Tadeusz Maszczyński
Kronika muzealna
Rocznik Muzeum Świętokrzyskiego 1, 281-287
1963
KRONIKA MUZEALNA
MUZEUM ŚWIĘTOKRZYSKIE W KIELCACH
PERSONEL (STAN N A DZIEŃ 1 XII 1962 r.)
D y r e k to r ... mgr A lojzy Oborny Dział P r z y r o d n ic z y ...vac:at
Dział Archeologiczny . . . . kier. m gr Janusz K uczyński mgr Zygm unt Pyzik Dział H i s t o r y c z n y ... kier. mgr Tadeusz M aszczyński Dział Etnograficzny . . . . kier. mgr Aleksandra Dobrowolska
mgr Barbara Szopa Dział S z t u k i ... kier. Barbara M odrzejewska Dział N aukow o-O św iatow y . . . kier. mgr Danuta Paprocka Pracownia K onserwatorska . . . kier. mgr Lech M usitowski B i b l i o t e k a ...kier. Zofia Stobiecka Adm inistracja 3 pracowników.
Starszy laborant, 6 pom ocników m uzealnych oraz kierowca.
MUZEA OKRĘGU KIELECKIEGO
W ielodziałowe R a d o m , ul. N ow otki 14, tel. 78-77
K ierownik — mgr Anna Apanowicz, asystent — Stanisław a Weiss W ystaw y stałe: archeologia, etnografia i galeria m alarstw a polskiego Działy: Sztuka, N aukow o-O św iatow y
S a n d o m i e r z , PI. Janka Krasickiego 10, tel. 19-86
K ierow nik — m gr Kam ila Załuska, praktykant muzeal. — K rystyna W achowicz W ystaw y stałe: archeologia, etnografia, num izm atyka
S z y d ł ó w (pow. Staszów ), Skarbczyk, tel. 26 K ierownik — Stanisław a Koczur
282 Tadeusz Maszczyński
Biograficzne C z a r n o l a s (pow. Zwoleń), tel. 5 O b l ę g o r e k (pow. Kielce), tel. 6
M uzeum Jana K ochanowskiego, kierow nik — Józef Morton — literat Muzeum Henryka Sienkiew icza, kierow nik — Zuzanna Sienkiew icz
Specj alisty czne J ę d r z e j ó w , PI. T. Kościuszki 8, tel. 78 P aństw ow e M uzeum im. Przypkow skich D yrektor — dr Tadeusz Przypkow ski
P unkty m uzealne
B i e l i n y (pow. Kielce) — punkt etnograficzny Muzeum Św iętokrzyskiego, Opiekun — H elena Domagała
MUZEALNICTWO
M uzeum Św iętokrzyskie — m uzeum regionu kieleckiego, w inno spełniać rolę propagatora w iedzy o przyrodzie Gór Św iętokrzyskich, pokazyw ać folklor i bogatą kulturę m aterialną i duchową K ielecczyzny, przedstawiać przeszłość ziem i kieleckiej bogatej w pam iątki historyczne i odgrywającej poważną rolę w dziejach naszego narodu. M uzeum, jedyna tego rodzaju placówka w Kielcach, pow inno pokazać społeczeństw u dzieje Kielc, w ykazać te istotne m om enty z przeszłości miasta, które i dzisiaj są żyw e, aktualne i postępow e. Zadania te, których jak najszybszego spełnienia domaga się społeczeństw o K ielecczyzny, m ogą być zrealizow ane w całości nie w cześniej, jak z chwilą oddania w użyt kow anie m uzeum byłego pałacu biskupiego, obecnej siedziby WRN. Wówczas muzeum, m ające kilkudziesięcioletnią tradycję, będzie zaw ierać to, czego od niego żąda społeczeństw o i liczne rzesze turystów — region, ziem ię kielecką pokazane z w ielu stron. B ędzie ono poglądową lekcją przyrody, historii, kultury m ate rialnej i duchowej ziem w chodzących w obręb obecnego woj. kieleckiego.
