N PK 0,22 0,41 0,12 0,28 0,29 0,79 0,15 0,52 0,18 0,34 0,27

* Średnie z 2 lat — 2-year means ** Średnie z 3 lat — 3-year means

T a b e la б Nawożenie Fertilization Bez nawożenia No fertilization Gnojowica Id. Slurre rate I Gnojowica Id. ! PK Slurry rate I -i- PK

W pływ nawożenia na zawartość potasu w roślinach w % s.m . Effect o f fertilization on potassium content o f crops in % d.m.

Ziemniaki* Potatoes

I Koniczyna z trawami Jęczmień jary** | Grass. clover

Spring barley j mixture ziarno grain słoma i I pokos straw 1st cut II pokos lind cut Rape nasiona seeds straw 1,62 1.98 1.98 0,49 j 1,33 j 2,20 ! 1,91 0,58 0,62 1,52 1,57 2,49 2,66 2,16 2,41 0,79 0,83 0,89 1,59 1,69 1,91 * Średnie z 2 lat — ** Średnie z 3 lat — 2-year means 3-year means Gnojowica lid. 1,94 i 0,62 1,75 2,82 2,20 ! 0,90 j1 1,89 ; Slurry rate 11 Gnojowica lid. -}- PK I 1 2,03 0,64 i 1,78 3,15 2,74 0,92 2,12 Slurry rate II PK Obornik 2,06 0,64 1,50 2,90 2,32 0,87 1,84 Farmyard manure Obornik -i- PK 1,93 0,64 1,54 2,82 i 2,28 0,91 ! 1,89 Farmyard manure + PK NPK 1,95 0,58 1,64 2,99 2,66 0,90 1,65 0,50 0,45 Pszenica Winter ozima** wheat 1 Żyto ! poplonowe* Catch crop j Kukurydza* ! Maize ziarno grain słoma straw 1 rye 0,37 0,76 ! 1,89 i j I ^ ! ON - ! о 1 0,44 0,93 j 2,09 1,29 0,45 1,04 1,84 1,34 0,49 Ы 4 2,48 1,43 0,50 1,27 2,62 1,52 0,45 1,05 2,25 1,41 1,14 1,08 2,42 2,30 1,44 1,31

T a b e la 7 Pobranie i wykorzystanie składników pokarmowych w kg z ha

Uptake and utilization of plant nutrients in kg/ha

Nawożenie Fertilization

Wniesienie do gleby z nawozami Brought into soil with

fertilizers

Pobranie przez rośliny ogółem Total uptake by crops

Pobranie przez rośliny z nawozów Taken up by plants from

fertilizers

Wykorzystanie z nawo­ zów, w % Utilized from fertilizers,

in % N P К N P 1

к

₁

_K

_{1 к}

_

_

_

_

_

_

_

_

_

* Mieszanka koniczyny z trawami 50% azotu z gleby Grass-clover mixture 50% of nitrogen from soil

Zaw artość fosforu w plonach roślin w zrosła pod w p ły w e m naw oże­ nia; w niektórych plonach w zrost ten b ył jednak n ieznaczny (tab. 5 ). Działanie gn ojow icy Id na w zrost zawartości fosforu było słabsze niż obornika, z w y ją tk ie m sło m y jęczm ienia i m ieszanki k on iczyn y z traw a­ mi drugiego pokosu. G nojow ica li d działała podobnie jak obornik na zawartość fosforu w plonach sło m y jęczm ienia, pszenicy i rzepaku, m ie­ szanki koniczyny z traw am i, żyta poplonow ego i kuk u ryd zy. N aw ożenie m ineralne ustępow ało obornikowi, z w y ją tk ie m sło m y jęczm ienia i psze­ nicy.

U zupełniające naw ożenie m ineralne dane na tle naw ożenia organicz­ nego z regu ły dodatnio w p ły w a ło na zawartość fosforu w plonach roślin w porów naniu z sa m y m naw ożeniem organicznym . W y ją te k stanowią p lony jęczm ienia oraz m ieszanki koniczyny z traw am i w obiektach z gnojow icą Id i ziem niaki naw ożone gnojow icą lid .

