• Nie Znaleziono Wyników

Mimo różnic – znaleźć wspólny język · Nauka Polska. Jej Potrzeby, Organizacja i Rozwój

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share "Mimo różnic – znaleźć wspólny język · Nauka Polska. Jej Potrzeby, Organizacja i Rozwój"

Copied!
9
0
0

Pełen tekst

(1)

Mimo różnic – znaleźć wspólny język

Beata Halicka, Życie na pograniczach. Zbigniew Anthony Kruszewski. Bio-grafi a, Instytut Historii Nauki im. Ludwika i Aleksandra Birkenmajerów Polskiej Akademii Nauk, seria wydawnicza: Fontes rerum ad historiam scientiae spectan-tium, Ofi cyna Wydawnicza ASPRA-JR, Warszawa 2019, ss. 429.

Wprowadzenie

Postać profesora Zbigniewa Anthony Kruszewskiego, powstańca warszawskie-go, emigranta, politologa, badacza terenów pogranicza jest w Polsce stosunkowo rozpoznawalna. Poza bogatym dorobkiem naukowym oraz osiągnięciami w ob-szarze działalności polonijnej profesor Kruszewski w historię powojenną wpisał się jako promotor i mecenas polskiej nauki, fundator stypendiów dla uzdolnionych studentów, sprawny organizator katedr studiów polskich (Polish Studies), szcze-gólnie w teksańskim El Pasco i na Uniwersytecie Chicagowskim. Świadczona przez niego pomoc nie ominęła warszawskiej Kasy im. Józefa Mianowskiego – Fundacji Popierania Nauki oraz Studium Europy Wschodniej Uniwersytetu War-szawskiego1.

Sylwetka naukowa profesora Kruszewskiego przybliżona została m.in. w arty-kule autobiografi cznym na łamach „Nauki Polskiej” w 2010 r.2 Ponadto w

kom-pendiach wiedzy o Polonii pojawiały się jego notki biografi czne3. Dotychczasowa

wiedza na temat profesora jest – w porównaniu do jego bogatego życia i dorobku – stosunkowo skromna oraz pozostawia spory niedosyt. Z tym większym zaintereso-waniem przyjąć należy oddawaną w do rąk czytelnika w bieżącym roku kompletną biografi ę Kruszewskiego, pióra Beata Halickiej. Tym bardziej, że w profesjonal-nie skonstruowanym opracowaniu autorka wykorzystała obszerną bazę źródłową oraz uwzględniła wyniki najnowszych badań nad migracjami, a biegła znajomość

1 L. Zasztowt, Wstęp, [w:] Życie na pograniczach. Zbigniew Anthony Kruszewski.

Bio-grafi a, Warszawa 2019, s. 15.

2 Z.A. Kruszewski, Życie akademickie ukształtowane przez wojnę i emigrację.

Auto-biografi a, „Nauka Polska” 2010, t. 19, s. 219-241.

3 Zob. Z. Dulczewski, Kruszewski Zbigniew Antoni, [w:] Encyklopedia polskiej

(2)

literatury przedmiotu4 i dotychczasowy dorobek naukowy badaczki5 pozwoliły

jej na stworzenie dzieła kompletnego i erudycyjnego. Jak ocenił profesor Leszek Zasztowt, recenzent wydawniczy omawianej pozycji: „książka jest doskonałym przykładem świetnej biografi i naukowej, mieszczącej się w kanonie dzieł z zakre-su historii nauki. […] Mam nadzieję, że wejdzie do kanonu klasycznych biografi i uczonych”6.

