Kryminalistyczna identyfikacja zwłok i osób na podstawie rentgenodiagnostyki wad wrodzonych kośćca

Mirosław Kaliszczak

PROBLEMY KRYMINALISTYKI 218

16

na podstawie rentgenodiagnostyki

wad wrodzonych kośćca

Kryminalistyczna identyfikacja

zwłok i osób

W.W. Greulich6 zwraca uwagę, że dłoń i nadgarstek nawet u bliźniąt wy­ kazują różnice, co potwierdzają radio­ gramy G. Voluter sugeruje w bada­ niach identyfikacyjnych radiogramy zatok klinowych i podstawę czaszki. F.M. Law preferuje radiogramy zatok obocznych nosa, jako elementy po­ mocne w identyfikacji, a I. Sanders przedstawił dowody identyfikacji zwłok, metodą radiologiczną na pod­ stawie lewego obojczyka.

Należy podkreślić, że w dotychcza­ sowych pracach badawczych nad omawianą metodą identyfikacji w zna­ cznie większym stopniu skupiono zainteresowanie na zróżnicowaniu cech indywidualnych anatomii prawid­ łowej kośćca. Natomiast wydaje się, że zbyt mało uwagi poświęcono za­ gadnieniu zmian patologicznych, a szczególnie radiologicznej diagnosty­ ce, wad wrodzonych kośćca, które z kryminalistycznego punktu widzenia są niezwykle cennymi cechami indy­ widualnymi ułatwiającymi identyfika­ cję tak zwłok, jak również osób ży­ wych. Rentgenodiagnostyka jest pod­ stawowym badaniem w ortopedii. Wy­ konanie rentgenografii jest konieczne w większości stanów pourazowych, patologicznych oraz wad wrodzonych układu szkieletowego.

Zdjęcia rentgenowskie umożliwiają dokładną obserwację przebiegu pro­ cesów patologicznych i naprawczych, mają praktyczne zastosowanie jako materiał porównawczy zarówno w dia­ gnostyce, jak i w badaniach identyfika­ cyjnych, a ponadto są trwałym, indywi-smiertnych radiogramów szwów kost­

nych czaszki.

W ciągu 15 miesięcy od kwietnia 1978 roku do lipca 1979 roku w Sta­ nach Zjednoczonych z 50 identyfiko­ wanych zwłok, metodą porównaw­ czych badań przed- i pośmiertnych ra­ diogramów zidentyfikowanych zostało 30 zwłok, co stanowi 60%. W bada­ niach tych najbardziej przydatne były zdjęcia rentgenowskie klatki piersio­ wej, czaszki, kończyn i kręgosłupa. Natomiast cechami, które umożliwiły identyfikację na podstawie badań po­ równawczych rentgenografii, były ty­ powe różnice anatomiczne, ślady po zabiegach operacyjnych, ślady po zła­ maniach. Wyniki tych badań wykazały również, że identyfikacja radiologicz­ na jest trzykrotnie bardziej efektywna od metody daktyloskopijnej i pięcio­ krotnie efektywniejsza od identyfikacji na podstawie badań uzębienia. Istot­ nym czynnikiem zwiększającym sku­ teczność omawianej metody identyfi­ kacji zwłok jest duża liczba zdjęć rent­ genowskich wykonywanych każdego roku.

Z danych statystycznych wynika, że w 1970 roku w Stanach Zjednoczo­ nych wykonanych zostało 129,1 milio­ nów zdjęć rentgenowskich, kiedy po­ pulacja liczyła 200 milionów. Ponadto zdjęcia rentgenowskie są traktowane jako jeden z czynników, określających stan zdrowia i są przechowywane w aktach danej osoby przez 5 lat, a po tym okresie często przenoszone na mikrofilmy, które mogą być wykorzy­ stane w badaniach identyfikacyjnych. Problematyka identyfikacji zwłok na

podstawie badań porównawczych przedśmiertnych i pośmiertnych radio­ gramów zmian kostnych nie została jeszcze w doktrynie i praktyce krymi­

nalistycznej w szerokim zakresie opra­ cowana. Mimo, że problematyka ta nie jest zupełnie nowa, to jednak doświad­ czenia w tym zakresie sprowadzają się zaledwie do kilku pojedynczych do­ niesień1.

Tak ograniczony i wycinkowy za­ kres opracowania tej problematyki tworzy potrzebę kompleksowej konty­ nuacji badań w celu potwierdzenia wy­ sokiego stopnia skuteczności oma­ wianej metody identyfikacji, a równo­ cześnie świadczy o konieczności bliż­ szej analizy tego zagadnienia.

