Stanisław Rejman
Niektóre kwestie związane ze
zwolnieniem od kosztów sądowych
Palestra 5/9(45), 19-21
STANISŁAW REJMAN
Niektóre kwestie zwiqzane ze zwolnieniem
od kosztów sqdowych*
Z w olnienia od 'kosztów sądow ych m oże dom agać się osoba zarów no fizyc^ra, ja k i praw n a, n a zasadach p rzew idzianych w a rt. 111 i nast. k.p c. P ostanow ienie o p rzy zn an iu i cofnięciu zw olnienia od kosztów sądow ych sąd mo?e w y d ać na posiedzeniu n iejaw n y m (art. 121 k.p.c.). Nie w yłącza to oczywiście m ożliw ości w yznaczenia ro zp raw y , co m oże okazać się szczególnie celow e w ty m d ru g im w y p ad k u (cofnięcia). W orzeczeniu z dn. 5.1.1938 r. C III 2337/37 (Zb. O. 11/1938, poz. 487) Sąd N ajw yższy p rzestrzeg ał przed niezgodną z u staw ą p ra k ty k ą ty ch sądów , k tó re w w ypadku, g d y sąd zdecydow ał się ro zstrzyg nąć w niosek o p rzy zn an ie lub cofnięcie zw olnienia o d kosztów sądow ych n a ro z p ra w ie, nie zaw iadam iają stro n o ty m , iż to w łaśnie będzie jej przedm io tem , jak tego w ym aga a rt. 160 p k t 4 k.p.c. (daw n. a rt. 165 § 1 p k t 4). Nie należy w ięc rozstrzy g ać ty c h k w estii na ro zp raw ach w yznaczonych w in n y m celu — bez zaw iadom ienia o ty m stron , a to choćby ze w zglę d u na sk u tk i w y n ik ające z a rt. 362 k.p.c. o d o ręczen iu postanow ień za p ad ły ch na rozpraw ie.
Z w olnienie od kosztów sądow ych p rz y z n a je się na czas trw a n ia pro cesu, a nie do prow adzenia go ty lk o przed poszczególną in sta n c ją są dow ą (art. 111 k.p.c.), przy czym orzeczenie w ty m przedm iocie nie m a oczyw iście m ocy w stecznej. D latego też gdy stro n a ubiega się o zwol nienie od kosztów sądow ych w postęp o w aniu przed sądem rew izy jn y m ,
sąd I instan cji, uzn ając w niosek za uspraw iedliw io ny , p o w inien zwolnić w nioskodaw cę od kosztów sądow ych, nie o graniczając tego zw olnienia do postępow ania rew izyjnego, co m a duże znaczenie p rak ty c zn e w razie u ch ylen ia w y ro k u i p rzekazan ia sp ra w y do ponow nego rozpoznania. G dyby jed n a k n rm o to sąd postąpił inaczej, decydujące znaczenie bę
dzie m ieć tre ść postanow ienia. N a ty m stan o w isk u sta n ą ł Sąd N ajw yższy w orzeczeniu z dn. 30.X I.1934 r. C III Z 314/33 (Zb. O. VI/1935, poz. 232).
Na pod staw ie art. 118 § 1 k.p.c. sąd cofnie zw olnienie od kosztów sądow ych ty lk o w ted y , gdy się okaże, że okoliczności, n a podstaw ie k tó ry c h je przyznano, p rze stały istn ieć albo w cale nie istn iały . N a to m iast nie w olno tego czynić ty lk o dlatego, że są d w y sn u ł b łęd ny
20 S t a n i s t a i o R e j m a n N r 9 (45)
w niosek ze znanych m u ju ż w cześniej okoliczności. W obec zaś tego, że postanow ienie przy zn ające zw olnienie od kosztów jest n ’’e z ask a r- żalne, to ró w n ież i sąd rew iz y jn y nie m oże cofnąć przyznanego przez sąd I in stan cji zw olnienia od kosztów sądow ych ty lk o dlatego, że oko liczności, n a podstaw ie k tó ry c h w niosek został uw zględniony, są — jego zd fn iem — n 'e w y starc z aja ee (por. orzecz. S ąd u N ajw yższego z dn. 15.IX.1935 C II 1559/35 — Z b .‘ o . VI. 1936, poz. 246).
S tron a, k tó ra została zw olniona od kosztów , m a p raw o zgłosić w nio sek o u stanow ien ie dla n ej adw okata. Jeżeli sąd uzna w niosek za uza sadniony, to w y d a w ty m przedm iocie postanow ienie i jednocześnie zw róci się do w łaściw ej rad y adw okackiej o w yznaczenie adw o kata (art. 115 § 1 p k t 2 kjp.c.). G dy w niosek ta k i zostanie zgłoszony w sądzie re w iz y jn y m , to ju ż tam pow inien być załatw iony, gdyż obow iązek p rzek azan ia sądow i I in sta n c ji dotyczy ty lk o w niosku o p rzyzn anie zwo’nienia od kosztów sądow ych (art. 112 § 3 k.p.c.). U stanow ienie ad w o k ata d la stro n y m a — w m yśl a rt. 116 k.p.c. — znaczenie p eł nom ocnictw a procesow ego, ad w o k at więc nie p o trzeb uje już uzyski w ać pełnom ocnictw a od stro n y . Działa on w jej im eniu, dopóki nie zo stan ie z tego obow iązku zw olniony bądź n a sw ój w niosek, bądź n a w niosek stro n y .