Muzeum Św iętokrzyskie w r. 1962 działalność sw oją z uw agi na rem ont pom ieszczeń m uzealnych skoncentrow ało na porządkowaniu zbiorów skom a sow anych w m agazynach poszczególnych działów, na pracach terenow ych oraz akcji ośw iatow ej i w ydaw niczej.
W ydanie niniejszego „Rocznika” daje sposobność do zaznajom ienia Czytel n ików ze strukturą M uzeum Św iętokrzyskiego, jego pow ojenną działalnością, pracą w ew nątrzm uzealną i planam i rozw ojow ym i m uzeum na najbliższą przy szłość. O tych sprawach dowiedzą się C zytelnicy z krótkiej charakterystyki działów muzeum.
PRZYRODA
W Dziale Przyrodniczym , który obecnie nie posiada obsady etatow ej, znajduje się w iele cennych zabytków geologicznych, ornitologicznych i bota nicznych.
ARCHEOLOGIA
Podstaw ow ym i zadaniam i D ziału Archeologicznego jest pogłębianie zna jom ości pradziejów terenu objętego granicam i obecnego w ojew ództw a kielec
kiego oraz zapoznawanie najszerszych kręgów społeczeństw a z w ynikam i prac badawczych, przy jednoczesnym propagowaniu tem atyki ogólnoarcheologicz- nej. Zadania pow yższe realizow ane są poprzez badania terenow e, które oprócz dostarczania now ych przyczynków do w iedzy o pradziejach pow iększają zarazem zbiory m uzealne. W yniki przeprowadzanych prac badawczych opracow yw ane są przez personel działu. Cel drugi — ośw iatow y, realizow any jest na trzech rów noległych płaszczyznach: akcji odczytowej, w ystaw ienniczej oraz przez w ydaw anie drukiem prac archeologicznych o charakterze popularyzatorskim .
G łówną bolączką działu (to samo dotyczy innych działów) są zbyt szczupłe pom ieszczenia, jakim i on rozporządza. Sytuacja ta odbija się szczególnie ujem n ie w dziedzinie konserw acji zbiorów oraz przy ich w łaściw ym m agazynow aniu. Ponadto dw uosobow y personel działu nie może sprostać zadaniom, jakie stoją przed tego rodzaju placówką, jedyną w woj. kieleckim .
Z ostatnich w ażniejszych prac działu w ym ienić należy opracow anie skarbu denarów rzym skich ze Skrobaczowa, który w zbogacił zbiory działu w 1962 r.
HISTORIA
Dział nie posiada żadnej stałej ekspozycji. Brak odpowiednich pom ieszczeń na urządzenie w ysta w y przedstawiającej historię Kielc, w zględnie czasowych ekspozycji, zw iązanych tem atycznie z przeszłością K ielecczyzny, spowodował, że praca Działu Historycznego koncentrow ała się w okół opracow yw ania i po rządkow ania zabytków historycznych. W m agazynie działu znajduje się w iele cennych eksponatów , które, przechow yw ane od w ielu lat, czekają nadal na m ożliwość eksponowania. Posiadanie przez m uzeum kilku odpowiednich sal w ystaw ow ych pozw oliłoby urządzić ciekawą ekspozycję historii Kielc, w której znalazłyby m iejsce zabytki działu.
W ograniczonej trudnościam i lokalow ym i działalności Działu Historycznego należy podkreślić, że staraniem dyrekcji m uzeum została urządzona w salach m uzealnych w ystaw a Za w o l n o ś ć w a s z ą i naszą, którą zorganizowało muzeum Historii Polskiego Ruchu R ew olucyjnego w W arszawie z okazji 25 rocznicy udziału Polaków w walkach o w olność Hiszpanii. W ystawę, eksponowaną w Kielcach w lutym 1961 r., zw iedziło ok. 10 tys. osób.