W 1927 roku W.L. Culbert i F.M. Law2 opisali proces identyfikacji zwłok, na podstawie badań porów­ nawczych rentgenogramów kształtu zatok czołowych i komórek powietrz­ nych wyrostków sutkowych czaszki.

F.R. Dutra3 opisał ustalenie tożsa­ mości zwłok w 1944 roku na podstawie badań porównawczych przed- i po­ śmiertnych radiogramów złamania ko­ ści udowej.

L. Atkins, M.S. Potsaid4 w 1978 roku opisali proces identyfikacji zwłok na podstawie badań porównawczych przedśmiertnych i pośmiertnych zdjęć rentgenowskich wzorów beleczek ko­ stnych czaszki, dłoni i nadgarstka.

Natomiast P.Ch. Sekharan5 w 1985 roku przedstawił możliwości identyfi­ kacji zwłok na podstawie badań po­ równawczych przedśmiertnych i

po-Ryc. 4. Wrodzony staw rzekomy prawego obojczyka (wg M. Borcjko) Fig. 4. Congenital righl clauicula pseudojoint (according toM. Borcjko)

Ryc. 2. Wrodzony krąg klinowy (wg M. Borcjko) Fig. 2. Congenital ciuicifonii wrtcbra (according lo M. Borcjko)

w piersiowym i lędźwiowym. Wrodzo­ na krótka szyja, czyli zespól Klippela i Feila, jest wrodzonym zaburzeniem kształtu i liczby kręgów szyjnych po­ wodującym charakterystyczne skró­ cenie szyi. Kręgiem przejściowym

określana jest wada upodabniania się kręgów granicznych poszczególnych krzywizn anatomicznych do kręgów sąsiednich. Kręgi przejściowe wystę­ pują najczęściej na przejściu kręgosłu-dualnym elementem dokumentacji hi­

storii choroby. W tym miejscu koniecz­ ne jest przedstawienie choćby tylko przykładowo, powierzchownej chara­ kterystyki obrazu radiologicznego nie­ których wad wrodzonych kośćca, jako cech indywidualnych warunkujących identyfikację.

Do występujących względnie czę­ sto zmian rozwojowych kośćca umo­ żliwiających identyfikację zwłok nale­ żą wady wrodzone tułowia i kręgosłu­ pa7. Wady rozwojowe kręgosłupa mo­ gą być pojedyncze lub mnogie i bardzo ciężkie, będące przyczyną dużego ka­ lectwa. Wadom rozwojowym kręgo­ słupa towarzyszą często wady innych kości, zwłaszcza żeber. Wady wro­ dzone kręgosłupa występują często w postaci niedorozwoju (hypoplazja) lub rozwoju wadliwego (dysplazja), albo w postaci połączenia obu typów. Z nie­ dorozwojów do najczęstszych należą rozszczepy kości krzyżowej, roz­ szczepy łuków i opon rdzenia z ciężką kifozą lędźwiową oraz niedowładem kończyn dolnych. Poza rozszczepami wyróżniono następujące grupy wad wrodzonych kręgów: zmiany kształtu kręgów, zrośnięcie kręgów, kręgi przejściowe, wady wyrostków stawo­ wych kręgów. Rozszczepy dotyczą przeważnie łuków lędźwiowych i pole­

gają na braku spojenia tylnej ich części oraz niewytworzenia wyrostka ości- stego. Brak spojenia kostnego łuku może występować na dużej

przestrze-Ryc. I. Wrodzo­ ne boczne skrzy­ wienie kręgosłu­ pa (wg M. Borej- ko) Fig. 1. Congenital lidera! spinał cnr- oalnre (according to M. Borcjko)

Ryc. 3. Wrodzone wysokie ustawienie łopatki. Wrodzone zrosły żeber (wg M. Borcjko)

Fig. 3. High congenital scapnla posilion. Congenital rib adhesions (according lo M. Borcjko)

ni i dotyczyć pojedynczego lub wielu kręgów. Do częstych wad kręgosłupa należą kręgi motyle oraz półkręgi. W zależności od położenia nie wykształconego trzonu półkręgi nazwano bocz­ nymi, tylnymi lub przednimi. Ob­ raz rentgenowski półkręgów i kręgów motylich jest zwykle jed­ noznaczny i nietrudny do rozpo­ znania.

