Szwarc, Andrzej
"Joachim Lelewel à Bruxelles de 1833 à
1861. Actes de colloque organisé les 17
et 18 avril 1986 par le Centre
International Lelewel d'Etudes et
d'informations Historiques avec le
parrainage de la Faculté de Philosophie
et Lettres de l'Université Libre de
Bruxelles", red. Teresa Wysoklińska, (...)
Przegląd Historyczny 79/2, 410-411
1988
Artykuł umieszczony jest w kolekcji cyfrowej bazhum.muzhp.pl,
gromadzącej zawartość polskich czasopism humanistycznych
i społecznych, tworzonej przez Muzeum Historii Polski w Warszawie
w ramach prac podejmowanych na rzecz zapewnienia otwartego,
powszechnego i trwałego dostępu do polskiego dorobku naukowego
i kulturalnego.
Artykuł został opracowany do udostępnienia w Internecie dzięki
wsparciu Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego w ramach
dofinansowania działalności upowszechniającej naukę.
410 Z A P I S K I
skiego, F. S zn ajd e i w ielu innych, p o ja w ia ją ce się w inskrypcjach, uzasadniają * trud w y d a w có w z n ad d atk iem . D ziw ić się raczej należy, że prace te podjęto tak późno i w ła śc iw ie w tryb ie pracy społecznej. W arto w sp o m n ieć też, że w y d a w cy tej cen n ej p u b lik a cji p rzew id u ją w y k o rzy sta n ie zeb ranych m ateriałów w bardzie; pop u larn ej m onografii cm entarzy w zorow an ej na k siążce o n ek rop olu w M ont m orency. op racow an ej przez J. S k o w r o n k a i innych.
Ł. K.
Joach im L e le w e l à B ru x e lle s de 1833 à 1861. A c te s du co llo q u e organ isé le s 17 e t 18 a v r il 1986 p a r le C e n tre In te rn a tio n a l L e le w e l d ’E tu d es e t d ’in fo r m a tio n s H isto riq u e s a v e c le p a rra in a g e de la F a c u lté de P h ilo so p h ie e t L e ttre s d e l’U n iv e r s ité L ib re de B ru x e lle s, red. T eresa W y s o k i ń s k a . S tép h an e P i r a r d, B ru x elles 1987, s. 286.
Życie, d ziałaln ość p olityczn a i dorobek n au k ow y Joach im a L elew ela były
w latach p ięćd ziesią ty ch i sześćd ziesiątych naszego stu lecia p rzed m iotem żyw ego za in tereso w a n ia h isto ry k ó w polskich; k olejn e etap y badań p rzy n io sły p ełn ą b i b lio g ra fię jego prac, e d y c je listó w i dzieł, w/reszcie parę m onografii o różnym p ro filu — nie licząc w ielu p rzyczyn k ów . N ic d ziw n eg o w ięc, że w przeciągu k il k u n astu n a stęp n y ch la t uk azało się n ie w ie le sto su n k o w o w ażk ich p u b lik a cji o „bru k selsk im sa m o tn ik u ” : obok w y ek sp lo a to w a n ia źródeł zazn aczył się i p e w ien przesyt. N atu raln ą k oleją rzeczy tem atyk a le le w e lo w sk a p ow róciła w ok re
sie obchodów 200 roczn icy urodzin w ielk ieg o h istoryk a w 1986 r., zaś obok oko liczn o ścio w y ch p od su m ow ań zw rócono u w agę na n o w e źródła i n o w e p y ta n ia badaw cze. O dbyły się m .in. sesje n au k ow e w W ilnie, W arszaw ie i B ru k seli; echem tej o sta tn ie j jest n in iejszy tom . Z aw iera o n prócz p rzed m o w y i dw óch ok a zjo n aln ych w y stą p ień 20 refera tó w i k om u n ik atów , z czego dok ład n ie p o ło w ę przed sta w ili h istorycy p olscy pozostałe zaś cudzoziem cy, zw ła szcza B elgow ie. N a w et jeżeli osobno p o trak tow ać dw óch sp ecja listó w d ziejów P o lsk i X IX w., Hansa H enninga H a h n a i D an iela B e a u v o i s, św ia d czy to o docen ien iu L elew ela jako u czestn ik a p o lsk ieg o i b elg ijsk ieg o życia n a u k o w eg o i p olityczn ego. Taka w ła śn ie jest m y śl p rzew od n ia refera tó w H endrika S t r y p e n s a („Joachim L e le w e l e t le m o u v em en t d ém ocratiq u e et lib érateu r en E u rop e”), A nne M o r e 1 11
(,,J oach im L elew el dans le co n tex te g én éral d e l’im m igration en B elg iq u e au X I X e siè c le ”) czy A ndré U y t t e b r o u c k a („L ’in v ita tio n de L elew eel au pro
fessorat à l ’U n iv rsité L ibre de B ru x elles (1834— 1855)”.
