Realizacja za ïoĝeñ polityki energetycznej w polskich przedsi Úbiorstwach zarejestrowanych

(1)

* Jadwiga Nycz-Wróbel – dr, Faculty of Management, Rzeszów University of Technology, Poland, https://

orcid.org/0000-0002-2100-6765.

Adres do korespondencji: Faculty of Management, Rzeszów University of Technology, al. Powstañców Warszawy 12, 35-959 Rzeszów, Poland; e-mail: jnw@prz.edu.pl.

Studia i Materiaïy, 1/2020 (32): 47– 58 ISSN 1733-9758, © Wydziaï ZarzÈdzania UW https://doi.org/10.7172/1733-9758.2020.32.4

Realizacja za ïoĝeñ polityki energetycznej w polskich przedsi Úbiorstwach zarejestrowanych

w systemie EMAS

Jadwiga Nycz-Wróbel

^*

Celem artykuïu byïo przedstawienie dziaïañ wdraĝanych i realizowanych przez polskie przed- siÚbiorstwa zarejestrowane w systemie EMAS, majÈcych znaczenie w kontekĂcie realizacji zaïoĝeñ polityki energetycznej. Aby zrealizowaÊ tak postawiony cel, na wstÚpie scharakteryzo- wano wybrane zaïoĝenia polityki energetycznej Polski oraz przedstawiono dziaïania mogÈce sïuĝyÊ ich realizacji. NastÚpnie opisano wymagania systemu EMAS, istotne w kontekĂcie realizacji wybranych zaïoĝeñ polityki. W dalszej czÚĂci artykuïu przedstawiono wyniki badañ wïasnych. PodstawÈ stosowanej metody badawczej byïa analiza ěródeï wtórnych w postaci deklaracji Ărodowiskowych polskich przedsiÚbiorstw zarejestrowanych w systemie EMAS. Na podstawie przeprowadzonej analizy stwierdzono, ĝe badane przedsiÚbiorstwa podejmowaïy dziaïania, które mogÈ mieÊ znaczenie dla realizacji gïównych kierunków polityki energetycznej dotyczÈcych: poprawy efektywnoĂci energetycznej, rozwoju wykorzystania odnawialnych ěródeï energii oraz ograniczenia negatywnego oddziaïywania sektora energetycznego na Ărodowisko.

Sïowa kluczowe: system ekozarzÈdzania i audytu (EMAS), system zarzÈdzania Ărodowi- skowego, polityka energetyczna.

Nadesïany: 04.03.2020 | Zaakceptowany do druku: 20.06.2020

The Implementation of Energy Policy in Polish Enterprises Registered in the EMAS System

The purpose of the article was to present the activities implemented and applied by Polish enterprises registered in the EMAS system, which are significant in the context of the enforce- ment of the energy policy assumptions. In order to achieve this goal, at the outset, selected assumptions of Poland’s energy policy were characterized and activities that could serve their implementation were presented. Then, the EMAS system requirements, relevant to the imple- mentation of selected policy assumptions, were described. The rest of the article presents the results of own research. The basis of the research method used was the analysis of secondary sources in the form of environmental declarations of Polish enterprises registered in the EMAS system. Based on the analysis, it was found that the surveyed enterprises have taken actions that may be relevant to the implementation of the main directions of the energy policy regard- ing: improvement of energy efficiency, development of the use of renewable energy sources and reduction of the negative impact of the energy sector on the environment.

(2)

1. Wprowadzenie

System ekozarzÈdzania i audytu (EMAS) jest jednym z dwóch najbardziej znanych systemów zarzÈdzania Ărodowi- skowego (obok systemu zarzÈdzania zgodnego z wymaganiami normy ISO 14001).

Decyzja o wdroĝeniu EMAS jest autono- micznÈ decyzjÈ kaĝdej organizacji (zarówno z sektora prywatnego, jak i publicznego).

Gïównym celem systemu jest wspieranie organizacji w uzyskiwaniu ciÈgïej poprawy efektów prowadzonej dziaïalnoĂci Ărodo- wiskowej. Organizacjom, które podjÚïy decyzjÚ o implementacji EMAS, stawiane sÈ bardzo wysokie wymagania w zakresie zmniejszania negatywnego oddziaïywania na Ărodowisko. Organizacje majÈ takĝe obowiÈzek przedstawienia efektów uzyskiwanych w tym obszarze w sprawozdawczo- Ăci Ărodowiskowej. Dlatego teĝ EMAS uwa- ĝany jest obecnie za najbardziej przejrzysty i wiarygodny system zarzÈdzania Ărodowi- skowego.

Na podstawie przeprowadzonej ana- lizy (typu desk research) polskich i zagra- nicznych badañ dostÚpnych w literaturze, dotyczÈcych EMAS, moĝna stwierdziÊ, ĝe koncentrowaïy siÚ one dotychczas przede wszystkim na aspektach zwiÈzanych zb implementacjÈ oraz funkcjonowaniem systemu w organizacjach. W szczególnoĂci zaĂ dotyczyïy:

– motywów wdroĝenia (Bohne, 2000;

Freimann i Schwedes, 2000; Kössler ib in., 2002; Morrow i Rondinelli, 2002;

Christiansen i Kardel, 2005; Hyršlová i Hájek, 2005, 2006; Abeliotis, 2006;

Iraldo, Lanzini i Melis, 2010; Jawiska, 2013; Nycz-Wróbel, 2016),

– barier i problemów zwiÈzanych zb implementacjÈ i utrzymaniem systemu wb przedsiÚbiorstwie (Freimann i Walther, 2001; Kössler i in., 2002;

Morrow i Rondinelli, 2002; Hillary, 2004; Zobel i Burman, 2004; Abeliotis, 2006; Hyršlová i Hájek, 2006; Iraldo, Testa iFrey, 2010; Nycz-Wróbel, 2018),

– korzyĂci uzyskanych w wyniku wdro- ĝenia EMAS (Bohne, 2000; Freimann i Schwedes, 2000; Kössler i in., 2002;

Morrow i Rondinelli, 2002; Meinke, 2002; Hyršlová i Hájek, 2005; 2006;

Abeliotis, 2006; Daddi, Magistrelli, Frey i Iraldo, 2011; Matuszak-Flejszman, 2011; Merli, D’Amico, Preziosi i Massa, 2013; Nycz-Wróbel, 2016), w tym wpïywu jego implementacji na uzyskiwanie zna- czÈcych efektów Ărodowiskowych (Daddi i in., 2011; Kube, Graevenitz, Löschel i Massier, 2019; Matuszak-Flejszman, Szyszka i Jóhannsdóttir, 2019) oraz na wdroĝenie innowacji (Braun i Grotz, 2002; Hoffmann i in., 2003; Rennings ib in., 2006; Salomone, 2008; Wagner, 2008; Iraldo, Testa i Frey, 2009), – powodów podjÚcia przez organizacje

decyzji o utrzymaniu lub zawieszeniu uczestnictwa w systemie¹ (Preziosi, Merli i D’Amico, 2016; Merli i in., 2018;

Merli i Preziosi, 2018).

