P I S M O P E R I O D Y C Z N E Z W I Ą Z K U C H E M I K Ó W Ż Y D Ó W
W P O L S C E
CZASOPISMO CHEMICZNE
Tresc numeru pierwszego (4 ):
str.
D r F. E isenberg (Krakow): Chemia a bakteriologia . . 1
Mgr J. K on (Warszawa): Literatura chem iczna i organi- zacja wiedzy chem icznej (Cz. I I I ) ... S „E lektrolityczna ochrona zelaza i stali przed korozj^“ , opracow ala w/g C. G. Finka — Julia Braudöwna . , 8 Inz. Z. Ginzburg (Warszawa): Zagadnienie regeneracji kauczuku w P o l s c e ... 11
Inz. L. B ornstein (Krakow): K ilka uwag o wlasnosciach i sto80waniu m ieszanek b a k e lito w y c h ... 12
Dr S. L oew engart (Palestyna): N ajw azniejsze surowce Palestyny ... 14
Dr A. R eifenherg (Jerozolim a): Laboratorium glebo- i z n a w c z e ... 17
K ronika Chemiczna W iadom osci z przem yslu c h e m ic z n e g o ... 18
Analiza c h e m ic z n a ...20
B i b l i o g r a f i a ... 21
K ronika Organizacyjna Inz. Fr. H endel (W arszawa): N ow e zadania Zw. Chem. Zyd...21
Oddzial W a r s z a w s k i ...22
Oddzial L o d z k i ... 22
O ddzial K r a k o w sk i... 23
O d z n a c z e n ia ... 23
N r 1 ( 4 ) K ro k ö w , m a rz e c 1 9 3 8 R ok II.
S o m m a ire :
page F . E ise n b e rg : L a ch im ie e t la b a c t e r i o l o g i e ...I J . K o n : L a litte r a tu r e ch im iq u e e t l’o rg a n isa tio n de la
Science c h im iq u e (3-em e p a r t i e ) ... 5
„L es m e th o d e s e le c tro ly tiq u e s de p ro te c tio n d u f e r e t de l’ac ie r c o n tre la c o rro sio n “ , a rtic le re d ig e p a r M-He J . B ra u d e d ’a p re s les tra v a u x de C- G. F in k . . .... 8 Z. G in z b u rg : Üe p ro b le m e de re g e n e ra tio n d u ca o u tc h o u c
en P o l o g n e ... 11 L. B o rn ste in : Q u elq u es re m a rq u e s su r les p ro p rie te s e t les
m odes d ’em ploi des m elanges ty p e b a k e lite . . . . 12 S. L o e w e n g a rt: L es plus im p o rta n te s m a tie re s p re m ie re s
en P a l e s t i n e ... 14 A. R e ife n b e rg : S u r les tra v a u x de re c h e rc h e au lab o ra-
to ire a g ro n o m iq u e de l’U n iv e rsite H eb ra i'q u e ä J e r u salem , c o n c e rn a n t le sol d e P a l e s t i n e ... 17 C h ro n iq u e c h im iq u e
N ouvelles de l’in d u s trie c h i m i q u e ...18 L es m e th o d e s de l’analyse c h i m i q u e ...20 B i b l i o g r a p h i e ... 21 C h ro n iq u e de l’A sso ciatio n des C h im istes J u ifs en P o lo g n e 21
C E N N I K I N S E R A T Ö W :
W lek scie lub
1/1 1/2 1/4 1/8
o k la d k a zevvnqtrzna . . 240.— 140.— 80.— 50.—
O k la d k a w ew n q trzn a . . 180.— 110.— 60.— 40.—
P rz e d luh za te k s te m . . 140.— 80.— 50.— 30.—
CZASOPISMO
CHEMICZNE
P I S M O P E R I O D Y C Z N E Z W I Ą Z K U C H E M I K Ó W Ż Y D Ó W W P O L S C E
REDAKTOR: I N Z . M A R IA N R O T T E N B E R G
Rok II. K R A K O W , M A R Z E C 1 9 3 8 N r 1 ( 4 )
Dr F IL IP E IS E N B E R G (Krakow ) (Ein. Hy r. P a n stw . Z akladu H ig ien y w K rak ow ie).
CK em ia a b a k te rio io g ia
(C yk l o d e z y t o w y w y g to sz o n y w g r u d n i u 1037 i st y c z n i n 193 8 w O d d z i a l e K r a k o w s k i m Zw. C h e m i k ö w Zyd. w P ol sc e ).
I .
T y tu l m o ich w ykladöw m öglby w yw olac 11a u sla slucha- czy p y ta n ie : „cöz m oga m iee w spölnego te dwie n a u k i, tak rözne sw oim p rz e d m io te m , m e to d a m i i zag ad n ien iam i?"1. — W praw dzie g a rs tk a chem ik ö w u p ra w ia ja c a a n a lity k § lek ar- ska za jm u je si^ tez b a k te rio io g ia a n ie k tö rz y b a k te rio lo d z y npraw iajfj tez analityk«; cbem iczn a - ale to sa tylko koniecz- nosci z a ro b k o w e nie u z asad n io n e isto tn y in p o k rew ien stw em obn dyscyplin. N a to in ia st w w ielu dzialach n a u k i istn ie ja röw- nolegle d zialaja ce p rzec iw b iezn e te n d e n c je — je d n a prow a- dz<jca k u coraz dalszem u rö zn iczk o w an iu (b a k te rio io g ia ogöl- n a p rz y ro d n ic z a , le k a rsk a , ro ln icza, fe rm e n ta c y jn a itd .), u tr u d n ia ja c a o p an o w ap ie poznaw eze c a lo k sz ta ltu d anej galtjzi i d ru g a z m ierzajaca do pow iazania rö zn y ch dyscyplin, do prze- n o szen ia pew nycb p ojec, b ip o te z o d k ry w czy c b czy tez m e to d z je d n e j d ziedziny do d ru g iej a p rz ez to do zap lo d n ie n ia no- w ych ])0 sznkiw aii, ro zszerz en ia ich vvidnokregu i w zniesienia 11a wyzsze poziom y. C iekaw y i w azny p rz y k la d tak ieg o röz- n iezk o w an ia i sy n tezy dw öch d zied zin o m aw iaja z a jm u ja ce w yw ody p ro f. C e n tn e rsz w e ra ja k o tez p ro f. F o d o ra w N r 2 ni- niejszego czasopism a.
