_________________________
©Lipi ska Ewa Jadwiga, 2018 339.72
DOI dx.doi.org/10.30970/vir.2018.44.0.9441
WIATOWY SYSTEM EKONOMICZNO-POLITYCZNY JAKO NARZ DZIE ZALUDNIANIA MIAST
Ewa Jadwiga Lipi ska Politechnika Rzeszowska,
al. Powsta ców Warszawy 10, Rzeszów, Polska, 35-959, e-mail: e.lipinska@prz.edu.pl, lipinskaej@gmail.com
Miasto jako centrum biznesu jest organizacj obejmuj organizacje ni szego rz du wraz z internetem oraz potrzebne techniki i technologie, a tak e nastawienie na zmiany w relacjach z klientami i umieszczon w rodowisku przyrodniczym i spo ecznym.
Celem pracy jest uzasadnienie, e wci jest aktualne twierdzenie Z. Rykla (2006 s. 228), i Upadek wiatowego systemu komunistycznego (Drugiego wiata) na prze omie lat siedemdziesi tych i dziewi dziesi tych XX w. spowodowa za amanie si polityczno-ideologicznego podzia u wiata, co umo liwi o powrót do klasycznego modelu rdzenia i peryferii w systemie gospodarki wiatowej.
Obserwuje si utrwalenie si tego podzia u w stosunku do pa stw Zachodniej, rodowej i Wschodniej Europy. wiatowy system ekonomiczno-polityczny wiata doprowadzi równie do przesuni cia si obecnie punktu ci ko ci rozwoju oraz tempa powstawania nowych miast jako centrów biznesu do krajów azjatyckich (Lipi ska 2018). Celem utylitarnym pracy jest spowodowanie podj cia prac nad sprostaniem przez miasta semiperyferii i peryferii wyzwaniu cywilizacyjnemu krajów (a nawet ju samych miast globalnych) obecnie wy ej rozwini tych. Podgl d ten wyrazi Z. Rykiel (2006), twierdz c,
e podstaw sprostania wyzwaniu cywilizacyjnemu powinno by zrozumienie, e funkcjami konstytuuj cymi rdze systemu wiatowego s wiedza, wytwarzanie innowacji i zarz dzanie Z. Rykla (2006). Obserwuj c dokonuj ce si zmiany w wiatowym systemie ekonomiczno-politycznym wydaje si , e nale y poszukiwa odpowiedzi na pytanie: Czy powrót wiatowego systemu ekonomiczno- politycznego wiata do miast ma ych jest form g bokiej ekologii, tj. nurtem holistycznego uj cia i post pem we wzro cie zrównowa onego rozwoju miast z punktu widzenia cz owieka jako jednostki w pa stwie globalnym? Cech bada jest ich powtarzalno i porównywalno , a to oznacza, e wynik bada zale y od przyj tych za .
owa kluczowe: wielkie i ma e miasta; ekonomia ekologiczna; ekonomia rodowiska;
zrównowa ony rozwój; rdze wiatowego systemu ekonomiczno-politycznego; semiperyferie wiatowego systemu ekonomiczno-politycznego; peryferie wiatowego systemu ekonomiczno- politycznego; t o wiatowego systemu ekonomiczno-politycznego.
Wst p. Miasto jest organizacj . Gdy organizacja aspiruje do nazwania jej centrum biznesu, oznacza to, e posiada w swoich granicach administracyjnych organizacje ni szego rz du wraz z internetem oraz potrzebne techniki i technologie, a tak e nastawienie na zmiany w relacjach z klientami i umieszczona jest w rodowisku przyrodniczym i spo ecznym. Ponowoczesne miasta posiadaj dodatkow cech , wed ug której s równie oceniane, a jest to niespotykany dot d rozwój i koncentracja osób (Potsiou et al. 2010; Rauhut, Hatti 2017) potrzebuj cych organizacji i kapita u, podejmowania decyzji przestrzennych i demograficznych. Najwi ksze miasta wiata
290 ISSN 2078–4333. . . 2018. 44
wydaj si by organizacjami prowadz cymi równie do nadmiernego i cz ciowo samoistnego przyspieszania wszystkich procesów rozwoju (WEF 2017). Ta specyficzna cecha rozwoju megamiast jest spowodowana wyst powaniem w tym samym czasie ró nych procesów rozwoju ekonomicznego, spo ecznego i ekologicznego, które od siebie wzajemnie zale , a reakcje zale no ci staj si coraz bardziej mocne i silniej oddzia uj zwrotnie na wn trze otoczenie ekologiczno- spo eczno-ekonomiczne miast. Dostrzega si w tym zjawisku zagro enia dla bezpiecze stwa rozwoju miasta, przede wszystkim w pojawiaj cej si niezamierzonej, a wi c zazwyczaj nieprzewidywalnej i dot d niebadanej, mo liwo ci utraty formalnego zarz dzania miastem. Obserwowanym skutkiem tego stanu rzeczy jest proces deregulacji rozwoju miasta, który odbywa si w sposób nieformalny lub nielegalny i polega na osiedlaniu si osób i grup w miejscach nie przeznaczonych do sta ego zamieszkania (WEF 2017), a przekszta caj cych si w obszary biedy, ubóstwa i wykluczenia spo ecznego i generuj ce inne kategorie zagro dla miasta.
Kwesti wyst puj we wszystkich dziedzinach gospodarczych wszystkich miast wiata jest negatywny wp yw organizacji jaka jest miasto na przyrod i mieszka ców miast, zarówno w bezpo rednim otoczeniu (Haughwout, Inman 2018), jak i transferu substancji i energii, w tym niebezpiecznych, poza granice administracyjne miast i regionów b cych ich lokalizacj . Transfer mo e mie równie wymiar transgraniczny.
Zrównowa ony rozwój miasta jako centrum biznesu nie mo e by osi gni ty na poziomie pojedynczej i wyizolowanej organizacji, twierdzi E. Sidorczuk-Pietraszko (2009). Na poziomie mikroekonomicznym zrównowa ony rozwój powinien by rozpatrywany raczej jako pewna filozofia ekonomii ekologicznej propaguj cej dzia ania przyj te przez wszystkich uczestników gospodarki miasta, tj. organizacje i zainteresowane nimi strony. Filozofia ta posiada wymiar praktyczny, którym s wskazówki i wytyczne dotycz ce zrównowa onego rozwoju organizacji, a wi c dobrowolnie przyjmuj cej zasad odpowiedzialno ci spo ecznej organizacji (gospodarki) lub dobrowolnie bior cej udzia w systemie ekozarz dzania i audytu.
Metodyka bada . Badania ilo ci mieszka ców miast reprezentowane s przez zmienne zgromadzone na podstawie literatury naukowej i baz danych organizacji zobowi zanych do ich zbierania i gromadzenia. Informacje, na podstawie których ówny Urz d Statystyczny (2011, 2014, 2015, 2016, 2017) przygotowuje mi dzynarodowe zestawienia w tablicach statystycznych pochodz z bazy danych Eurostat-u, zawieraj cego dane dla krajów cz onkowskich Unii Europejskiej i dla krajów kandyduj cych do niej oraz pa stw cz onkowskich Europejskiego Stowarzyszenia Wolnego Handlu (EFTA: European Free Trade Association). Z kolei informacje do bazy danych Eurostatu g ównie pochodz z wspólnego kwestionariusza Organizacji Wspó pracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD: Organisation for Economic Co-operation and Development) oraz Eurostat-u, dotycz cego stanu rodowiska (Joint OECD/Eurostat Questionnaire on the State of the Environment). Nast pnym ród em danych jest baza danych Organizacji Narodów Zjednoczonych do Spraw Wy ywienia i Rolnictwa (FAO: Food and Agriculture Organization of the United Nations) i Banku wiatowego. Dane dla bazy OECD te s danymi z wspólnego kwestionariusza
ISSN 2078–4333. . . 2018. 44 291
OECD i Eurostat-u o stanie rodowiska, ale zawieraj te szacunki Sekretariatu OECD i dane z innych róde mi dzynarodowych baz innych organizacji mi dzynarodowych.
Rokiem bazowym dla danych dotycz cych ochrony rodowiska jest 2000 r. albo 2005 r. Kolejn wiedz naukow o mieszka cach najwi kszych miast wiata s badania City Mayors Statistics (2018) prowadzone w 2017 r. i na pocz tku 2018 r.
Dane ród owe s konsultowane z odpowiednim podmiotem poszczególnych krajów.
W sytuacji rozbie no ci danych warto ci u redniono. Dane obejmuj liczb mieszka ców w ramach unifikowanych administracyjnych obszarów miast. Natomiast dane dotycz ce sumy mieszka ców miast i regionu, do którego miasto nale y tych mieszka ców regionu, którzy s zale ni spo ecznie, kulturowo i ekonomicznie od tego miasta.