Autorka

Beata Halicka jest profesorem Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Pozna-niu, doktorem habilitowanym nauk humanistycznych, pracownikiem naukowym i dydaktycznym Katedry Studiów Wschodnich Wydziału Historii UAM w Pozna-niu, kulturoznawcą, literaturoznawcą, specjalistką w zakresie kultury Europy Środ-kowo-Wschodniej, stosunków polsko-niemieckich oraz migracji w XX w.7

Rozpra-wę doktorską poświęconą problematyce recepcji literatury polskiej w Niemczech po 1945 r. obroniła na Uniwersytecie w Vechcie w 2001 r. Jest laureatką Nagrody Rektora Uniwersytetu Zielonogórskiego, gdzie pracowała do 2003 r. Podejmowa-ła prace jako członkini zespołów lub kierownik projektów naukowych8. W latach

2005–2008 uczestniczyła m.in. w międzynarodowym projekcie badawczym pod nazwą „Odra–Oder. Region nadodrzański w Europie. Przeszłość, teraźniejszość i przyszłość”, którym kierował prof. Karl Schlögel na Europejskim Uniwersyte-cie Viadrina we FrankfurUniwersyte-cie nad Odrą. Projekt habilitacyjny Halickiej dotyczą-cy powojennych migracji, osadnictwa i oswajania krajobrazu kulturowego Ziem Zachodnich po 1945 r. uzyskał dofi nansowanie Polsko-Niemieckiej Fundacji na Rzecz Nauki. W efekcie prac nad projektem powstała książka pt. Polski Dziki Za-chód. Przymusowe migracje i kulturowe oswajanie Nadodrza 1945-48, za którą w 2016 r. Halicka otrzymała Nagrodę Identitas w kategorii najlepsza książka

hi-4 Przykładowo zob.: K. Schönwälder, R. Ohliger (red.), European Encounters.

Mi-grants, Migration, and European Societies since, London 2017; D. Brandes, H.

Sun-dhausen, S. Troebst, K. Kaiserová, K. Ruchniewicz, P. Emmer, L. Lucassen, J. Oltmer (red.), Lexikon der Vertreibungen Deportation, Zwangsaussiedlung und ethnische

Säuberung im Europa des 20. Jahrhunderts, Wien 2010; K. Bade, P. Emmer, L.

Lu-cassen, J. Oltmer (red.), Enzyklopädie Migration in Europa. Vom 17. Jahrhundert bis

zur Gegenwart, Padernborn 2007.

5 B. Halicka, Polski Dziki Zachód. Przymusowe migracje i kulturowe oswajanie

Nad-odrza 1945-1948, Kraków 2015; taż, Auf dem Weg zum Miterben des vorgefundenen Kulturgust. Fragen zur kulturellen Aneignung des Oderraumes nach 1945, [w:]

Za-lewski P., Drejer J. (red.), Kulturerbe und Aneignungsprozesse in deutsch-polnischen

Kontakträumen. Motivationen, Realitäten, Träume, Warszawa 2014; taż (red.), Mein Haus an der Oder. Erinnerungen polnischer Neusiedler in Westpolen nach 1945,

Pa-derborn 2014; i in.

6 L. Zasztowt, Wstęp…, s. 15.

7 Szerzej zob. http://beatahalicka.pl/ [dostęp: 03.10.2019].

8 Aktualnie realizuje projekt naukowy pod nazwą „Wędrujące granice/wędrujący

lu-dzie. Zmiany tożsamości narodowej migrantów ze wschodu na zachód Europy i do USA w XX wieku”.

(3)

storyczna roku. Halicka to również członkini zagranicznych towarzystw nauko-wych, takich jak: Association for Borderlands Studies; Polish-American Historical Association; członkini rad naukowych: czasopisma „Youth in Central and Eastern Europe. Sociological Studies” oraz Rady Programowej Ośrodka Badań Regio-nalnych i Pogranicza. Wchodziła ponadto w skład jury Naukowej Nagrody Am-basadora Rzeczpospolitej Polskiej w Berlinie. Halicka to recenzentka czasopism naukowych: „Journal of Contemporary History”, „Pogranicza. Polish Borderlands Studies”, „Rocznik Ziem Zachodnich”, „Studia Zachodnie”, „Widok”. Była także stypendystką DAAD (2014 Canada i 2016 USA) oraz Deutsches Historisches In-stytut ( 2017 Warszawa).

