ISSN 2449-8998
Gerontologopedia, czyli pedagogia osób starszych, które nie mówią,
ale mają własne zdanie
Adam A. Zych
Wydział Nauk Pedagogicznych, Dolnośląska Szkoła Wyższa we Wrocławiu*
Przedmiotami tego artykułu są język, mowa i komunikacja osób starszych, których starość naznaczona bywa chorobą i/lub niepełnosprawnością. Społeczeństwo europejskie gwałtownie się starzeje. Trzydzieści lat temu nasz kontynent nazwano „podstarzałą Europą”, a dzisiaj mówi się, że Europa jest „starcem świata”. Należy dodać, że my, Polacy, „należymy do najszybciej starzejących się społeczeństw w Europie…”, dlatego tak ważną kwestią demograficzną, medyczną i społeczną zarazem jest kondycja zdrowotna najstarszej generacji. Ostatnie lata przyniosły nową kategorię, jaką jest „gerontologopedia” lub „logopedia wieku podeszłego”, dziedzina z pogranicza logopedii i gerontologii. W pracy omówiono cele i podstawowe zadania tej rodzącej się pedagogii osób starszych, które nie mówią, ale mają własne zdanie. Artykuł zamyka konkluzja, że konieczne staje się stworzenie w obrębie geragogiki specjalnej nowej subdyscypliny logopedii, jaką jest gerontologopedia.
Słowa kluczowe: geragogika specjalna; gerontolingwistyka; gerontologopedia; język; komunikacja niewerbalna; logopedia wieku podeszłego; mowa; pedagogia.
również logopedią wieku podeszłego lub logopedią geriatryczną. „Ostatnio słysza- łem o tym – zauważył Bogusław Śliwerski (2014, s. 63) – że jedna z uczelni postanowiła opatentować nazwę «geronto-logopedia», by tylko jej kadra miała tym samym prawo do kształcenia specjalistów w zakresie pracy korekcyjnej czy terapeutycznej z osobami starszymi. Przecież to jest paranoja”.
Katarzyna Kaczorowska-Bray (2019 – w druku), oceniając hasło „gerontologopedia”, obecne w ostatnio wydanej Encyklopedii starości, starzenia się i niepełnosprawności (2017), pisze: „Autor hasła – prof. dr hab.
Jacek J. Błeszyński – zdefiniował ją jako
«naukę o procesie starzenia się organizmu Chodzi mi o to, aby język giętki
Powiedział wszystko, co pomyśli głowa.
Juliusz Słowacki (1809–1849)
N
ieprzypadkowo artykuł otwieram fragmentem poematu dygresyjnego jednego z trzech narodowych wieszczów polskich, gdyż w tekście tym znajdują się dygresje, anegdoty, luźne wątki i/lub wtrą- cenia, choć temat jest jak najbardziej istotny i poważny. Najtrudniej pisać o czymś, czego nie ma, a w istocie jest in statu nascendi oraz, jak w znanej piosence zespołu Bajm z cza- sów stanu wojennego, pojawia się i znika…Mam na myśli gerontologopedię, nazywaną
© Instytut Badań Edukacyjnych
* Adres: ul. Strzegomska 55, 53-611 Wrocław.
E-mail: adam.zych@dsw.edu.pl
w kontekście kształtowania się czy też pod- trzymania umiejętności komunikacyjnych i językowych» (2017, s. 554), co wydaje się działaniem nieco przedwczesnym, zważyw- szy, że sama logopedia nie ma, jak na razie, statusu odrębnej dyscypliny naukowej.
Jednakże wyodrębnienie gerontologopedii wydaje się być czymś niezbędnym, biorąc pod uwagę zachodzące zmiany demogra- ficzne i wzrastającą liczebnie grupę osób w starszym wieku”.
Wolniejsze starzenie się – nowa starość Psychiatra, dr Maja Polikowska-Herman twierdzi: „Marka Kondrata [rocznik 1950]
postrzegamy raczej jako pięćdziesięciolatka niż mężczyznę dobiegającego siedemdzie- siątki. Aktualni czterdziesto- czy pięć- dziesięciolatkowie mają wygląd, kondycję dawnych trzydziestoparolatków. Ta granica starości cały czas się przesuwa” (http://
kobieta.onet.pl). Potwierdza się zatem moja koncepcja moderacji rozwoju, w której wysunąłem hipotezę o spowolnieniu pro- cesu starzenia się (Szarota, 2017, s. 277).