A te ra z z a p y ta jm y k o n k re tn ie , co dzieli chem i^ od b ak te- riologii a co m oze laczyc obie n a u k i. Z aczniem y od w ielkosci o b ie k tö w . W sw iecie ozyw ionym b a k te rie stan o w ia fo rtn y naj- m niejsze. S red n ica fo rm k u listy c b (ziarn iak ö w ) w ynosi 0.0005— 0.003 m m , tylez sred n ic a fo rm p ale czk o w y ch , a ich dlugosc 0.001— 0.005 111m . O d p o w ied n io do ty cb ro zm iarö w p o w ierz ch n ia tnasy b a k te r y jn e j, w y p eln iajq cej 1 cm 3 w ynosi u gro n k o w cö w 7.5, u laseczek w aglikow ych 3.9, u k r^tow lo- söw 16.3 m 2, z a te m w a rto sc i n ie p ro p o rc jo n a ln ie w ielkie. Zna- czenie tej duzej p o w ie rzeb n i zyciow ej dla rozm iaröw bilansu en erg ety czn eg o je st oczyw iste. Szescian zyw ej m a te rii o b o k u
1 111111 111a p o w ierzeb n i^ = 6 m m 2, ty siac szescianöw o b o k u 0 .1 111111 m a p o w ierzch n ie 60 m m 2, m ilio n szescianöw o b o k u 0.01 pow ierzclinii; = 600 m m 2, zas m ilia rd szescianöw o b o k u 0.001 m m p o w ie rz e b n i^ = 6000 m m 2 — w szystkie p rz y te j sa- m ej o b jeto sci = 1 mm". Z atem p o d zial m asy 11a coraz to drob- niejsze je d n o s tk i w zm aga jej w olna p o w ierzeb n i^ o d w ro tn ie p ro p o rc jo n a ln ie do m alejacego ro z m ia ru czastek . W aga tego m ilia rd a zia rn ia k ö w o sre d n ic y 0.001 111111 w ynosi w szystkiego zaledw ie 1 111g. Je sli zestaw im y z ty m i w arto sc ia m i ro zm iary d ro b in i atom öw , z k tö ry m i 111a do czynienia ch em ia, to m usi- m y zejsc o sp o ro p i^ te r nizej. O b j^to sc a to m u w cialacb sta- lych p o d a ja na 1 .1 0 '2“ cm". W aga a to m u w o d o ru w ynosi 1,6 6 .10‘24 gr, pod czas gdy w age jed n eg o z ia rn ia k a p o daja 11a 1.10 42 gr. P rz y jm u ja c wag^ a to m u „ p rz e c ie tn e g o “ p ie rw ia stk a , w ebodzaeego w sk la d p ro to p la z m y , ja k o röw na 3,3 .10"22 gr w idzim y, ze w aga z ia rn ia k a je st 30 m ilia rd y ra- zy w i^ksza tzn., ze ta k o m ö rk a b a k te ry jn a zaw iera w przy- lilizeniu 30 m iliard ö w atom öw . B io rac za p o d staw e zn an e obli- czenie H o f m e i s t r a dla k o m ö rk i w atro b o w ej lu d zk iej i p rz y p u szczajac p o d o b n y sk lad chem iczny m ielibysm y w ko- m ö rc e z ia rn ia k a ok. 28.000 d ro b in w ody, 7000 d ro b in b ialk a, 21000 cial tlu szczo w aty ch a 360.000 cial d ro lm o czasteczk o - wyeb, ogölem ok. 416.000 d ro b in (w k o m ö re e w a tro b o w ej ok. 223.000.000.000 d ro b in !). C yfry te p o k a z u ja o g ro m n e röz- nice ro zm iarö w , z ja k in ii m aja do czynienia cb em ia z je d n e j a b a k te rio io g ia i biologia z d ru g iej stro n y , p o d k re sla ja rö w niez d alek o p o su n i^ ta k o m p lik a c je b u dow y i fu n k e y j zywych tw oröw .
B ad an ia o sta tn ie g o ]iölw iecza pozw olily dolnq g ran ic^
w ielkosci tw oröw zyw ych p rz e su n a c jeszcze d alej ponizej gra- nicy w idzialnosci m ik ro sk o p o w ej (ok. 0.0002 m m ) a k u roz- in iaro m d ro b in i atom öw . P oza sw iatcin b a k te ry j d o st^ p n y ch ty lk o u z b ro jo n e n u i w soczew ki o k u o tw o rz y l sit“ p rz e d zdum io-
N r I (4). C Z A S O P I S M O C H E M 1 C Z N E Ro k II.
ny m i oczam i b ad a c z y sw iat tzw. zarazkövv n iew idzialnych i p rzesqczalnych p rzez filtry p o rc e la n o w e , z a trz y m u jq c e wi- dzialne b a k te r ie . P o n iew az p o n a d to tw o ry te p rz e w a z n ie nie dajq sic h o d o w a c na p o d lo z a c h p ra c o w n ia n y c b , istn ien ie ich m o z e m y stw ie rd z a c je d y n ie na p o d sta w ie ich sw oistych wy- czynöw z a k a z e n n y c h we w razliw ych g a tu n k a c h zw ierzqt wzgl.
roslin. Soki tk a n k o w e wzgl. k re w zw ierzqt (roslin) z a k a z o n y cb p rz e sa c zo n e p rzez filtry b a k t e r y j n e i nie zaw ierajqce zad n y ch w idzialnych d r o b n o u s tr o jö w sa m im o to w b a rd z o m a ly c h ilo- sciach zakazne. Z dosw iadczen p rz e sa c za n ia , ze zjawisk dyfu- zji, wreszcie p rz e z o d w iro w an ie na b a rd z o sk u te c z n y c h wiröw- k a c h (i o k reslen ie u b y t k u s k u teczn o sci w g ö rn y m plynie) m o z na w p rz y b liz e n iu okreslic wielkosc rö zn y ch za ra z k ö w niewi- dzialnycb. I ta k z a ra z e k clioroby m ozaikow ej lisci tytonio- wych m a sre d n ic c 5,5— 30 mg z a ra z ek o pryszczki 20— 222, z a ra z e k p ryszczycy 20— 100 wzgl. 8— 12, z a ra z e k m i^saka R o n s a 10— 100, z a ra z e k ospowy ok. 200, b a k te r io f a g 1,2— 30. W idzim y tedy, ze od z ia rn ia k ö w zeszlismy w döl do ro z m ia rö w 10— 200 razy m niejszych — sq to rözn ice b a rd z o p o w azne, bo np. 1 0 0 -k ro tn e zm niejszenie s red n icy d aje k u lc 0 m ilio n razy m niejszej o bjctosci i masie. T e p o s re d n ie okre- slcnia wielkosci z a ra z k ö w n iew idzialnych sa — rzecz jasna — n ie z u p e ln ie p e w n e a u z y s k a n e dla tego saniego z a ra z k a za po- mocq rö z n y c h m e to d nie zawsze sa m ied zy soba zgodne. Bqdz co badz j e d n a k w idocznym jest, ze sq to tw o ry o m alej ilosci czqstek, ta k , ze cz^sto zadaw ano sobie p y ta n ie , czy dose skom- p lik o w a n c p rz e ja w y ch o ro b o w e i o d p o rn o sc io w e ja k o tez ich wzghplnie dnza sw oistosc z n ajd u jq d o sta te c z n y p o d k l a d inate- r ia ln y w tej niezn aczn ej ilosci czqstek. J e d e n z p ierw szych h ad a c z y chorohy m ozaikow ej B e i j e r i n c k (1887— 1899) dal wyraz tym wqtp liwosciom , nazyw ajqc z a ra z e k „ c o n ta g iu m vivum f lu id n in “ i s u g eru jac w t e n sposöh istn ien ie zarazköw pozbaw ionych n ie k tö r y c h cecli tw o rö w zywych. T a k z e 1) o e r r o m aw iajac z a ra z k i dzu m y k n rz e j i m iqsaka Ronsa jak o tez b a k t e r i o f a g i uwaza, ze nie m o z n a ich bez p o w aznyeh za strz e ze n uz n a c za z o rg an izo w an e tw o r y zywe i nazyw a je