Odpowiedzialno spo eczna organizacji. W literaturze przedmiotu nie ma jednolitej definicji odpowiedzialno ci spo ecznej organizacji (Smith 2011; S upik 2015; Leo ski 2016). Odpowiedzialno c spo eczna organizacji stanowi natomiast o gospodarce spo ecznie wiarygodnej, tj. prowadzonej w sposób przejrzysty i zrozumia y, uwzgl dniaj cy zasady etyki, prawa cz owieka i odpowiedzialno ci za spo ecze stwo, konsumentów, w asnych pracowników i inwestorów, oraz dotyczy technologii przemys owych i procesów zarz dzania, które s zwi zane z jakimkolwiek korzystaniem z zasobów rodowiska naturalnego (Wo kowicka, D browski 2012).
System ekozarz dzania jest z kolei instrumentem do planowania dzia na rzecz zrównowa onej produkcji i konsumpcji, tj. zrównowa onej polityki przemys owej, aby wspiera ci popraw efektów dzia alno ci organizacji w rodowisku naturalnym i spo ecznym. Osi gni cie tych zamierze umo liwia ustanowienie i wdra anie systematycznej, obiektywnej i okresowej oceny skuteczno ci funkcjonowania opracowanego systemu zarz dzania rodowiskowego (BC 2009).
Pojawi a si tym samym konieczno , ale dobrowolna, podejmowania przez miasto jako organizacj wysi ków bokiej ekologizacji wszystkich organizacji wp ywaj cych na cztery sfery tworz ce struktur miasta, tj. jego rodowisko przyrodnicze, rodowisko techniczne, zbiorowo u ytkuj to rodowisko i system organizacji spo eczno ci miejskiej. Wysi ek g bokiej ekologizacji dotyczy równie procesów ekonomicznych miasta, tj. nasycania ich ideami zrównowa onego rozwoju uwzgl dniaj cego dwa czynniki przyrodniczy i spo eczny (Preisner 2000). Czynniki przyrodniczy i spo eczny s najwy sz warto ci i w kulturze organizacji epoki postindustrialnej (tj. przedsi biorstw przysz ci) s uwa ane za wymiary kreuj ce rozwój organizacji, tj. nadaj ce im ceche konkurencyjno ci na wolnym globalnym rynku. Cechami organizacji staj si wi c (Marciniaka 2017): elastyczno , zaanga owanie w sprawy jednostki, pe ne wykorzystanie potencja u pracy zespo owej, silne kompetencje i zami owania do ró norodno ci. Ustawiczne kszta cenie i nieustanne dostosowywanie si do zmieniaj cego si otoczenia powoduje, e organizacje zmieniaj si niczym kameleon, aby dostosowa si do zmian i co wspó cze nie jest niezb dnym motywatorem funkcjonowania organizacji na rynkach
wiata.
Przewrót polityczny i spo eczny 1989 r. wp yn na wypracowanie nowej wizji nie tylko Europy, ale ca ego wiata. Dawne, przeciwstawne sobie bloki polityczne Europy
292 ISSN 2078–4333. . . 2018. 44
Zachodniej i Europy Wschodniej stan y do rywalizacji o o ywienie ekonomiczne Europy rodkowej, jako nowego europejskiego idea u wykorzystuj c swoje programy polityczne. Wstrz s polityczny osiemdziesi tych lat XX w. doprowadzi do zasadniczej przebudowy to samo ci Europy w latach dziewi dziesi tych tego samego wieku. W stosunkach mi dzy pa stwami zarysowa y si wówczas zarówno oznaki coraz wi kszego zrozumienia i wspó pracy, ale równie napi cia i problemy (Marciniak 2017) ekonomiczne, spo eczne i ekologiczne.
W zglobalizowanej gospodarce wyst pi o zjawisko ró nicowania podmiotów gospodarki wiatowej: wzrasta udzia organizacji mi dzynarodowych i transnarodowych, charakter mi dzynarodowego podzia u pracy, wzrasta rola wzajemnych powi za gospodarczych mi dzy krajami rozwini tymi a maleje znaczenie powi za mi dzy krajami semiperyferii i peryferii (Rykiel 2006). Polityka gospodarczej otwarto ci os abia narodowe i pa stwowe podzia y w Europie, ale przede wszystkim powoduje wzrost zamo no ci spo ecze stw, które zdecydowa y si pozby sztywnych, absolutnych i ograniczaj cych praktyk handlowych (Czarny, Tomala 2009). Pomimo zmian ekonomicznych i spo ecznych, od pocz tku XXI w., dostrze ono trzy kluczowe obszary, które wymagaj integracji dzia (Mor 2017) wszystkich krajów, poniewa s wynikiem wyznaczania nowych celów spo ecznych, gospodarczych i rodowiska naturalnego na bie co powodowanych ruchami spo ecznymi.
Trzy kluczowe obszary integracji dzia krajów i ich cele uj to nast puj co (Mor 2017):
(1) wzrost gospodarczy i sprawiedliwy podzia korzy ci, stanowi, e aby osi gn odpowiedzialny, d ugookresowy wzrost, b cy udzia em wszystkich narodów wymagane jest integrowanie ró nych punktów widzenia i podej do obecnych na wolnym i konkurencyjnym rynku, wzajemnie powi zanych globalnych systemów gospodarczych;
(2) ochrona zasobów rodowiska naturalnego wiata, stanowi, e aby zachowa dziedzictwo wszystkich zasobów przyrody dla przysz ych pokole trzeba opracowa racjonalne ekonomicznie rozwi zania ograniczaj ce zu ycie tych zasobów, zapobiegaj ce lub co najmniej minimalizuj ce wszystkie mo liwe emisje wszystkich, a szczególnie wytworzonych przez cz owieka, substancji do rodowiska, które powoduj lub mog spowodowa zanieczyszczenie lub przekszta cenie jakichkolwiek ekosystemów;
(3) rozwój spo eczny zapewniaj cy mieszka com wiata dost p do pracy, uwzgl dniaj cy nowe zielone miejsca pracy, dost p ywno ci, edukacji, energii, opieki zdrowotnej, wody, czystego powietrza, infrastruktury komunalnej, danych i informacji oraz innych wa nych dla godnego ycia, po to aby nie zosta o naruszone bogactwo kulturowej i spo ecznej ró norodno ci mi dzynarodowej a wszyscy cz onkowie mi dzynarodowych spo ecze stw posiadali narz dzia pozwalaj ce im na kszta towanie w asnej przysz ci.
W kontek cie organizacji jak jest miasto wymienione obszary i cele polityki gospodarczej prowadz do rozwoju miast w megamiasta, metropolie i aglomeracje, wi c s w polityce zrównowa onego rozwoju miasta s one wa ne z punktu widzenia
ISSN 2078–4333. . . 2018. 44 293
zaludnienia miast i dobrobytu ich spo ecze stw. Wyzwania zwi zane z globalizacj , kryzys gospodarczy i kryzys ekologiczny (spowodowany rosn ca potrzeb wykorzystania zasobów, które wymagaj w tej sytuacji ich racjonalizacji), a tak e starzenie si spo ecze stw oraz dba o spójno spo eczn s wa nymi za eniami dotycz cymi badan miast jako centrów biznesu. Aby osi gn te za enia Unia europejska zaproponowa a trzy podstawowe priorytety, wzajemnie ze sob powi zane, rozwoju miast (EC 2010): (1) wzrost inteligentny, tj. rozwój gospodarki miast opartej na wiedzy i innowacji, który wymaga znacznych nak adów na badania i rozwój oraz stosowania mechanizmów sprzyjaj cych szybkiej transmisji wiedzy teoretycznej do praktyki gospodarczej; ale gospodarka wymaga wykszta conego spo ecze stwa a wi c i podnoszenia jako ci edukacji; (2) wzrost zrównowa ony, tj. wspieranie gospodarki, która efektywnie korzysta z zasobów przyrody, stosuje techniki i technologie bardziej przyjazne rodowisku naturalnemu, jest wi c bardziej konkurencyjna, a idea zielonego wzrostu jest dodatkow szans do przej cia na nowoczesne i innowacyjne technologie eksploatacji zasobów przyrody; (3) wzrost sprzyjaj cy w czeniu spo ecznemu, tj.
wspieranie gospodarek o wysokim poziomie zatrudnienia, zapewniaj cych spójno spo eczn i terytorialn , a wi c d enie do aktywizacji zawodowej jak najwi kszej liczby osób.