Zainteresowania naukowe Halickiej skupiają się wokół następujących zagad-nień: problemy granic/pogranicza, nacjonalizmu, przymusowych migracji w Eu-ropie, stosunków polsko–niemieckich, kwestia tożsamości w regionach przygra-nicznych, kultury i polityki pamięci w zakresie migracji9 oraz związanych z nimi

zjawisk społecznych, ekonomicznych i politycznych10. Od 2013 r. pracuje w

Pol-sko–Niemieckim Instytucie Badawczym przy Collegium Polonicum w Słubicach, będącym wspólną jednostką badawczą poznańskiej uczelni i Europejskiego Uni-wersytetu Viadrina we Frankfurcie nad Odrą. W latach 2006–2014 wykładała hi-storię kultury Europy Środkowo-Wschodniej we Frankfurcie nad Odrą, a także – w charakterze profesora gościnnego – na uniwersytetach w Calgary (2014), Chica-go (2015) i El Paso (2016). Halicka to wreszcie autorka licznych prac naukowych, w tym sześciu monografi i.

Biorąc pod uwagę spektrum zainteresowań oraz profi l dorobku naukowego au-torki, nie dziwi fakt, że zdecydowała się napisać biografi ę profesora Kruszewskie-go. Jak tłumaczy: „Ludzie na pograniczach to zagadnienie, które fascynuje mnie od lat. Ludzie wysiedlani z rodzinnych stron, migranci w poszukiwaniu lepszych warunków życia, przekraczający coraz to nowe granice, nie tylko geografi czne, ale i mentalne. Staram się opowiadać ich historie, osadzać je w szerszym kontekście, zrozumieć i wyciągnąć wnioski”.

Bohater tytułowy

Zbigniew Anthony Kruszewski urodził się 27 czerwca 1928 r. w Warszawie. Podczas II wojny światowej zaangażowany był w ruch oporu i jako żołnierz Sza-rych Szeregów Armii Krajowej uczestniczył w powstaniu warszawskim. Dramat wojny odcisnął silne piętno na jego dalszych losach. Nabywanie wiedzy i kształ-cenie się złączone były z ciągłą walką z przeciwnościami losu, czemu towarzy-szył ogromny wysiłek oraz konieczność adaptacji do nieustannie zmieniających się warunków i miejsc pobytu. Podczas wojny Kruszewski uczęszczał do tajne-go Gimnazjum im. Tadeusza Czackietajne-go w Warszawie, edukację kontynuował już poza granicami kraju. W Matino we Włoszech ukończył liceum wojskowe, maturę uzyskał w Cawthorne w Anglii, licencjat w School of Political and Social Sciences w Londynie (1951). Kolejne elementy składające się na jego sylwetkę naukową

9 http://utp.berlin/prof-amu-dr-habil-beata-halicka [dostęp: 03.10.2019]. 10 L. Zasztowt, Wstęp…, s. 14.

(4)

wyznaczyły lata: 1954/1955 – asystent Ośrodka Studiów Narodowo-Słowiańskich Uniwersytetu Chicagowskiego; 1956/1957 – członek Komitetu Badań Praw Oby-watelskich w Stanach Zjednoczonych na Uniwersytecie Chicagowskim; 1959/1960 – stypendysta Zakładu Historii Kultury i Socjologii PAN w Warszawie; 1966/1968 – asystent oraz wykładowca nauk politycznych na State University College of New York (Plattburgh); 1967 – doktorat na Uniwersytecie Chicagowskim; 1968-1970 asystent nauk politycznych na teksańskim uniwersytecie w El Paso; 1970-1972 – profesor nadzwyczajny; 1972 – profesor zwyczajny. Jego pracę i dorobek wzbo-gacały podróże naukowe połączone z wykładami w różnych krajach, takich jak: Jugosławia, Węgry, Rumunia (1971/1972), ZSRR (1973-1988), Brazylia (1989), Niemcy (1990), Wielka Brytania (1990), Japonia (1990), Ukraina (1992). Brał tak-że udział w organizowanych w Polsce spotkaniach Uczonych Polskiego Pocho-dzenia oraz przyczyniał się do popularyzacji ich efektów wśród amerykańskiej Polonii. Na tematy polonijne zabierał głos w Polsce (Warszawa, Kraków, Lublin, Wrocław, Poznań). Współpracował z polskimi ośrodkami naukowymi oraz wspie-rał ich studia nad zagraniczną literaturą naukową. Spośród ważniejszych opraco-wań Kruszewskiego wymienić należy przynajmniej: The Oder-Neisse Boundary and Poland’s Modernization (1972)11, Chicanos and Native Americans (1973)12,

Politics and Society in Southwest: Ethnicity and Chicago Pluralism (1982)13.