Cofnięcie stro n ie zw olnienia od kosztów sądow ych nie pow oduie autom aty czn ie w ygaśnięcia p ełnom ocnictw a i jeżeli adw o kat — za zgo dą stro n y — w y raża gotowość prow adzenia n adal jej sp raw y, m e m a obow iązku sk ład an ia pełnom ocnictw a. Jeżeli n ato m ia st nie chce s p ra w y n?dal prow adzić, pow inien pełnom ocnictw o w ypow iedzieć (por. P eip er: Kom . do k.p.c., 1934 r., cz. I, str. 316). N a ty m stan ow isku s ta nęli też Piasecki i K orzonek w K o m e n ta rzu do k.p.c. z 1931 r. (str. 411), w y rażając pogląd, że „ p raw a i obow iązki ad w o k ata stro n y zw olnionej od kosztów sądow ych do dalszego zastępstw a jej, po cofnięciu zw olnie nia, należy ocenić analogicznie do p rzep isu a rt. 95 k.p.c. (obecnie 87) bo stosunek jego do stro n y ubogiej (zw olnionej od kosztów sądow ych) należy w m yśl a rt. 117 (obecnie 116) uw ażać za o p a rty na pełnom oc n ictw ie ”. O dm ien n y pogląd re p re z e n tu je n ato m ia st prof. Siedlecki (P raw o postęp, cyw ., 1952 r., str. 284), k tó ry tw ierdzi, że zw olnienie adw o kata n a stę p u je ipso iure z chw ilą cofnięcia zw olnienia od kosztów sądow ych.
Może być n a to m ia st w ątpliw e, czy stro n ie w olno cofnąć pełnom ocni ctw o adw okatow i w yznaczonem u dla n iej z urzędu , skoro — fo rm aln ie rzecz biorąc — pełnom ocnictw a tego m u nie udzieliła. W ydaje n r się, że odpow iedź n a to p y tan ie pow inna być tw ierd ząca (p. P e ip e r w Kom . jw ., str. 313). W każdym razie sam fa k t udzielenia przez stro n ę pełno m ocnictw a in n em u adw okatow i z w y b o ru nie zw alnia adw ok ata w yz naczonego z u rzę d u od b ran ia udziału w sp raw ie. W szystkie więc pism a w y sy łan e przez sąd pod jego adresem są p raw n ie skuteczne.
Sąd w k ażd y m sta n ie sp ra w y bierze z u rzęd u pod rozw agę m.i. b ra k upow ażnienia do prow adzenia sp ra w y (art. 228 § 1 k.p.c.). Z chw ilą więc gdy ad w o k at tw ierd zi, że został u sta n o w io n y z urzędu, sąd obow ią zany je st spraw dzić, czy stro n a , k tó rą m a zastępow ać, k o rzy sta ze zw olnienia od kosztów sądow ych, czy w łaśc:w y sąd u stano w ił d la m ej adw okata z u rzę d u i czy w łaściw a ra d a adw okacka w yznaczyła go do
N r 9 (45) Z W O L N I E N I E OD K O S Z T O W S Ą D O W Y C H 21
te j w łaśnie spraw y . B rak choćby je d n e j z dw óch p ierw szy ch w yżej w ym ienionych p rzesłan ek pow oduje niew ażność decyzji ra d y adw okac k iej, co też sąd pow inien uw zględnić z urzędu. N ależy n ad to pam ię tać, że p rzy zn an ie zw olnienia od kosztów sądow ych przez sąd n iew łaś ciw y (k tóry nie rozpoznaje spraw y ) je s t bezskuteczne, ja k to w y ja śn ił Sąd N ajw yższy w orzecz. z dn. 7.II.1948 r. L u C 16/48 (K.p.c. w op r. Lipińskiego, 1957 r., str. 101).
Pow yższe w y jaśn ien ia są d pow inien m ieć także n a uw adze, gdy cho dzi o w yznaczenie innego adw o k ata do podjęcia czynności poza sie dzibą sąd u orzekającego. N ie do rzadkości należą w yp adk i, gdy stro n a zw olniona od kosztów sądow ych bądź u stanow iony dla niej ad w o k at z u rzę d u zw racają się w tej sp raw ie bezpośrednio do sądu. P ra k ty k a ta je s t sprzeczna z w y raźn y m b rzm ien iem a rt. VI § 3 przep. w p r. k.p.c., w m yśl k tó reg o na w niosek ad w ok ata stro n y zw olnionej od kosztów sądow ych, m ającej podjąć czynność poza siedzibą są d u orzekającego, w łaściw a w ładza adw okacka w yznaczy w razie p o trzeb y innego adw o k a ta w odpow iedniej m iejscow ości. S tro n a nie jest w ięc legitym o w ana do złożenia takiego w niosku. A dw ok at n a to m ia st nie pow inien zw racać s;ę w tej sp raw ie do sądu, lecz bezpośrednio do ra d y adw o kackiej, k tó ra rozw aży celowość w yznaczenia innego adw okata.
Za b łęd n ą p rze to uw ażam p ra k ty k ę ty ch sądów, k tó re na s k u te k w niosku adw o k ata (nie m ówiąc już o w niosku stro n y ) zw racają się w p ro st do ra d y adw okackiej o w yznaczenie innego ad w ok ata, p o zba w iając ty m sam ym ra d ę adw okacką m ożliw ości m eryto ry czn ego usto su n k o w an ia się do zgłoszonego w niosku.
