Wspólność majątku spadkowego i dział spadku
mgr Małgorzata Dziwoki
Odpowiednie stosowanie przepisów o współwłasności w częściach ułamkowych (art. 1035 KC)
Wspólność majątku to współwłasność rzeczy oraz współuprawnienie pozostałych praw.
Współposiadanie i współkorzystanie – każdy ze
spadkobierców jest uprawniony do współposiadania przedmiotów należących do spadku oraz
współkorzystania z nich w takim zakresie, w jakim da się to pogodzić z uprawnieniami pozostałych
spadkobierców (art. 206 KC)
CHYBA ŻE powołany został wykonawca testamentu (art. 988 KC) lub ustanowiony został kurator spadku nieobjętego (art. 667 par 2 w zw. z art. 935 par. 1 KPC).
Wspólność majątku spadkowego
W razie naruszenia praw
współspadkobierców do współposiadania i współkorzystania z majątku wspólnego
każdemu z nich przysługują środki ochrony określone w przepisach regulujących
współwłasność w częściach ułamkowych.
Każdy ze spadkobierców może wykonywać
wszelkie czynności i dochodzić wszelkich
roszczeń, które zmierzają do zachowania
wspólnego prawa (art. 209 KC).
Współspadkobierca może swobodnie rozporządzać udziałem w spadku
(art. 1051 zd 2 KC) ALE!
Rozporządzenie udziałem w przedmiocie należącym do spadku wymaga zgody
pozostałych spadkobierców (art. 1036 KC odmiennie aniżeli art. 198 KC).
Odmienności wspólności majątku spadkowego w stosunku do współwłasności w częściach
ułamkowych
Sankcja w przypadku braku zgody?
Rozporządzenie jest ważne, tj. własność
udziału w przedmiocie należącym do spadku przysługuje kupującemu, obdarowanemu
itp.
Niemniej jednak w stosunku do pozostałych spadkobierców traktuje się sprzedawcę,
darczyńcę itp. jakby udział w przedmiocie należącym do spadku nadal mu
przysługiwał (art. 1036 zd. 2 KC).
Kolejna odmienność – brak domniemania z art. 197 KC, że udziały współwłaścicieli są równe.
W przypadku majątku spadkowego udziały poszczególnych spadkobierców określa
ustawa lub testament (bądź też jedno i
drugie).
Na czym polega?
Najpierw należy określić wartość całego
majątku spadkowego. Następnie określa się wielkość sched poszczególnych
spadkobierców. Przedmioty spadkowe otrzymane wskutek działu przez
poszczególnych spadkobierców powinny mieć wartość równą ustalonym schedom.
Sposoby działu – umowny oraz sądowy.
Dział spadku
Wymaga zgody wszystkich spadkobierców co do: chęci podziału, formy podziału oraz sposobu jego dokonania.
Forma umowy: dowolna, CHYBA ŻE w skład spadku wchodzi prawo, którego
przeniesienie wymaga zachowania formy
szczególnej, np. własność przedsiębiorstwa, własność nieruchomości.
Umowny dział spadku
Treść umowy: obowiązuje zasada swobody umów (art. 353 indeks 1 KC) za wyjątkiem określenia wielkości udziałów spadkowych.
Umowa może obejmować dział całego
majątku spadkowego, bądź też jego części.
Do umowy znajdą zastosowanie przepisy o wadach oświadczeń woli, przy czym że wada w postaci błędu określona w art. 1045 KC
została uregulowana odmiennie niż w art. 84 KC – uchylenie się od skutków prawnych
umowy będzie możliwe tylko wtedy, gdy błąd
dotyczył stanu faktycznego, który strony
uważały za niewątpliwy.
Umowa powinna zawierać postanowienia odnoszące się do wzajemnych roszczeń
pomiędzy spadkobiercami z takich tytułów jak posiadanie przedmiotów spadkowych, pobranie i nierozliczenie pożytków oraz poczynione nakłady. Brak stosownego
postanowienia w umowie może prowadzić do uznania, że strony zrzekły się tychże roszczeń (sporne w doktrynie).
Umowa powinna także zawierać
postanowienia dotyczące zaliczenia
darowizn oraz zapisów windykacyjnych.
Postępowanie nieprocesowe
Podmiot legitymowany do złożenia wniosku:
a) Spadkobierca
b) Nabywca udziału w spadku
c) Wierzyciel, który dokonał zajęcia praw spadkowych swego dłużnika w drodze egzekucji
Wystąpienie z wnioskiem nie jest ograniczone czasowo (sporne czy można wyłączyć
możliwość domagania się działu spadku analogicznie do art. 210 KC).
Sądowy dział spadku
Do wniosku należy dołączyć spis inwentarza (jeśli został sporządzony),postanowienie o
stwierdzeniu nabycia spadku lub zarejestrowany akt poświadczenia dziedziczenia, a także
informacje nt. sporządzonych testamentów.
W przypadku braku spisu inwentarza należy we wniosku wskazać majątek, który ma być
przedmiotem działu (art. 680 par 1 zdanie 2 KPC). Skład i wartość spadku ulegającego podziałowi ustala sąd (art. 684 KPC).