Wrodzone zrośnięcie kręgów na­ zwano potocznie blokami. Kostne po­ łączenie kręgów występuje najczę­ ściej w odcinku szyjnym, ale również

o

PROBLEMY KRYMINALISTYKI 218 18

Ryc. 5. Całkowity brak obojczyków (wg A. Gregosiewicza)

Fig. 5. Complete Inek cif claoicles (accordmg to A. Crcgosiewicz)

O 4|l' /II o II'

o

/im

'ip

pa lędźwiowego w krzyżowy. Upodob­ nienie się XII kręgu piersiowego do kręgów lędźwiowych (brak dwunas­

tych żeber) nazwano lumbalizacją. Odwrotnie, stwierdzenie trzynastej pa­ ry żeber dowodzi upodobnienia się I kręgu lędźwiowego do kręgów piersio­ wych, co określono dorsalizacją (ryc. 1,2).

Wrodzonym wgnieceniem podsta­ wy czaszki lub wgłębieniem podpotyli- cznym nazwano stan, gdy część stoku lub cały stok wpukla się w głąb tylnej jamy czaszki. Wada wgniecenia pod­ stawy czaszki może być łatwo ustalo­ na na podstawie badania radiologi­ cznego.

Do istotnych wad tułowia należą wa­ dy żeber. Na przejściu kręgosłupa szyjnego w piersiowy i piersiowego w lędźwiowy mogą być żebra dodatkowe lub niedorozwój żeber pierwszych al­

bo dwunastych. Wady żeber, zwłasz­ cza zrosty i rozszczepienia łączą się z wadami kręgów. 3

p

2

p

1

p

Ryc. 6. Możliwość zetknięcia barków przy całkowitym braku obojczyków (wg A. Gregosiewicza)

Fig. 6. Possiblecontact betweeii shoidders willi complete lackofclaoiclcs (accordiny to A Gregosiewicz)

Wrodzone wysokie ustawienie ło­ patki - choroba Sprengela jest z reguły jednostronną wadą wrodzoną, wystę­ pującą niekiedy rodzinnie. W chorobie Sprengela łopatka znajduje się znacz­

nie wyżej oraz wykazuje szereg znie­ kształceń spowodo­ wanych zmianami ułożenia i budowy. Łopatka jest skróco­ na i rozszerzona. Chorobie Sprengela towarzyszą bardzo często inne wady wrodzone kręgów i żeber, szczególnie III i IV (zrosty, niedoroz­ woje, ubytki) ryc. 3-4. Dyzostoza oboj-

o

czykowo-czaszkowa jest wadą szkieletu tułowia, występującą

często rodzinnie, któ­ ra charakteryzuje się

całkowitym brakiem obojczyków, co umo­ żliwia nadmierną an- tepulsję barków, aż do ich zetknięcia się. Zmiany bywają zróż­ nicowane, co do sto­ pnia deformacji i nie­ dorozwoju poszcze­ gólnych kości (ryc. 5, 6).

o

,l

p fe

o

Ryc, 7. Możliwości wad wrodzonych kośćca kończyny górnej: 1 - kościec prawidłowy, 2 - ectrodactylia (perodactylia) totalis = aplasia digitorum maiius, 3 - ectroclieina(perocheiria) = aplasia maiius, 4 - liemimelta = aplasia

carpt et maiius, 5 - ectrontclia (peronielia) brachialis = aplasia brachialis = defectus brachu, 6 - phocomelia thoracalis,

1 -amelia = aplasia (defectus) lolalis membn superioris, 8 - ectromclia (peronielia) radialis = aplasia (defedus radii, 9 - eciromclia (peronielia) ulnaris = aplasia (defectus) ubiae (wg Degi)

Fig. 7. Possibdity of congenital defecls of the upper limb skelelon: 1 - noniial skeletou: 2,3... - as above (accordmg to W. Dcga)

Wady wrodzone w obrębie kończy­ ny górnej9 mogą dotyczyć wszystkich jej składowych, poszczególnych od­ cinków lub ich części. Wady te mogą występować w

postaci-- braku całej kończyny z wyjątkiem jej części obwodowej, tzn. dłoń wyra­ sta wprost z tułowia,

- braku kości ramieniowej, gdzie przedramię jest bezpośrednio połą­ czone z łopatką,

- zesztywnienia łokcia, które jest wynikiem zrostu jednej lub obu kości przedramienia z kością ramieniową,

- braku lub niedorozwoju kości ło­ kciowej,

- braku lub niedorozwoju kości pro­ mieniowej,

- zrostu promieniowo-łokciowego oraz wielu różnego rodzaju wrodzo­ nych wad rozwojowych dłoni, jak np. powiększenie liczby palców, połącze­ nie palców, palce skarłowaciałe czy podwójny kciuk (ryc. 7, 8, 9).