„ h o r m o n a m i w z ro sto w y m i“ . Czasteczki n ajm n ie jsz y c h z a r a z köw m oga pom iescic co najw yzej je d n a lub k ilk a d ro b in bial- ka. S rednica czqstek za ra z k ö w w aba si§ m ied zy 10— 200 mp, b a k te rio fa g ö w m ie d z y 40— -75, a n i e k t ö r e ciala b ia lk o w a te np. h e m o e ja n in y rnajq srednicy 24 m p . Z ag ad k o w o przedsta- wia si^ röw niez f a k t, ze Y i n s ö n o w i jak o tez S t a n - 1 e y o w i tnlalo si^ ze s o k u roslin zak a z o n y cb c h o ro b a mo- zaikow a uzyskac k ry s z ta ly (bialkowe?) o b d a rz o n e sila zakaz- na, k t ö r a bez zm ian ilosciowycli u tr z y m u je si^ w to k u 10 na- stQpnych re k ry stalizacy j. P e w n a analogie z n a jd u je m y w spo- strzezen iu , ze z a ra z ek te n m o z n a p rz e p u sc ic p rzez n asio n a rosliny-gospodarza i ze w y rastajq ce z ty ch n asio n rosliny przez k ilk a m iesi^cy sa w olne od za ra z k a, p o te m je d n a k zaw ieraja go w duzej ilosci w k o r z e n i a c h . Z n a jd u je m y si^ t u na pograni- czu p r z y r o d y ozywionej i nieozyw ionej, w obec czegos, co jest w yposazone w zdolnosci ro z m n a z a n ia si§, w c h o ro b o tw ö rczo sc i swoistosc — a n iew iad o m o , czy p o siad a o rganizaej^, uwazana d o ta d za obowiqzkowq cech§ tw oröw zywych. Chwiejnosc po- gladöw n a te tw o ry (z w ylaczeniem z a ra z k ö w „ledw ie w idzial
n y c h “ ) ilu stru jq n ajlep iej nazwy, n a d a w a n e im p rzez röznych badaczy: „ c o n ta g iu m vivum f l u i d u m “ , „ h o r m o n y w zro sto w e“ ,
„ n e o p la z m a ta z y “ , „ e n z y m y z a ra z k o w e “ , „ tra n sm issib ile mu- ta g e n s“ , „ p r in c ip le s “ itp. Moze dalszy rozwöj b a d a n przynie- sie scislejszc ujecie tycli w aznych dla biologii poj^c. Na razie
„ k ry s ta lie z n y z a r a z e k “ jest ja k o b y pow iqzaniem dw öch cecli, z k t ö r y c h je d n a u w azan a jest za a t r y h u t m a t e r i i nieozyw io
nej — d ru g a d o tq d uchodzila za obow iazkow o zwiazana z zy- ciem.
A t e r a z w rö c m y do b a k t e r y j w la s c iw y c h . Ich s to s u n k o w o b a r d z o m a le ro z m ia r y , w p ly w a ja d e c y d u ja c o n a m e to d y k ^ b a d a n b io c h e m ic z n y c h (ja k i rö z n y c h in n y c h ). P o n ie w a z n a po- sz c z e g ö ln y c h o s o b n ik a c h b a k t e r y jn y c b m o g a b y c p r z e d in io te m s p o s trz e z e ii ty lk o c e c h y m o rfo lo g ic z n e i n ie lic z n e fiz jo lo g ic z - u e ( z a ro d n ik o w a n ie , k ie lk o w a n ie z a ro d n ik ö w , ro z m n a z a n ie , r u c h , to k s je ) , p r z e to p r z e ja w y c h e m ic z n e i te r m ic z n e ic h zy- cia m u s im y sle d z ic n a w ie lk ic b z b io ro w is k a c b h o d o w li czcjsto m a so w y c h , g d z ie n ie u c h w y tn e b e z p o s r e d n io i z m ie n n e ilo scio - w o p r z e ja w y o s o b n ic z e z o s ta ja z e s u m ö w a n e i d a ja p r z e c i^ tn y s ta ty s ty c z n y o b r a z ich fu n k e y j, p o d o b n ie ja k w now o C zesn ej fiz y c e d ro b in o w e j g az ö w , e n e r g ii fa lo w e j itp .
Ogölnie b io ra c biochem ia b a k te r y j m a do czynienia z na- stcp u jq cy m i zasadniczym i zagadnieniam i: 1) s t r u k t u r a l n e j chem ii k o m ö r k i h a k t e r y j n e j i jej czqsci skladow ych, 2) hio- chem ii f u n k c jo n a ln e j tj. p o h o r u cial c h em iczn y ch ze srodo- wiska, ich p r z e r ö b k i, w y dzielania w y tw o rö w p rz e m ia n y nia- terii, p rz y sto so w a h ch em icznych, 3) to ksykologii b a k te r y j tj. dzialan o d k azajacy cb i h a m u ja c y c h na b a k te rie .
Co do chem ii s t r u k t u r a l n e j trudnosci techniczne, w obec d r o b n y c h ro zm iaro w . sa oczywistc — zmusi ona p o n a d to do ujecia röznic sk la d u chem icznego w röznych o k rc sa c h rozwo- jo w ych b a k t e r y j (sklad zarodniköw !), röznic b u d o w y chemicz- nej röznych po d d zialö w s y s tem aty czn y ch (rodzin, rodzajöw , g a tu n k ö w , o d m ia n — b a k te r y j k w a s o o d p o r n y c h tzw. grzyb- kowcöw, zwlaszcza b. gruzliczych), röznic wielkicb g ru p h a k t, g r a m o d o d a tn ic h i h a k t, g r a m o u je m n y c h itd.
B iochem ia fu n k c jo n a ln a b a k te r y j z a jm u je sic ' CJ* prze- rtiianq m a te rii. Chodzi tu p rz e d e w szystkim o w ym agania od- zyweze rö zn y ch g a tu n k ö w , ro d zajö w i wyzszych g ru p i to w 2 k ie r u n k a c h , m ianow icie: a) p rz e m ia n y h u d o w la n e j, k tö r a ma b u d o w a c k o m ö r k c w ok resie w z ro stu i u zu p eln iac b r a k i po- w stajace p rz e z ciagly czesciowy ro z k la d zywej m a te rii i b) p rz e m ia n y u z y tk o w e j, sluzacej do p o k ry w a n ia w y d a tk ö w en erg ety czn y ch .