Za cały okres badań, niezależnie od upraw ianej rośliny, n ajk orzyst­ n iejszy w p ły w na zawartość fosforu w plonach roślin m iał obornik, zaś pozostałe dawki i rodzaje n aw ozów działały podobnie. U zupełniające naw ożenie m ineralne spow odow ało w zrost jego zawartości w plonach w iększości roślin w porównaniu z sa m y m naw ożeniem organicznym .

Pod w p ły w e m stosow anych naw ozów w zrosła zawartość potasu w plo­ nach upraw ianych roślin, z w y ją tk ie m żyta poplonow ego naw ożonego gnojow icą Id + P K (tab. 6 ). W zro st ten na naw ożeniu gnojow icą Id b ył m n iejszy niż na oborniku. G nojow ica U d działała natom iast lep iej niż obornik z w y ją tk ie m plonów ziem niaków , ziarna jęczm ienia i m ie­ szanki koniczyny z traw am i. N aw ożenie m ineralne spow odowało w ięk szy w zrost zawartości potasu niż obornik tylk o w plonach słom y jęczm ie­ nia i pszenicy, m ieszanki koniczyny z traw am i, nasion rzepaku i żyta poplonow ego.

U zupełniające naw ożenie m ineralne, dane na tle g n ojow icy Id i U d, spow odow ało wzrost zawartości potasu w plonach roślin, z w y ją tk ie m ziem niaków i żyta poplonow ego w obiektach naw ożonych gnojow icą Id. Działanie tego naw ożenia na tle obornika nie w p łyn ęło na wzrost zaw ar­ tości potasu w plonach ziem niaków , ziarna jęczm ienia i koniczyny z tra­ w am i.

W podsum owaniu n ależy stwierdzić, że na zawartość potasu w plo­ nach roślin upraw ianych w zm ianow aniu n ajw ięk szy w p ły w m iało na­ w ożenie m ineralne i obornikiem , a n ajsłabszy — gnojow icą Id. U z u ­ pełniające naw ożenie m ineralne w p łyn ęło na dalszy w zrost tego skład­ nika w plonach roślin, bardziej po zastosow aniu na tle gnojow icy Id niż pozostałych naw ozów organicznych.

M asa składników pokarm ow ych w niesiona do g leb y z naw ozam i oraz ich pobranie przez rośliny p osłu ży ły do obliczenia w ykorzystan ia azotu, fosforu i potasu z naw ozów (tab. 7). M asa azotu w niesiona do g le b y

Wartość nawozowa gnojowicy od trzody chlewnej Ю 9

z gnojow icą li d była 2,8 razy w iększa niż z dawką naw ozów zrów now a­ żonych ty m składnikiem . W dawce tej w niesiono również w ięcej fo sfo ­ ru i potasu. Zrów now ażenie dawek naw ozów pod w zględ em azotu nie w yrów n ało m a sy fosforu i potasu. W g n ojow icy Id w niesiono w ięcej fosforu i m niej potasu niż w oborniku. N atom iast w naw ozach m in eral­ nych m asa fosforu i potasu była w iększa niż w oborniku. W uzupełnia­ ją cy m naw ożeniu m in eralnym , które stosowano na tle naw ożenia orga­ nicznego, w niesiono średnio rocznie na 1 ha: 23,4 kg P i 67,6 kg K .

M asa w niesionych składników pokarm ow ych z naw ozam i m iała w p ły w na p lon y roślin i ich skład chem iczny, a zatem i na pobranie azotu, fo sfo ­ ru i potasu przez rośliny. N a dawkach w y ższy ch pobranie to b yło w ięk ­ sze, a ich procentow e w ykorzystanie z n aw ozów m n iejsze. W y k o rz y sta ­ nie azotu z naw ozów , których dawki b y ły zrów now ażone ty m składni­ kiem , kształtow ało się następująco: N P K > obornik > gnojow ica Id. W y ­ korzystanie azotu z gn ojow icy lid , odpow iadającej obornikow i pod w zg lę ­ dem zawartości w ęgla, b yło o 9 ,2 % m niejsze niż z obornika i tylk o o 1 ,8% m niejsze niż z g n o jo w icy Id. U zupełniające naw ożenie m ineralne zw ięk­ szyło w ykorzystan ie azotu z gn ojow icy Id o 7 ,3 % , z gn ojow icy li d zaled­ wie o 1 ,1 % , a z obornika o 4 ,3 % .