W drugiej połowie lat 80. XX wieku Bere- nice L. Neugarten (1916–2001) zaobserwo- wała nowe zjawisko – znaczna grupa ludzi starszych jest zdrowa, żywotna, bezpieczna finansowo, aktywna politycznie oraz dobrze zintegrowana w życiu rodzinnym i społecz- nym, co skłoniło ją do wprowadzenia takich określeń, jak: „młodzi-starzy”, „starzy-sta- rzy” i „sędziwi starcy”.
Należy jednak dostrzegać przemiany de- mograficzne, które stwarzają nowe wyzwa- nia również dla gerontologopedii, mam na myśli takie zmiany, jak: przekształcanie strukturyzacji wieku ludności czy też wydłu- żanie trwania życia i starzenie się demogra- ficzne. O ile przed sześćdziesięciu kilku laty przeciętna długość życia w Polsce wynosiła niespełna 59 lat (58,9 w 1950 roku), o tyle w 2017 roku osiągnęła niemal 78 lat, przy czym kobiety dożywają przeciętnie prawie
82 lat, a mężczyźni 74 (GUS, 2018, s. 110).
Społeczeństwo europejskie gwałtownie sta- rzeje się demograficznie – prognozuje się, że za trzydzieści lat 30% ludności Unii Euro- pejskiej, czyli 135 mln osób osiągnie wiek 65 lat i powyżej – trzydzieści lat temu nasz kontynent nazwano „podstarzałą Europą”, a dzisiaj mówi się, że Europa jest „star- cem świata”. Należy dodać, że my, Polacy,
„należymy do najszybciej starzejących się społeczeństw w Europie…”. Odrębną kwe- stią – demograficzną, medyczną i społeczną zarazem – jest kondycja zdrowotna odcho- dzącej generacji.
Zgodnie z metodologią Eurostatu w Polsce pod koniec 2014 roku blisko co druga osoba w wieku 60 lat i więcej została zaliczona do subpopulacji osób niepeł- nosprawnych biologicznie, czyli takich, które z powodu rozmaitych problemów zdrowotnych miały ograniczoną zdolność wykonywania czynności życia codziennego (GUS, 2016). Jak wykazał Narodowy Spis Powszechny z 2002 roku, co siódmy miesz- kaniec Polski (14,3%) był osobą niepełno- sprawną, a prawie 60% niepełnosprawnych to osoby w wieku 55 lat i więcej. Dodajmy, że częstość występowania niepełnosprawności biologicznej znacząco rośnie po ukończeniu 70. roku życia.
Wprawdzie nie należy utożsamiać staro- ści z chorobą, a choroby z niepełnospraw- nością, niemniej jednak wiele schorzeń, ujawniających się po przekroczeniu ,,smugi cienia”, prowadzi z czasem do niepełno- sprawności, dlatego też nie należy lekcewa- żyć stanowiska ekspertów Światowej Orga- nizacji Zdrowia (WHO), którzy uważają, że w subpopulacji osób starzejących się może występować zjawisko tzw. ciągu przyczy- nowo-skutkowego: choroba – uszkodzenie – niesprawność – inwalidztwo, a w konse- kwencji niesamodzielność i zależność od innych. Przykładem niech będą choroby i/lub zaburzenia z kręgu wielkich zespo- łów czy też problemów geriatrycznych.
Są to przewlekłe dysfunkcje, które mogą stać się przyczyną niepełnosprawności funkcjo- nalnej u osób starzejących się i/lub starych.
Istotne okazują się również czas powstania, zakres bądź skala, stopień i rodzaj niepeł- nosprawności.
Cele i zadania gerontologopedii Istotnym celem geriatrii – rozumianej jako dział gerontologii i medycyny, który zajmuje się podstawowymi aspektami zdrowia i opieki zdrowotnej nad osobami starzejącymi się i starymi, a także choro- bami wieku starczego (profilaktyką, diag- nostyką i leczeniem tych chorób) – nie jest przedłużanie życia ludzkiego, ale czynienie go możliwie komfortowym w starości, czyli celem tym jest troska o jakość życia osób starzejących się i starych (por. Zych, 2018a, s. 78–79; 2018b). Podobnie jest z geragogiką [pedagogią starzenia się i starości – przyp.