Wymienione dzia ania, aby nie pozosta y teori rozwoju, wymagaj monitorowania ich post pu w praktyce spo ecznej i gospodarczej oraz ochrony przyrody. Monitorowanie jest prowadzone na podstawie zbioru wska ników przypisanych do okre lonych celów zrównowa onego rozwoju (Wolfensohn 1999).
Obecnie, na podstawie «Strategii Europa 2020» Komisji Europejskiej (EC 2010) opracowanej nie tylko dla krajów Unii Europejskiej, a równie i dla krajów spoza Unii, mo na sformu owa podstawowych pi celów i wska ników zrównowa onego rozwoju miast jako centrów biznesu: (1) wzrost wska nika zatrudnienia, aby zlikwidowa zjawisko bezrobocia mieszka ców miast w przedziale wiekowym 20–
64 lata do poziomu 75 % (wska nikiem jest zatrudnienie osób w wieku 20–64 lata);
(2) wzrost nak adów o 3 % produktu krajowego brutto (PKB) na inwestycje w badania i rozwój miast obszarów semiperyferii i peryferii wiatowego systemu ekonomiczno- politycznego (wska nikiem s nak ady na badania i rozwój w procentach PKB);
(3) osi gni cie celów 20/20/20 w zakresie klimatu i energii przez zmniejszenie emisji gazów cieplarnianych o 20 % w porównaniu z 1990 r., tj. zwi kszenie do 20 % udzia u energii odnawialnej w ogólnym zu yciu energii oraz zwi kszenie efektywno ci energetycznej o 20 % (wska nikami s : (a) emisja gazów cieplarnianych (1990=100), (b) udzia energii ze róde odnawialnych w ko cowym zu yciu energii brutto, (c) zu ycie energii pierwotnej); (4) podniesienie poziomu wykszta cenia przez zmniejszenie odsetka osób zbyt wcze nie ko cz cych nauk do poni ej 10 % i zwi kszenie odsetka osób z wykszta ceniem wy szym lub równowa nym do co najmniej 40% (wska nikiem jest m odzie niekontynuuj ca nauki i osoby posiadaj ce wy sze wykszta cenie); (5) zmniejszenie ubóstwa przez udzielenie pomocy co najmniej 20 mln osobom z ubóstwa lub wykluczenia spo ecznego (wska nikiem jest zagro enia ubóstwem lub wykluczeniem spo ecznym, jako zbiorczy dla trzech wska ników: (a) bardzo niskiej intensywno ci pracy w gospodarstwie domowym,
294 ISSN 2078–4333. . . 2018. 44
(b) zagro enia ubóstwem po uwzgl dnieniu transferów spo ecznych, (c) pog bionej deprywacji materialnej). Wymienione wska niki mog by wspomagane wska nikami dodatkowymi, w obrazowo wyja niaj cymi post p w realizacji wskazanych pi ciu celów zrównowa onego rozwoju miast. Autorka zak ada bowiem mo liwo wypracowania nowego wska nika pozwalaj cego na monitorowanie post pu w zakresie innowacji, tj. wzorca ekologiczno-spo eczno-ekonomicznego organizacji innowacyjnych szybkiego wzrostu (HGIE: High Growth innovative Enterprises) (Lipi ska 2018) jak jest miasto jako centrum biznesu. Wzorzec ten powinien by do czony do bazy statystycznej, w oparciu o która Komisja Europejska co roku przedstawia sprawozdanie dotycz ce wyników realizacji Strategii. Sprawozdanie to ocenia równie sprawozdania poszczególnych krajów, wi c oceniany b dzie post p wzrostu zrównowa onego rozwoju miast krajów Unii Europejskiej, ale równie i spoza Unii.
Ekonomia miasta. Podstawowym motywem rozwoju gospodarczego, ka dego pa stwa, jest istnienie organizacji. Podobnie, podstawowym motywem rozwoju gospodarczego ka dego miasta jest istnienie organizacji. Post p spo eczny i rozwój gospodarczy miasta (równie pa stwa) stanowi pochodn sumy dzia wszystkich organizacji. To one wytwarzaj dobra, a ich warto tworzy dochód narodowy, wdra aj nowe i innowacyjne technologie, inwestuj c powi kszaj maj tek trwa y pa stwa (Kowalczewski 2013).
Zdaniem H. wikli skiego (2009) po 1 maja 2004 r. pozostawiono w Polsce segmenty gospodarki wy czone spod dzia ania praw rynku europejskiego. I chocia ju wówczas W. Wilczy ski (2005) uwa , e mamy do czynienia z dualizmem systemowym obecnie on równie wyst puje. Na nierynkowych zasadach funkcjonuj organizacje pa stwowe, a dla spó ek skarbu pa stwa (skomercjalizowanych ale wcale nie prywatnych) du o wi kszy wp yw na decyzje gospodarcze maj dania, niekiedy nawet kilkunastu, zwi zków zawodowych w spó ce a nie wysoko stopy referencyjnej Narodowego Banku Polskiego, twierdzi H. wikli ski (2009) dodaj c,
e ci gle zbyt du o jest udzia u w asno ci pa stwa w gospodarce.
Rozwój, a eby by d ugotrwa y, musi by zrównowa ony i to nie tylko, jak powszechnie si przyjmuje, zdaniem W. Kowalczewskiego (2013), ekologicznie ale przede wszystkim spo ecznie i ekonomicznie (Glaeser et al. 2015). Potrzebne jest tak e zrównowa enie instytucjonalne, polegaj ce na ochronie uczestników rynku przed tego rynku ywio owo ci , jak wcze niej wspomniano: samoenergetyzuj si . Uk ad instytucjonalny mo e zapewni stan regulacji ekonomicznych i organizacyjnych rynku wewn trznego, zapewniaj cy p ynno i równowag dzia ania poszczególnych podmiotów gospodarczych (Kowalczewski 2013) .
W opracowaniu Organizacji Wspó pracy Gospodarczej i Rozwoju (tj. OECD:
Organisation for Economic Co-operation and Development) z 1992 r., czyli wykonanym na pocz tku transformacji w Europie znalaz si zapis informuj cy spo eczno mi dzynarodow o posiadaniu przez Polsk znacznych zasobów, atwiaj cych w warunkach rynkowych proces restrukturyzacji organizacji ( ojewski 2008). Najwa niejsze trzy zasoby to ( ojewski 2008): (1) kapita ludzki; (2) po enie geograficzne ( rodowisko naturalne); (3) potencjalnie du y rynek wewn trzny.
ISSN 2078–4333. . . 2018. 44 295
Miasto jako organizacja posiada w asne, indywidualne dla ka dego miasta, te trzy wymienione zasoby. Oznacza to, e miasto stanowi system spo eczny, którego ównym aktywem s ludzie, bez których udzia u maj tku rzeczowego, aktywów finansowych i produkcji ta organizacja by aby martwa. Jednak teoria neoklasyczna mikroekonomii nie wyja nia, jak ten cel mo e by zgodny z maksymalizacj
yteczno ci przez jednego mieszka ca miasta (jednostk ) dzia aj cego w tej organizacji (Kowalczewski 2013).
Miasta maj swoje miejsca w ró nych ekosystemach przestrzeni przyrodniczej.
Wobec ochrony przyrody obowi zuje zasada podejmowania lub niepodejmowania dzia , gdy umo liwiaj one zachowanie lub przywracanie równowagi przyrodniczej.
Zasada ta jest s uszna równie w odniesieniu do przestrzeni, albo miejsc, zajmowanych przez miasto, zarówno w jego granicach administracyjnych, jak i wobec obszarów bezpo rednio do nich przylegaj cych. Z punktu widzenia teorii Strategii Europa 2020 w teorii i praktyce ekonomii rodowiska zosta y zidentyfikowane trzy czynniki spo eczne i ekonomiczne, które ograniczaj zasad oszcz dnego wykorzystania zasobów rodowiska naturalnego (Rogall 2010; Engel et al. 2011;
Midor 2012), uj te nast puj co: (1) z e zarz dzanie kosztami przyrody, które ulegaj eksternalizacji, tj. zostaj one przeniesione z prawdziwego sprawcy szkody w przyrodzie na inne osoby, skutkiem czego dochodzi do b dnej alokacji dóbr, które wydaj si by bardzo tanie; (2) zasoby przyrody traktowane si jako dobra publiczne (Górski 2009), wobec których nie ma adnych ogranicze ; (3) zachowania spo eczne nieadekwatne do szkód powstaj cych w przyrodzie, a s to postawy: (a) gapowicza, ca cech osób, które nie chc ponosi przypadaj cych na nich kosztów za zniszczon przyrod poniewa zap ac za nich inni, (b) wspólnego pastwiska, jest to sytuacja, w której ludzie mniej troszcz si o wspólne z przyrod dobro ni o prywatn w asno , (c) wi nia, b ca cech osób, którym jako poszczególnym aktorom gospodarki trudno jest cokolwiek zrobi dla wspólnoty, gdy sami mog ponosi straty, wi c zajmuj pozycj obserwatora uznaj c, e jednostkowa rezygnacja niczego nie zmieni a gdy inni te zmieni swoje post powanie to mo e wówczas zmieni si równie obserwator.