W yk orzystan ie fosforu z obornika było większe niż z g n o jo w icy Id o 12,3% ., gn ojow icy li d o 1 7 ,8 % i z naw ozów m in eralnych o 5 ,8 % . U zu ­ pełniające naw ożenie m ineralne, zastosow ane na tle gn o jo w icy Id i obor­ nika, w płyn ęło na obniżenie procentow ego w ykorzystania fosforu, czego nie stwierdzono w naw ożeniu gnojow icą lid .

W yk o rzy sta n ie potasu było najw iększe z g n ojow icy Id, a n a jm n iej­ sze z gnojow icy lid . W odniesieniu do obornika w zrost w ykorzystania potasu z gnojow icy Id w yn osił 7 ,5 % , a spadek po zastosow aniu g n o jo ­ w icy li d — 1 1 % . M n iejsze było rów nież w ykorzystanie potasu z n aw o­ zów m in eralnych niż z obornika o 5 ,1 % . U zupełniające naw ożenie m i­ neralne w p łyn ęło na obniżenie procentow ego w ykorzystania potasu z gno­ jo w icy Id i obornika, nie różnicując jego w ykorzystania na naw ożeniu gnojow icą lid .

W N IO S K I

— N a naw ożeniu otrzym ano istotne zw yżki plonów w szystkich roślin upraw ianych w zm ianow aniu. Z w y żk i te w przeliczeniu na jednostki zbożow e w y n osiły średnio rocznie od 1,66 do 2,71 t z hektara. W upra^ w ie koniczyny z traw am i i kuk u ryd zy najlepsze okazało się naw ożenie obornikiem , w pszenicy ozim ej i żyta poplonow ego naw ożenie N P K , a po­ zostałe rośliny nie reagow ały na rodzaj nawozu. N a jw ię k szy w zrost plo­ nów otrzym ano jednak na naw ożeniu gnojow icą lid . U zupełniające na­

1 1 0 T. Mazur i in.

wożenie m ineralne działało korzystnie na wzrost plonów roślin jedynie po zastosowaniu na tle gn ojow icy Id i obornika.

— Pod w p ły w e m naw ożenia w zrosła zawartość azotu, fosforu i po­ tasu w plonach roślin. W zrost zawartości tych składników był zróżnico­ w an y w odniesieniu do gatunku rośliny i rodzaju plonu. N iem n iej w ca­ ły m zm ianow aniu na zawartość azotu i potasu najkorzystniej działało naw ożenie gnojow icą lid , a fosforu — obornikiem , natom iast n a jm n ie j­ szy wzrost ich zawartości stwierdzono na naw ożeniu gnojow icą Id. U zu ­ pełniające naw ożenie m ineralne w p łyn ęło dodatnio na zawartość tych składników , bardziej potasu niż azotu i fosforu.

— W ykorzystan ie składników pokarm ow ych z naw ozów w ynosiło: azotu od 15,8 do 2 9 ,4 % , fosforu od 9,1 do 2 6 ,9 % i potasu od 27,8 do 4 6 ,5 % . N ajw iększe w ykorzystanie azotu stwierdzono z obornika i na­ w ozów m ineralnych, fosforu z obornika, a potasu z gnojow icy Id, n a j­ niższe zaś z gnojow icy lid . U zupełniające naw ożenie m ineralne, dane na tle naw ożenia organicznego, zw iększyło w ykorzystanie azotu i obniżyło w ykorzystanie fosforu i potasu.

L IT E R A T U R A

[1] A s m u s F., H e r m a n n V. , L a n g e H. , S p e c h t G. W irkung und A u s­ nutzung des Stickstoff aus Gülle. Arch. A c k e r - Pflanzenbau Bodenkd.. B er­ lin 1973 t. 17 s. 927— 934.