Rezultatem akcji terenowej pracow ników działu jest zdobycie dla muzeum skarbu X I-w iecznych m onet polskich pochodzącego z Łagowicy (pow. Opatów). M onety, w ilości 367 szt., znajdow ały się w glinianym naczyniu. Wraz z m onetam i było przechowanych kilkanaście różnej w ielkości nieforem nych sztabek srebra, które pochodzą ze stopu innych monet.
Innym ciekaw ym nabytkiem działu jest kronika huty białogońskiej, którą wraz z dw om a m edalam i (srebrny i brązowy), w ybitym i na pam iątkę urucho m ienia H uty Aleksandra w B iałogonie w r. 1817, przekazała m uzeum w dow a po b. w łaścicielu Zakładów M etalow ych w Białogonie, p. Irena Skibińska z W arszawy. Kronika, zatytułow ana O p is g e o g r a f ic z n o - h i s t o r y c z n y i s t a t y s t y - c z n o - t e c h n i c z n y z a k ł a d ó w R z ą d o w o - G ó r n i c z y c h w O d d z ia le Bialogon,
została założona na początku roku 1842 w zw iązku z zarządzeniem D yrekcji Górniczej z r. 1824 dotyczącym sporządzania „rysów historycznych” poszczegól nych zakładów. To cenne i w iarygodne źródło inform acji o zakładach bia- łogońskich w latach 1816— 1898, uratow ane przed zniszczeniem przez p. Ski bińską, było dotychczas mało w ykorzystane w pracach naukow ych. Opisując szczegółow o bieżące wydarzenia w zakładach i spostrzeżenia dotyczące pro
284 Tadeusz Maszczyński
dukcji, kronika białogońska stanow i w prost nieocenione źródło inform acji dla poznania całokształtu zagadnień zw iązanych z przeszłością Białogona.
Obecnie kronika znajduje się w Dziale H istorycznym m uzeum i jest udostępniona badaczom, zajm ującym się przeszłością górniczą i hutniczą K ie lecczyzny.
ETNOGRAFIA
D ział Etnograficzny pow stał form alnie w 1953 r., operując m ateriałam i trojakim i: nielicznym i eksponatam i daw nego m uzeum PTK, zakupam i poczy nionym i w 1947 r. oraz pozostałościam i po w ystaw ach sztuki ludow ej, orga nizow anym i przez W ydział K ultury Prez. WRN w Kielcach.
W skutek intensyw nych zakupów ginących zabytków i niem ożności ich eksponow ania lub zm agazynow ania w m uzeum , w ynikła potrzeba zdobycia m iejsca dla dokum entów kultury ludow ej. Z dotacji SFOS dział zakupił m odrzew iow ą chatę w Bielinach. Ta jednotraktow a, w ąskofrontow a chata z 1789 r. posiada w sieni, izbie i kom orze naturalną ekspozycję św iętokrzys kiego wnętrza z końca ubiegłego stulecia. Jest ona punktem etnograficznym m uzeum na szlaku K ielce — Ś w ięty Krzyż.
W iększość zbiorów działu pochodzi z pow. kieleckiego oraz z pow iatów północnych. Południowa, rdzennie m ałopolska część w ojew ództw a, jest sła bo reprezentowana.
Biorąc za podstaw ę tworzyw o, dział posiada najw ięcej przedm iotów z drew na, następnie idą przedm ioty w ełniane i lniane, żelazne i papierow e. W zakresie sztuki ludow ej najlepiej reprezentow ana jest rzeźba, potem cera m ika i w ycinanka oraz zdobnictwo stroju ludow ego.
Dział prowadzi badania penetracyjne szczególnie w pow iecie kieleckim . Osobnym zainteresow aniem objęta jest literatura, obrzędowość i budow nictw o.
SZTUKA
W skład Działu Sztuki wchodzi m alarstwo, grafika, rzeźba i rzem iosło artystyczne. W iększość eksponatów otrzym ało m uzeum z m ienia podworskiego w czasie przeprowadzania reform y rolnej, część stanow ią depozyty Muzeum Narodow ego w W arszawie. Na posiedzeniach Okręgowej K om isji Zakupów M uzeum Św iętokrzyskie nabyw a od osób pryw atnych dzieła sztuki, których w artość historyczną i artystyczną ocenia grono specjalistów wchodzących w skład komisji.