W ekonomii ekologicznej natomiast wyró niono dwa instrumenty wspomagaj ce dokonanie zmiany zachowa uczestników wolnych rynków (Rogall 2010;
Midor K. 2012), które mog by zastosowane wobec miasta albo przez miasto i s to:
(1) instrumenty polityczno-prawne, tj. nakazy, zakazy, op aty i limity; (2) instrumenty po rednie, tj. wiedza i informacja.
Najwi ksze miasta wiata. List dziesi ciu najwi kszych miast wiata pod wzgl dem liczby mieszka ców tworz kolejno nast puj ce miasta (w nawiasie podano liczb mieszka ców cznie z tymi, którzy zasiedlaj region, w którym miasto jest umiejscowione): Szanghaj ma 24 mln (34 mln) mieszka ców, Pekin 19 mln (25 mln), Karaczi 18 mln (28 mln), Stambu 15 mln (15 mln), D akarta 15 mln (19 mln), Tokio 14 mln (38 mln), Moskwa 13 mln (18 mln), Manila 13 mln (23 mln), Tiencin 13 mln (15 mln), Bombaj 12 mln (28 mln).
Wszystkich miast wiata jest 19 o liczbie mieszka ców przekraczaj cej 10 mln granicach administracyjnych miasta. Wszystkich miast jest 300 uznanych za
296 ISSN 2078–4333. . . 2018. 44
najwi ksze na wiecie. Kraje, w które posiadaj te miasta (United Nations 2016) zosta y uj te w trzyna cie grup krajów o najwi kszej ilo ci miast wprowadzonych na list 300 najwi kszych miast wiata; Bejrut jest 300 miastem o liczbie 361 tys. (2 mln) mieszka ców. Grup pierwsz stanowi kraje maj ce jedno miasto na li cie i s to:
Afganistan, Algeria, Angola, Armenia, Austria, Azerbejd an, Belarus, Bu garia, Kambod a, Chile, Kuba, Republika Czeska, Dania, Repulika Dominika ska, Etiopia, Francja, Georgia, Ghana, Gwatemala, Gwinea, Haiti, Honduras, W gry, Ivory Coast, Jordania, Kazahstan, Kenja, Lebanon, Libia, Malezja, Mozambik, Birma, Nikaragua, Pó nocna Korea, Peru, Filipiny, Polska, Rumunia, Senegal, Serbia, Sierra Leone, Singapur, Somalia, Szwecja, Tanzania, Tajlandia, Urugwaj, Uzbekistan, Jemen, Zambia, Zimbabwe. Grup drug stanowi kraje maj ce 2 miasta na li cie i s to:
Boliwia, Kamerun, Kanada, Ekwador, Libia, Maroko, Hiszpania, Sudan, Syria, Wielka Brytania. Grup trzeci stanowi kraje maj ce trzy miasta na li cie i s to:
Argentyna, Bangladesz, Kongo, Niemcy, W ochy, Tajwan, Wietnam. Grup czwart stanowi kraje maj ce 4 miasta na li cie i s to: Kolumbia, Egipt, Irak, Arabia Saudyjska, Wenezuela. Grup pi stanowi kraje maj ce 5 miast na li cie i s to:
Australia, Iran, Po udniowa Afryka, Turcja, Ukraina. Grup szóst stanowi kraje maj ce 7 miast na li cie i s to: Indonezja i Nigeria. Grup siódm stanowi Pakistan maj cy 8 miast na li cie. Grup ósm stanowi Stany Zjednoczone Ameryki maj ce 9 miast na li cie. Grup dziewi stanowi Meksyk maj cy 11 miast na li cie. Grup dziesi stanowi Japonia maj ca 12 miast na li cie. Grup jedenast stanowi Rosja maj ca 13 miast na li cie. Grup dwunast stanowi Brazylia maj ca 14 miast na li cie.
Grup trzynast stanowi Indie maj ce 29 miast na li cie. Grup czternast stanowi Chiny maj ce 45 miast na li cie 300 najludniejszych miast wiata.
Najwi ksze miasta Europy. Najwi ksze miasta Europy nie s tak imponuj ce pod wzgl dem liczby mieszka ców, jak pozosta ej cz ci wiata. List dziesi ciu najludniejszych miast Europy (dane dotycz lat 2016/2017) stanowi wymienione ju Stambu i Moskwa, a nast pne to: Londyn z 9 mln mieszka cami, Petersburg z 5 mln mieszka cami, Berlin z 4 mln mieszka cami, Madryt z 3 mln mieszka cami, Kijów z 3 mln mieszka cami, Rzym z 3 mln mieszka cami, Pary z 2 mln mieszka cami, Mi sk z 2 mln mieszka cami.
Najwi ksze miasta Unii Europejskiej. Analizuj c zwi zki polityczne, gospodarcze i spo eczne, rozwój wolnego rynku i wymiany handlowej oraz swobodny przep yw towarów i us ug mi dzy pa stwami Unii Europejskiej otrzymano list dziesi ciu najwi kszych miast Unii, wed ug liczby mieszka ców osiad ych w granicach administracyjnych miasta i s to (dane dotycz lat 2016/2017): Londyn 9 mln mieszka ców, Berlin 4 mln mieszka ców, Madryt 3 mln mieszka ców, Rzym 3, Pary 2 mln mieszka ców, Bukareszt 2 mln mieszka ców, Wiede 2 mln mieszka ców, Hamburg 2 mln mieszka ców, Budapeszat 2 mln mieszka ców, Warszawa 2 mln mieszka ców.
Najwi ksze miasta Polski. Miasta po one stosunkowo blisko siebie dodatkowo powi kszaj sw kubatur przez czenie si w ogromne zespo y miejskie (Rykiel 2014), tj. konurbacje (Markowski 2002). Najwi ksze miasta Polski w stosunku do prezentowanych wcze niej miast s skromnymi pod wzgl dem wielko ci
ISSN 2078–4333. . . 2018. 44 297
zaludnienia jednostkami osadniczymi. Ale ich cech charakterystyczn jest jednak asny potencja spo eczny, gospodarczy i kulturowy; mimo jego rozwijania od 2004 r. stolica Polski wci nie znajduje si w pierwszej dziesi tce najwi kszych miast Wspólnot Europejskich.
W Polsce s 923 miasta. Ogólna liczba mieszka ców Polski wynosi oko o 38 mln osób. Z tego oko o 23 mln osób mieszka w miastach a 15 mln osób na wsi.
Uporz dkowanie polskich miast pod wzgl dem liczby mieszka ców da o dziesi grup miast (GUS 2014). Grup pierwsz tworzy tylko jedno miasto o liczbie mieszka ców powy ej jednego miliona i jest to, wymieniona ju Warszawa. Grupa druga liczy tylko cztery miasta od 500 tys. do jednego miliona mieszka ców i s to Kraków, ód , Wroc aw i Pozna . Trzeci grup stanowi jedena cie miast od 200 tys.
do 499 tys. mieszka ców i s to: Gda sk, Szczecin, Bydgoszcz, Lublin, Katowice, Bia ystok, Gdynia, Cz stochowa, Radom, Sosnowiec i Toru . Czwarta grupa liczy dwadzie cia trzy miasta o liczbie mieszka ców od 100 tys. do 199 tys. i s to: Kielce, Rzeszów, Gliwice, Olsztyn, Bielsko-Bia a, Bytom, Zabrze, Rybnik, Ruda ska, Zielona Góra, Tychy, Gorzów Wielkopolski, D browa Górnicza, P ock, Elbl g, Opole, Wa brzych, W oc awek, Tarnów, Chorzów, Koszalin, Kalisz i Legnica. Pi ta grupa zawiera siedemdziesi t dwa miasta od 40 tys. do 99 tys. mieszka ców, które ze wzgl du na ich liczebno a ograniczon obj to pracy nie zosta y wymienione z nazwy. Grupa szósta liczy sto jedena cie miast ma od 20 tys. do 39 tys. mieszka ców i podobnie jak dla grupy wy ej nie zosta y wymienione z nazwy z powodu ograniczonej obj to ci pracy. Siódma grupa obejmuje sto osiemdziesi t siedem miast od 10 tys. do 19 tys. mieszka ców. Grupa ósma, sto siedemdziesi t osiem miast ma od 5 tys. do 9 tys. mieszka ców. Grupa dziewi ta ma a dwie cie dziewi tna cie miast od 2,5 tys. do 4 tys. mieszka ców. I grupa dziesi ta liczy sto siedemna cie miast poni ej 2,5 tys. mieszka ców.