Moĝna takĝe wyodrÚbniÊ badania doty- czÈce m.in.: implementacji systemu EMAS w administracji publicznej (m.in. Matuszak- Flejszman, 2011), podejmowania dziaïañ na rzecz zarzÈdzania energiÈ w organizacjach administracji pañstwowej (Hajduk-Stelma- chowicz, 2018) oraz wdraĝania najlepszych praktyk Ărodowiskowych wĂród organizacji usïugowych zarejestrowanych w systemie EMAS (Heras-Saizarbitoria i in., 2020).

Na podstawie przeprowadzonej analizy moĝna stwierdziÊ, ĝe istnieje luka poznaw- cza w wiedzy dotyczÈcej znaczenia implementacji systemu EMAS w kontekĂcie realizacji zaïoĝeñ polityki energetycznej, ab takĝe w zakresie konkretnych dziaïañ, jakie moĝna wdroĝyÊ w organizacji, aby poza speïnieniem wymagañ systemu reali- zowaÊ jednoczeĂnie zaïoĝenia polityki energetycznej. Celem artykuïu byïo przedstawienie dziaïañ wdraĝanych i realizowanych przez polskie przedsiÚbiorstwa zarejestrowane w systemie EMAS, majÈcych znaczenie w kontekĂcie realizacji zaïoĝeñ polityki energetycznej.

Keywords: Eco-Management and Audit Scheme ‘EMAS’, environmental management system, energy policy.

Submitted: 04.03.2020 | Accepted: 20.06.2020

JEL: K32, O13, P18, Q40, Q42, Q50

(3)

Aby zrealizowaÊ tak postawiony cel, na wstÚpie scharakteryzowano wybrane zaïo- ĝenia polityki energetycznej Polski oraz przedstawiono dziaïania, mogÈce sïuĝyÊ ich realizacji. NastÚpnie opisano wymagania systemu EMAS, istotne w kontek- Ăcie realizacji wybranych zaïoĝeñ polityki.

W dalszej czÚĂci artykuïu przedstawiono wyniki badañ wïasnych. PodstawÈ stosowanej metody badawczej byïa analiza ěródeï wtórnych w postaci deklaracji Ărodowisko- wych polskich przedsiÚbiorstw zarejestrowanych w systemie EMAS. Dobór próby byï celowy, badanie miaïo charakter peïny.

Analizie poddano deklaracje wszystkich 45bprzedsiÚbiorstw zarejestrowanych w systemie EMAS zgodnie z rejestrem z dnia 11.03.2019 roku. Na podstawie przeprowadzonej analizy wyodrÚbniono dziaïania, które mogÈ mieÊ znaczenie w kontekĂcie realizacji zaïoĝeñ polityki energetycznej.

2. Wybrane kierunki polityki energetycznej i dziaïania mogÈce sïuĝyÊ ich realizacji

Znaczenie implementacji systemu EMAS moĝna postrzegaÊ w kontekĂcie realizacji trzech gïównych kierunków polskiej polityki energetycznej dotyczÈcych:

poprawy efektywnoĂci energetycznej, rozwoju wykorzystania odnawialnych ěródeï energii oraz ograniczenia negatywnego oddziaïywania sektora energetycznego na Ărodowisko.

Poprawa efektywnoĂci energetycznej jest jednym z zaïoĝeñ, którego znaczenie jest szczególnie akcentowane w polityce energetycznej. W tym obszarze wyznaczono takĝe dwa cele gïówne, dotyczÈce podejmowania starañ w kierunku utrzymania zeroener- getycznego wzrostu gospodarczego (rozu- mianego jako rozwój gospodarki, który nie powoduje jednoczesnego wzrostu zapo- trzebowania na energiÚ pierwotnÈ) oraz zmniejszania energochïonnoĂci polskiej gospodarki (M.P. 2010 nr 2, poz. 11, s. 34).

W polityce energetycznej Polski do 2040 r.

wskazano konkretne dziaïania, które mogÈ w istotny sposób przyczyniÊ siÚ do poprawy efektywnoĂci energetycznej. ZwiÈzane sÈ one miÚdzy innymi:

– z udoskonalaniem realizowanych wbprze- myĂle procesów produkcyjnych przy uwzglÚdnieniu ich energochïonnoĂci,

– termomodernizacjÈ budynków, wymianÈ oĂwietlenia, wymianÈ sprzÚtu IT w sektorze usïug,

– popularyzacjÈ elektromobilnoĂci wbtransporcie,

– poprawÈ sprawnoĂci wytwarzania, prze- syïu i dystrybucji, zwiÚkszaniem produkcji z rozporoszonych ěródeï energii oraz zwiÚkszaniem produkcji z odnawialnych ěródeï energii w sektorze energetycznym (Projekt PEP 2040 w. 2.1, s. 64).

Dodatkowo wskazano dziaïania obej- mujÈce: ekoprojekty, etykietowanie energetyczne, redukcjÚ zuĝycia energii w budyn- kach oraz obowiÈzek przeprowadzania audytów energetycznych w duĝych przed- siÚbiorstwach. Istotne znaczenie ma takĝe promowanie postaw proekologicznych dotyczÈcych oszczÚdzania energii wĂród pracowników lub klientów organizacji (Pro- jekt PEP 2040 w. 2.1, s. 65).

Kolejny kierunek polityki energetycznej, którego realizacja moĝe byÊ wspierana przez podejmowanie dziaïañ w ramach zaimplementowanego systemu EMAS, zwiÈzany jest z rozwojem wykorzystania odnawialnych ěródeï energii. WĂród dzia- ïañ wskazywanych w polityce, a sïuĝÈcych dÈĝeniu do tego kierunku, wymieniÊ moĝna miÚdzy innymi:

– dÈĝenie do osiÈgniÚcia 15% udziaïu OZE w zuĝyciu energii finalnej,

– wprowadzenie dodatkowych instrumen- tów wsparcia, majÈcych na celu zachÚ- canie do wytwarzania ciepïa i chïodu zbodnawialnych ěródeï energii,

– stymulowanie rozwoju polskiego prze- mysïu, który zajmuje siÚ produkcjÈ urzÈ- dzeñ dla energetyki odnawialnej, – wsparcie rozwoju technologii oraz

budowy instalacji do pozyskiwania energii odnawialnej z odpadów zawierajÈ- cych materiaïy ulegajÈce biodegradacji (M.P. 2010 nr 2, poz. 11, s. 46).

W polityce energetycznej Polski do 2040b r. akcentuje siÚ natomiast rodzaje odnawialnych ěródeï energii, których wykorzystanie powinno byÊ zwiÚkszone wbzakre- sie poszczególnych sektorów. W tym kon- tekĂcie podkreĂla siÚ znaczenie:

– wykorzystania biokomponentów oraz wykorzystania energii elektrycznej wbtransporcie,

– wykorzystania energii z biogazu, biomasy, energii sïonecznej, geotermal- nej oraz pomp ciepïa w ciepïownictwie ibchïodnictwie,

(4)

– wykorzystania energii sïonecznej (foto- woltaika), energii z biomasy i biogazu, energii wiatru (na lÈdzie lub morzu) wbelektroenergetyce (Projekt PEP 2040 w. 2.1, s. 54).