[2] A s m u s F., S p e c h t G. , L a n g e H. Zur W irkung der N ährstoffe aus Gülle. Arch. A c k e r- Pflanzenbau Bodenkd., Berlin 1971 t. 15 s. 905— 912. [3] H e r m a n V. , A s m u s F. W irkung und Ausnutzung des Stickstoff aus Rin­

der- und Schw einegülle im G efässversuch. Arch. A c k e r- Pflanzenbau B o­ denkd., Berlin 1978 t. 22 s. 47— 57.

[4] К o r i a t h H. Güllew irtschaft, Gülledüngung. Pr. zbiorowa. VEB Deutscher, Landw irtschafrsverlag, Berlin 1975.

[5] K u s z e l e w s k i L. , J a g i e ł a Z. B. O cena wartości nawozowej gnojow icy z przem ysłowych tuczam i świń. Cz. III. W p ły w wzrastających ctewek gno­ jowicy na plonowanie roślin. Rocz. Nauk roi. 1974 Ser. A t. 100 nr 3 s. 7— 24. [6] K u s z e l e w s k i L., J a g i e ł a Z. B. , S a d o w s k a J. Porównanie syste­ m u nawożenia m ineralno-obornikow ego z system em gnojow icow ym w świetle trwałego doświadczenia. Mat. na Konf. N au k-T ech .: W ykorzystanie gnojow i­ cy do celów nawozowych. Inst. Zoot. K raków 1986 s. 17— 32.

[7] K ü h n G. , L a n g e H. Der Einfluss einer Gülledüngung im Vergleich zu anderen organischen Düngem itteln. Thaer Archiv 1969 t. 13 s. 1109— 1116. [8] L i n с к e G. Einige Hinweise und Ergebnisse zum Einsatz von Gülle in G e­

treide. Feldw irtschaft, Berlin 1977 t. 18 s. 14— 16.

[9] L i n c k e G. Ergebnisse zum kom binierten Einsatz von M ineraldünger und Gülle bei Getreide. Tag.. Ber. Akad. Lanwirtsch. W issen., DDR, Berlin 1977 149 s. 131— 137.

[10] M a m c z e n k o J. P., S e m i e n o w P. Ja., P l a t o n o w a L. G. W lijan ije bezpodstiłocznogo nawoza na urożaj kukuruzy i sodierżanije w niej azotistych sojedinienij. Agrochim ija, M oskw a 1977 t. 3 s. 72— 78.

Wartość nawozowa gnojowicy od trzody chlewnej

111

[11] M e y e r M. , A s m u s F. , G ö r l i t z H. Zur W irkung von Phosphor aus G ülle auf Pflanzenertrag, Phosphoraufnahm e und Ausnutzung. Arch. A c k e r- Pflanzenbau Bodenkd., Berlin 1977 t. 21 s. 133— 139.

[12] M a z u r T. , C i e ć k o Z., K o c J., F i o ł n a T. W p ły w nawożenia gnojo­ wicą na wysokość i jakość plonów roślin oraz właściwości gleb. Mat. na Sym p. N auk.: Skutki wieloletniego stosowania nawozów. Cz. II. W yd. IU N G , Puław y 1976 s. 77— 84.

[13] M a z u r T. Dotychczasowe doświadczenia nad produkcją i w ykorzystaniem gnojowicy. M at. na Sym p. N auk.: „A ktualny stan badań nad rolą i znacze­ niem nawozów organicznych w intensyw nej gospodarce rolnej” . Gdańsk 1979 s. 31— 53.

[14] M a z u r T. , M a ć k o w i a k C .; Ko с J. Porównanie działania azotu gno­ jow icy i nawozów mineralnych. Cz. I. W p ły w na plon i skład c h e m i c z n y bulw ziemniaka oraz działanie następcze na jęczm ień jary. Pam . puł. Prace IU N G 1984 t. 82 s. 229— 240.