Na li cie dziesi ciu najwi kszych miast w Polsce, wed ug liczby mieszka ców znalaz y si nast puj ce miasta (GUS 2016): Warszawa 2 mln mieszka ców, Kraków ma 762 tys. mieszka ców, ód ma 699 tys. mieszka ców, Wroc aw ma 637 tys.
mieszka ców, Pozna ma 542 tys. mieszka ców, Gda sk ma 463 tys. mieszka ców, Szczecin ma 405 tys. mieszka ców, Bydgoszcz ma 355 tys. mieszka ców, Lublin ma 341 tys. mieszka ców, Katowice ma 299 tys. mieszka ców.
Centralnymi o rodkami w Polsce s miasta gminne i miasta powiatowe (Gaczek, 2010). W przysz ci biegunami rozwoju b wi ksze miasta powiatowe i niektóre miasta wojewódzkie, przede wszystkim te skupiaj ce funkcje przemys owe uzupe niane specyficznymi funkcjami us ugowymi. Obecnie biegunami rozwoju w Polsce jest wi kszo regionalnych stolic. W takiej ocenie, centralnym biegunem rozwoju jest metropolia Warszawy, a nast pnie najbardziej pr ne metropolie i niektóre miasta regionalne (Gaczek, 2010).
Najwi ksze miasta Województwa Podkarpackiego. Województwo Podkarpackie jest regionem pr nego rozwoju spo ecznego i ekonomicznego. Obszar województwa podkarpackiego zamieszkuje 2,128 mln mieszka ców. Miasta zasiedla oko o 884 tys. osób a wie zamieszkuje 1,244 mln osób. Miast jest 50 w województwie, a miejscowo ci wiejskich jest 2 164. Pod wzgl dem liczby
298 ISSN 2078–4333. . . 2018. 44
mieszka ców województwo podkarpackie znajduje si na dziewi tym miejscu w Polsce. Najwi kszym miastem jest stolica województwa (GUS 2014): Rzeszów ma 188 tys. mieszka ców. Kolejne dziewi najwi kszych miast to: Przemy l ma 65 tys.
mieszka ców, Stalowa Wola ma 66 tys. mieszka ców, Mielec ma 61 tys.
mieszka ców, Tarnobrzeg ma 49 tys. mieszka ców, Krosno ma 47 tys. mieszka ców, Jaros aw ma 39 tys. mieszka ców, Sanok ma 39 tys. mieszka ców, Jas o ma 36 tys.
mieszka ców, Brzozów ma 26 tys. mieszka ców (GUS 2011, 2014, 2015, 2016, 2017), Wikipedia 2017a, 2017b).
Dyskusja: Za podstaw wspó czesnego podzia u wiata Z. Rykiel (2006) przyjmuje teori wiatowego systemu gospodarczego wed ug I. Wallersteina (1974).
Opiera si ona na trzech za eniach (Hoeschela 2002; Rykiel 2006): (1) ekonomiczne i polityczne relacje mi dzy regionami wiata formu uj jego rdze i peryferie;
(2) istnienie peryferii jest warunkiem koniecznym i wystarczaj cym by istnia rdze ; (3) istnienie semiperyferii jest wystarczaj ce, aby ich mieszka cy odczuwali wspólnot interesów z rdzeniem.
Rdze wiatowego systemu ekonomiczno-politycznego obejmuje kraje najwy ej rozwini te – twierdzi Z Rykiel (2006) – stanowi ce obecnie centrum gospodarki kapitalistycznej (tj. Pierwszy wiat, czyli strefa dostatku) i s to: Stany Zjednoczone, po udniowa Kanada, Japonia, kraje zachodniej i pó nocnej Europy. Globalizacja daje wi c pozytywne rezultaty tylko w tych krajach, gdzie pa stwo jest silne, a gospodarka i spo ecze stwo zrównowa one ( ojewski 2008).
Semiperyferie wiatowego systemu ekonomiczno-politycznego stanowi albo podupadaj ce kraje rdzenia, albo szybko rozwijaj ce si kraje peryferii, albo kraje strefy buforowej (Wallerstein 1974). Istot semiperyferii jest jednoczesne podporz dkowanie rdzeniowi i dominacja nad peryferiami, wi c s to kraje rozwijaj ce si w rozumieniu bardziej filozoficznym ni politycznym, zdaniem Z. Rykla (2006). I rzeczywi cie si one rozwijaj niekiedy najszybciej, chocia nie s one najwy ej rozwini te. Autor ten twierdzi, e s to kraje po udniowej Europy (Grecja, Portugalia, po udnie W och, znaczna cz Hiszpanii); pa stwa rodkowo- wschodniej Europy i wschodnie Niemcy; centralna Rosja dominuj ca ekonomicznie i politycznie nad cz ci przestrzeni poradzieckiej, kraje po udniowego i wschodniego obrze a Azji (od Bliskiego od Wschodu, przez Indie, Azj Po udniowo-Wschodni i wschodnie Chiny, po Tajwan i Kore Po udniow ); wschodnie i zachodnie wybrze e Australii i Nowa Zelandia; kraje Afryki Pó nocnej – od Egiptu po Maroko; du e kraje naftowe – Nigeria, pó nocna Wenezuela i Meksyk; a tak e nieliczne kraje o ustabilizowanej rynkowej gospodarce przemys owej Ameryki Po udniowej (wschodnia Brazylia, Urugwaj i Chile) oraz Republika Po udniowej Afryki (Rykiel 2006). Zwraca równie uwag fakt, e transformacja gospodarki w krajach Europy rodkowej i Wschodniej nie by a prowadzona dla d ugofalowych interesów rozwojowych tych krajów. By a to polityka krótkookresowych interesów globalnego kapita u. Z punktu widzenia S. ojewskiego (2008), po kilkunastu latach okaza o si to niekorzystne równie dla d ugofalowych interesów mi dzynarodowych korporacji, poniewa zacz o ogranicza rozwój rynków. W globalnym kapitalizmie pot ga gospodarcza, zarówno korporacji, jak i pa stw b zwi zków pa stw, wi e si
ISSN 2078–4333. . . 2018. 44 299
ównie z dominacj gospodarcz i finansow przejawiaj ca si wzgl dem rynków, za rozwój rynku mi dzynarodowego pojawi si z perspektywami d ugofalowego rozwoju poszczególnych krajów i spo ecze stw – w tym równie transformuj cych si .
Peryferie wiatowego systemu ekonomiczno-politycznego stanowi kraje stagnuj ce, twierdzi Z. Rykiel (2006), tj. Trzeci wiat albo strefa niestabilno ci, charakteryzuj ce si rednim albo niskim poziomem rozwoju gospodarczego i poziomem ycia oraz brakiem wyra nego post pu w tych dziedzinach. Dominuj w nich mniej atrakcyjne funkcje i sektory gospodarki (górnictwo, le nictwo i uprawa ywek), charakteryzuj si te wysokim zad eniem zagranicznym i inflacj , co stanowi niewielk atrakcyjno inwestycyjn dla zagranicznych inwestorów. Istnieje brak równowagi mi dzy rozwojem kulturalnym a gospodarczym i rozwojem rodowiska przyrodniczego. Zdaniem Z. Rykla (2006) s to pa stwa rodkowo- wschodniej Europy (tj. Bo nia i Hercegowina, Serbia, Czarnogóra, Albania, Macedonia); kraje poradzieckie z wyj tkiem ba tyckich i centralnej Rosji, a tak e Mongolia i wn trze Chin, Laos, Myanmar, Oman, Jemen, Jordania i wschodnia cz Turcji; kraje Ameryki rodkowej, niewspomniane poprzednio Ameryki Po udniowej;
wn trze Australii i nieliczne kraje Afryki subsaharyjskiej (Senegal, Wybrze e Ko ci oniowej, Kenia i Zimbabwe, Zambia).
em wiatowego systemu ekonomiczno-politycznego s kraje maj ce z nim marginalne lub sporadyczne powi zania – twierdzi Z. Rykiel (2006) – a wi c dalekie peryferie gospodarki kapitalistycznej (tj. kraje cofaj ce si w rozwoju, jak Czwarty wiat lub strefa g odu), charakteryzuj ce si brakiem równowagi mi dzy wysokim przyrostem naturalnym a niskim poziomem rozwoju gospodarczego, dla których szans jest rozwój zale ny od rdzenia. S to kraje (Rykiel 2006): Azji (Afganistan i Kambod a), znaczna cz krajów Afryki subsaharyjskiej (Zair, Sudan, Angola, Sierra Leone, Liberia, Wybrze e Ko ci S oniowej, Somalia, Ruanda).