A. A. Z.], której ważnymi celami mogą być:
pielęgnowanie sprawności psychicznej i fizycznej, rehabilitacja sił życiowych, osią- ganie satysfakcji życiowej, zrozumienie sie- bie, świata i społeczeństwa, kontrola nad sobą oraz bycie aktywnym w świecie.
Gerontolingwistyczne pomysły znaj- dziemy u Stanisława Grochowiaka (1934–
–1976) w wierszu W stylu Villona (1965) czy dramacie Chłopcy (1964). W 1978 roku Hans Peter Lütjen, niemiecki językoznawca, wpro- wadza określenia: „lingwistyczne starzenie się” oraz „gerontologia lingwistyczna”. O ile Yasuyki Sugatani (2008) do podstawowych tematów badawczych gerontolingwistyki zalicza m.in.: dyskryminację z powodu wieku (ageizm) i komunikację międzyge- neracyjną, ale również międzykulturową komunikację i wrażliwość kulturową, rodzaj, płeć i seksualność, dostosowanie zachowań i/lub ich zmiany w czasie interak- cji z osobami starszymi, kompetencje komu- nikacyjne i zaburzenia komunikacji u osób w starszym wieku, o tyle gerontologopedia
ma znacznie szerszy zasięg problemowy.
Nawiązując do wymienionego wyżej ciągu przyczynowo-skutkowego, możemy budować gerontologopedię na następujących filarach: diagnostyka – terapia – rehabilita- cja – doradztwo – opieka – wsparcie, przy czym te trzy ostatnie odnoszą się zarówno do osób będących podmiotem oddziaływań gerontologopedycznych, jak i do ich rodzin czy opiekunów. W tym miejscu konieczne jest wyjaśnienie, że nie bez powodu użyłem w tytule tego artykułu określenia „peda- gogia”. Uważam, że gerontologopedia nie powinna być jedynie dyscypliną teore- tyczną, która wysuwa nowe koncepcje, para- dygmaty, buduje modele, tworzy teoretyczne podstawy, ale przede wszystkim dziedziną aplikacyjną, praktyczną, nie tyle o charak- terze rzemiosła, ile sztuki nauczania i samo- kształcenia, wychowania i samowychowania, leczenia i samoleczenia, która – zgodnie ze starogreckim źródłosłowem [παιδαγωγία] – poprowadzi osobę cierpiącą i/lub wymaga- jącą pomocy przez meandry językowe bądź komunikacyjne.
Zdaniem Danuty Pluty-Wojciechowskiej (2014, s. 111) „gerontologopedia jest pewnym obszarem wiedzy logopedycznej, który doty- czy postępowania logopedycznego w odnie- sieniu do osób starych i starzejących się z zaburzeniami mowy lub z ryzykiem zaburzeń mowy w związku z czynnikami patologicznymi o naturze neurologicznej, psychiatrycznej, onkologicznej, obwodowej lub społeczno-psychologicznej”, a do głów- nych zagadnień logopedii podeszłego wieku należą (zob. Błeszyński, 2017, s. 555):
■analiza procesu zaburzenia mowy u osób w wieku starszym,
■zaburzenia neurodegeneracyjne, ujaw- niające się w szeroko rozumianej mowie i języku,
■komunikacja i zakresy jej rozwoju, ■zaburzenia występujące w mowie i języku, ■diagnoza i terapia wspomagająca komu-
nikację werbalną i pozawerbalną.