W śród p o zo sta ły ch tek stó w znalazły się u jęcia o charak terze ogóln ym (S te fan K i e n i e w i c z , „Portrait d’un savan t et d'un p o litic ie n ”; W. Z a j e w s k i , „ L elew el à son arrivée en B elgique. P ortrait d ’un p o litic ie n ”) i bardziej szczegó łow e. N ależą do n ich p rzyczyn k i D. B e a u v o i s („1833 — L elew el e x p u ls é de
France. T ém oign ages e t d o cu m en ts”) i A. F. G r a b s k i e g o („Joachim L elew el et K arl M arx”) za w iera ją ce an a lizę n o w o o d n a lezio n y ch a rch iw a lió w lu b próbę n ieb a n a ln ej in terp reta cji źródeł dobrze znanych. W w y d a w n ic tw ie n in iejszy m — w p rze c iw ie ń stw ie do w ie lu podobnych — n ie p osk ąp ion o m iejsca na p rzyp isy a n a w e t a n ek sy źródłow e. S k orzystał z tego np. F ran cis S a r t o r i u s („ B ru x el les et la B elg iq u e d u ran t les a n n ées 1830— 1840, foyers de ra y o n n em en t de la d ém ocratie p o lo n a ise”), w p la ta ją c w tek st sw eg o a rty k u łu d w a raporty agen tów M e tte m ic h a z 1847 г. o P olak ch w B rukseli, o d n alezion e przezeń w archiw um w ied eń sk im . Z ostały o n e zesta w io n e z korespondencją d yp lom atów b elgijsk ich na
Z A P IS K I 411
te n sam tem at. M ateriały te św iad czą n ie ty lk o o „ciężarze g a tu n k o w y m ” p olsk ich d em ok ratów w B ru k seli w p rzed ed n iu W iosny L udów , k tórzy k o n ta k to w a li się (co pod k reśla n ie ty lk o te n autor) z M arksem i E n gelsem . S ą one d ow odem , że lic z y ły się z n im i i o b a w ia ły się ich (czasam i przesad n ie) eu ro p ejsk ie sfery k o n serw a ty w n e.
W śród te k stó w tra k tu ją cy ch o p ogląd ach n a u k o w y ch L elew ela n iek tóre (A. F. G r a b s k i , A ndrzej W i e r z b i c k i , „J. L e le w e l e t la scien ce h istoriq u e de so n te m p s”; Jo a n S. S k u r n o w i c z , „ L elew el, h istory, and th e creation of a P o lish tr a d itio n ”) p rezen tu ją ta k że jego za p a try w a n ia p o lity czn e rzu tu jące na ocen y p rzeszło ści za w a rte w jego pracach (słu szn iej b yłob y m oże m ów ić o sp rzę żen iu zw ro tn y m m ięd zy le w e w e lo w sk ą k o n cep cją p rzeszło ści S ło w ia n a jego id e a ła m i p o lity czn y m i). G rabski i W ierzbicki dow odzą su g esty w n ie, że o w ą w izję p rze szłości i w y o b ra żen ia o p rzy szły m sp o łe c z e ń stw ie w ię c e j łą czy ło z „socjalizm em ro sy jsk im ” à la H ercen n iż z h isto rio zo fią za ch od n ioeu rop ejsk ą, n a w e t tą d em o k ratyczn ą i le w ic o w ą . N o ta b en e w tom ie o d czu w a się brak szk icu o o d d zia ły w a n iu te o r ii g m in o w ła d ztw a n a p rogram y i id eo lo g ię p o lsk iej le w ic y e m ig r a c y j nej. S ia d y ta k ieg o w p ły w u są w y ra źn e i n a ogół znane; w arto by jednak z e sta w ić je, w sk a zu ją c przy ty m n a w u lg a ry za cję i p rzek szta łcen ia ja k im u leg a ła kon cep cja w ie lk ie g o historyk a. Praca tak a z a słu g iw a ła b y n a p op arcie C entrum L e - le w e lo w sk ie g o w B ru k seli, którego sta ra n iem u k azała się n in iejsza k siążk a i k tóre zap ow iad a d a lsze k o n feren cje i sym p ozja d otyczące h istorii P olski.