T y p y tej prziemiany m a te r ii muszq z koniecznosci byc do- stosow ane do rö zn y ch w a r u n k ö w b y to w an ia b a k te r y j, dla k t ö ry ch istnieje n ie z m ie rn a r ö z n o ro d n o s c sro dow isk oraz cial od- zywczych im do stcp n y cb . J a k o n a jh a rd z ie j u d e r z a ja c e przy- k la d y tej f a n ta sty c z n ej skali zyciowej przy to eze: 1) b a k te r ie solozqdne (halofilne) zyjace w s k ro m n y c h ilosciach w m n iej lub wiccej zgcszczonych solankacli, ta k z e w jeziorze slonym ko- paln i wielickiej (N a m y s 1 o w s k i, E i s e n b e r g , L a u- f e r ö w n a) lub na soli k ry staliczn ej, ro sn ace b a rd z o powoli a nie m nozqce sic juz w wodzie m o rsk ie j, 2) b a k te r ie zyjace w w o d ach o b a rd z o niskim cisnieniu o sm otycznym , a nie zdol- ne do zycia w wodzie m o rsk iej, 3) b a k t e r i e (wodne) zyjace w cieplocie od 0° do 20", zle zyjace w cicplocie pokojow ej, a o b u m ie ra ja c e w cieplarce, 4) b a k t e r i e cieplozadne zyja w ter- m a c h leczniczych p rz y 58°— 78" C, w cieplotach, w k tö ry c h bialko p r o to p la z m a ty c z n e wickszosci tw o rö w zywych ulega w y n a tu r z e n iu (scicciu) w ciqgu k ilk u m in u t — m atw ik i cho- le ry n a to m ia s t gina przy 50", am eby p rz y 48". 5) Z e l m a u W a k s m a n znalazl w w odach siarczan y ch T hiobacillus th io o x id an s, k t ö r y p rz y u tle n ia n iu siark i tw o rzy wolny kwas siark o w y az do zgeszczenia N / l i w nim sic moze rozntnazac.
N r 1 (4). C Z A S O P I S M O C H E M I C Z N E R o k II.
T a k z e Z e t t n o w opisal plesniowca, zyjacego 11a ta k 1110c- nyin ro z tw o rz e kwasowym .
Na p o d sta w ie w y b re d n o sc i wym ogöw odzywczycli dzieli- my b a k t e r i e 11a:
I. p r o t o t r o f i c z n e , pierw o zy w n e, zdolne do przy- sw ajania N, C, H, 0 , S w p o staci e le m e n ta rn e j. A zot atm osfe- ryczny, n iezbqdny do tw o rz e n ia cial b ia lk o w a ty c h , wiaza Clo
s trid iu m P a s to r ia n u m , A z o to lia c te r chro o co ccu m , Bacillus a ste ro sp o ru s (G ram iloliacter), Bac. T r u f f a n t i — w szystko bak- terie ziem ne, a wreszcie tzw. b a k t e r i e k o rz o n k o w e (Bact. ra- dicicola), k tö r e zyjac w symbiozie z t k a n k a k o r z e n i roslin 1110- ty lk o w y cb w specjalnycb naroslacli przysw ajaja azot z po- w ie trz a i u d o stq p n iaja go roslinie. S praw y te dla k ra z e n ia azo- tn w przyrodzie i g o s p o d a rk i rolnej maja pierw szo rzq d n e zna- czenie. B a k te r ie ziem ne p o t r a f i a röw niez p rzysw ajac czysty wqgiel a n aw ozenie pol py lem wqglowym albo sadza w ybitnie wzinaga w ydajnosc plonöw. G a tu n k i 11tleniajace w odör 11a H . 0 i wqgiel na CCL, k t ö r e p o te m d roga syntezy p rzeprow a- d z a j a ’na w qglowodany, sa w glebie b a rd z o czqste ( K a s e r e r , N i k l e w s k i ) . U zy tk o w a n ie tle n u atm o sfery czn eg o jest sze- ro k o ro zp o w szecb n io n e w swiecie zwierzqcym i roslin n y m — takze u b a k t e r y j , za w y ja tk ie m scislych beztlenow cöw . B ardzo ciekaw e sa b a k t e r i e u tle n ia ja c e siarkq e le m e n ta rn a w edlug wzoru:
S + 1.5 CE + IL O = H .S U , ( A F M — — 118.500 Kal.) Thiobacillus t b io p a r u s czyni to w sro d o w isk u niem al obojet- nym (B e i j e r i n c k), zas T hiobacillus th io o x id a n s przy p H 2.0— 3.0, w y tw a rz a ja c kw as siark o w y 1 11 — 2 n (W a k s- m a n. i J o f f e). U n ik a t w przyrodzie!
II. a u t o t r o f i c z n e , sam ozyw ne, zdolne do przyswa.
jan ia wyzej w y m ien io n y ch p ie rw ia stk ö w z n ajp ro stsz y c h pola- czen n ieorganicznych. I ta k tzw. b a k te r ie azotynow e u tlen iaja a m o n iak , p o w sta ja c y w p rz y ro d z ie p rz y ro zk lad zie gnilnym cial bialkow ycli i ich p o c h o d n y c h , na azotyny, a b a k t e r i e azo- tan o w e u tle n ia ja azo ty n y 11a azotany, co 111a wielkie znaczenie dla g o s p o d a rk i d ro g o cen n eg o azotu, ho ta dro g a m oze azot z m a r tw y c h tw o rö w organ iczn y ch p o p rz e z k o rz e n ie roslin zno- wu w röcic do k ra z e n ia m a te rii. W e d lu g K a s e r e r a Bac.
oligocarbophilus utlenia CO w mysl fo rm u ly :
2 CO + 0 , + 2 H , 0 = 2 H.CO;, + 148 Kal.
CO.. sluzy p u r p u r o w y m b a k te r io m siarczanym do syntezy wtp glow odanöw (jak u roslin zielonych). P a r a f i n y t y p u 0 n Hin-f 2 ulegaj;} u tle n ie n iu przez rözne b a k t e r i e ziemne. M e ta n przez M e tb a n o m o n a s m e tb a n ic a , b enzyna, n a fta , i olej p arafin o w y p rzez rö zn e g rz y b k o w c e (M ycobacterie), przez B. alipbaticum , B. a lip b a tic u m liq u efacien s i B. p a ra ffin i. D ziataniu ulegaja
tylko w ^glow odory p a ra fin o w e , n a to m ia s t cykliczne wijglowo- d o ry n a fte n o w e pozostaja n ie tk n i^ te . Dwa g a tu n k i b a k te r y j, n i e k tö r e g a tu n k i Aspergillus i P enicillium , ro z k la d a ja stab}
p arafin y . U d e rz a jq c y jest f a k t, ze n a w e t wqglowodory bakte- rioböjcze, jak fenol, toluol i ksylol moga byc przy sw ajan e I>rzez p e w n e g a tu n k i. B a k te r ie siarczane b e z b a rw n e utleniajq H US p rz y p o m o c y tle n u a tm o sfe ry c z n eg o 11a siarczany, odkla- d a jac w swym ciele siark^ jak o p r o d u k t p osredni, C dostar- cza p rz y tym p rzy sw ajan iu C 0 2. In n e b a k te r ie kw asöw tiono- wycli (Thiobacillus t h io p a r u s i d en itrifican s) u tlen iaja pod- siarczyn sodowy, s ia rk o w o d ö r i te t r a t i o n a t . D o ta d nie ustalo- 110, ja k a jest rola p rzy sw ajan ia zelaza w odzyw ianiu b a k te r y j zelezistycb.