Ostatnim zaïoĝeniem polskiej polityki energetycznej, o którym warto wspomnieÊ w kontekĂcie podjÚtego w artykule tematu, jest ograniczenie negatywnego oddziaïywa- nia energetyki na Ărodowisko. Gïówne cele wyznaczone w tym obszarze dotyczÈ:

– ograniczenia wytwarzanych przez sektor energetyczny emisji,

– ograniczenia negatywnego oddziaïywa- nia energetyki na stan wód powierzchniowych i podziemnych,

– redukcji skïadowania odpadów przez jak najszersze wykorzystanie ich wb gospodarce,

– zmiany struktury wytwarzania w kierunku technologii niskoemisyjnych (M.P.

2010 nr 2, poz. 11, s. 45).

Dla osiÈgniÚcia zaïoĝeñ polityki energetycznej istotne sÈ nie tylko dziaïania ib inicjatywy opracowywane na poziomie poszczególnych krajów oraz same ramy wyznaczane przez politykÚ energetycznÈ, ale takĝe dziaïania podejmowane na poziomie organizacji. StÈd teĝ warto zwróciÊ uwagÚ na znaczenie systemu EMAS. Sta- wia on przedsiÚbiorstwom bardzo wysokie wymagania, które niejednokrotnie wymu- szajÈ poszukiwanie nowych (w tym inno- wacyjnych) rozwiÈzañ, które mogÈ mieÊ takĝe znaczenie w odniesieniu do realizacji zaïoĝeñ polityki energetycznej.

3. Wymagania systemu EMAS istotne w kontekĂcie realizacji zaïoĝeñ polityki energetycznej WĂród wymagañ systemu EMAS, które mogÈ mieÊ znaczenie dla realizacji zaïoĝeñ polityki energetycznej, wymieniÊ moĝna:

wymóg identyfikacji oraz utrzymania zgod- noĂci z wszystkimi, obowiÈzujÈcymi orga- nizacjÚ Ărodowiskowymi wymaganiami prawnymi, identyfikacjÚ bezpoĂrednich ib poĂrednich aspektów Ărodowiskowych oraz wyïonienie aspektów znaczÈcych, sfor- muïowanie celów Ărodowiskowych, opracowanie deklaracji Ărodowiskowej oraz uzyskiwanie ciÈgïej poprawy w zakresie efektów prowadzonej dziaïalnoĂci Ărodowiskowej.

Ze wzglÚdu na ograniczenia edytorskie wbartykule skupiono siÚ na przedstawieniu dwóch z wymienionych wymagañ, dotyczÈ-

cych utrzymywania zgodnoĂci z przepisami prawa oraz uzyskiwania poprawy w zakresie prowadzonej dziaïalnoĂci Ărodowiskowej.

Bardzo waĝnym wymogiem systemu EMAS jest identyfikacja oraz utrzymywanie zgodnoĂci ze Ărodowiskowymi przepisami prawa. Zgodnie z RozporzÈdzeniem EMAS organizacja powinna wykazaÊ, ĝe dokonaïa identyfikacji wszystkich istotnych w tym zakresie wymagañ (wïÈczajÈc tu takĝe zezwolenia oraz zawarte w nich ograniczenia), powinna byÊ w stanie udowodniÊ utrzymywanie zgodnoĂci z tymi przepisami oraz posiadaÊ odpowiednie procedury, umoĝliwiajÈce utrzymywanie tej zgodnoĂci w sposób ciÈgïy (RozporzÈdzenie EMAS, zaï. II, pkt. B.2.). Organizacje majÈ obo- wiÈzek opracowania rejestru zidentyfikowanych wymagañ prawnych oraz bieĝÈcego monitoringu, czy przepisy te sÈ utrzymy- wane w sposób ciÈgïy. Ma to szczególne znaczenie w kontekĂcie jednego z wczeĂniej przedstawionych zaïoĝeñ polityki energetycznej, jakim jest ograniczanie negatywnego wpïywu energetyki na Ărodowisko.

PrzedsiÚbiorstwa z sektora energetycznego zobowiÈzane sÈ do przestrzegania wymo- gów zawartych miÚdzy innymi w: pozwoleniach zintegrowanych, zezwoleniach na emisje, pozwoleniach wodnoprawnych, czy teĝ decyzjach dotyczÈcych gospodarowania odpadami. ObowiÈzek utrzymywania zgod- noĂci ze Ărodowiskowymi wymaganiami prawnymi pomaga, a nawet niejako wymu- sza na przedsiÚbiorstwach energetycznych prowadzenie dziaïalnoĂci zgodnie ze wszystkimi obowiÈzujÈcymi je przepisami prawa (w tym wymienionymi pozwoleniami lub decyzjami).

Drugim wymogiem systemu EMAS, który zostanie zaakcentowany w artykule jest obowiÈzek ciÈgïej poprawy efektów prowadzonej dziaïalnoĂci Ărodowiskowej.

Do oceny efektów uzyskiwanych w tym zakresie organizacje wykorzystujÈ zestaw wskaěników Ărodowiskowych dotyczÈcych:

efektywnoĂci energetycznej, wykorzystania materiaïów, wody, odpadów, róĝnorodnoĂci biologicznej oraz emisji (RozporzÈdzenie EMAS, zaï. IV, pkt. 2). RozporzÈdzenie EMAS dopuszcza moĝliwoĂÊ nieujmowania w sprawozdawczoĂci Ărodowiskowej wskaě- ników, które nie majÈ znaczenia zbpunktu widzenia zidentyfikowanych aspektów znaczÈcych. Pozwala takĝe na okreĂlenie dodatkowych wskaěników, jeĝeli organizacja uzna je za istotne z punktu widzenia

(5)

prowadzonej dziaïalnoĂci Ărodowiskowej.

Naleĝy podkreĂliÊ, ĝe wymóg uzyskiwania staïej poprawy w zakresie prowadzonej dziaïalnoĂci Ărodowiskowej jest szczególnie istotny z punktu widzenia realizacji zaïoĝeñ polityki energetycznej. Stawia bowiem organizacjom chcÈcym utrzymaÊ uczestnictwo wbsystemie bardzo wysokie wymagania. Aby im sprostaÊ, przedsiÚbiorstwa zmuszone sÈ regularnie poszukiwaÊ mniej lub bardziej radykalnych rozwiÈzañ, które pozwolÈ na ciÈgïe obniĝanie wartoĂci wskaěników dotyczÈcych negatywnego oddziaïywania na Ărodowisko. Zdecydowana wiÚkszoĂÊ organizacji przedstawia przykïady tych dziaïañ w swoich deklaracjach Ărodowiskowych.

Deklaracje sÈ publicznie dostÚpne, stÈd moĝna je postrzegaÊ jako cenne ěródïo informacji na temat praktyk Ărodowisko- wych, mogÈcych mieÊ zastosowanie wbróĝ- nych sektorach, co ma bardzo duĝe znaczenie takĝe w kontekĂcie realizacji zaïoĝeñ polityki energetycznej.