W o sta tn ie j gru p ie a rty k u łó w rozw aża s ię za słu g i autora „P olski, d ziejów i rzeczy je j” n a p olu n auk pom ocn iczych h isto r ii (S. K. K u c z y ń s k i , „La co n trib u tio n de L e le w e l au d év elo p p em en t des scien ces a u x ilia ir e s de l ’h isto ire” ; A. V an der E s s e n , „A pport de L e le w e l dans le d om ain e de l ’h isto ire et d e la g eo g ra p h ie” ; M. C o l a e r t , „ L elew el n u m ism a te ” ; C. L e m a i r e , „ L elew el et le cab in et d es m é d a ille s de la B ib lio th èq u e R o y a le ”). C ałość w y d a n o szybko i e fek to w n ie, choć tu i ó w d zie zn aleźć m ożna b łęd y d ru k arsk ie w ty tu ła c h p o l sk ich prac p rzy ta cza n y ch w przypisach. T om w zb ogacają ilu stracje p rzed sta w ia jące b ru k selsk ie lelew e lia n a .
A . S.
Miarek Z a g ó r n i a k , W o k ó ł n eo ren esa n su w a r c h ite k tu r z e X I X w . P o d s ta w y te o r e ty c z n e i re a liza c ja , „Z eszyty N a u k o w e U n i w e r sy te tu J a g iello ń sk ieg o ”, 854, P ra ce z h isto r ii sztu k i, z. 18, K rak ów 1987, s. 180.
N ak ład em W szech n icy J a g iello ń sk iej u k azała się dru k iem praca d oktorska trak tu jąca o „ ren esa n sie renesan-Su”, jak sam to p rzy to czy ł autor, w a rch itek tu rze zeszłeg o stu lecia . P ocząw szy od o św ie c e n io w e g o n a w ro tu ku an ty k o w i, z w a n eg o k la sy cy zm em , a rch itek ci i in n i a rty ści sto k ilk a d ziesią t la t p óźn iej
się g a li do skarbca w c ześn iejszy ch sty ló w i k ieru n k ó w w -sztuce. W w ie k u X IX dom in ow ał z p ew n o ścią n eo g o ty k , sty l „u d u ch o w io n y ”, od p ow iad ający ep oce ro m an tyzm u i p o w ro tu k u relig ijn o ści. T en w ła śn ie prąd sk u p iał n a so b ie i sk u p ia nadal, u w a g ę w ięk szo ści badaczy h istoryzm u w sztu ce zeszłego stu lecia. Jak b y w jego c ie n iu p ozostają neorom anizm , n eob arok czy neorokoko, a n a w e t n eoren e- san s. T em u o sta tn ie m u p o św ię c ił sw oją p racę M arek Z a g ó r n i a k , w szczeg ó l n o ści p od ejm u jąc za g a d n ien ie teo rety czn ej pod b u d ow y p o w sta ły ch realizacji. A u tor og ra n iczy ł sw o je rozw ażan ia do eu ro p ejsk ich k r a jó w rom ańskich, N iem iec, A ngli, d zisiejszeg o B en elu k su , m on arch ii H absburgów , a także, co b a rd io in