[15] M a z u r T. , M a ć k o w i a k С., K o c J. Porównanie działania azotu gno­ jowicy i naw ozów mineralnych. Cz. II. W p ły w na plon i skład chemiczny zie­ lonki żyta i kukurydzy oraz działanie, następcze na jęczmień jary. Pam. puł. Prace IU N G 1984 82 s. 241— 251.

[16] M a z u r T. , C h a r k i e w i c z J. W p ły w nawożenia gnojowicą na wartość paszową roślin uprawianych w zmianowaniu. Mat. na K onf. N au k-T ech .: W y ­ korzystanie gnojowicy do celów nawozowych. W yd. Inst. Zoot. K rak ów 1986 s. 121— 141.

[17] R e h b e i n G., S c h ö n m e i e r H. Feldversuchergebnisse über die B e - eiflüssung des Getreideertrages durch unterschiedlich hohe Güllegaben zu den Vorfrüchten. Tag. Ber. Akad. Land. W iss. D DR 1973 s. 122.

[18] S c h ö n m e i e r H. , R e h b e i n G. , B o e s s e L. Zur W irkung des G ülle­ stickstoff auf Getreide in Dauerversuch. Tag. Ber. Akad. Land. W iss. DDR 1978 155 s. 211— 221.

[19] S c h ö n m e i e r H. Zur W irkung von G ü llesto ff-, G ü lle- und S troh -G ü lle- -D üngung auf K artoffelertrag. Arch. A c k e r - Pflanzenbau Bodenkd. Berlin 1980 t. 24 nr 11 s. 737— 743. Т. МАЗУР, 3. ВРУБЕЛЬ, В. СОНДЕЙ УДОБРИТЕЛЬНОЕ КАЧЕСТВО Ж ИДКОГО НАВОЗА СВИНЕЙ В СВЕТЕ 13-ЛЕТНЕГО ПОЛЕВОГО ОПЫ ТА Кафедра природных основ и последствий удобрения Сельскохозяйственной академии в Ольштыне Р е зю м е Соответствующие полевые опыты были заложены на бурой почве хорошего ржаного комплекса. В опыте сравнивали действие двух доз жидкого навоза с действием стойлового навоза и минеральных удобрений. Дозы жидкого навоза отвечали дозе стойлового навоза в отношении содержания азота — жидкий навоз 1д, и содержания углерода — жидкий навоз Ид. Удобрение минеральным азотом равнялось дозе азота в стойловом навозе и жидком навозе 1д. Удобрение приводило к существенному повышению урожаев, составляющему

112

Departm ent of Natural Principles and Consequences of Fertilization, U niversity of Agriculture and Technology, O lsztyn

S u m m a r y

A field experim ent was conducted on a brow n soil of a good ryeland com plex to compare the effect of two rates of pig slurry with that cf farm yard manure (F Y M A ) and com m ercial fertilizers on yields of farm crops. The slurry rates were equivalent to the F Y M A rates with respect to the content of nitrogen (rate I) and of carbon (rate II). The rate of m ineral nitrogen equaled the nitrogen of F Y M A and of slurry rate I. A ll treatments resulted in significant yield increases, which averaged from 16.6 to 27.1 grain units per ha. O f the treatments equalized with respect to nitrogen, F Y M A appeared best for clover-grass m ixture and maize, wheras com m ercial fertilizers were best for winter wheat and rye catch-crop; and the rem aining crops were indifferent to the kind of treatments applied. H ow ever, the highest yield increases were obtained with the slurry rate II. Supplem ental fertilizers somewhat increased yields, but only against a background of slurry rate I and F Y M A . Nitrogen, phosphorus and potassium in the crops increased under the treatm ents applied to a different degree depending on the plant species and kind of crop. U tilization of nitrogen from the materials used amounted to 15.8— 29.4°/u, of phosphorus to 9.1— 26.9% , and of potassium to 27.8— 46.5% . The highest utilization of nitrogen was from F Y M A and com m ercial fertilizers; of phosphorus from F Y M A ; and of potassium from slurry rate I.

P ro f. dr T eo fil M azur

Zakład P rz yro d n icz ych P odsta w i S k u tk ó w N aw ożenia A R T O lsz tyn — K o r to w o