Kru-szewski to autor licznych rozpraw w pracach zbiorowych, artykułów naukowych oraz laureat prestiżowych nagród uniwersyteckich. Jako uznany działacz polonij-ny wybrapolonij-ny został w 1992 roku na wiceprezydenta Kongresu Polonii Amerykań-skiej w Chicago. Występował ponadto w charakterze autorytetu opiniotwórczego w trakcie przygotowań uchwały Kongresu Stanów Zjednoczonych o przyjęciu Pol-ski do NATO14.

Konstrukcja biografi i

Opracowanie Halickiej jest klasyczną biografi ą, której treść uporządkowana zo-stała w kluczu chronologiczno-problemowym. Uwagę czytelnika zwraca już sam wstęp do monografi i, autorstwa profesora Leszka Zasztowta, który to tekst uznać można za znakomitą recenzję, a jednocześnie promocję książki15. Tekst z

powo-dzeniem mógłby zostać opublikowany jako odrębny artykuł. Charakteryzuje się bowiem kompletnością, a przy tym dojrzałą, syntetyczną refl eksją oraz piękną nar-racją (s. 11–15)16.

11 Z.A. Kruszewski, The Oder-Neisse Boundary and Poland’s Modernization, New

York, 1972.

12 R. Garza, Z.A. Kruszewski, T.A. Arciniega, Chicanos and Native Americans. The

territorial minoriteies, Englewood Cliffs, 1973.

13 Z.A. Kuszewski, R.L. Hough, J. Ornstein-Galicia, Politics and Society in Southwest.

Ethnicity and Chicago Pluralism, Boulder, 1982.

14 Z. Dulczewski, Kruszewski Zbigniew Antoni…, s. 61-62.

15 Profesor Leszek Zasztowt oraz profesor Jan M. Piskorski byli recenzentami

wydaw-niczymi pozycji.

(5)

Zasadniczy trzon biografi i autorstwa Halickiej składa się z dziesięciu rozdziałów o następujących tytułach: 1. „Rodzina i dzieciństwo w Warszawie” (s. 25-54); 2. „Kon-spiracja i powstanie warszawskie” (s. 55-98); 3. „W niemieckiej niewoli” (s. 99-116); 4. „W zachodniej Europie – trudne drogi wyboru” (s. 117-149); 5. „Na brytyjskim żołdzie i w cywilu – blaski i cienie życia” (s. 151-174); 6. „Chicago, Chicago” (s. 175-228); 7. „Rok 1959: Pionierskie badania na polsko-niemieckim pograniczu” (s. 229-253); 8. „Znowu w Chicago – pomiędzy pracą naukową a działalnością polonijną” (s. 255-293); 9. „Profesor pogranicznych uniwersytetów” (s. 29517-330); 10.

„Powro-ty – nad Wisłę i na Kresy Wschodnie” (s. 331-384). Opracowanie zamyka obszerna, obejmująca 22 strony bibliografi a, streszczenie w języku angielskim, indeksy nazwisk i nazw geografi cznych. Wartościowym uzupełnieniem tekstu zasadniczego są źródła ikonografi czne, zwłaszcza kopie fotografi i. W niektórych przypadkach autorka podda-je zamieszczone w pracy zdjęcia krytyce, zwracając uwagę na ich funkcpodda-je propagando-we (s. 75). Fotografi i w tekście zasadniczym zamieszczono 36, natomiast w zwartym układzie na końcu książki znajduje się ich jeszcze dodatkowo 8. Zdjęcia pochodzą najczęściej z prywatnych zbiorów Kruszewskiego. Osobną uwagę warto poświęcić przypisom, które nie tylko odwołują czytelnika do źródeł i literatury, ale wnoszą intere-sującą wiedzę, przy czym charakteryzują się umiarem co do objętości, a co za tym idzie uzupełniają lekturę bez dodatkowego obciążania, czy rozpraszania uwagi czytelnika.