W tym kontek cie trzeba zauwa , e badania, prowadzone w Europie Zachodniej w latach 70. XX w. nad rozwojem gospodarczym regionów, doprowadzi y do wniosku, i regiony centralne rozwijaj si znacznie szybciej ni regiony po one peryferyjnie (Czarny, Tomala 2009). Równocze nie zauwa ono, e je li Europa nie dzie rozwija a si równomiernie na ca ym obszarze, w konsekwencji spowolni to jej rozwój gospodarczy (Czarny, Tomala 2009). A jednak w wyniku kilkunastoletnich negatywnych do wiadcze transformacji krajów rodkowo-wschodniej Europy, a pozytywnych krajów Azji Wschodniej, które mniej s ucha y zewn trznych doradców – zaczyna by uznawana, w wiatowej literaturze ekonomicznej a wi c i przez wspó czesnych ekonomistów ameryka skich, nie tylko rola pa stwa w warunkach globalnej gospodarki, ale tak e znaczenie kwestii spo eczno-politycznych w ekonomii, twierdzi S. ojewski (2008). Autor ten uwa a, e przep ywy zasobów z krajów peryferyjnych do krajów wysoko rozwini tych w powa nym zakresie wp yn y na pog bienie, przede wszystkim w ostatnich latach XXI w. w skali gospodarki wiatowej, rozwarstwienia mi dzy poziomami rozwoju krajów peryferyjnych.
Rozwarstwienia te widoczne s w rozwoju najwi kszych miast wiata i ich po eniu geograficznym. Proces takiego przenoszenia zasobów z krajów o niskim i rednim
300 ISSN 2078–4333. . . 2018. 44
poziomie rozwoju gospodarczego do krajów wysoko rozwini tych obejmuje, zdaniem S. ojewskiego (2008): (1) zasoby ludzkie, w tym kapita intelektualny; (2) zasoby finansowe; (3) zasoby informacyjne, a tak e wiedz naukow i techniczn , która w krajach peryferyjnych, z uwagi na niepe ne cykle badawczo-wdro eniowe, nie mo e by w pe ni wykorzystana w gospodarce. Warto spostrzec, e procesy te mia y i maj wp yw na rozwój Stanów Zjednoczonych, a tak e krajów wysoko rozwini tych Unii Europejskiej w warunkach starzenia si ich spo ecze stw i potrzeby korzystania z zasobów ludzkich innych krajów, w tym Polski ( ojewski 2008), której miasta stanowi skromny potencja w skali globalnej.
Ekologia zrównowa onego rozwoju. Tempo urbanizacji powoduje, e pojawiaj si zastrze enia do adu przestrzennego w przyrodzie miast, bez wzgl du na ich wielko (Potsiou et al. 2010; Dobbs et al. 2011). Poj cie ad przestrzenny oznacza harmonijn ca obszaru miasta (terytorium kraju, obszarów regionów lub wsi), uporz dkowanych funkcjonalnie i estetycznie, spo ecznie i gospodarczo oraz kulturowo (Borys 2011). Uporz dkowanie to ma da harmonijn ca , w wymienionych ju , sferach tworz cych struktur miasta ( rodowisku geograficznym miasta), ale równie w jego formach przestrzennych (produkcji, konsumpcji, w adzy, symboliki i wymiany) (Kajdanek 2008; Lipi ska 2018). To w rodowisku przyrodniczym miasta spe niaj si wymagania urbanistyki i architektury, organizacji i spo eczno ci. Mo na wskaza dwa powody zastrze do przyrody miasta: (1) nowe przestrzenie przyrodnicze dla miast s odbierane rodowisku naturalnemu;
(2) zag szczenie mieszka ców miast mo e mie prze enie na ich dobrostan, z którym wi e si kontakt z natur (Frydryczak 2009). Natomiast nie ma dowodów na to, e poziom urbanizacji wp ywa na tempo i poziom rozwoju gospodarczego (Bloom et al. 2008; Dobbs et al. 2011) miasta. Analiza zaludnienia miast wskazuje, e to kapita mieszka ców jest g ównym wska nikiem wielko ci miasta, z punktu widzenia ekologii i ekonomii wyst powania zjawisk ubóstwa i biedy (Aszczyk 2009) oraz wykluczenia spo ecznego odnotowanych przez organizacje publiczne i spo eczne (B aszczyk 2009).
Nie ma wi c uzasadnienia dla ch ci zwi kszania obszarów miast, mo e o cz atrakcyjn ale abstrakcyjn , w strategii zwi kszania tempa i poziomu zrównowa onego rozwoju miast jako centrów biznesu. Natomiast, punktem wyj cia dla zwi kszenia atrakcyjno ci obszarów miast mo e by dofinansowanie tempa rozwoju jego spójno ci ekologicznej z spo eczn i ekonomiczn (Misi g et al. 2013).
Tym bardziej, e twierdzenie powy sze jest zgodne nie tylko za eniem Strategii Europa 2020 ale równie z siódmym ogólnym unijnym programem dzia w zakresie
rodowiska naturalnego do 2020 r. Unii Europejskiej (EC 2010).
Skoordynowanie polityki zrównowa onego rozwoju przestrzeni (Doma ski R., 2002) miast, tj. ekologicznej, spo ecznej i ekonomicznej, w jego granicach administracyjnych jest równie realn potrzeb wobec organizacji funkcjonuj cych w mie cie i mog cych mu nada status centrum biznesu, jednak pod warunkiem ich aspiracji do harmonijnego czenia troski o zachowanie dziedzictwa przyrodniczego i kulturowego miasta z post pem cywilizacyjnym i ekonomicznym wszystkich pokole (Misi g et al. 2013). Nie badanym dot d wska nikiem tych aspiracji jest ilo miast
ISSN 2078–4333. . . 2018. 44 301
jako organizacji, które dobrowolnie realizuj zasad spo ecznej odpowiedzialno ci biznesu przez miasto lub funkcjonuj w systemie ekozarz dzania i audytu. Trzeba równie uwzgl dni w polityce zrównowa onego rozwoju organizacji jak jest miasto sytuacje kryzysowe, co dodatkowo uzasadnia potrzeby w zakresie tworzenia sprawnych systemów strategicznego i operacyjnego podej cia miasta do ekonomii oraz kwestii ekologicznych i spo ecznych (Leo ski 2016). Sytuacje te s ju normowane – jednak z nieuzasadnionych powodów – wy cznie dobrowolnie przyjmowane przez organizacje. A te powinny ustali swój wp yw na otoczenie biznesowe, tj. spo eczne i przyrodnicze, wed ug w asnych aspektów rodowiskowych.
Te ostatnie dotycz koncepcji organizacji, jak jest miasto b ce centrum biznesu, wed ug czterech zasad w hierarchii uj tej nast puj co: (1) generowanie wszystkich kosztów wewn trznych i zewn trznych; (2) kreowanie dobrostanu przyrody i relacji spo ecznych; (3) propagowanie innowacyjnych, ekologicznych postaw konsumentów;
(4) przestrzeganie mi dzynarodowych norm ekozarz dzania.
Podsumowanie. Upadek wiatowego systemu komunistycznego na prze omie lat siedemdziesi tych i dziewi dziesi tych XX w. spowodowa za amanie si polityczno-ideologicznego podzia u wiata, umo liwiaj c powrót do klasycznego modelu rdzenia i peryferii w systemie gospodarki wiatowej (Rykiel 2006). Z punktu widzenia zaludnienia miast na wiecie, globalny miejski punkt krytyczny zosta osi gni ty w 2007 r., gdy ponad po owa mieszka ców wiata a w miastach, tj.
oko o 3,3 mld osób. Przewiduje si , e do 2020 r. powstanie do 27 megamiast ma wiecie (EU 2011; Aglietta, 2013). To kraje azjatyckie dominuj w rozwoju swoich miast przysz ci (OE 2018).
Termin miasto jako centrum biznesu nie faworyzuje najwi kszych miast wiata;
ka de miasto jest centrum biznesu, ale pod warunkiem jego zrównowa onego rozwoju ekologicznego, spo ecznego i ekonomicznego. Te trzy wzorce mog by wyra one wska nikiem ilo ci miast b cych organizacjami odpowiedzialnymi spo ecznie;
mog to równie by miasta maj ce wdro one systemy ekozarz dzania. Miasta wymagaj wi c ustalenia wska ników oceny ich odpowiedzialno ci spo ecznej w zakresie spójno ci kryteriów ekologicznego, spo ecznego i ekonomicznego, a wi c wymagaj okresowych rewizji w celu uzupe niania i poszerzenia tych wska ników.