W zbiorach m alarstw a na szczególną uw agę zasługują portrety sarm ackie X V II-w ieczne, m alarstwo krajobrazowo-rodzajowe II poł. X IX w., wśród którego 11 pozycji stanow ią obrazy J. Szerm entow skiego, zw iązane tem atycz nie z K ielecczyzną, oraz 12 obrazów J. M alczewskiego z okresu sym bolizm u.
W zbiorach rzem iosła artystycznego do ciekaw szych należą m eble pocho dzące z XVI, XVII i pierwszej poł. XVIII w., np. dw ie cenne skrzynie szufla dow e X V I-w ieczne, kom plet X V II-w iecznych m ebli gdańskich, ciekaw e kom ody w stylu Ludwika XVI oraz intarsjow any stół kolbuszowski.
Wśród niew ielkich zbiorów ceram iki na uw agę zasługuje stary fajans i porcelana ćm ielowska.
W 1964 r. planuje się otw arcie galerii m alarstw a polskiego. W związku z tym prowadzona jest obecnie wzm ożona akcja zakupów do D ziału Sztuki. Od w rześnia 1961 r. zakupiono ogółem 80 pozycji, wśród których należy w y
m ienić: F. Kowarski, P agan in i; St. Czajkowski, P e j z a ż m o r s k i; St. Kamocki,
C m e n t a r z ; W. Borowski, K o m p o z y c j a ; St. W itkiewicz, P o r t r e t prof. K u n c e k a ;
L. W yczółkowski, P o r t r e t prof. S c h w a r tz a ; T. Łakomski, M o je ś w i ą t k i ; R. Mal czew ski, Z a g r o d a góra ls k a ; G. Gwozdecki, T ę s k n o ta ; K. Krzyżanowski, P o r t r e t k o b i e c y oraz ciekaw y nabytek litograficzny J. T. Piw iarskiego pt. K r a m m a lo w n ic z y .
AK CJA OŚWIATOWA
D ziałalność Działu N aukow o-O św iatow ego m uzeum skupia się przede w szystkim na zagadnieniach w ystaw iennictw a oraz popularyzacji zagadnień sztuki wśród społeczeństw a woj. kieleckiego. W Roku Ziemi K ieleckiej szczegól nego znaczenia i w ym ow y nabrało hasło „Muzea — uniw ersytetam i k u ltu ry”, m ające na celu rozbudzenie u odbiorców zainteresow ania zagadnieniam i sztuki i poznanie dorobku kulturalnego regionu kieleckiego. Działalność na odcinku upow szechnienia kultury oparto o pow stałe przy M uzeum Św iętokrzyskim (działa od 1 X 61 r.) i m uzeum w Sandom ierzu (uruchom iono 22 III 62 r.) U n iw ersytety K ultury, dla których opracowano cykle w ykładów , pośw ięconych sztuce powszechnej i historii kultury m aterialnej.
Celem pełniejszego zobrazowania tem atyki w ykładów , prow adzonych przez pracow ników M uzeum Św iętokrzyskiego, zastosow ano bogaty m ateriał ilu stracyjny w postaci przeźroczy i film ów , uzyskiw anych za pośrednictw em „Film osu” i bezpośrednio z film otek placów ek dyplom atycznych. Dało xo w efek cie pow stanie m uzealnego kina ośw iatow ego w Kielcach, w yposażonego w apa rat projekcyjny, epidiaskop „Instar” i rzutniki, zakupione przez W ydział K ultury Prez. WRN. W prowadzenie atrakcyjnych form popularyzacji zagad nień sztuki w cyklach w ykładów wzbudziło duże zainteresow anie m iejscow ego społeczeństw a. Akcją odczytow ą objęto niem al cały teren woj. kieleckiego, w ygłaszając w sum ie 235 w ykładów , których w ysłuchało 12 712 osób. D oce niając duże zainteresow anie słuchaczy zarówno ośrodków kieleckiego i san dom ierskiego, jak i szeregu m iejscowości, m uzeum zamierza rozszerzyć proble m atykę U niw ersytetów K ultury o zagadnienia przyrodnicze, archeologiczne, historyczne i etnograficzne, związane z przeszłością K ielecczyzny. Jeszcze w bieżącym roku utw orzony zostanie U niw ersytet K ultury przy m uzeum w Radomiu.
