Aleksander Czerski
Pytania i odpowiedzi prawne
Palestra 9/12(96), 73-74
1965
Itr 12 (96) P yta n ia t odpouHedzi praw ne 7J
W ty c h w a ru n k a c h , p oniew aż n a sk u te k a k tu d aro w iz n y -d z iałó w z ch w ilą śm ierci d a ru ją c e g o s ta ją się te d ziały p raw d ziw y m i d ziałam i sp a d k u , a dzieci o b d aro w a n e sp ad k o b iercam i, w ięc do ta k ie j sy tu a c ji będzie m ieć zastosow anie a rt. L X § 2 przep. w prow . k.c. A za te m pow yższe go sp o d arstw o m oże b y ć podzielone p o m iędzy sp ad k o b iercó w bez za ch o w an ia p o d staw o w ej n o rm y obszarow ej, sk o ro sp a d k o b ie rc y ci u ż y tk u ją osobiście w ydzielone części tego g o spodarstw a.
Prr/liiM # O D P O W I E D Z I P H / t W I S I E P Y T A N I E : C z y j e s t n i e w a ż n y t e s t a m e n t s p o r z ą d z o n y w t r y b i e a r t . 951 k. c., j e ż e l i s p i s u j ą c a t e s t a m e n t o s o b a u r z ę d o w a n i e m o g ł a b y b y ć ś w i a d k i e m t e s t a m e n t u w m y ś l a r t . 957 k .c .? Z g ł a s z a j ą c y t o p y t a n i e a d w . W . K a m i ń s k i z K a l i s z a p i s z e , ż e z p u n k t u w i d z e n i a c e l u p r z e p i s u a r t . 957 k .c . t y m b a r d z i e j p o w i n n a b y ć w y ł ą c z o n a — p o d r y g o r e m n i e w a ż n o ś c i t e s t a m e n t u — s p i s u j ą c a t e n t e s t a m e n t o s o b a u r z ę d o w a , j e ż e l i j e s t o n a w b l i s k i m s t o p n i u s p o k r e w n i o n a ( s p o w in o w a c o n a ) z e s p a d k o b i e r c ą ( z a p i s o b i o r c ą ) , s k o r o r o l a j e j , j a k o a k t y w n a ^ j e s t p r z e c i e ż w a ż n i e j s z a o d r o l i ś w i a d k a . Z d r u g i e j j e d n a k s t r o n y j e ż e l i u s t a w o d a w c a c h c e , b y n a r u s z e n i e p r z e p i s ó w o w y ł ą c z e n i u o b w a r o w a ć s a n k c j ą n i e w a ż n o ś c i , t o c z y n i t o w y r a ź n i e ( p o r . a r t . 369 p k t 4 k .p .c . — w p r z e c i w i e ń s t w i e d o p r a w a o n o t a r i a c i e , k t ó r e t a k i e j s a n k c j i n i e p r z e w i d u j e , a l b o d o k . p .a ., w e d ł u g k t ó r e g o n a r u s z e n i e p r z e p i s ó w o w y ł ą c z e n i u d a j e t y l k o p o d s t a w ę d o w z n o w i e n i a p o s t ę p o w a n i a w m y ś l a r t . 127 § 1 p k t 3). O s o b i ś c ie a d w . K a m i ń s k i o p o w i a d a s i ę z a o d p o w i e d z i ą p o z y t y w n ą n a p o s t a w i o n e n a w s t ę p i e p y t a n i e . W y d a j e s ię , ż e n i e w a ż n o ś ć m o ż n a b y t u w y w o d z i ć z o g ó l n e g o p r z e p i s u a r t . 58 § 1 k .c . w z w i ą z k u z a r t . 21 § 1 p k t 1—3 k < p.a. ( w y łą c z e n ia t u p r z e w i d z i a n e o d p o w i a d a j ą z p e w n ą n a d w y ż k ą a r t y k u ł o w i 957 § 1 k .c .) . W k o n k r e t n y m w y p a d k u s p i s u j ą c y t e s t a m e n t p r z e w o d n i c z ą c y p r e z y d i u m b y ł o j c e m s p a d k o b i e r c y t e s t a m e n t o w e g o . O D P O W I E D Z :
N iew ą tp liw ie tego ro d z a ju te s ta m e n t b yłby n ie w a żn y . P rz e m a w ia za ty m
ra tio legis a rt. 957 k.c. S koro bow iem a rt. 957 k.c. p rze w id u je w zw iązku z a rt.
958 k.c. niew ażność te sta m e n tu ze w zględu n a blisk ie p o k rew ie ń stw o lu b pow ino w actw o św iad k ó w z dziedzicem te sta m en to w y m lu b z za p iso b iercą to ty m b a rd z ie j b y łb y n iew ażn y te s ta m e n t sp isan y przez osobę urzęd o w ą b ę d ą cą w sto su n k u p o k re w ie ń stw a lu b p o w in o w actw a w sto p n iu p rze w id zia n y m w a r t. 957 k.c. z d zie dzicem te sta m en to w y m lu b zapisobiercą.
R ola św iad k ó w przy te sta m e n c ie je s t b ie rn a , a r o la osoby u rzę d o w e j sp isu ją c e j te s ta m e n t w pro to k o le je s t ak ty w n a .