Obserwuj c dokonuj ce si zmiany w wiatowym systemie ekonomiczno- politycznym wydaje si , e nale y poszukiwa odpowiedzi na pytanie: Czy powrót wiatowego systemu ekonomiczno-politycznego wiata do miast ma ych i ich gwa towny rozwój jest form g bokiej ekologii, tj. holistycznego uj cia rozwoju miast i post pem we wzro cie ich zrównowa onego rozwoju z punktu widzenia cz owieka jako jednostki w globalnym rozwoju?
By mo e nale y obecnie powiedzie : Europa nie rozwijaj c si równomiernie na ca ym obszarze, w konsekwencji spowolni a swój rozwój gospodarczy.
Odpowiedzialno spo eczna wydaje si by obecnie wymogiem a nie dobrowolno ci wyboru.
302 ISSN 2078–4333. . . 2018. 44
BIBLIOGRAFIA
1. Aglietta M., (2013), Chinese capitalism and its future, Paristech Review, http://parisinnovationreview.com/articles-en/chinese-capitalism-and-its-future [dost p: 24.03.2018].
2. Aszczyk M., (2009), Przestrzenne zró nicowanie wyst powania problemów spo ecznych we Wroc awiu, (w) Wojta J., Wroc awskie reminiscencje socjologiczne, Wroc aw.
3. BC, 2009: Regulation (EC) No 1221/2009 of the European Parliament and of Council of 25 November 2009 on the voluntary participation by organisations in a Community eco-management and audir scheme (EMAS), repealing Regulation (EC) No 761/2001 and Commission Decisions 2001/681/EC and 2006/193/EC (Official Journal of the European Union L 342/1, Volume 52, 22 december 2009).
4. Bloom D. E., Canning D., Fink G., (2008), Urbanization and the Wealth of Nations, Program of the Global Demography of Aging, Working Paper Series, PGDA Working Paper No. 30, http://citeseerx.ist.psu.edu/viewdoc/download?doi=10.1.1.698.1929&rep=rep1&type=pdf [dost p:
24.03.2018].
5. B aszczyk M, 2009: Przestrzenne zró nicowanie wyst powania problemów spo ecznych we Wroc awiu, (w) Wojta J. «Wroc awskie reminescencje socjologiczne», 182–186, Wroc aw.
6. Borys T., (2011), Zrównowa ony rozwój – jak rozpozna ad zintegrowany, «Problemy Ekorozwoju», nr 6(2), 75-81.
7. City Mayors Statistics, (2018), Largest cities in the world, http://www.citymayors.com/
statistics/largest-cities-country-by-country.html [dost p: 23.03.2018].
8. Czarny R., Tomala M., 2009: Wymiar pó nocny Unii Europejskiej, Studium Rozwoju. Kielce:
Scandinavium.
9. wikli ski H., (2009): Ocena nowej roli w adz publicznych w gospodarce: osi gni cia i niedostatki, 1-11; https://ekonom.ug.edu.pl/web/download.php?OpenFile=271 [dost p: 14.01.2018].
10. Dobbs R., Smit S., Remes J., Manyika J., Roxburgh Ch., Restrepo A., 2011, Urban world:
Mapping the economic power of cities, McKinsey Global Institute;
https://www.mckinsey.com/~/media/McKinsey/Global%20Themes/Urbanization/Urban%20world/MGI_
urban_world_mapping_economic_power_of_cities_full_report.ashx [dost p: 30.03.2018].
11. Doma ski R., (2002), Gospodarka przestrzenna, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
12. EC, 2010: Communication from the Commission Europe 2020. A strategy for smart, sustainable and inclusive growth. European Commission COM(2010) 2020, 3.3.2010. Brussels.
http://ec.europa.eu/eu2020/pdf/COMPLET%20EN%20BARROSO%20%20%20007%20%20Europe%20 2020%20-%20EN%20version.pdf [dost p: 12.04.2018].
13. Engel K., Jokiel D., Kraljevic A., Geiger M., Smith K., (2011), Big cities. Big Water. Big challenges. Water in an Urbanizing World. WWF Germany, Berlin; http://www.wwf.se/
source.php/1390895/Big%20Cities_Big%20Water_Big%20Challenges_2011.pdf [dost p: 30.03.2018].
14. EU, European Union Regional Policy, (2011), Cities of tomorrow. Challenges, visions, ways forward,http://ec.europa.eu/regional_policy/sources/docgener/studies/pdf/citiesoftomorrow/citiesoftomorr ow_final.pdf [dost p: 30.03.2018].
15. Frydryczak B., (2009), Estetyka przyrody: nowe pojmowanie natury, «Estetyka i Krytyka», nr 15/16, 2/2008-1; 41-55.
16. Gaczek W. M., (2010), Metropolia jako ród o przewagi konkurencyjnej gospodarki regionu,
«Acta Universitatis Lodziensis», Folia Oeconomica 246, 5-19.
17. Glaeser E. L., Kominers S. D., Luca M., Naik N., (2015), Big Data and Big Cities: The Promises and Limitations of Improved Measures of Urban Life, Harvard University; http://www.nber.org/
papers/w21778.pdf [dost p: 30.03.2018].
18. GUS, (2011), Tablice statystyczne, stat.gov.pl [dost p: 25.05.2017].
19. GUS, (2014), Tablice statystyczne, stat.gov.pl [dost p: 25.05.2017].
20. GUS, (2015), Tablice statystyczne, stat.gov.pl. [dost p: 25.05.2017].
21. GUS, (2016), Tablice statystyczne, stat.gov.pl [dost p: 25.05.2017].
22. GUS, (2017), Tablice statystyczne, stat.gov.pl [dost p: 25.05.2017].
23. Haughwout A. F., Inman R. P., (2018), How Should Suburbs Hepl Their Central Cities? Growth and Welfare Enhancing Intra-metropolitan Fiscal Distributions, Federal Reserve Bank of New York,
ISSN 2078–4333. . . 2018. 44 303 National Bureau of Economic Research; https://www.newyorkfed.org/medialibrary/media/
research/economists/haughwout/suburbs_help_central_cities_haughwout.pdf [dost p: 30.03.2018].
24. Hoeschele W., 2002: The Wealth of Nations at the Turn of the Millenium: a Classification System Based on the International Division of Labor. „Economic Geography”; 78.
25. Kajdanek K, (2008), Specyfika wspó czesnych procesów wytwarzania przestrzeni spo ecznej na przyk adzie koncepcji przestrzeni przep ywów Manuela Castella, (w) Rykiel Z. (red.), Nowa przestrze spo eczna w badaniach socjologicznych, Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, Rzeszów.
26. Kowalczewski W. 2013: Przedsi biorstwo w teorii ekonomicznej i praktyce gospodarczej.
Zeszyty Naukowe Uczelni Warszawskiej im. Marii Sk odowskiej-Curie; 1(39): 85-100.
27. Leo ski W., (2016), Ekologiczne aspekty Spo ecznej Odpowiedzialno ci Biznesu. Studia i Prace Wydzia u Nauk Ekonomicznych i Zarz dzania; 43; 45-53; Szczecin: Uniwersytet Szczeci ski.
http://www.wneiz.pl/nauka_wneiz/ sip/sip43-2016/SiP_43_t1.pdf [dost p: 22.11.2017].
28. Lipi ska (2018), Sustainable Development of a Global City as a Center of Business (Zrównowa ony rozwój miasta globalnego jako centrum biznesu), maszynopis oddany do druku na Mi dzynarodowa Konferencj Naukow Centrum Bada Azjatyckich Akademii Finansów i Biznesu Vistula pn. «Chinese Belt and Road Initiative – inspiration from the historical past, contemporary Times and future scienarios» 18-19 czerwca 2018 r., Warszawa; http://arc.vistula.edu.pl/
index.php/wydarzenia/?lang=en [dost p: 28.03.2018].
29. ojewski S., 2008: Ekonomia zasobów a zrównowa ony rozwój. „Woda- rodowisko-Obszary Wiejskie”; t.8; z: 2a(23): 115-134.