4. Dziaïania wdroĝone w polskich przedsiÚbiorstwach, waĝne dla realizacji zaïoĝeñ polityki energetycznej – wyniki badañ W tej czÚĂci artykuïu przedstawiono wyniki badañ wïasnych. PodstawÈ stosowanej metody badawczej byïa analiza ěródeï wtórnych w postaci deklaracji Ărodowisko- wych przedsiÚbiorstw, zarejestrowanych wbsystemie EMAS w Polsce. Dobór próby byï celowy, badanie miaïo charakter peïny ibobjÚïo wszystkie 45 przedsiÚbiorstw zarejestrowanych w systemie zgodnie z rejestrem z dnia 11.03.2019 roku². BiorÈc pod uwagÚ wielkoĂÊ przedsiÚbiorstw, strukturÚ badanej populacji stanowiïo: 4 mikro,

7b maïych, 16 Ărednich oraz 18 duĝych przedsiÚbiorstw. BiorÈc pod uwagÚ rodzaj prowadzonej dziaïalnoĂci, byïo to 20 przed- siÚbiorstw zajmujÈcych siÚ dostawÈ wody, gospodarowaniem Ăciekami i odpadami oraz dziaïalnoĂciÈ zwiÈzanÈ z rekultywacjÈ;

15 przedsiÚbiorstw naleĝÈcych do sektora produkcyjnego (dwa przedsiÚbiorstwa pro- dukowaïy klinkier i cement lub materiaïy budowlane, a pozostaïe kolejno: polie- ster; papier; wyroby powstaïe na skutek przetworzenia wysoko wÚglanowych skaï wapiennych; wyroby aerozolowe; wÚglo- wodory aromatyczne; materiaïy powlekane polichlorkiem winylu, lakierowane i wytïo- czone; produkty miÚsne; wyroby z tworzyw sztucznych; urzÈdzenia oraz obiekty energetyczne; samoloty, pociÈgi i urzÈdzenia dla kolei oraz pojazdy uĝytkowe, silniki ib maszyny); 5 przedsiÚbiorstw naleĝÈcych do sektora energetycznego³ oraz 5 organizacji, z których kaĝda prowadziïa inny rodzaj dziaïalnoĂci (w tym: usïugi zwiÈzane z przeïadunkiem kontenerów i towarów;

zagospodarowaniem terenów zieleni; sprze- daĝÈ; transportem i gospodarkÈ magazy- nowÈ oraz budowÈ, modernizacjÈ i remon- tem dróg, mostów i lotnisk).

Dziaïania wyodrÚbnione w wyniku przeprowadzonej analizy przedstawiono w odniesieniu do zaprezentowanych we wczeĂniejszej czÚĂci artykuïu, wybranych zaïoĝeñ polityki energetycznej, dotyczÈ- cych: poprawy efektywnoĂci energetycznej, zwiÚkszenia wykorzystania OZE oraz ograniczenia negatywnego oddziaïywania energetyki na Ărodowisko.

Dziaïania realizowane przez badane przedsiÚbiorstwa w zakresie poprawy efek- tywnoĂci energetycznej przedstawiono wbtabeli 1.

(6)

W zakresie poprawy efektywnoĂci energetycznej najwiÚcej polskich przed- siÚbiorstw zdecydowaïo siÚ na wdroĝe- nie dziaïañ zwiÈzanych z wymianÈ lub modernizacjÈ posiadanych urzÈdzeñ lub instalacji (19). W przypadku przedsiÚ- biorstw z sektora energetycznego dziaïa- nia te polegaïy na: modernizacji turboze- spoïu i wymianie transformatora jednego z bloków, optymalizacji pracy urzÈdzeñ w ukïadach technologicznych zwiÈzanych z pracÈ pomp ciepïowniczych, elektrofil- trów i kotïów oraz na wyïÈczaniu zbÚd- nych urzÈdzeñ, oĂwietlenia i ogrzewania.

Wb przypadku przedsiÚbiorstw naleĝÈcych do pozostaïych sektorów konkretne dziaïa- nia prowadzone w tym zakresie dotyczyïy:

stosowania energooszczÚdnych maszyn, urzÈdzeñ (np.burzÈdzeñ biurowych, sprÚĝa- rek, dmuchaw); wyïÈczania urzÈdzeñ elek- trycznych, listew zasilajÈcych, klimatyzacji po zakoñczonej pracy; stosowania reduk- torów natÚĝenia oĂwietlenia lub czasow- ych wyïÈczników Ăwiatïa, czujników ruchu;

rezygnacji zb urzÈdzeñ klimatyzacyjnych lub zastosowania klimatyzacji o wiÚkszej efektywnoĂci energetycznej; zastosowania ukïadu wentylacyjnego z odzyskiem ciepïa i chïodu; zastosowania techniki magazynowej ob niskiej energochïonnoĂci;

zmiany systemu grzewczego; zastosowania rekuperacji ciepïa i wykorzystania go do

ogrzewania pomieszczeñ, termomoderni- zacji Ăwietlików dachowych (na pïyty poli- wÚglanowe) i termoizolacji stropodachu.

W przypadku jednego przedsiÚbiorstwa zajmujÈcego siÚ gospodarkÈ wodnÈ i rekul- tywacjÈ, jako przykïad dziaïania sïuĝÈcego minimalizacji energochïonnoĂci procesu pompowania wody wskazano zastosowanie w procesie odsalania wód instalacji termicz- nego zatÚĝania i krystalizacji soli oraz instalacji odwróconej osmozy, a takĝe ukïadów pompowych sterowanych przemiennikami czÚstotliwoĂci.

Inne czÚĂciej stosowane dziaïania wb zakresie poprawy efektywnoĂci energetycznej dotyczyïy takĝe: wprowadzenia usprawnieñ w ramach realizowanych pro- cesów produkcyjnych (jako przykïad konkretnego dziaïania w tym obszarze moĝna wskazaÊ wdroĝenie programu carbon neutrality); wymiany oĂwietlenia na ener- gooszczÚdne (w przypadku przedsiÚbior- stwa z sektora energetycznego dotyczyïo to wymiany infrastruktury oĂwietleniowej dróg i ulic) oraz wprowadzenia specjalnie opracowanego systemu monitoringu zuĝy- cia mediów energetycznych lub dodatkowych wskaěników, wykraczajÈcych poza te wymienione w rozporzÈdzeniu EMAS (jako przykïad moĝna wymieniÊ wskaěnik oszczÚdnoĂci energetycznych oraz wskaě- nik korzyĂci ekologicznych zwiÈzanych Tabela 1. Dziaïania wdroĝone w polskich przedsiÚbiorstwach w celu poprawy efektywnoĂci energe- tycznej⁴

Dziaïania Liczba organizacji

Wymiana/modernizacja urzÈdzeñ lub instalacji 19

Usprawnienia w procesach produkcyjnych 10

Wymiana oĂwietlenia na energooszczÚdne 11

Zastosowanie dodatkowych wskaěników/systemu monitoringu

zuĝycia mediów energetycznych 7

Wdroĝenie polityki energetycznej/systemu zarzÈdzania energiÈ zgodnego

z normÈ ISO 50001 6

Audyty energetyczne 6

Podnoszenie ĂwiadomoĂci ekologicznej pracowników lub klientów 6 UwzglÚdnianie aspektów zwiÈzanych z energochïonnoĂciÈ podczas

decyzji zwiÈzanych z projektami/zakupami/inwestycjami/projektowaniem produktów

5 WïÈczenie zagadnieñ zwiÈzanych z poprawÈ efektywnoĂci energetycznej

do strategii przedsiÚbiorstwa 2

½ródïo: opracowanie na podstawie analizy deklaracji Ărodowiskowych.