Je ż e li obecny przy sp o rzą d za n iu te sta m e n tu — ja k o św ia d ek —■ b lisk i k re w n y lu b p o w in o w aty dziedzica b ąd ź za pisobiercy ju ż p rzez sam ą sw o ją obecność m oże k ręp o w a ć sw obodę ośw iadczenia w oli te s ta to ra , to o ileż b a rd z ie j sp o rzą d za n ie p ro to k o łu ośw iadczenia w oli te s ta to ra przez osobę urzędow ą, b ę d ą cą w b lisk im
74 P y ta n ia i odpow iedzi praw ne N r 12 (9#)
sto p n iu p o k re w ie ń stw a lub p o w in o w actw a z dziedzicem b ąd ź zapisobiercą, zag raża p ra w id ło w e m u ł o d p o w iad a ją ce m u rzeczyw istości u ję c iu w o li te s ta to ra w ty m p ro to k o le (w sensie k o rzy stn iejszy m od tre śc i złożonego ośw iadczenia w o li a n a w e t w sensie w rę cz jego zniekształcenia).
O baw a ta k a je s t całkow icie u za sa d n io n a, skoro — ja k to w y ja ś n ił S ąd N ajw y ż szy w o rze cze n iu z d n . 1.IV.1953 r . I C 180/53 (PiP n T 12 z 1953 r.) — „osoba u rzę d o w a sp isu ją c a te s ta m e n t w try b ie a r t. 80 p ra w a spadkow ego m u si w k ażd y m ra z ie o degrać czynną ro lę p rzy sp isy w a n iu tego te sta m e n tu . P rz ep is art. 80 p ra w a spadkow ego w ym aga, b y w ola sp a d k o d aw cy została pod an a u stn ie do w iadom ości ■osoby u rzęd o w ej, b y osoba sp is a ła tę w olę, a w ięc p rz y n a jm n ie j w zasadzie d e cy d o w a ła o sfo rm u ło w a n iu tre śc i p ro to k o łu ”.
P ro f. J a n G w iazd o m o rsk i w „Z ary sie p r a w a spadkow ego” (w ydanie 1961 r.) w p o ru sz o n e j w p y ta n iu p ra w n y m k w e stii pisze n a str. 193/194:
„P oniew aż o rg an ra d y n aro d o w ej, do k tó reg o w iadom ości sp a d k o d aw ca p o d aje u stn ie sw o ją w olę, je st k w a lifik o w a n y m św ia d k iem p rzy sp o rzą d za n iu te sta m e n tu , p rze to od d z ia ła n ia w c h a ra k te rz e ta k ieg o o rg an u są w ykluczone osoby, k tó re n ie m ogłyby b y ć n a p o d sta w ie a rt. 86—88 p r. spadk. przy sp o rzą d za n iu danego te s ta m e n tu św ia d k a m i”.
P o n a d to przez a n a lo g ię prof. G w iazd o m o rsk i pow o łu je a rt. 23 p r. o n o t. (obecnie a r t. 31). Sądzę, że n a d e r isto tn e je s t p o w ołanie przez an alogię a r t. 23 pr. o not. ■w d a w n e j re d a k c ji, a to w zw iązk u z orzeczeniem S ą d u N ajw yższego z d n ia 21.1. 1956 r. w sp ra w ie I I C r 975/55 (P iP n r 5/6 z 1956 r., str. 1076), w k tó ry m to o rze c z e n iu S ąd N ajw yższy sta w ia n a ró w n i działalność przew odniczącego p rezydium r a d y n a ro d o w e j w za k re sie a r t. 80 § 1 p r. spadk. z działalnością n o ta riu sz a .
S p o rząd zen ie te s ta m e n tu je s t czynnością cy w iln o p ra w n ą. K od ek s cyw iln y tr a k tu je je d n ak o w o pod w zględem sk u tk ó w p ra w n y c h te sta m e n ty sporządzone przez n o ta riu sz y i te sta m e n ty sporządzone p rze z osoby u rzędow e w y m ie n io n e w a r t. 951 § 1 k.c. W ob u w y p ad k a ch n o ta riu sz e bąd ź w ym ienione osoby urzęd o w e w y s tę p u ją p rz y sp o rzą d za n iu te sta m e n tó w ja k o osoby urzędow e, k tó ry c h czynności
m a ją zn a m ię w ia ry p ublicznej.
Z z e sta w ie n ia a rt. 950 z a r t 951 § 1 k.c. w y n ik a, że sp o rząd zen ie te s ta m e n tu m oże b y ć p ow ierzone b ąd ź n o ta riu szo w i, b ąd ź osobie u rzędow ej w y m ie n io n ej w a rt. 9^1 § 1 k.c., ja k o czynność o c h a ra k te rz e a k tu n o ta ria ln e g o . S tą d w n io sek , że p rze p isy w iąż ąc e n o ta riu sz a m a ją zastosow anie ró w n ież w sto s u n k u do osób w y
m ie n io n y c h w a rt. 951 § 1 k.c., czyli — ja k w o m a w ian y m w y p a d k u — w a rt. 31 p r. o not. (jed n o lity te k st: Dz. U. z 1963 r. N r 19, poz. 106), k tó ry z a k az u je n o ta riu sz o m d okonyw ać czynności dotyczących m . in. b lisk ich k re w n y c h i p o w in o w a ty c h w w y m ien io n y m w ty m a r ty k u le sto p n iu .
W y d a je się w ięc, że odpow iedź po zy ty w n a n a z a w a rte w p y ta n iu a d w o k a ta K a m iń sk ie g o zag ad n ien ie p ra w n e nie m oże bu d zić w ątpliw ości.