Przed paroma laty podjąłem próbę sfor- mułowania podstawowych zadań tworzącej się w Polsce gerontologopedii, zaliczając do nich (Zych, 2015, s. 404–405):
■diagnozę i terapię afazji u osób ze scho- rzeniami neurodegeneracyjnymi i otę- pieniami, zwłaszcza z chorobami Alzhei- mera, Parkinsona, Picka, po udarach mózgu, a także u osób z zaburzeniami neurologicznymi w starszym wieku, a szczególnie indywidualny dobór metod i form komunikacji oraz ćwiczeń logope- dycznych dla konkretnego pacjenta, ■budowanie dobrych relacji z pacjentem
i/lub opiekunem, a także przygotowanie opiekuna do porozumiewania się z pod- opiecznym – osobą cierpiącą na zaburze- nia mowy lub wymowy, w tym do komu- nikacji wspomagającej i alternatywnej (AAC), gdyż tradycyjna logopedia kie- ruje uwagę głównie na zaburzenia mowy i/lub wymowy u dzieci i młodzieży, a tymczasem można spróbować pracy z afatycznymi osobami w okresie późnej dorosłości i/lub starości,
■tworzenie indywidualnych strategii po- stępowania w przypadku afatycznych zaburzeń mowy i wymowy u osób starszych, w zależności od typu afazji i rodzaju choroby neurodegeneracyjnej, naczyniowej bądź onkologicznej, na przykład w nowotworze krtani,
■poznanie i przekazanie zasad budowa- nia dobrej relacji opiekuna z pacjentem oraz angażowania najbliższych (rodziny, przyjaciół) do systematycznej pracy logo- terapeutycznej z pacjentem,
■opracowanie metod oraz form komu- nikacji wspomagającej i alternatywnej, w tym również multimedialnej (m.in.
z zastosowaniem robotów osobistych) z osobami cierpiącymi na różne odmiany afazji bądź z zaburzeniami mowy lub wymowy, jak również poznanie moż- liwości modyfikowania i dostosowania metod pracy logopedycznej nie tylko do
potrzeb, ale i ograniczeń percepcyjnych, werbalnych, intelektualnych lub moto- rycznych konkretnego pacjenta, a także uwzględnianie kompetencji oraz spraw- ności językowych i komunikacyjnych osób starszych, jako istotnych obszarów diagnozy, terapii i wspierania w ramach działań logopedycznych.
Dodam, że w kompleksowej terapii logo- pedycznej z osobami starszymi dostrzegać należy potrzebę pracy „nie tylko nad przy- wracaniem czy stabilizowaniem komunika- cji werbalnej, ale w ogóle nad porozumie- waniem się możliwymi oraz dostępnymi sposobami. Jest to niezwykle ważne dla zachowania autonomii i samostanowienia, poczucia wpływu na własne życie i spo- łecznej obecności” (Stanisławska, 2019a – w druku).
Katarzyna Kaczorowska-Bray (2017, s. 140) uważa natomiast, że gerontologopedia
„jest subdyscypliną logopedii, wyjaśniającą procesy i uwarunkowania komunikowania się słownego ludzi w wieku senioralnym, starzejących się fizjologicznie lub z towa- rzyszącymi zjawiskami patologii zdrowot- nej (np. chorzy z otępieniem czy chorobą Parkinsona). […] Celem gerontologopedy powinno być zminimalizowanie komunika- cyjnych problemów osób starych oraz uczy- nienie ich życia komunikacyjnie znośnym”.
Pozostając w kręgu diagnostyki zaburzeń mowy i wymowy, Justyna Antczak-Kujawin (2017, s. 127) uznaje za niezmiernie istotne zadanie gerontologopedii tworzenia narzę- dzi diagnostycznych, które pozwolą ujawnić zaburzenia sprawności leksykalno-seman- tycznych, charakterystycznych dla osób w różnych fazach rozwojowych otępienia, jak również scharakteryzowanie deficytów leksykalnych u osób w wieku senioralnym oraz najczęściej występujących strategii zastępczych.
Z kolei Anna Stanisławska (2019b – w druku), analizując najważniejsze cele i zadania powstającej logopedii podeszłego
wieku, zalicza do nich: terapię neurologo- pedyczną i wspieranie osób starszych nie- mówiących lub z poważnymi problemami w komunikacji werbalnej oraz kompen- sowanie niemówienia. Działania te mają na celu umożliwienie pacjentom aktywnej obecności poprzez komunikację i wyrażanie siebie, by móc o sobie decydować w sytua- cji znacznej zależności od innych. Autorka uważa, że podstawą skuteczności oddziały- wań gerontologopedycznych jest
rzetelna, wszechstronna diagnoza możliwości i ograniczeń w komunikacji werbalnej. Terapia logopedyczna to równoczesna praca nad przy- wracaniem mowy, ale i wyposażenie pacjenta w narzędzia do porozumiewania się „na tu i teraz”. Należy zadbać o odpowiedni dobór spo- sobu komunikowania się niewerbalnego, akcep- towany przez pacjenta i dający mu poczucie sku- teczności. Ważne, aby przygotowywać otoczenie:
rodzinę, personel, opiekunów do konsekwen- tnego posługiwania się wybranymi narzędziami AAC. W związku z tym konieczna jest praca nad zmianą nastawienia: NIE „mowa za wszelką cenę, ale porozumiewanie się’’
(Stanisławska, 2019b – w druku).