Wśród licznych wad rozwojowych kończyny dolnej10 ułatwiających iden­ tyfikację można wyszczególnić przy­ kładowo między innymi:

- wrodzone zwichnięcie stawu bio­ drowego, które (wg M. Borejko) wystę­ puje u 1-2% ludzkości,

- wrodzony brak lub niedorozwój kości udowej, który jest stosunkowo częstym kalectwem występującym w

5

M

\2

- brak lub niedorozwój kości pisz­ czelowej,

- brak lub niedorozwój kości strzał­ kowej,

- wrodzony staw rzekomy podudzia i wiele innych (ryc. 10, 11, 12).

Ryc. 10. Możliwości wad w obrębie kończyny dolnej. 1 - prawidłowy kościec kończyny dolnej; 2 - hemimeha

= aplasia (defectus) cruris cl pcdis, 3 - ectromelia (peromelia) femoralis = aplasia (defectus) femoris; 4 - phocomelia abdominalis; 5 - ameha = aplasia (defectus) totalis nicmbri mferioris; 6 - ectromelia (peromelia)fibularis - aplasia (defectus)fibulae. 7 - ectromelia (peromelia) libiahs =aplasia (defectus) tibiae (wg Dogi)

Fig. 10. Possibdity of congeiiiial dcfects of the lower limb skeleton: 1 - uormal skeleton. 2, 3..-as aboue (according to

IV. Dega)

Ogromna liczba opisanych na pod­ stawie badań radiologicznych w orto­ pedii wad wrodzonych szkieletu ludz­ kiego tworzy szeroki zakres możliwo­ ści badań identyfikacyjnych. Tym bar­

dziej, że katalog tych wad jest bardzo mocno zróżnicowany, co znacznie rozszerza uzasadnienie stwierdzenia, że nie ma dwóch absolutnie identycz­ nych pod względem morfologicznym zmian kostnych, a szczególnie wad wrodzonych. Zawsze bowiem zacho­ dzą tu pewne nawet najdrobniejsze różnice w morfologicznym obrazie cech tych wad, uwarunkowane gene­ tyczną odmiennością struktury kostnej

oraz zróżnicowaniem patomechani- zmu ich tworzenia. Zwiększa to znacz­ nie dokładność i pewność interpretacji obrazu rentgenowskiego.

Radiogram jest jednym z podstawo­ wych wyników badań w rozpoznaniu,

leczeniu i orzecznictwie wad wrodzo­ nych. Dokładna interpretacja wrodzo­ nych wad kośćca nie jest w ogóle mo­ żliwa bez wykonania radiogramów przeglądowych. Zdjęcia rentgeno­ wskie stanowią dokładny materiał identyfikacyjny w badaniach porów­ nawczych przedśmiertnego radiogra­ mu rozpoznanej wady wrodzonej

Ryc. 12. Biodro szpotawe dziecięce Niedorozwój kości łonowych i kulszowych (wg M Borejko)

Fig. 12. Infant clubhip. Malfor- mation of pubie and ischial bones (according to M Borejko)

Ryc. 8. Liczne wrodzone wady kości przedramienia, nadgarstka i ręki Całkowity brak trzonu kości pro­ mieniowej (wg M. Borejko)

Fig. 8. Niimerouscongenitaldefectsoffnrearm, wrist and

hand bones Complete lack of the shaft of the radius (according to M Borejko)

Li

-a

Ryc. 11. Wrodzony staw rzekomy piszczeli i strzałki (wg M. Borejko)

Fig. 11. Congeniłal pseudojontl of the tibia and fibula (accordmg toM Borejko)

&

«

■■ ■ ■W r .

Ryc. 9. Opóźniony wiek kostny zwłaszcza nadgar­ stka (wg M Borejko)

Fig. 9. hiic bonę age especiallij of the wrist (according to

PRZYPISY SUMMARY

PROBLEMY KRYMINALISTYKI 218

20

mformojją

o

możliwościach

wyko^ysUma

w krymiiraalisiyce

najnowszych

osiągnięć

naokl i

techniki

lekarskiego, wojskowych komisji po­ borowych, atakżeod rodziny i bliskich

osób zaginionych.

Konkluzja powyższych rozważań

jednoznacznie sugeruje, że niezbęd­

nym warunkiem stymulującym upo­

wszechnienie badań identyfikacyj­

nych zwłok i osób, na podstawie obra­ zurentgenowskiego wad wrodzonych kośćcamoże być centralna ewidencja

przedśmiertnych radiogramów tych wad.