(7)

zb oszczÚdnoĂciami energetycznymi). Jesz- cze inne dziaïania wdroĝone przez polskie przedsiÚbiorstwa w tym zakresie doty- czyïy: ustanowienia systemu zarzÈdzania energiÈ lub ustanowienia go integralnym elementem strategii przedsiÚbiorstwa; prowadzenia przeglÈdów lub audytów energetycznych; podnoszenia ĂwiadomoĂci ekologicznej pracowników lub (w przypadku przedsiÚbiorstw z sektora energetycznego)

klientów oraz uwzglÚdnienia aspektów zwiÈzanych z energochïonnoĂciÈ podczas podejmowania kluczowych decyzji.

Kolejnym z gïównych kierunków polityki energetycznej jest zwiÚkszenie wykorzystania odnawialnych ěródeï energii.

Dziaïania realizowane w tym zakresie przez polskie przedsiÚbiorstwa zarejestrowane w systemie EMAS przedstawiono wbtabeli 2.

Tabela 2. Dziaïania wdroĝone w polskich przedsiÚbiorstwach w celu rozwoju wykorzystania odnawial- nych ěródeï energii

Produkcja energii ze ěródeï odnawialnych 12

Produkcja paliw/energii z odpadów 4

UwzglÚdnienie wykorzystania paliw alternatywnych podczas

udoskonalania oferowanych produktów 1

W zakresie rozwoju wykorzystania OZE dziaïania polskich przedsiÚbiorstw skupiaïy siÚ przede wszystkim na produkcji energii ze ěródeï odnawialnych (12). Na podstawie analizy deklaracji Ărodowiskowych stwierdzono, ĝe przedsiÚbiorstwa energetyczne wykorzystywaïy w tym celu: farmy wiatrowe, biomasÚ, biogaz, elektrownie wodne oraz instalacje fotowoltaiczne. PrzedsiÚ- biorstwa z pozostaïych sektorów stosowaïy natomiast: ogniwa fotowoltaiczne, turbiny wiatrowe, biogaz, jak równieĝ paliwa alter- natywne (takie jak ïupek przywÚglowy).

Badane przedsiÚbiorstwa wdroĝyïy takĝe produkcjÚ energii/paliw z odpadów (4). WĂród bardziej szczegóïowych przed- siÚwziÚÊ w tym obszarze wyszczególniono:

budowÚ pierwszej na Ăwiecie suszarni paliw alternatywnych (dziÚki której uzyskano wyĝszÈ wartoĂÊ opaïowÈ paliwa); budowÚ zakïadu produkcji paliw alternatywnych zbodpadów; budowÚ jednego z pierwszych zakïadów zagospodarowania odpadów komunalnych, w którym do produkcji odnawialnej energii elektrycznej i cieplnej wykorzystuje siÚ odpady biodegradowalne uzyskane ze Ămieci; produkcjÚ paliwa alter- natywnego RDF; jak równieĝ wytwarzanie

paliwa zastÚpczego na bazie frakcji palnych odpadów komunalnych innych niĝ niebez- pieczne i wykorzystywanie go jako dodatko- wego ěródïa ciepïa.

W kontekĂcie realizacji zaïoĝeñ polityki energetycznej na podkreĂlenie zasïugujÈ takĝe dziaïania zwiÈzane z uwzglÚdnieniem aspektów dotyczÈcych wykorzystania paliw alternatywnych juĝ na etapie projektowa- nia produktów. Konkretne przedsiÚwziÚ- cia podejmowane przez jedno z przedsiÚ- biorstw (zajmujÈcych siÚ produkcjÈ m.in.

pojazdów uĝytkowych) w tym zakresie dotyczyïy: prowadzenia prac naukowo- badawczych zwiÈzanych z alternatywnymi koncepcjami napÚdu oraz paliwami alternatywnymi, oferowania nowoczesnych pro- duktów (m.in. autobus z napÚdem hybry- dowym oraz elektrycznym) oraz obliczania w ramach caïego cyklu ĝycia produktów Ăladu wÚglowego produktu „Product Car- bon Footprint” (PCF).

Kolejnym kluczowym zaïoĝeniem polityki energetycznej jest ograniczenie negatywnego wpïywu na Ărodowisko sektora energetycznego. Dziaïania wdraĝane przez polskie przedsiÚbiorstwa energetyczne wbtym obszarze przedstawiono w tabeli 3.

(8)

W zakresie ograniczania negatywnego oddziaïywania sektora energetycznego na Ărodowisko inicjatywy najczÚĂciej podejmowane przez polskie przedsiÚbiorstwa zarejestrowane w systemie EMAS zwiÈzane byïy z ograniczaniem emisji oraz zmianÈ struktury wytwarzania w kierunku technologii niskoemisyjnych. NajczÚĂciej podejmowane dziaïania w tym zakresie polegaïy na modernizacji urzÈdzeñ lub wyposaĝenia bloków energetycznych w urzÈdzenia chro- niÈce atmosferÚ (5). W szczególnoĂci zaĂ dotyczyïy stosowania: instalacji katalitycz- nego odazotowania; instalacji odsiarczania spalin metodÈ mokrÈ wapienno-gipsowÈ;

instalacji suchego odpopielania; instalacji niekatalitycznego odazotowania spalin (SNCR); instalacji odsiarczania spalin w technologii póïsuchej wykorzystujÈcej sorbent wapniowy; wielostrefowych elek- trofiltrów; filtrów tkaninowych o wyso-

kiej skutecznoĂci odpylania; modernizacji gospodarki olejowej, polegajÈcej na zastÈ- pieniu mazutu olejem lekkim; modernizacji kotïa olejowego i przystosowaniu go do spalania oleju lekkiego, czy teĝ stosowania palników niskoemisyjnych lub caïych ukïa- dów niskoemisyjnego spalania.