Gdy w skład spadku wchodzi nieruchomość, do wniosku należy dołączyć także dowody
stwierdzające, że stanowiła ona własność
spadkodawcy (art. 680 par. 2 KPC).
W razie sporu o istnienie uprawnienia do żądania działu spadku, jak również w razie
sporu miedzy spadkobiercami o to, czy pewien przedmiot należy do spadku, sąd spadku może wydać postanowienie wstępne (art. 685 KPC).
Jeżeli stwierdzenie nabycia spadku jeszcze nie nastąpiło i nie został sporządzony
zarejestrowany akt poświadczenia
dziedziczenia, postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku wydaje sąd w toku
postępowania działowego (art. 681 KPC).
Sąd rozstrzyga takie kwestie jak: istnienie zapisów zwykłych, wzajemne roszczenia o miedzy współspadkobiercami z tytułu
posiadania przedmiotów spadkowych,
pobranych pożytków, poczynionych nakładów oraz spłaconych długów spadkowych.
Po wszczęciu postępowania działowego nie jest dopuszczalne wszczęcie odrębnego
postępowania co do powyższych roszczeń.
Po wydaniu prawomocnego wyroku w
postępowaniu działowym, jego uczestnik nie
może dochodzić tychże roszczeń, nawet jeśli nie
były zgłoszone w postępowaniu o dział spadku
(art. 618 par 3 w zw. z art. 688 KPC).
Jeśli uczestnicy zgodnie wskazują sposób podziału (tj. podział fizyczny lub podział cywilny) sąd jest związany ich wnioskiem, chyba że jest on sprzeczny z zasadami
współżycia społecznego lub naruszałby uzasadniony interes osób uprawnionych (art. 622 par 2 KPC).
Sposób podziału
Art. 1044 KC
Na żądanie dwóch lub więcej spadkobierców sąd może wydzielić im schedy spadkowe w całości lub w części w taki sposób, że
przyzna im pewien przedmiot lub pewne przedmioty należące do spadku jako
współwłasność w określonych częściach
ułamkowych.
Postępowanie działowe powinno objąć cały majątek spadkowy. Tylko z ważnych
powodów podział może zostać ograniczony
do części spadku (art. 1038 par 1 KC).
Art. 689 KPC
Jeżeli cały majątek spadkowy
lub poszczególne rzeczy wchodzące w jego skład stanowią współwłasność z innego
tytułu niż dziedziczenie, dział spadku i zniesienie współwłasności mogą być połączone w jednym postępowaniu.
Dział spadku
a dział współwłasności małżonków
Art. 1046 KC
Po dokonaniu działu spadku spadkobiercy są wzajemnie obowiązani do rękojmi za
wady fizyczne i prawne według przepisów o rękojmi przy sprzedaży. Rękojmia co do
wierzytelności spadkowych rozciąga się także na wypłacalność dłużnika.
Rękojmia
Ustawodawca reguluje tzw. successio
anticipatia, tj. przekonanie, że darowizny poczynione przez spadkodawcę na rzecz
zstępnych oraz małżonka, czynione są na poczet przyszłego spadku. Wobec tego przy ustalaniu sched poszczególnych
spadkobierców winne one być brane pod uwagę.
Zaliczenie dotyczy wyłącznie dziedziczenia ustawowego – jest wyłączone przy
dziedziczeniu na podstawie testamentu.
Zaliczenie darowizn oraz zapisów
windykacyjnych na schedy spadkowe
Spadkodawca może wyłączyć obowiązek zaliczenia darowizn lub zapisów
windykacyjnych (podobnie okoliczności
zawarcia umowy darowizny lub uczynienia zapisu windykacyjnego mogą wyłączyć
tenże obowiązek) – art. 1039 par. 1 KC.
Spadkodawca może włożyć obowiązek zaliczenia także na spadkobiercę
niebędącego jego zstępnym czy
małżonkiem.
§ 1. Zaliczenie na schedę spadkową przeprowadza się w ten sposób, że wartość darowizn lub zapisów windykacyjnych podlegających
zaliczeniu dolicza się do spadku lub do części spadku, która ulega podziałowi między spadkobierców obowiązanych wzajemnie do zaliczenia, po czym oblicza się schedę spadkową każdego z tych spadkobierców, a następnie każdemu z nich zalicza się na poczet jego schedy wartość darowizny lub zapisu windykacyjnego
podlegającej zaliczeniu.
§ 2. Wartość przedmiotu darowizny oblicza się według stanu z chwili jej dokonania, a według cen z chwili działu spadku.
§ 2 indeks 1. Wartość przedmiotu zapisu windykacyjnego oblicza się według stanu z chwili otwarcia spadku, a według cen z chwili działu spadku.
§ 3. Przy zaliczaniu na schedę spadkową nie uwzględnia się pożytków przedmiotu darowizny lub zapisu windykacyjnego.
Sposób zaliczenia
Art. 1041 KC
Dalszy zstępny spadkodawcy obowiązany jest do zaliczenia na schedę spadkową darowizny oraz zapisu windykacyjnego dokonanych przez
spadkodawcę na rzecz jego wstępnego.