Polityka senioralna wobec starości osób niepełnosprawnych i niepełnej
sprawności ludzi starszych
W pełni zgadzam się z opinią Katarzyny Kaczorowskiej-Bray (2017, s. 141), że ukazanie się tomu „Gerontologopedia” (Tłokiński, Milewski, Kaczorowska-Bray, 2018) należy trakto- wać jako głos w dyskusji nad polityką senioralną w Polsce. W działaniach zmierzających do poprawy jakości życia seniorów z pewnością nie powinno zabraknąć gerontologopedów, którzy mogą przy- czynić się do tego, by kompetencje komunikacyjne seniorów w kontekście postępujących zmian inwo- lucyjnych, dotyczących także mowy, były utrzy- mane na odpowiednim poziomie jak najdłużej.
Poszukiwanie dróg optymalizacji komunikowania
się z człowiekiem starym powinno stanąć w cen- trum zainteresowania rodzącej się właśnie nowej specjalności logopedycznej – gerontologopedii”.
Dodatkowym uzasadnieniem tego sta- nowiska jest fakt, że proces demograficz- nego starzenia się dotyka nie tylko osoby zdrowe, piękne i sprawne, ale również przedstawicieli grup o różnych rodzajach i stopniach niepełnosprawności. Wzrasta- jąca liczba osób starzejących się i starych wśród ludności naszego kraju, a zwłasz- cza wśród osób z rozmaitymi niepełno- sprawnościami, stanowi bardzo poważne wyzwanie otoczenia troską i opieką (także gerontologopedyczną) tej grupy społeczeń- stwa. Jest to problem dwubiegunowy, gdyż z jednej strony postępujący proces inwolu- cji fizycznej i psychicznej powoduje obniże- nie sprawności i niezależności, prowadząc u wielu pacjentów do zniedołężnienia, nie- sprawności, niesamodzielności i konieczno- ści opieki ze strony rodziny i osób najbliż- szych bądź służb społecznych, z drugiej strony osoby od urodzenia czy od wczesnej młodości niepełnosprawne fizycznie, inte- lektualnie, sensorycznie i psychicznie, jak również z obniżoną sprawnością komuniko- wania się, podlegają prawom natury i czasu, czyli nieuchronnie się starzeją. Konieczne jest opracowanie oraz konsekwentne rea- lizowanie trafnej polityki społecznej skie- rowanej ku niepełnosprawnym osobom starszym. Niezbędne staje się rozpozna- wanie, diagnozowanie i aktualne określa- nie ich sytuacji życiowej, aspiracji, potrzeb i oczekiwań wraz z wieloaspektową analizą podstawowych wyznaczników najważniej- szych problemów życiowych. Diagnozy tego rodzaju mogą stanowić punkt wyjścia do opracowania programów pomocy i samo- pomocy oraz strategii społecznego działania na rzecz starszych osób niepełnosprawnych w starzejącym się społeczeństwie polskim.
Dodajmy, że polityka senioralna jest nazwą publicznych polityk ukierunkowanych na
zaspokajanie potrzeb zbiorowości osób starszych i starzejących się, niezależnie od tego, czy jest to polityka wobec starości, osób starszych, czy też starzenia się. W Polsce zazwyczaj rozumiana jako: „Ogół celowych działań organów administracji publicznej wszystkich szczebli oraz innych organi- zacji i instytucji, które realizują zadania i inicjatywy kształtujące warunki godnego i zdrowego starzenia się” (Uchwała Nr 238 Rady Ministrów z dnia 24 grudnia 2013 r.).
Podmiotem polityki senioralnej są przede wszystkim seniorzy, czyli osoby powy- żej pewnego wieku (w Polsce od 60. roku życia – Ustawa z dnia 11 września 2015 r.), oraz osoby zbliżające się do tej granicy wieku.