30. Marciniak S., 2017: Makro- i mikroekonomia. Podstawowe problemy wspó czesno ci. Warszawa Wydawnictwo Naukowe PWN.
31. Markowski J., (2002), Specyfika synurbijnych populacji zwierz t, (w) Kurnatowska A. (red.), Ekologia. Jej zwi zki z ró nymi dziedzinami wiedzy. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
32. Midor K., (2012), 6. Ekonomia zrównowa onego rozwoju alternatyw dla wspó czesnej gospodarki wiatowej. Czasopismo: Systems Supporting Production Engineering; nr 2(2) Wspomaganie Zarz dzania Systemami Produkcyjnymi; 56–68; http://www.dydaktyka.polsl.pl/roz5/
konfer/wyd/2012/2/R_6.pdf [dost p: 18.11.2017].
33. Misi g J., Misi g W., Tomalak M., (2013), Ocena efektywno ci wykorzystania pomocy finansowej Unii Europejskiej jako instrumentu polityki spójno ci spo eczno-gospodarczej oraz poprawy warunków ycia, Wy sza Szko a Informatyki i Zarz dzania, Rzeszów, https://ksiegarnia.
wsiz.pl/image/data/dokumenty/raport.pdf [dost p: 24.03.2018].
34. Mor I., 2017: UNESCO a zrównowa ony rozwój, Polski Komitet ds. UNESCO (http://www.unesco.pl) [dost p: 26.12.2017; referat wyg oszony w formie prezentacji multimedialnej podczas II Konferencji Ekologicznej w Warszawie 30 marca 2006, a w kolejnych latach kilkakrotnie aktualizowany na potrzeby niniejszej publikacji elektronicznej].
35. OE, Oxford Economics, (2018), Future trends and market opportunities in the world’s largest 750 cities. How the global urban landscape will look in 2030;
https://www.oxfordeconomics.com/Media/Default/landing-pages/cities/OE-cities- summary.pdf [dost p:
30.03.2018].
36. Potsiou C., Doytsher Y., Kelly P., Khouri R., McLaren R., Mueller H., (2010), Rapid Urbanization and Mega Cities: The Need for Spatial Information Management, International Federation of Surveyors, https://www.fig.net/resources/monthly_articles/2010/march_2010/march_2010_
potsiou_etal.pdf [dost p: 24.03.2018].
37. Preisner L., (2000), Przegl dy rodowiska jako instrumenty ekologizacji dzia alno ci gospodarczej, Rozprawy. Monografie. AGH Uczelniane Wydawnictwa naukowo-Dydaktyczne, Kraków.
38. Rauhut D., Hatti N., 2017, Cities and Economic Growth: A Review, «Social Science Spectrum», Vol. 3, No 1, pp. 1–15; https://www.researchgate.net/profile/Daniel_Rauhut/publication/317741234_
Cities_and_Economic_Growth_A_Review/links/594b77c5a6fdcc89090ce6a0/Cities-and-Economic- Growth-A-Review.pdf [dost p: 30.03.2018].
39. Rogall H., 2010: Ekonomia zrównowa onego rozwoju. Teoria i praktyka, Pozna : Wydawnictwo Zysk i S-ka.
40. Rykiel Z., (2006), Podstawy geografii politycznej, s. 228, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa.
304 ISSN 2078–4333. . . 2018. 44
41. Rykiel Z., (2014), Metropolie jako formy kapita u, (w) Rykiel Z. (red.), Przestrze spo eczna miast i metropolii w badaniach socjologicznych, Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, Rzeszów.
42. Sidorczuk-Pietraszko E., (2009): Rola koncepcji zrównowa onego rozwoju w doskonaleniu systemów zarz dzania rodowiskowego, [W:] A. Matuszak-Flejszman (red). «Doskonalenie systemu zarz dzania rodowiskowego a zrównowa ony rozwój. Pozna : Polskie Zrzeszenie In ynierów i Techników Sanitarnych Oddzia Wielkopolski».
43. S upik S., (2015): Ekologiczna Spo eczna Odpowiedzialno Biznesu w strategiach rozwoju firm.
Gospodarka w praktyce i teorii; 3. ód : Wydawnictwo uniwersytetu ódzkiego. 77–89.
http://dx.doi.org/10.18778/1429-3730.36.0 [dost p: 22.11.2017].
44. Smith R. E., 2011: Defining Corporate Social Responsibility: A Systems Approach For SociallyResponsibleCapitalism. Philadelphia: University of Pensylvania, ScholarlyCommons, Master of PhilosophyTheses, Organizational Dynamics Programs; https://repository.upenn.edu/cgi/viewcontent.
cgi?article=1009&context=od_theses_mp.
45. United Nations, (2016): World Statistic Pocketbook 2016 edition, Department of Economic and Social Affairs Statistics Division, Series V, No. 40, New York; https://unstats.
un.org/unsd/publications/pocketbook/files/world-stats-pocketbook-2016.pdf [dost p: 30.03.2018].
46. Wallerstein I., (1974): The Modern World System: Capitalist Agriculture and the Origin of the European World Economy in the Sixteenth Century. New York: Academic Press.
47. Wilczy ski W., 2005: Polski prze om ustrojowy 1989-2005. Ekonomia epoki transformacji, Pozna : Wyd. WSB; 185 i nast.
48. Wolfensohn J. D. (1999), Dynamic cities as Engines of Growth, Chapter 6; pp. 125-138, (w) Entering the 21st Century,
49. World Development Report 1999/2000, The World Bank, Oxford University Press;
https://openknowledge.worldbank.org/bitstream/handle/10986/5982/9780195211245_ch06.pdf?sequence
=10 [dost p:29.03.2018].
50. Wo kowicka A., D browski S., (2012): Spo eczna Odpowiedzialno Biznesu a konkurencyjno przedsi biorstwa. «Makro- i mikroekonomiczne zagadnienia gospodarowania, finansowania, zarz dzania»; Studia i Prace Wydzia u Nauk Ekonomicznych i Zarz dzania; 30. 79–89. Szczecin:
Uniwersytet Szczeci ski. http://www.wneiz.pl/sip/numery/rok2012/studia-i-prace-wneiz-nr-30-2012/
2963-spoleczna-odpowiedzialnosc-biznesu-a-konkurencyjnosc-przedsiebiorsrwa; [dost p: 22.11.2017].
51. WEF, World Economic Forum, (2017): World Economic Forum Annual Meeting 2017.
Responsive and Responsible Leadership; http://www3.weforum.org/docs/WEF_AM17_Report.pdf [dost p: 30.03.2018].
10.06.2018 01.09.2018
,
. , 10, . , , 35-959,
e-mail: e.lipinska@prz.edu.pl, lipinskaej@gmail.com
– ,
, .
, , . (2006 ., . 228)
, ( ) 70-
90- ,
.
, .
ISSN 2078–4333. . . 2018. 44 305 (Lipi ska 2018).
( ), .
. (2006), ,
, , , – ,
. , ,
: ,
, .
, , .
: ; ;
; ; ;
;
; .
THE WORLD ECONOMIC AND POLITICAL SYSTEM AS A TOOL FOR DEVELOPMENT OF THE CITIES
Ewa Jadwiga Lipi ska Rzeszow University of Technology,
al. Powsta ców Warszawy, 10, Rzeszów, Poland, 35-959, e-mail: e.lipinska@prz.edu.pl, lipinskaej@gmail.com
The city as a business center is an organization that includes lower-level organizations along with the Internet as well as the necessary techniques and technologies, as well as an attitude towards changes in relations with clients and placed in the natural and social environment.
The purpose of the work is to justify that there is still current theorem from Rykla (2006), that The collapse of the world communist system (Second World) at the turn of the seventies and nineties of the twentieth century caused the breakdown of the political and ideological division of the world, which enabled return to the classical model of the core and periphery in the global economy system. The division is perceived in relation to the countries of Western, Central and Eastern Europe. The global economic and political system of the world has also led to the shifting of the center of gravity of development and the pace of the emergence of new cities as business centers to Asian countries (Lipi ska 2018). The utilitarian purpose of the work is to initiate work on the cities’ compliance with the semi- periphery and periphery of the civilization challenge of countries (and even global cities themselves) that are currently more developed. This view was expressed by Z. Rykiel (2006) claiming that the basis for meeting the civilizational challenge should be to understand that the functions constituting the core of the world system are knowledge, innovation production and management of Z. Rykla (2006). Observing the changes in the global economic and political system, it seems that one should seek an answer to the question: Is the return of the world economic and political system to small cities a form of deep ecology, i.e. a holistic view of the trend and progress in the growth of sustainable urban development seeing man as an individual in a global state? A feature of the research is their repeatability and comparability, which means that the result of the research depends on the assumptions made.
Key words: big and small cities; ecological economics; environmental economics; sustainable development; the core of the global economic and political system; semi-periphery of the global economic and political system; the periphery of the global economic and political system; background of the global economic and political system.
Classification of the JEL code: Q01, Q51, Q56, Q57.