W celu redukcji emisji badane przed- siÚbiorstwa wdroĝyïy takĝe nowoczesne technologie o wysokiej sprawnoĂci, w tym produkcjÚ w skojarzeniu (3). Jako przy- kïad konkretnego dziaïania wprowadzo- nego wb tym obszarze wymieniÊ moĝna budowÚ nowoczesnej turbiny upustowo- ciepïowniczo-kondensacyjnej. Inne dziaïa- nia wb obszarze ograniczania emisji doty- czyïy stosowania hermetycznych urzÈdzeñ zabezpieczajÈcych (2) oraz wprowadzenia systemu ciÈgïych pomiarów poziomu emisji przez wyposaĝenie emitorów energetycznych w systemy ciÈgïych pomiarów emisji Tabela 3. Dziaïania podejmowane przez polskie przedsiÚbiorstwa energetyczne w celu ograniczania negatywnego wpïywu na Ărodowisko i zapewnienia bezpieczeñstwa energetycznego

Cel: ograniczenie emisji CO₂, SO₂ NO_x, pyïów oraz zmiana struktury wytwarzania energii w kierunku technologii niskoemisyjnych

Wyposaĝenie bloków energetycznych w urzÈdzenia chroniÈce atmosferÚ

lub modernizacja urzÈdzeñ 5

Stosowanie nowoczesnych technologii o wysokiej sprawnoĂci/produkcja

w skojarzeniu 3

Hermetyzacja procesów technologicznych 2

Stosowanie systemu ciÈgïych pomiarów poziomu emisji 2 Cel: wzrost bezpieczeñstwa dostaw paliw i energii

Nowe inwestycje infrastrukturalne lub rozbudowa infrastruktury 2 Cel: minimalizacja skïadowania odpadów poprzez jak najszersze wykorzystanie ich w gospodarce

Przekazywanie popioïów i ĝuĝli uprawnionym odbiorcom

do wykorzystania gospodarczego 2

Wykorzystanie gospodarcze w caïoĂci powstajÈcych odpadów

paleniskowych 1

Przebudowa skïadowiska odpadów paleniskowych w celu dostosowania

do skïadowania odpadów ze spalania biomasy 1

Odzysk odpadów 1

Cel: Ograniczenie oddziaïywania na stan wód powierzchniowych i podziemnych Zabezpieczenia przed ewentualnymi rozszczelnieniami 1

Oczyszczalnia Ăcieków 1

Modernizacja nawierzchni placów pod transformatory 1

(9)

oraz wyposaĝenie kanaïów spalin poszcze- gólnych kotïów w stacjonarnÈ aparaturÚ do pomiarów (2).

Polskie przedsiÚbiorstwa energetyczne podjÚïy takĝe dziaïania majÈce na celu minimalizacjÚ skïadowania odpadów. Na szczególne podkreĂlenie w tym zakresie wb kontekĂcie realizacji zaïoĝeñ polityki energetycznej zasïugujÈ dziaïania zwiÈzane z przekazywaniem odpadów (w postaci popioïów i ĝuĝli) uprawnionym odbiorcom do gospodarczego wykorzystania (2) oraz dziaïalnoĂÊ polegajÈca na wykorzystaniu gospodarczym w caïoĂci odpadów paleniskowych powstajÈcych w przedsiÚbior- stwieb(1).

Na podstawie analizy deklaracji Ăro- dowiskowych moĝna takĝe stwierdziÊ, ĝe badane przedsiÚbiorstwa energetyczne podejmowaïy dziaïania na rzecz ograniczania negatywnego oddziaïywania na stan wód powierzchniowych i podziemnych.

Wbtym zakresie wprowadzono m.in. zabezpieczenia przed ewentualnymi rozszczelnie- niamib (1). Polegaïy one na posadowieniu zbiorników chemikaliów, zbiorników oleju opaïowego, transformatorowego i turbi- nowego wbszczelnych misach betonowych, co umoĝliwiaïo zatrzymanie caïego zapasu substancji w przypadku rozszczelnienia.

Kolejnym dziaïaniem w tym obszarze byïo korzystanie z oczyszczalni Ăcieków (1).

Jako przykïad konkretnych dziaïañ w tym zakresie wymieniÊ moĝna wtórne wykorzystywanie czÚĂci oczyszczonych (w oczyszczalni) Ăcieków przemysïowych w procesach technologicznych, wbktórych istnieje moĝli- woĂÊ uĝycia wody obniĝszych parametrach jakoĂciowych (jak np. zmywanie, zasilanie zewnÚtrznej instalacji ppoĝ., wykorzystywanie w stacji podawania muïów).

Waĝnym kierunkiem polityki ekologicznej jest równieĝ zapewnienie bezpieczeñ- stwa dostaw paliw i energii. W tym obszarze badane przedsiÚbiorstwa wdroĝyïy nowe inwestycje infrastrukturalne lub dokonaïy modernizacji istniejÈcych (2). Polegaïy one na wybudowaniu bloków energetycznych o wiÚkszej ïÈcznej mocy, co umoĝliwiïo wytwarzanie wiÚkszej iloĂci energii elektrycznej, oraz na rozbudowie infrastruktury elektroenergetycznej w celu poprawy niezawodnoĂci dostaw i ograniczenia strat przesyïu, przebudowie sieci ciepïowniczych kanaïowych i napowietrznych na technologie rur preizolowanych (w celu ograniczenia strat przesyïu ciepïa) oraz na roz-

budowie inteligentnej i niezawodnej sieci dystrybucji energii elektrycznej.

5. Zakoñczenie

Realizacja zaïoĝeñ polityki energetycznej jest niezwykle istotna zarówno wb odniesieniu do ochrony Ărodowiska, jak i zapewnienia bezpieczeñstwa energetycznego kraju. W polityce energetycznej podkreĂlono szczególne znaczenie elektro- energetyki, ciepïownictwa i chïodnictwa oraz transportu, jednak dla osiÈgniÚcia efektu skali waĝne jest dziaïanie podmio- tów gospodarczych naleĝÈcych do róĝnych sektorów. Na podstawie przeprowadzonych badañ moĝna stwierdziÊ, ĝe polskie przed- siÚbiorstwa zarejestrowane w systemie EMAS podejmowaïy dziaïania, które mogÈ mieÊ znaczenie dla realizacji gïównych kie- runków polityki energetycznej. NajczÚĂciej podejmowane inicjatywy dotyczyïy poprawy efektywnoĂci energetycznej. Wbtym obszarze wskazaÊ moĝna zarówno bardziej wyma- gajÈce rozwiÈzania, dotyczÈce np. wymiany lub modernizacji posiadanych urzÈdzeñ ib instalacji lub wprowadzania usprawnieñ w zakresie realizowanych procesów technologicznych, jak i zadania mniej skompliko- wane, zwiÈzane np. z wymianÈ oĂwietlenia lub podnoszeniem ĂwiadomoĂci pracowni- ków i klientów. Badane przedsiÚbiorstwa podejmowaïy takĝe dziaïania wpisujÈce siÚ z realizacjÚ kierunku polityki energetycznej dotyczÈcego rozwoju wykorzystania odnawialnych ěródeï energii. Wb zakresie trzeciego z akcentowanych w artykule kie- runków, dotyczÈcego ograniczania negatywnego oddziaïywania energetyki na Ărodo- wisko, najczÚĂciej podejmowane dziaïania koncentrowaïy siÚ na ograniczaniu emisji zanieczyszczeñ do atmosfery. W tym obszarze przede wszystkim podejmowano dzia- ïania zwiÈzane ze stosowaniem urzÈdzeñ chroniÈcych atmosferÚ oraz usprawnianiem realizowanych procesów technologicznych.

Warto takĝe wyróĝniÊ dziaïania w zakresie gospodarowania odpadami, wpisujÈce siÚ w realizacjÚ zasad gospodarki o obiegu zamkniÚtym. Znaczenie systemu EMAS wb tym kontekĂcie podkreĂlali m.in. Merli ibPreziosi (2018).