Podstawa źródłowa

Najważniejszą bazę źródłową biografi i stanowią wywiady autorki przeprowadzo-ne z profesorem Kruszewskim. Dość wspomnieć, że ich transkrypcja objęła w sumie ponad 850 stron. Zamieszczone w książce cytaty zostały autoryzowane. Informacje zaczerpnięte z wywiadów Halicka skonfrontowała i uzupełniła o wyniki kwerend prowadzonych w wielu archiwach krajowych i zagranicznych oraz z literaturą przed-miotu. Najważniejsze archiwalia pozyskano z: Archiwum Instytutu Pamięci Naro-dowej w Warszawie, Archiwum Instytutu Polskiego i Muzeum im. gen. Sikorskiego w Londynie, Biblioteki Polskiej w Paryżu, Wydziału Konsularnego Ambasady PRL w Waszyngtonie, Archiwum Instytutu Literackiego w Paryżu, Archiwum Muzeum Polskiego w Ameryce w Chicago, Prywatnego archiwum Zbigniewa Kruszewskie-go, Archiwum Centralnego Muzeum Jeńców Wojennych w Łambinowicach-Opolu. Materiał badawczy uzupełniono o źródła prasowe oraz źródła i opracowania za-czerpnięte z zasobów internetowych oraz o bogatą literaturę przedmiotu, w tym 178 monografi i, z czego 54 obcojęzycznych.

Problematyka

We wprowadzeniu do biografi i autorka wyjawiła najważniejsze motywy powsta-nia dzieła (s. 19)18. Główne problemy badawcze, wokół których skupiła się jej

narra-17 W spisie treści podano omyłkowo błędny numer strony (292).

18 „Mając zaszczyt poznać tego wyjątkowego człowieka [Z.A. Kruszewskiego] na

jed-nej z warszawskich konferencji, a następnie będąc w 2014 roku jego gościem na Uni-wersytecie Teksańskim w El Pasco, miałam okazję więcej dowiedzieć się o jego życiu

(6)

cja to przede wszystkim pytania o tożsamość/tożsamości bohatera tytułowego. Kim był i jaką rolę odegrał jako człowiek, Amerykanin polskiego pochodzenia (s. 20), naukowiec, działacz polonijny (s. 20). Halicka podejmuje próbę naszkicowania por-tretu psychologicznego postaci. Wskazuje na środowisko rodzinne i tradycje espe-rantystów, które istotnie wpłynęły na kształtowanie się osobowości Kruszewskiego. Z drugiej strony akcentuje silną autonomię jednostki. Kruszewski dla realizacji wy-tyczonych przez siebie celów potrafi ł oderwać się od tego co bezpieczne, sprawdzo-ne i wybić ponad przeciętność. Zasadniczy wpływ na profi l osobowościowy Kru-szewskiego – tłumaczy autorka – miał fakt ciągłego bycia w drodze, poszukiwania nowych miejsc, otoczenia, społeczności ludzkich, co stawiało go wobec faktu nie-ustannej konfrontacji z przedstawicielami różnych kultur i systemów wartości, zako-twiczonych w odmiennych aksjologiach19. Interesowały go studia nad pograniczem