Obok tych b a k te r y j, z d o b y w ajacy ch energie i m a te r ia l do bud o w y swego ciala z n a jp ro s ts z y c h cial, ro z rö z n ia m y
III. b a k t e r i e m e t a t r o f i c z n e z y w i a c e s i ^ 0 d p a d k a m i wzgl. t r u p a m i wyzszycb organ izm ö w zwicrz^- cycb i roslin n y cb oraz
IV. b a k t e r i e p a r a t r o f i c z n e z y w i a c e s i Q k o s z t e m o r g a n i z m ö w z y w y c b, co si^ odbyw a pod fo r m a albo symbiozy z tym i tw o ra m i albo inwazji pasozytni- czej. Pierw sze sa m niej w y b re d n e , m n iej w yspecjalizow ane w swych w ym aganiach odzywczycli, d ru g ie p rze d sta w ia ja cala skale specjalizacji. J e d n e zad aw aln iaja si^ poza u s tr o ja m i od- p a d k a m i zycia, m n iej lub wiijcej rö z n o ra k im i, a w u s tr o ju nie g ardza i „ lep sza“ straw a. I n n e poza u s tro ja m i p^dza tylko zy- wot u ta jo n y niezdolne do zywienia si«; byle czym, czasem nie- zdolne n aw et do zycia 11a naszych p o d lo zacb sztucznycb, sta- ra jacy cb sie nasladow ac w a r u n k i pasozytnicze (albumozy, p e p to n y , am inokw asy, wQglowodany). 0 k r o k dalej widzim y niem oznosc do u z y tk o w a n ia b ia lk a m a rtw e g o , cliocby pocbo- dzilo z u s tro jö w zywycb i nie bylo w y n a tu rz o n e ; albo wymogi specjalne b a k t e r y j k rw io z a d n y c h np. b. grypow ycb P f e i f f e r a 1 ich po ltrew n y ch , w ym ag ajacy cb do ro z m n a z a n ia bemoglo- biny.
Na k a z d y m z tycli szczebli sp o ty k a m y dalek o p o su n ieta swoistosc p r z e m ia n tj. wybiörcze n astaw ien ie p e w n y c b tlrobno- u s tro jö w 11a p ew n e jio d k lad y odzywcze bialkow e, weglowoda- nowe, tluszczowe, 11a pew ne sole i kw asy, na p H itd i to przy uzyciu m e to d p ro stsz y c b wzgl. latwiejszycli, czasem skutecz- niejszycb, niz stosow ane w p r a c o w n ia c b chem iczn y ch anali- tycznyeh czy syntetycznycb. W iele z ty ch p rz e m ia n uskutecz- niaja b a k t e r i e przy p o m o c y swoistych k ata liz a to rö w -fe rm e n - töw 11a podfozu m i k r o s t r u k t u r kollo id aln y ch , k t ö r e wzmagaja i n o r m u ja ich skutecznosc. Co now oczesna tecbnologia cbe- m iczna uzyskuje, rozw ijajac olbrzym ie energ ie (np. wiazanie a z o tu a tm osferycznego), osiqga k o m ö r k a b a k l e r y j n a za pomo- ca bez p o rö w n a n ia s k ro m n ie jsz y c b srodköw . W p o zam ikrosko- powycb l a b o r a to r ia c b k o m ö r k i b a k t e r y j n e j tocza si;, czeseia röwnolegle, czescia po sobie, sp raw y syntezy i ro z k la d u , utle- niania i re d u k c ji, d o s tro jo n e do siebie i u s to s u n k o w a n e iloscio- wo, w zajem nie sobie nie prz e sz k a d za ja c . J a s n y m iest, ze te sjirawy mieszczq w sobie o g ro m h y k o m p le k s z a g ad n ien clie- m icznycb, stru k tu ra ln o -c h e m ic z n y c b , fizy k o ch em iczn y ch i kol- loidalno-cbemiczlnych, k tö re g o o p ra c o w a n ie w y m agac bedzie calycb zastQpöw b a d a c z y i licznycb dziesiatköw lat. Spraw y te staja si«; jeszcze zawilsze, gdy w o b r e b tych rozwazaii che
micznych w chodza t r u d n e i zawile zagadnienia biologiczne cborob o tw ö rczo sci, m ec h a n iz m ö w zakazenia i o d p o rn o sci oraz odczynöw o d p ornosciow ycb tzw. wywolywaczy i przeciw cial in vitro i in vivo (im m unochem ia) lub n iez m ie rn ie wazne a do tad ta jem n icze zjawiska zmiennosci.
II.
S ta ra le m si^ d o ta d wykazac, ze röznice dzielace b a k te rio - Iogie od chem ii nie sa wiqksze niz m iedzy biologia a chemia, ze w ogöle nie sq tak zasadnicze, ja k b y siq na p ozör moglo w ydaw ac, a p u n k tö w stycznycb m ied zy nim i jest niem alo.
A te ra z chcialbym 11a p rzy k la d z ie dziela zyciowcgo genialnego utnyslu pokazac, ja k dwie te d o k t r y n y zespolily siq w tw örczej syntezie w zajem nie siq zapladniajac. .Chodzi o P a w 1 a E h r 1 i c h a.
Nr 1 (4). C Z A S O P I S M O C H E M I C Z N E Ro k II.
Ju z u p r o g u now oczesnej b a k te rio lo g ii P a s t e u r roz- poczal swa prac§ n au k o w q od slawnej p u b lik a c ji o d y ssy m etrii d ro b in o w e j k w a s u w innego i jego soli, aby nastfjpnie zajac si^
f u n k c ja fe r m e n ta c y jn a d r o b n o u s tr o jö w w ytw arzaj^cy cli go, a wreszcie p rzejsc do w ie k o p o m n y c h b a d a n n a d tzw. saino- rö d z tw e m , n a d r ö z n y m i d r o b n o u s tr o ja m i f e r m e n ta c y jn y m i , n a d z a ra z k a m i i szczepieniam i o c h ro n n y m i. U E h r l i c h a sojusz chem ii z b a k te rio lo g ia p r z y b r a l in n e k sztalty . Chcial- b y m tu isc sladam i jego mysli o d k ry w c z e j i n ak re slic g ru b y m i s k r ö ta m i „ l'h is to ire d u n e s p r it“ (ty tu l m o n o g ra fii ducbow ej P a s t e u r a nap isan ej p rz e z jego u cznia D u c l a u x ) - — biografi^ tw örczq E h r l i c h a i p rz e w o d n ik po jego dziele.