W zakresie w ystaw iennictw a położony został nacisk na organizację w ystaw objazdowych, opracow yw anych przez poszczególne działy muzeum, które ekspo now ane były w szeregu m iejscow ości. Problem atyka w ystaw obejm ow ała w ramach obchodów Roku Ziem i K ieleckiej — aktualne zagadnienia kultury regionu kieleckiego. Godnym odnotow ania jest fakt naw iązania w spółpracy z m uzeam i Ziem Zachodnich, czego w yrazem była w ystaw a objazdowa P o ls k ie m a l a r s t w o k r a j o b r a z o w o - r o d z a j o w e II poi. w . X I X , złożona z oryginałów , będących w posiadaniu Muzeum Św iętokrzyskiego, wśród których, jako osobna ekspozycja, znajdowało się 6 obrazów Jacka M alczewskiego. W ystaw a ekspo now ana była w Muzeum w Brzegu, Raciborzu i B ielsku-B iałej.
W spółpraca z woj. konserw atorem zabytków i Zespołem Badań nad Polskim Średniow ieczem UW i PW przyniosła w efekcie zorganizow anie interesującej w ystaw y, która sum ow ała w yniki prac badawczych prow adzonych na terenie w oj. kieleckiego.
o-286 Tadeusz Maszczyński
-O św iatow ego oraz w pracach terenow ych innych działów m uzeum jest m uze alny m ikrobus „N ysa”, zakupiony z dotacji W ydziału K ultury Prez. WRN w Kielcach.
BIBLIOTEKA
Biblioteka muzealna, obejmująca literaturę z zakresu archeologii, historii, historii sztuki, etnografii i przyrody liczy 4 089 w olum inów . W obrębie biblio teki znajduje się dział starodruków, w którym m. in. znajduje się w iele cennych w olum inów z XVI w. Obecnie w bibliotece muzealnej trw ają prace przy spo rządzaniu katalogów.
PRACOW NIA K O NSERW ATORSKA
Trw ałym pom nikiem , jaki z okazji Roku Ziemi K ieleckiej zostaw iono w M uzeum Św iętokrzyskim , jest urządzenie i w yposażenie przez W ydział K ultury Prez. WRN w Kielcach pracowni konserw atorskiej. Doceniając w artość dzieł sztuki i mając na uwadze przeprowadzenie prac konserw acyjnych zabytków Działu Sztuki i Historii, kierow nik w spom nianego w ydziału, E. Ja ruga, przydzielił m uzeum kw otę pieniężną w w ysokości 260 tys. zł na zakup niezbędnych urządzeń i aparatury do pracowni konserwatorskiej oraz kom pletnego wyposażenia łącznie z aparaturą film ow ą do pracowni dokum entalno- -f otograficznej.
Warto zaznaczyć, że została obecnie urządzona rów nież pracownia stolarska, która w ykonuje w szelkie napraw y m ebli zabytkow yh oraz stelaże i gabloty dla potrzeb w ystaw iennictw a.