Wydaje sięzatem, iż w celu krymi­

nalistycznej identyfikacjimożna z po­

wodzeniem prowadzić badania po­

równawcze na podstawie przed­ śmiertnych i pośmiertnych radiogra­

mów wrodzonych wad kośćca, tak zwłok ludzkich, jak również osób ży­ wych o nie ustalonej tożsamości. że być uzyskany z archiwów szpital­

nych, z zakładów specjalistycznego lecznictwa otwartego, z dokumentacji

The article discusses the possibilities

in forensic Identification of corpses

and living persons based on com- parative examination and Identifica­ tionof in vitro and post mortem diag-

nostic radiogrammes of skeleton

con-genital anomalies.The Author postu-

latesmaintaining of central file of con- genital anomalies radiogrammes to

be used as comparativemateriał for

possible identification. kośćca, osoby zaginionej z radiogra­

mem takiegosamego elementu ana­

tomicznego, ujawnionej wadyidentyfi­

kowanych zwłok. Przydatność ich jest komisji orzecznictwa inwalidzkiego, tym większa, że mogą mieć skuteczne jak równieżz ewidencji orzecznictwa

zastosowanie w badaniach porów­

nawczych na podstawie opisanych wad w przypadkach identyfikacji zwłok, będącychw stanie daleko za­

awansowanego procesu rozkładowe­

go orazidentyfikacji częścizwłok11 lu­ dzkich. Omawiane radiogramy diag­

nostyczne mogąbyć również zastoso­ wane, jako materiał identyfikujący w

procesie badań porównawczo-iden-

tyfikacyjnych osóbżywych o nie usta­ lonej tożsamości, któresą nosicielami cech identyfikacyjnych w postaci

przedstawionych wyżej wad.Wbada­

niach tych znajduje szerokiezastoso­ wanie rentgenowska technikatelewi- zyjno-komputerowa, którapozwala na szczegółową analizę porównawczą właściwości cech12identyfikacyjnych, badanych wad, co ma decydujący

wpływ na końcowy wynik badań po-

równawczo-identyfikacyjnych. Wynik tenwrezultacieoznacza stwierdzenie identyczności lub odmienności cech

indywidualnych, porównywanych w obrazie rentgenowskim wadkostnych.

Rentgenogramy opisanych wyżej przykładowo wad wrodzonych są

trwałym materiałem archiwalnym, któ­

ry przezkilkadziesiąt lat możezacho­

wać porównawczo-identyfikacyjną przydatność.Takimateriał porównaw­ czy w postaci przedśmiertnych radio­ gramów wadwrodzonych kośćca

mo-1 Murphy W.A., Spruill F.G., Gantner

G.E.: Radiologie Identification of Unknown Humań Remams, "Journal of Forensic Sciences" t. 25 nr 4, 1980, s. 727-735,

2 Culbert W.L., LawF.M.: Identification

byComparison of Rentgenograms of Nasal Accessory Sinuses and Mastoid

Proces-ses, "Journal of the American Medical As-sociation",t 88,nr21,1927,s.1634-1636,

3Dutra F.R.:Identification of Personand Determination of Cause of Death from Ske-letal Remains, "Archives of Pathology", t. 38, 1944,s. 339-349,

4 Atkins L., Potsaid M.S.: Rentgeno- graphic Identification of Humań Remains,

"Journal ofthe American Medical Associa- tion”, t. 240, nr21,1978,s. 2307-2308,

5 Sekharan P.Ch.: Identyfikacja cza­

szek na podstawie szwów, „Problemy Kry­

minalistyki"1986,nr 171, s. 161,

6 Greulich W.\N.: Skeletal Features

Vi-sibleon theRoentgenogram of the Hand

and Wrist Which Gan be Used forEstab- lishing lndividual Identification, "American Journalof Roentgenology. Radium

Thera-py and Nuclear Medicine", t. 83,nr 4,1960,

7 Gruca A.: Chirurgia ortopedyczna,

PZWL,Warszawa1978,s.34, 65-70, 79-

102, 169-186, 280-319; Borejko M., Dziak A.: Badaniaradiologiczne w ortope­

dii, PZWL, Warszawa 1979, s. 1-143, 8GregosiewiczA.,Kowalczyk J., Kan-

dzierski G., Sołecka D.: Sporadyczna i

rodzinna dyzostozaobojczykowo-czaszko-

wa; aspekty ortopedyczne i genetyczne,

„Chir. Narz. Ruchu Ortop. Pol." 1987, t. 52,

z. 6,s. 469-472,

9BorejkoM., DziakA.:Op.cit.s. 1-143, 10Tamże,

11 Kaliszczak M.: Zwłoki, ich części,

elementyoraz szczątki z punktuwidzenia kryminalistyki, „Arch Med. Sąd. i Krym.”, 1991,t 41, nr4, s.255,

12 HanausekT.: Cechy identyfikacyjne modus operandi, „ProblemyPraworządno­