E h rlic h , m lo d y i zdo ln y chlopiec z m ia ste e z k a slqskiego, p o ch o d zi ze s k r o m n e j ale szanow nej rodziny. J a k G o eth e odziedziczyl po ojcu „die S ta tu r, des L ebens e rn ste s F ü h r e n “ — po d z ia d k u m o cn o zaznaczona in d y w id u aln o sc i sklon- nosc do n a u k p r z y ro d n ic z y ch , — „v o m M ü tte r c h e n die F r o h n a t u r , die L u st zum F a b u l i e r e n “ , tzn. pogod^ um yslu, fanta- zjtj. R ra te in ciotecznym jest pözniejszy slawny anato m -p ato - log W e i g e r t . W g im n a z ju m „ d o b r a glow a“ , zam ilow anie do m a te m a ty k i, n a u k p r z y ro d n ic z y ch i laciny (z p o w o d u logiki ekspresji). P r z y m a t u r z e pisem nej t e m a t „D as L e b e n ein T r a u m “ . Z am iast se n ty m e n ta ln y c b e lu k u b ra c y j kolegow, E h rlic h wyjasnia, ze p raw id lo w y m e c h a n iz m zycia polega na u tlen ian iu , ze p o d sta w a f u n k c ji m ozgu jest row niez utlen ian ie, sen zas jest ro d z a je m slabego u tle n ia n ia — „ fo sfo re sc en c ja m o z g u “ . N ie d o s ta te c z n a n o ta byla n a g ro d a tego oryginalnego pom yslu. W d ru g im r o k u studiöw le k a rs k ic h j>oznaje wielkie- go a n a to m a W a l d e y e r a a z arazem praci? H e u h e i a o z a tru c iu olowiem z r. 1871, k t ö r a m iala sie stac p u n k t e m wyjscia jego wlasnej tw örczosci n au k o w e j. ü o w ie d z ia l si^
z niej, ze te n a rz a d y , k t ö r e oddzialv w u ja n ajw y b itn iejszy m i o b jaw am i na trucizn^, zaw ieraja najw i^cej olowiu — a te satne n a rz a d y n o rm a ln e g o zwierz^cia w yciagaja najwicjcej olowiu z ro z tw o rö w soli olowiowych. I n n y m i slowy po w in o w actw o wy- biörcze m ied zy n a r z a d e m a tru c iz n a jest p o d sta w a klinicznych objaw öw za tru c ia . I oto znalazl p rz e w o d n ia mysl calego swego dziela n au k o w eg o — a raczej w ydobyl ja z m a te r ia lu , k to re g o a u t o r jej n a w e t nie p rzeczuw al. P r ö b a stw ie rd z e n ia tej kon- cepcji na d ro d z e m ik ro c h e m ic z n e j ok azu je sic; n iew ykonalna, wiec E h rlic h w raca do b a rw ik ö w anilinow ych — najm lodszego wöwczas dziecka sy n te ty k i o rganicznej — k t ö r e umozliwialy k o u tro l^ m a k ro - i m ik ro s k o p o w a losöw obcej su b sta n c ji w or- ganizm ie, jej podzialu m iedzy rözne tk a n k i u s tr o ju i wiazania przez nie.
K ilka d at: o d k ry c ie M au v ein y w r. 1856. fu ksyny w r. 1859, b arw ie n ie nici osiowej w lökien n e rw o w y c h za po- moca f u k s y n y (W a 1 d e y e r) ok. r. 1865, b a rw ie n ie b a k te r y j za po m o ca fio le tu m etylow ego (W e i g e r t) w r. 187,5, o d k ry c ie „ k o m ö r e k tu c z n y c h “ p rzez E h r l i c h a w r. 1876.
Ta p ierw sza swa p ra c a z a in a u g u ro w a l E h rlic h swietmj S e
rif; p r a c o b a rw ie n iu krw i. W y k a z a l w niej, ze w sro d k rw in e k bialych istn ie je o d m ia n a , k to r e j ziarnistosc ma w yhiörcze p o w inow actw o do b a rw ik ö w zasadow ych, tj. polaczeii k a tio n ö w b a rw ik o w y c h z a n io n am i p rzew azn ie n ie o rg a n ic z n y m i (tzw. ko- m ö r k i tuczne). 0 tym wyczynie az 22 letniego cudow nego mlo- dzienca smialo m o zn a pow iedziec „ex un g u e le o n e m “ ! W ciagu lat n a s te p n y c h E h rlic h o d k ry w a k r w in k i biale o ziar- nistosci k w aso ch lo n n ej, b arw iacej si^ tylko b a r w ik a m i kwa- snymi (tzn. solami kw asöw barw ikow ycb), a pozniej k rw in k i
o ziarnistosci o b o j^ tn o c h lo n n e j tj. barw iacej sic; tylko b a r w i
k a m i obojfjtnymi (tzn. polijczeniami k a t i o n u barw ikow ego z a n io n e m barw ik o w y m ). O b o k tego b a d a wlasnosci b a rw n e k r w in e k c zerw onych i ich ziarnistosci z asad o ch lo n n ej, okresla istot^ n ied o k rw isto sci zlosliwej i aplastycznej, h e m e g lo b in u rii n a p a d o w e j, leukocytoz, röznycb f o r m bialaczki (leukemii) — slowem, nie m a ja c jeszcze lat 30, jest juz ojcem nowoczesnej hem atologii.