Najważniejsze działania polityki senioralnej ukierunkowane są na cztery grupy celów: (1) podtrzymanie samodzielności (organizacja systemu opieki zdrowotnej, promocja zdro- wia, budowa systemu usług opiekuńczo-pie- lęgnacyjnych, promowanie nowych tech- nologii jako źródła informacji i usług dla seniorów, rekonstrukcja przestrzeni publicz- nej i mieszkalnej); (2) aktywność ukierun- kowaną na siebie (usługi edukacyjne, kultu- ralne, rekreacyjno-sportowe); (3) aktywność ukierunkowaną na innych (wewnątrzpoko- leniowa – samoorganizacja i wolontariat, międzypokoleniowa, obywatelska i ekono- miczna); (4) kształtowanie sposobu myślenia o seniorach, starości, relacjach międzypo- koleniowych (m.in. ograniczanie ageizmu, wspieranie poczucia wzajemnej odpowie- dzialności międzypokoleniowej, budowanie srebrnej gospodarki). Polityka senioralna prowadzona jest na wszystkich szczeblach władz publicznych, przybierając postać polityk krajowych (ustalanie celów działań, źródeł i sposobów finansowania), regional- nych (promowanie dostosowanych do regio- nalnych i lokalnych warunków przykładów dobrych praktyk, szkolenie organizatorów, wykonawców oraz beneficjentów tej poli- tyki, wspomaganie lokalnych decydentów zasobami kadrowymi i informacyjnymi),
a także lokalnych (realizacja działań zle- conych, własnych pomysłów, wspomaganie akcji oddolnych). Szkoda, że w dokumencie rządowym (2014), którego obszerne frag- menty przedstawiłem, zabrakło miejsca na ważne społeczne kwestie gerontologo- pedyczne. Konkludując, nie pytajmy: czy potrzebna jest gerontologopedia?, lecz – poprzez trudną pracę organiczną – twórzmy ją od podstaw.
Literatura
Antczak-Kujawin, J. (2017). O metodach badań sprawności leksykalno-semantycznej w otępie- niu – z perspektywy logopedy. Exlibris Biblioteka Gerontologii Społecznej 2(14), 118–128.
Błeszyński, J. J. (2017). Gerontologopedia. W: A. A.
Zych (red.), Encyklopedia starości, starzenia się i niepełnosprawności (T. 1, 553–555). Katowice:
Stowarzyszenie Thesaurus Silesiae.
Kaczorowska-Bray, K. (2017). Gerontologopedia, czyli starość w perspektywie logopedycznej. Kon- teksty Społeczne 1(9), 140–141.
Kaczorowska-Bray, K. (2019 – w druku). Recenzja hasła „gerontologopedia”. W: A. A. Zych (red.), Starość w drodze, czyli mądrość życiowa i los czło- wieka w późnej dorosłości. Wybór materiałów konferencyjnych. Wrocław: Wrocławskie Centrum Seniora.
Główny Urząd Statystyczny (2016). Zdrowie osób starszych w Polsce w świetle badań staty- styki publicznej. Pobrano z https://stat.gov.pl/
obszary-tematyczne/ludnosc/ludnosc/ludnosc- -w-wieku-60-struktura-demograficzna-i-zdro- wie,24,1.html
Główny Urząd Statystyczny (2018). Mały Rocznik Statystyczny 2018. Warszawa: GUS.
Lütjen, H. P. (1978). Linguistic ageing, linguistic gerontology – Why? Aktuelle Gerontologie 8(6), 331–336.
Milewski, S. i Kaczorowska-Bray, K. (2014). Czy jest potrzebna gerontologopedia? Późna dorosłość z perspektywy logopedycznej. W: M. Micha- lik (red.), Diagnoza i terapia logopedyczna osób dorosłych i starszych, 13–26. Kraków, Collegium Columbinum.
Pluta-Wojciechowska, D. (2014). Gerontologopedia.
Forum Logopedyczne 22, 9–13.