(Border Studies) i badaniem relacji społecznych, etnicznych, ekonomicznych i poli-tycznych specyfi cznych dla badanych stron. Był jednym z twórców amerykańskie-go, obecnie, międzynarodowego Stowarzyszenia Studiów Pogranicza20. Powyższe

doświadczenia zrodziły w nim postawę tolerancji oraz otwartości wobec innych. Wi-dzimy go jako pioniera badań pogranicza, autora programów badawczych i inicjatyw społecznych, których celem było przełamywanie barier między kulturami, grupami etnicznymi i narodami (s. 19). Halicka nakreśliła specyfi kę jego patriotyzmu, po-zbawionego patosu, a wyrażającego się w codziennym trudzie i otwartego na osoby innych nacji (s. 22). Charakteryzujące go cechy, takie jak szacunek i otwartość, spo-tkały się ostatecznie z szerokim uznaniem, m.in. otrzymał propozycję członkostwa w Radzie Dyrektorów Holocaust Museum, choć nie miał żydowskiego pochodzenia (s. 320)21. Jak pięknie ujęła to Halicka: „Jego biografi a to losy człowieka pogranicza, i zasługach. Kiedy dwa lata później przyjechałam do El Pasco, aby jako profesor wizytujący przez cały semestr wykładać historię Europy Środkowo-Wschodniej na tamtejszym uniwersytecie, bardzo ucieszyłam się, że prof. Kruszewski zgodził się na moją propozycję przeprowadzenia z nim cyklu wywiadów, będących podstawą do opublikowania tzw. wywiadu-rzeki. Nasze wielogodzinne spotkania prowadziliśmy przez trzy miesiące i szybko okazało się, że zakres wiedzy, doświadczeń i przeżyć, którymi chce podzielić się mój rozmówca jest tak szeroki, że nie sposób będzie zawę-zić go do planowanego pierwotnie formatu publikacji” (s. 19).

19 „Swoim rozmówcom starał się nie narzucać swojego zdania i przyjmował do

wiado-mości ich punkt widzenia. Wynikało to zapewne z wpojonego przez matkę poszano-wania dla różnych kultur i poglądów oraz wywodzącego się z idei esperanto przeko-nania, że mimo różnic, zawsze należy starać się znaleźć wspólny język. W swoich wspomnieniach Kruszewski podkreśla, że starał się nie dyskutować zbyt wiele na tematy polityczne, a raczej wsłuchiwać się w poglądy innych. Szczególnie w kontak-tach z bliższą i dalszą rodziną zdawał sobie sprawę, że spory ideologiczne mogą szyb-ko ludzi poróżnić, dlatego unikał kłótni i zabiegał o jak najlepsze relacje” (s. 248).

20 L. Zasztowt, Wstęp…, s. 11-12.

21 „Po jakimś czasie zaproponowano mi członkostwo w Radzie Dyrektorów Holocaust

Museum. To było dość nietypowe, że do Rady został wybrany Polak, niemający ży-dowskich korzeni. Taki kredyt zaufania, że będę dla nich dobrym ambasadorem na zewnątrz i współzarządzającym” (s. 320).

(7)

który swym życiem świadczy o potrzebie przełamywania granic dzielących ludzi i narody oraz o konieczności budowania mostów pomiędzy nimi” (s. 19).

Fakt ten rozstrzygnął również o tytule książki Życie na pograniczach, dzięki czemu autorka połączyła tak zróżnicowane etapy życia bohatera, wiążące się naj-częściej z przejściem na nowe pogranicza (s. 20).

Uwagę zwrócono również na rolę osób z najbliższego otoczenia Kruszewskie-go. Poza członkami rodziny, w której przyszedł na świat, istotną rolę odegrała jego żona Jadwiga. Jej poświęcenie, miłość i zrozumienie umożliwiły Kruszewskie-mu całkowite oddanie się najważniejszym dla niego aktywnościom: nauce, pracy, działalności na rzecz Polonii i nauki polskiej (s. 199-206). Jak zwierzył się podczas wywiadu: „Musiałem więc dopiąć swego, zostać profesorem i wypełnić zobowią-zanie wobec Jadzi. Tak bardzo chciałem, żeby ona była panią profesorową, za to, że poświęciła się dla mnie tyle lat pracując, pomagając mi przy doktoracie i zara-biając na nasze utrzymanie” (s. 296).