Przeprowadzona analiza deklaracji Ăro- dowiskowych pozwoliïa na wyodrÚbnienie dziaïañ wdraĝanych przez polskie przed- siÚbiorstwa w wielu obszarach Ărodowisko- wych, waĝnych takĝe dla realizacji podsta-

(10)

wowych kierunków polityki energetycznej.

Dziaïania te stanowiÈ przykïad praktyk, które mogÈ byÊ wdraĝane równieĝ w innych organizacjach (nie tylko zarejestrowanych w systemie EMAS), naleĝÈcych do róĝnych sektorów, takĝe z innych krajów.

Przypisy

1 Organizacje zarejestrowane w systemie EMAS majÈ obowiÈzek cyklicznego odnawiania reje- stracji w systemie. Jest po moĝliwe po uzyskaniu pozytywnej opinii wydanej przez niezaleĝnego weryfikatora Ărodowiskowego w procesie wery- fikacji oraz walidacji.

2 Rejestr organizacji pobrano ze strony www.

emas.gdos.gov.pl. Naleĝy zaznaczyÊ, ĝe liczba organizacji w rejestrze ulega zmianom wb zwiÈzku z przystÈpieniem lub zawieszeniem uczestnictwa w systemie.

3 Na podkreĂlenie zasïuguje fakt, ĝe sÈ to najwiÚk- sze przedsiÚbiorstwa naleĝÈce do sektora energetycznego w Polsce (Polska Agencja Informacji i Inwestycji Zagranicznych S.A., 2012, s. 3).

4 Za podstawÚdo wyodrÚbnienia dziaïañ przyjÚto przykïady przedsiÚwziÚÊ wskazanych w polityce energetycznej Polski do 2040 r. oraz definicjÚ zawartÈ w Ustawie o efektywnoĂci energetycznej (Dz. U. 2016 poz. 831, s. 2), zgodnie z którÈ przedsiÚwziÚcia sïuĝÈce poprawie efektywnoĂci energetycznej to dziaïania polegajÈce na wpro- wadzeniu usprawnieñ lub zmian w obiektach, wb urzÈdzeniach technicznych lub instalacjach, wbwyniku których uzyskuje siÚ oszczÚdnoĂÊ energii.

Bibliografia

Abeliotis, K. (2006). A review of EMAS in Greece: is it effective? Journal of Cleaner Produc- tion, 14(18), 1644–1647. https://doi.org/10.1016/j.

jclepro.2005.10.002.

Bohne, E. (2000). Voluntary Environmental Management Systems and Regulatory Relief. W:

C.F.bBonser (red.), Security, Trade, and Environmen- tal Policy (s. 207–217). Kluwer Academic Publisher.

https://doi.org/10.1007/978-1-4615-4399-2_24.

Braun, B. i Grotz, R. (2002). Environmental Man- agement in Manufacturing Industry: A comparison between British and German Firms. W: L. Schätzl (red.), Technological Change and Regional Develop- ment in Europe (s. 273–292). Physica-Verlag Heidel- berg. https://doi.org/10.1007/978-3-642-57467-2_16.

Christiansen, K. i Kardel, D. (2005). Environmental certificates – Danish lessons. Journal of Cleaner Pro- duction, 13(8), 863–866. https://doi.org/10.1016/j.

jclepro.2004.02.041.

Daddi, T., Magistrelli, M., Frey, M. i Iraldo, F.

(2011). Do environmental management systems improve environmental performance? Empirical evidence from Italian companies. Environment Development and Sustainability, 13(5), 845–862.

https://doi.org/10.1007/s10668-011-9294-8.

Freimann, J. i Schwedes, R. (2000). Emas experiences in German companies: a survey on empirical studies. Eco-Management and Audit- ing 7(3), 99–105. https://doi.org/10.1002/1099- 0925(200009)7:3<99::AID-EMA135>3.0.CO;2-X.

Freimann, J. i Walther, M. (2001). The Impacts of Corporate Environmental Management Sys- tems. A Comparison of EMAS and ISO 14001.

Greener Management International, 36, 91–103.

Pozyskano z: https://www.researchgate.net/pub- lication/241867124_The_Impacts_of_Corpo- rate_Environmental_Management_Systems_-_A_

Comparison_between_EMAS_and_ISO_14001 (20.04.2020).

Hajduk-Stelmachowicz, M. (2018). ZarzÈdzanie energiÈ w regionalnych dyrekcjach ochrony Ăro- dowiska zarejestrowanych w systemie ekozarzÈ- dzania i audytu EMAS – aspekty wybrane. Studia ibMateriaïy, 28, 26–36. https://doi.org/10.7172/1733- 9758.2018.28.3.

Heras-Saizarbitoria, I., Boiral, O., García, M.

ibAllur, E. (2020). Environmental best practice and performance benchmarks among EMAS- certi- fied organizations: An empirical study. Environ- mental Impact Assessment Review, 80. https://doi.

org/10.1016/j.eiar.2019.106315.

Hillary, R. (2004). Environmental management systems and the smaller enterprise. Journal of Cleaner Production, 12(6), 561–569. https://doi.

org/10.1016/j.jclepro.2003.08.006.

Hoffmann, E., Ankele, K., Nill, J. i Rennings, K.

(2003). Product innovation impacts of EMAS:

Results of case studies and a survey of German firms validated according to the EU environmental management and auditing scheme. The Journal of Sustainable Product Design, 3(3), 93–100. https://

doi.org/10.1007/s10970-005-2973-5.

Hyršlová, J. i Hájek, M. (2005). Environmental Management Accounting in the framework of EMAS II in the Czech Rebublic. W: P.M.bRikhards- son (red.), Implementing Environmental Man- agement Accounting: Status and Challenges (s.b 279–295). Netherlands: Springer. https://doi.

org/10.1007/1-4020-3373-7_14.

Hyršlová, J. i Hájek, M. (2006). Environmental Management Accounting in Czech companies that have implemented environmental management systems. W: S. Schaltegger, M. Bennett i R. Bur- ritt (red.), Sustainability Accounting and Report- ing (s. 433–456). Springer, Dordrecht. https://doi.

org/10.1007/978-1-4020-4974-3_19.

(11)

Iraldo, F., Testa, F. i Frey, M. (2009). Is an environmental management system able to influence environmental and competitive performance? The case of the eco-management and audit scheme (EMAS) in the European union. Journal of Cleaner Produc- tion, 17(16), 1444–1452. https://doi.org/10.1016/j.

jclepro.2009.05.013.

Iraldo, F., Testa, F. i Frey M. (2010). Environmental Management System and SMEs: EU Experience, Barriers and Perspectives. W: S.K. Sarkar (red.), Environmental Management (s. 1–34). Croatia:

Sciyo. https://doi.org/10.5772/10098.

Iraldo, F., Lanzini, P. i Melis M. (2010). How Does EMAS Affect Organisations’ Efforts and Com- petitive Rewards? Analysis of the Drivers, Barri- ers and Benefits Connected with the EU Scheme.

IEFE Working Papar, 18. https://doi.org/10.2139/

ssrn.1544227.