Niemal röw noczesnie z tymi p ra c a m i, jakze g odnym i w aw rzynu, u k a z u je si^ w ro k u 1885 klasyczne dzielo, „ m onu- m e n tu m ae re p e r e n n i u s “ , pt. „D as S a u e rs to f f b e d ü r f n is des O rg a n ism u s“ . Z n o w u n iezw ykla ro b o ta dosw iadczalna, otwie- ra ja c a drogf; no w y m poszukiw aniom i z a g ad n ien io m i niezwy- kly polot myslowy, k t o r y stw arza zrah calej dalszej p ra c y n a ukowej E h rlic h a . Z agadnienie, k t ö r e sobie p ostaw il — zba- danie zadnosci tlenow ej i s to p n ia nasycenia tle n e m zywej pro- to p la z m y w ybiega poza om öw ione co do p iero b a d a n ia po- w inow actw b arw n y c h t k a n k i m a r tw e j w postaci u trw alo n eg o ro z m a z u krw i. T u ta j chodzi o s c h w y tan ie na gortjcym u c z y n k u pew n y ch w aznych fu n k c y j zywycb tk a n e k i k o m ö r e k . J a k o w skazniköw p o w in o w actw tlenow ych t k a n e k uzyl E h rlic h b a r wiköw, podlegajacych o d w ra c a ln e m u o d tle n ie n iu na tzw. leu- k o p r o d u k t b e z b a rw n y . 0 ile k rö lik o w i z a strz y k n a c dozylnie zawi sinf; b l^ k itu indofenolow ego, to zostanie on w pew nycb n a rz a d a cb . m ocniej tlen o zad n y cb , z re d u k o w a n y na biel indo- fenolow a tzn., ze w zw ierz^ciu w k r ö tc e p o te m z ab ity m zasta- n ie m y te n a rz a d y n a tu r a ln ie z a b a rw io n e (w ystaw ione na dzia- lanie p o w ie trz a po niedlugim czasie zniebieszczeja), in n e zas z a b a rw io n e na niebiesko. B ez b a rw n y bqdzie np. miesien ser- cowy, szara sn b stan cja mozgu, miesnie p rze p o n o w e , oczne, k r ta n io w e , jezykow e, pyskow e (stale lub n iem al stale czynne).
0 ile zam iast fen o lu uzyc b le k itu alizarynow ego, k t o r y znacz- nie t r u d n ie j ulega o d tle n ia n iu , z n ajd ziem y ni'ezabarwione tylko n a rz a d y o najw iekszej tlenozadnosci, jak w atrob§, k o r^ ner- k ow a, pluca — u zyskujac w ten sposöb m ia re tlenozadnosci na- rzadöw . Te z ad an ia f u n d a m e n ta ln e w ykazaly, ze b ro n io n a p rzez P f l ü g e r a h ip o te z a o z u p eln y m nasyceniu tlenowym p ro to p la z m y jest niesluszna, ze p rzeciw n ie ro z p o rz a d za ona duzym i zdolnosciam i re d u k c y jn y m i o rö zn y m nasileniu w rö z nycb tk a n k a c h . T e n sta n m a k ro s k o p o w e j to p o g ra fii nasycenia tlenowego t k a n e k p rzenosi E h rlic h w u l tr a m ik r o s k o p o w a dzic- dzin^ „ d r o b in y p ro to p la z m a ty c z n e j“ , p rz y p u szczajac, ze isnie- je w niej jq d ro czynnosciowe, nosiciel sw oistej fu n k c ji, stale n asycone tlenem i zdf)lne do sp raw u tlen ian ia. P oza ja d r e m d ru g a w arstw a o b e jm u je n o rm a ln ie f u n k c jo n u ja c e „ m iejsca tle- n o w e“ — raz u tle n ia n e dzifjki silom r e d u k c y jn y m , raz odtlenia- ne p rzez tlenozcjdnosc jqdra, a w reszcie trzeci p ierscien n o r m aln ie n ienasycony w tlenozadnosci i p o b ie ra ja c y tlen z osocza tk a n k o w e g o a p o sre d n io ze krw i. J a d r o je st nosicielem zdol- nosci u tlen ia ja c y c h k o m ö r k i, wal z e w n e trz n y jej f u n k c y j re- d u k cy jn y ch . A nalogie i rozwiniQcie tych k o n c e p c y j znajdziem y p ozniej w teo rii lan cu ch ö w bocznych. T u ta j sp o ty k a m y sif»
znowu z b a r w ik a m i — tylko w innej roli niz p o p rz e d n io , bo tym razem sa w sk a z n ik a m i wfjdröwek tlenu, podczas gdy tarn byty d e t e k t o r a m i p o w in o w actw e le k tro c h e m ic z n y c h k o m ö re k . A b arw ik i to szczegolnie u m ilo w an e narz^d zie p r a c y i przed- m io t z a in te re so w an naszego b o b a t e r a — byl ja k urzeczony p rzez nie i w m ysl przyslow ia „il r e v e n a it to u jo u r s ä ses P r e m iers a m o u r s “ . G dy w r. 1911 m ialem zaszczyt poznac go oso- biscie i o fia ro w a le m m u swa pracfj o b a rw ie n iu tluszczu, ten
Nr 1 (4). C Z A S O P I S M O C H E M I C Z N E Ro k II.
wielki uczony, zaangazow any po uszy w p ra c a c h n a d salwar- m u sim y stw ierdzic, ze zasadnicza cecha i po d staw q jej nieprze- sanein, p rz e rw a l n a ty c h n iia s t rozmowQ i poczal w e rto w a c m ijajqcej w arto sci jest jej p o lo t myslowy, a ta k u ja c y smialo w p r a c y i z z a c iek aw ien iem w ypytyw ac o szereg nowo w niej wielkie z ag ad n ien ia zycia p rz y pom o cy poj§c juz nie tylko opisanych barw ik o w . W ra c a jac do teorii zadnosci tlenow ej s tr u k tu ra ln o -s ta ty s ty c z n y c h ale fu n k cjo n a ln o -d y n a m icz n y c h .
(C. d. ».).
M g r J Ö Z EF K O N (Warszawa)
Literatura chemiczna i o rganizaeja
wiedzy chemicznej*)
Cztjsc III.
(Ciag d a ls z y l i t e r a t u r y d o k u m e n t a c y j n e j z c h e m i i scislej).
C hem ia f a r m a c eu ty c z n a .
„ A m e r ic a n J o u r n a l of P h a r m a c y “ . skr.: A iner. J o u r n . P h a rm a c .
P h ila d e lp h ia , P h ila d e lp h ia College of P h a r m a c y and Science, 145 N o r t h T e n t h S treet.
„ A p o t h e k e r - Z e itu n g “ . skr.: A poth.-Ztg.
B e rlin N W 87, L ev etzo w str. 16 B.
„ A p o th e k e r - Z e itu n g (New Y o r k ) “ , skr.: Apoth.-Ztg. N ew T o r k . N ew Y o r k , 104, J o h n S treet.
„ A r c h iv d e r P h a r m a z ie u n d B e ric h te d e r D e u ts c h e n P h a r m a zeutischen G esellsch aft“ ,
skr.: A rch . P h a r m a z . u. Ber. Dtsch. p h a rm a z . Ges.
Berlin, V erlag Chem ie, C orneliusstr. 3.
„ A rc h iv fo r P h a r m a c ia og C hem ie“ , skr.: A rch . P h a r m a c . og Chem.
K o p e n h a g e n , V ed S tr a n d e n 2.
„ B o le tim da Associacao B rasileira de P h a r m a c e u t i c o s “ . skr.: Bolet. Assoc. Brasil. P h a r m a c .
Rio de J a n e ir o , A v en id a A lm ir a n te B a rro so 54.
„B o lletin o Chim ico F a r m a c e u t i c o “ . skr.: Boll. chim. fa rm a c .