SESJA NAUKOW A POŚWIĘCONA A. DYG A SIŃ SK IEM U
W dniach 2 i 3 czerwca 1962 r. w ramach obchodów Roku Ziemi K ielec kiej odbyła się pod protektoratem W ydziału K ultury Prez. WRN w Kielcach sesja naukowa, poświęcona twórczości i działalności A. D ygasińskiego. Sesja została zorganizowana przez Muzeum Św iętokrzyskie i Tow arzystw o Literackie im. A. M ickiewicza w Kielcach w 60 rocznicę śm ierci pisarza. Na sesji w y g ło szono następujące referaty:
1. D zia ła ln o ść p e d a g o g i c z n a A. D y g a s i ń s k i e g o — prof. dr W incenty D anek (Kraków),
2. T w ó r c z o ś ć lite r a c k a A. D y g a s i ń s k i e g o — prof. dr Jan Zygm unt Jakubow ski (Warszawa),
3. A . D y g a s i ń s k i — r e g io n a l n y p is a r z k ie le c k i — prof. dr Juliusz N ow ak-D łu- żew ski (Warszawa).
Pierw szy dzień sesji, który w yp ełn iły dwa referaty profesorów Danka i Jakubow skiego, odbył się w Kielcach. Oba referaty przybliżyły słuchaczom postać pisarza. Prof. Danek dał syntezę pracy naukowej D ygasińskiego nad system em pedagogicznym . Wskazał na doświadczenia życiow e pisarza. Sw oje koncepcje pedagogiczne sprawdzał D ygasiński podczas pracy w szkole na w arsztacie szkolnym w iejskiego nauczyciela. Chodziło mu — pow iedział referent — o w ychow anie w szechstronnie w ykształconej jednostki. Zam knięty, ograniczony krąg doświadczeń, jakim dysponował D ygasiński, odbił się ujem nie na jego pracy pedagogicznej — stw ierdził prof. Danek. Pisarz nie rozum iał
bow iem problem u szkoły powszechnej. W edług referenta D ygasiński w w ycho waniu now oczesnym staw iał na pierw szym m iejscu elem enty poznawcze. Cały system dydaktyczny koncentrował pisarz w okół w ykształcenia zm ysłów poznaw czych u dziecka. Koncepcja przewagi intelektu nad zainteresow aniam i peda gogicznym i D ygasińskiego w płynęła na twórczość literacką autora B e ld o n k a .
Charakteryzując dalej system pedagogiczny pisarza, prof. Danek powiedział, że u D ygasińskiego m am y przykład zjednoczenia zdolności pedagogicznych z twórczością beletrystyczną.
W rów nie interesującym referacie o twórczości literackiej D ygasińskiego prof. Jakubowski uw ypuklił realizm pisarza Ponidzia, jego stosunek do natury, do życia; sentym ent do najbliższej ojczyzny, do rodzinnego Ponidzia, miłość przyrody i im ponujące znaw stw o św iata zwierzęcego. Ten em ocjonalny sto sunek D ygasińskiego do przyrody, która staje się dla niego pociechą, n ie jednokrotnie i jego ratunkiem , spowodował, że opisy przyrody są hum anistyczne i pełnią rolę realistyczną. „Nie za Prusem, Sienkiew iczem , Orzeszkową um ieś cim y tego oryginalnego pisarza, ale obok, jako reprezentanta odrębnej linii rozwojowej polskiej prozy prowadzącej w w iek X X ” — stw ierdził prof. Jaku bowski w zakończeniu referatu.
W dyskusji nad referatam i brała udział mgr A. Dobrowolska, prof. dr J. N ow ak-D łużęw ski oraz dr A. Górski.
Dalszy ciąg sesji następnego dnia miał m iejsce w Pińczowie, gdzie prof. dr Juliusz N ow ak-D łużew ski w ygłosił referat pt. A . D y g a s i ń s k i — r e g io n a l n y p is a r z k ielecki. Po w ysłuchaniu referatu i ciekawej dyskusji uczestnicy sesji udali się autokarem do N iegosław ic, m iejscow ości rodzinnej pisarza, następnie zw iedzili W iślicę i Pińczów.
Z okazji sesji urządzono w M uzeum Św iętokrzyskim interesującą w ystaw ę, która przedstawiała życie i działalność A. D ygasińskiego. Scenariusz w ystaw y opracowała mgr A. Dobrowolska.