Istotnym zadaniem podjętym w jego naukowej biografi i było również uchwycenie procesu dochodzenia do bezstronnej, neutralnej postawy badawczej. Autorka odnotowała interesujące wspomnienia dotyczące m.in. jego prac w mię-dzynarodowym gronie naukowców: „W projekcie zatrudnieni byli Polacy, Czesi, Ukraińcy, Litwini i Amerykanie oczywiście. W sumie piętnaście, może dwadzie-ścia osób różnych narodowości. […] W szkole […] wpajano ten polski nacjona-lizm i naszą rację stanu. Pracując przy projekcie mogłem zatem skonfrontować w rozmowach z kolegami, jak w odniesieniu do pewnych wydarzeń historycznych widzą to nasi sąsiedzi. Poznałem zatem litewski, a także ukraiński punkt widze-nia na pewne sprawy. To potem bardzo pomogło mi w kontaktach z Giedroyciem w Paryżu. Można powiedzieć, że pracując w „Slavic Peoples’ Project” nauczyłem się patrzeć na konfl ikty narodowe zupełnie bezstronnie” (s. 213).

Unikalność pracy Halickiej – tłumaczy we wstępie prof. Zasztowt – polegała również na tym, że autorka bez upiększania i autocenzury ukazała skomplikowane, trudne, a nawet ciemne strony życia Polaków w XX w.: „Znajdziemy tu gorzkie refl eksje o powstaniu warszawskim i sytuacji w obozach jenieckich, o egzystencji Polaków po wojnie w Wielkiej Brytanii, a także o trudnych pierwszych krokach w Chicago i sporach wśród polskiej emigracji w USA. Wydaje się, że nic tu nie jest upiększone i przypudrowane. Są to niezwykle trzeźwo sformułowane opinie, które w istotny sposób uzupełniają naszą wizję dziejów narodu i państwa” (s. 15)22.

Podsumowanie

Biografi a profesora Kruszewskiego autorstwa Halickiej wnosi istotną dla histo-riografi i wiedzę o skomplikowanych losach emigrantów polskich, skazanych nie-rzadko na samotną walkę o podstawowe prawa: do godnego życia, edukacji oraz

22 Przykładowo: „Szokiem ideowym dla mnie jako harcerza Szarych Szeregów był fakt,

że niektórzy powstańcy ze Zgrupowania „Konrad” w przerwach pomiędzy poszcze-gólnymi atakami kazali mi stać przy oknie na straży, a sami chodzili po sąsiednich mieszkaniach na szaber. Potem przynosili zdobycze i pokazywali mi obrączki, zegar-ki i drobne cenne przedmioty” (s. 70).

(8)

pracy adekwatnej do posiadanych kwalifi kacji, kompetencji czy aspiracji. Autorka kreśli szerokie tło interpretacyjne omawianych zjawisk, co pozwala czytelnikowi lepiej zrozumieć analizowane problemy i umiejscowić je w realiach historycznych XX w. Niezwykle interesujące jest towarzyszące lekturze napięcie między byciem Polakiem i Amerykaninem. Nie chodzi tu jednak o potencjalny konfl ikt wpisany w złożoną tożsamość bohatera, ale o uzupełnienie i wzbogacenie tej tożsamości. Biografi a emigranta i naukowca stanowi ważną lekturę dla Polaków zarówno tych żyjących w kraju, jak i rozporoszonych poza jego granicami. Odpowiada na pyta-nia dotyczące złożonej tożsamości ludzi pogranicza. Stanowi wzór dla opracowań biografi cznych dotyczących przedstawicieli nauki polskiej.

Bibliografi a

Bade K., Emmer P., Lucassen L., Oltmer J. (red.), Enzyklopädie Migration in Europa.

Vom 17. Jahrhundert bis zur Gegenwart, Padernborn 2007.

Brandes D., Sundhausen H., Troebst S., Kaiserová K., Ruchniewicz K., Emmer P., Lucas-sen L., Oltmer J. (red.), Lexikon der Vertreibungen Deportation, Zwangsaussiedlung

und ethnische Säuberung im Europa des 20. Jahrhunderts, Wien 2010.