Jaěwiñska, D. (2013). KorzyĂci i koszty wynika- jÈce z wdroĝenia systemu ekozarzÈdzania i audytu (EMAS). Organizacja i ZarzÈdzanie, Zeszyty Naukowe Politechniki Poznañskiej, 62. Pozyskano z: http://www.zeszyty.fem.put.poznan.pl/numery/

ZN_OiZ_PP_61_04.pdf (20.04.2020).

Kössler, W., Promberger, K., Stichauner, B. ibWaid- hofer, S. (2002). Evaliuierung der Umsetzung der EMAS I –VO in österreichischen Unternehmen, 1–78. Pozyskano z: https://www.verwaltungs- management.at/602/uploads/10650109920.pdf (20.04.2020).

Kube, R., Graevenitz, K., Löschel, A. i Massier,bP.

(2019). Do voluntary environmental programs reduce emissions? EMAS in the German manu- facturing sector. Energy Economics, 84(1) 104558.

https://doi.org/10.1016/j.eneco.2019.104558 Matuszak-Flejszman, A. (2011). Environmental Management and Audit Scheme (EMAS) in Polish Companies. W: Zeszyty Naukowe / Uniwersytet Eko- nomiczny w Poznaniu (nr 216, s. 34–41). Poznañ:

Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego wbPoznaniu.

Matuszak-Flejszman, A. (2011). Wdraĝanie sys- temu ekozarzÈdzania i audytu (EMAS) w urzÚdach administracji rzÈdowej. Kancelaria Prezesa Rady Ministrów. Warszawa: Zakïad Poligraficzny MoĂ i uczak.

Matuszak-Flejszman, A., Szyszka, B. i Jóhannsdót- tir, L. (2019). Effectiveness of EMAS: A case study of Polish organisations registered under EMAS.

Environmental Impact Assessment Review, 74, 86–94. https://doi.org/10.1016/j.eiar.2018.09.005.

Meinke, B. (2002). EMAS: An Instrument for Realising Sustainable Innovations? Messages from Empirical Research. W: H. Heinelt (red.), Participa- tory Governance in Multi-Level Context (s.b133– 153).

Springer Fachmedien Wiesbaden. https://doi.

org/10.1007/978-3-663-11005-7_7.

Merli, R., Preziosi, M. i Massa, I. (2014). EMAS Regulation in Italian Clusters: Investigating the Involvement of Local Stakeholders. Sustainability, 6(7), 4537–4557. https://doi.org/10.3390/su6074537.

Merli, R., Lucchetti, M.C., Preziosi, M. i Arces, G. (2018). Causes of Eco-Management and Audit Scheme (EMAS) stagnation and enabling measures to stimulate new registrations: Characterization of public administrations and private-owned organiza- tions. Journal of Cleaner Production, 190, 137–148.

https://doi.org/10.1016/j.jclepro.2018.03.303.

Merli, R. i Preziosi, M. (2018). The EMAS impasse: Factors influencing Italian organizations to withdraw or renew the registration. Journal of Cleaner Production, 172, 4532–4543. https://doi.

org/10.1016/j.jclepro.2017.11.031.

Morrow, D. i Rondinelli, D. (2002). Adopting Corporate Environmental Management Systems:

Motivations and Results of ISO 14001 and EMAS Certification. European Management Journal, 20(2), 159–171. https://doi.org/10.1016/S0263- 2373(02)00026-9.

Nycz-Wróbel, J. (2018). Problemy podczas wdra- ĝania Systemu EkozarzÈdzania i Audytu (EMAS) w przedsiÚbiorstwie. Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocïawiu (nr 538, s. 292–303).

Wrocïaw: Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicz- nego we Wrocïawiu. http://dx.doi.org/10.15611/

pn.2018.538.23.

Nycz-Wróbel, J. (2016). System ekozarzÈdzania i audytu (EMAS) jako dobrowolny instrument realizacji proaktywnej polityki ochrony Ărodowiska – motywy wdroĝenia systemu w polskich przed- siÚbiorstwach. Ekonomia Ărodowiska i polityka eko- nomiczna. Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicz- nego we Wrocïawiu (nr 453, s. 247–258). Wrocïaw:

Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocïawiu. https://doi.org/10.15611/pn.2016.453.21.

Nycz-Wróbel, J. (2016). Znaczenie implementacji systemu ekozarzÈdzania i audytu (EMAS) wbkon- tekĂcie wzmacniania konkurencyjnoĂci przed- siÚbiorstw. W: ZarzÈdzanie strategiczne wb teorii i praktyce. Prace Naukowe Uniwersytetu Ekono- micznego we Wrocïawiu (nr 444, s. 381–390). Wro- cïaw: Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicz- nego we Wrocïawiu. http://dx.doi.org/10.15611/

pn.2016.444.34.

Polska Agencja Informacji i Inwestycji Zagranicz- nych S.A. (2012). Sektor energetyczny w Polsce.

Preziosi, M., Merli, R. i D’Amico, M. (2016). Why Companies Do Not Renew Their EMAS Registra- tion? An Exploratory Research. Sustainability, 8(2).

https://doi.org/10.3390/su8020191.

Rennings, K., Ziegler, A., Ankele, K. i Hoff- mann,b E. (2006). The influence of different cha- racteristics of the EU environmental management and auditing scheme on technical environmental

(12)

innovations and economic performance. Ecological Economics 57(1), 45–59. https://doi.org/10.1016/j.

ecolecon.2005.03.013.

Salomone, R. (2008). Integrated management sys- tems: experiences in Italian organizations. Journal of Cleaner Production, 16(16), 1786–1806. https://

doi.org/10.1016/j.jclepro.2007.12.003.

Wagner, M. (2008). Empirical influence of environmental management on innovation: Evidence from Europe. Ecological Economics, 66(2–3), 392–402.

https://doi.org/10.1016/j.ecolecon.2007.10.001.

Zobel, T. i Burman, J.-O. (2004). Factors of impor- tance in identification and assessment of environmental aspects in an EMS context: experiences in Swedish organizations. Journal of Cleaner Produc- tion, 12(1), 13–27. https://doi.org/10.1016/S0959- 6526(02)00167-1.

Akty prawne

Ministerstwo Energii (2019). Polityka energetyczna Polski do 2040 r. (Projekt PEP 2040 w. 2.1).

Warszawa: Ministerstwo Energii. Pozyskano z:

https://www.gov.pl/web/aktywa-panstwowe/zaktu- alizowany-projekt-polityki-energetycznej-polski- do-2040-r (06.04.2020).

Obwieszczenie Ministra Gospodarki z dnia 21bgrudnia 2009 r. w sprawie polityki energetycznej pañstwa do 2030 r. (M.P. 2010 nr 2, poz. 11).

RozporzÈdzenie Parlamentu Europejskiego ibRady (WE) nr 1221/2009 z dnia 25 listopada 2009 r.

wbsprawie dobrowolnego udziaïu organizacji wbsystemie ekozarzÈdzania i audytu we Wspólnocie (EMAS).

Ustawa z dnia 20 maja 2016 r. o efektywnoĂci energetycznej (Dz. U. z 2016 r., poz. 831). Pozyskano z:

https://emas.gdos.gov.pl (11.03.2019).