Polikowsk-Herman, M. (2017). Pobrano z https://
kobieta.onet.pl/zdrowie/marek-kondrat-nieza- mierzenie-wywolal-dyskusje-o-poznym-ojco- stwie-co-da-dziecku/z9xhhkc
Stanisławska, A. (2019a – w druku). Gerontologope- dia – mowa osób starszych przedmiotem zainte- resowania logopedii. W: A. A. Zych (red.), Starość w drodze, czyli mądrość życiowa i los człowieka w późnej dorosłości. Wybór materiałów konferen- cyjnych. Wrocław: Wrocławskie Centrum Seniora.
Stanisławska, A. (2019b – w druku). „Nie mówię, ale mam własne zdanie”. Rola logopedy w Zakła- dzie Opiekuńczo-Leczniczym w Ostrzeszowie. W:
A. A. Zych (red.), Starość w drodze, czyli mądrość życiowa i los człowieka w późnej dorosłości. Wybór materiałów konferencyjnych. Wrocław: Wrocław- skie Centrum Seniora.
Sugatani, Y. (2008). Gerontolinguistics and care communication. Medical Communications 3(2), 91–101.
Szarota, Z. (2017). Moderacja i/lub retardacja roz- woju człowieka. W: A. A. Zych (red.), Encyklo- pedia starości, starzenia się i niepełnosprawności (T. 2, 277–278). Katowice: Stowarzyszenie The- saurus Silesiae.
Śliwerski, B. (2014). Nie każdy musi być parezjastą…
[Bogusław Śliwerski w rozmowie z Ewą Bochno i Maksymilianem Chutorańskim]. Parezja 1(1), 51–63.
Tłokiński, W., Milewski, S. i Kaczorowska-Bray, K.
(red.), (2018). Gerontologopedia. Gdańsk: Wydaw- nictwo Harmonia Universalis.
Uchwała Nr 238 Rady Ministrów z dnia 24 grudnia 2013 r. w sprawie przyjęcia dokumentu Założenia Długofalowej Polityki Senioralnej w Polsce na lata 2014–2020. Mon. Pol. 2014 poz. 118.
Ustawa z dnia 11 IX 2015 r. o osobach starszych.
Dz.U. 2015 poz. 1705.
Zych, A. A. (2015). Język, mowa i komunikacja – ważną przestrzenią geragogiki specjalnej. Labor et Educatio 3, 397–409.
Zych, A. A. (2018a). Leksykon gerontologii. Wyd. 4.
Kraków: Oficyna Wydawnicza Impuls.
Zych, A. A. (2019b – w druku). Młodość utracona, odkrywana starość. Eseje i szkice z gerontologii.
Katowice: Wydawnictwo Naukowe Śląsk.
Podziękowania
Serdeczne podziękowanie kieruję na ręce mojej Doktorantki, Pani Anny Sta- nisławskiej, zatrudnionej jako neurologo- peda w Zakładzie Opiekuńczo-Leczniczym w Ostrzeszowskim Centrum Zdrowia w Ostrzeszowie, która zechciała przedstawić swoje uwagi do powyższego tekstu. Jej rze- telna, praktyczna wiedza i bezinteresowna pomoc wpłynęły na ostateczny kształt powyższego artykułu.
Gerontologopaedics, or, the pedagogy of older adults who do not speak, but they have their own opinions
This paper is on the language, speech, and communication of older adults who are at times affected by illness and/or disability. European society is rapidly ageing. Thirty years ago, Europe was called “an aging Europe”, whereas today it is known as “the old man of the world.” The Polish population today is the “fastest ageing society in Europe…”. Basic demographic, medical and social issues are reflected by the health condition of the oldest generation. The last few years have seen the development of a new category, called “gerontologopaedics”
or “logopaedics of the elderly”, a field at the cusp of speech therapy and gerontology. This paper presents the main aims and tasks of this nascent pedagogy of older adults who do not speak, but have their own opinions.
The paper ends with the conclusion that in the future, a new field of logopaedics will need to be developed in the field of special geragogy – gerontologopaedics.
Keywords: special geragogy; gerontolinguistics; gerontologopaedics; language; nonverbal communication, logopedics of older adults; speech; pedagogy.
Artykuł powstał na podstawie referatu wygłoszonego na Ogólnopolskiej Konferencji Naukowej „Starość – język – komu- nikacja. Nowe obszary logopedii”, 28–29 października 2018 roku w Gdańsku.