Dulczewski Z., Kruszewski Zbigniew Antoni, [w:] Encyklopedia polskiej emigracji i

Po-lonii, red. K. Dopierała, t. 3, Toruń 2004, s. 61-62.

Garza R., Kruszewski Z.A., Arciniega T.A., Chicanos and Native Americans. The

territo-rial minoriteies, Englewood Cliffs, 1973.

Halicka B. (red.), Mein Haus an der Oder. Erinnerungen polnischer Neusiedler in

West-polen nach 1945, Paderborn 2014.

Halicka B., Auf dem Weg zum Miterben des vorgefundenen Kulturgust. Fragen zur

kultu-rellen Aneignung des Oderraumes nach 1945, [w:] Zalewski P., Drejer J. (red.), Kultu-rerbe und Aneignungsprozesse in deutsch-polnischen Kontakträumen. Motivationen, Realitäten, Träume, Warszawa 2014.

Halicka B., Polski Dziki Zachód. Przymusowe migracje i kulturowe oswajanie Nadodrza

1945-1948, Kraków 2015.

Halicka B., Życie na pograniczach. Zbigniew Anthony Kruszewski. Biografi a, Warszawa 2019.

http://beatahalicka.pl/

http://utp.berlin/prof-amu-dr-habil-beata-halicka

Kruszewski Z.A., Hough R.L., Ornstein-Galicia J., Politics and Society in Southwest.

Ethnicity and Chicago Pluralism, Boulder, 1982.

Kruszewski Z.A., The Oder-Neisse Boundary and Poland’s Modernization, New York, 1972.

Kruszewski Z.A., Życie akademickie ukształtowane przez wojnę i emigrację.

Autobiogra-fi a, „Nauka Polska” 2010, t. 19, s. 219-241.

Schönwälder K., Ohliger R. (red.), European Encounters. Migrants, Migration, and

Eu-ropean Societies since, London 2017.

Zasztowt L., Wstęp, [w:] Życie na pograniczach. Zbigniew Anthony Kruszewski.

(9)

M. Wiśniewska

Mimo różnic – znaleźć wspólny język

Streszczenie

Celem artykułu jest recenzja książki Beaty Halickiej pt. Życie na pograniczach. Zbigniew Anthony Kruszewski. Biografi a wydanej w Warszawie w 2019 roku. W opracowaniu omówione zostały główne problemy badawcze, struktura i układ książki, dotychczasowy stan badań, podstawa źródłowa i najważniejsze wnioski z lektury. Zaprezentowano również sylwetkę autorki i bohatera tytułowego biografi i.

Słowa kluczowe: Zbigniew Anthony Kruszewski, Polonia, emigracja,

Cytaty

Powiązane dokumenty

Pięknie roz­ wijającemu się przedsięwzięciu życzymy najpomyślniejszego dalszego rozwoju i jak najowocniejszego plonu usiłowań, podjętych dla dobra nauki

Ten stan rzeczy został bystro bystro odczuty w wydawnic­ twie, które tu omawiamy, jak o tem świadczy następujący spo­ sób określenia jego zadań : „Nauka

Stem cells come in different fl avors but have one common feature; they can be programmed to turn into any type of cell, any organ, any part of the human body if one directs

These changes “without a very serious and broad debate, threaten with further divisions in the Polish scientifi c community, disorgani- zation of research and teaching,

Jej Potrzeby, Organizacja i Rozwój” od momentu swojego powstania w 1918 roku stało się forum dyskusji o kondycji nauki polskiej, diagnoz w tym zakresie, z czasem także

From a hundred-year perspective, six outstanding Poznan scholars have shared their refl ections and interpretations of the history of selected disciplines with the readers of Polish

50, Warsaw, Ludwik and Alexander Birkenmajer Institute for the History of Science, Polish Academy of Sciences, Ofi cyna. Wydawnicza ASPRA,

Historia edukacji artystycznej stanowi poważne wyzwanie dla badacza. Wyma- ga przede wszystkim erudycji wykraczającej poza jedną dyscyplinę naukową oraz profesjonalnego warsztatu