Milano, Via C appuccio 19.
„ B u lle tin des Sciences P harm acologicjues“ . skr.: Bull. Sciences p h a rm a c o l.
P a ris VI, Vigot F re r e s , 23 Rue de l’Ecole de Medeeine.
„ B u lle tin des T r a v a u x de la Societe de P h a rm a c ie , B o r d e a u x “ , skr.: Bull. Soc. P h a r m a c ., B o rd eau x .
B o rd e a u x , Allees de T o u rn e y .
„ B u lle tin of P h a r m a c y “ . skr.: Bull. P h a rm a c y . D e tr o it, M ichigan, Swift P u b l. Co., P. 0 . Box 484.
„ D a n ssk T id s s k rift f o r F a r m a c i “ . skr.: Danssk T id ssk r. F a rm a c i.
K o p e n h a g e n , F a r m a c e u tis c h e L a e r a n s ta lt, S tockholm sgade 27— 29.
„ D e s in f e k tio n “ . skr.: Desinfektion.
B e rlin SW 68, M edizin.-techn. V erlagsanst. D r. M oren h o v en .
„ G io rn a le di F a r m a c ia , di Chimica e di Scienze A f f iu i“ . skr.: Giorn. F a r m a c . Chim.
T o rin o , Via C ernaia 14.
*) Cz. I. w N r 1 „ C z a s o p . C h e m . “ M a j 1937.
Cz. II. w N r 2— 3 „Cz. Ch,“ P a z t l z .— L i s t o p a d 1937.
„ J o u r n a l de P h a r m a c ie de B e lg iq u e “ . skr.: J o u r n . P h a r m a c . Belg.
Brüssel, 24 A v e n u e de C o rte n h e rg .
„ J o u r n a l de P h a r m a c i e et de C him ie“ . skr.: J o u r n . P h a r m a c . Chim.
P a ris VI, G. Davis et Cie., P la c e de l’Odeon.
„ J o u r n a l of the A m e r ic a n P h a r m a c e u t i c a l A ssociation“ , skr.: J o u r n . A m e r. p h a rm a c . Assoc.
B a ltim o re , Md, 10 W est Sliase S treet.
„ J o u r n a l of th e P h a r m a c e u tic a l Society of J a p a n “ , skr.: J o u r n . p h a r m a c . Soc. J a p a n .
T okyo, 8 Shim o-Miyahicho, Ushigomeku.
„ M e rc k s J a h r e s b e r i c h t “ . D a r m s ta d t, M erck.
„ P h a r m a c e u t i c a A cta I l e lv e tia e “ . skr.: P h a r m a c . A c ta Helv.
Z ü ric h , P e t e r s s t r . 10.
„ P h a r m a c e u tic a l J o u r n a l “ . skr.: P h a r m a c . J o u r n . L o n d o n WC 1, 72 G re a t Rüssel Str.
„ P h a r m a c e u tis c h T i j d s c h r if t v o o r N e d e rla n d s c h -In d ie “ . skr.: P h a r m a c . T ijd sc h r. N ed erl.-ln d ie.
W e lte v re d e n , N. \ . J a v a sc h e B o e k h a n d e l cu D r u k k e r ij, Rij- swijk 2.
„ P h a r m a z e u tis c h e M o n a ts h e f te “ W ien I, Pestalozzigasse 6.
„ P h a r m a c e u tis c h W e e k b l a d “ . skr. P h a r m a c . W eekbl.
A m s te r d a m , D. B. C e n te n ’a U itg ev ers-M aatsch ap p ij, 0 . Z.
V o o rb u rg w a l 115.
„ P h a r m a z e u tis c h e B e r ic h te “ . L e v e rk u s e n , I. G. H a u s d r u c k e r e i .
„ P h a r m a z e u tis c h e P r e s s e “ . skr.: P h a rm a z .-P re sse . W ien IX/2, F u ch sth a lle rg a sse 12.
„ P h a r m a z e u tis c h e s J o u r n a l “ (russ.: „ F a r m a c e w tic z n y j Zur- n a l“ ).
C harkow , N a u c z n a ja Myssl.
„ P h a r m a z e u tis c h e Z e itu n g “ . skr.: P h a r m a z . Ztg.
B e rlin W 9, Ju liu s Springer.
„ P h a r m a z e u tis c h e Z e n tra lh a lle “ , skr.: P h a rm a z . Z e n tralh alle.
D re s d e n u. Leipzig, T h e o d o r S tein k o p f.
„ R e v is ta F a r m a c i e i “ . skr.: R evista farm ac.
B u k a re s t. Str. A cad em iei 1.
Nr 1 ( 4 ) . C Z A S O P I S M O C H E M I C Z N E Ko k II.
„ R o c z n ik i F a r m a c j i “ . skr.: R oczn ik i F a rm a c ji.
W arszaw a, Cliocimska (Sangerow ska) 2b, P a n stw o w y I n s t y t u t F a r m a c e u ty c z n y .
„ S ch w eizerisch e A p o t h e k e r z e i t u n g “ , skr.: Schweiz. Apoth.-Ztg.
Z ürich , B u c h d r u c k e r e i z u r A lte n U n iv e rs itä t, P e t e r s str. 10.
„S v en sk F a r m a c e u t i s k T i d s k r i f t “ .
Stockholm , Elias E k b la n , V allin g atan 26.
„ T ra n s a c tio n s of th e Scientific Chem ical P h a r m a c e u tic a l I n s titu te M o s k a u “ (russ.).
skr.: T ran s, scient. c h em .-p h arm ac. Inst., M oskau (russ.).
M oskau, Inst. f. D ü n gungsw esen, T ichiw inskij P e r. 10.
„ Z e its c h r if t f ü r D esinfektions- u n d G e su n d h e itsw e se n “ , skr.: Z tschr. D esinfektions-, G esundheitsw esen.
D re sd e n , V erlagsanst. E ric h D eleiter.
C hem ia analityczna.
„ A n a ly s t“ . sk r.: Analyst.
C am b rid g e, W. H e f f e r & Sons, L td.
„A n n ales des F a lsific a tio n s“ . sk r.: Ann. Falsifications.
P aris V II, 42 IE R u e de Bourgogne.
„A n n a le s de Chim ie Analyti([ue et de Chimie A p p liq u e e “ . sk r.: Ann. Cbim. annalyt. appl.
P aris 11, 20 B o u le v a rd R i c h a r d L en o ir.
„C h em ist-A n a ly st“ . sk r.: Chem ist-A nalyst.
P h ilip s b u rg , New Jersey , J. T. B a k e r Chemical Co.
„ M itte ilu n g e n d e r D e u ts c h e n M a t e r i a lp r ü f u n g s a n s ta lte n “ . B erlin, W 9, Ju liu s Springer.
„ M itte ilu n g e n aus dem M a te r ia lp r ü f u n g s a m t zu Berlin- D a h le m “ .
sk r.: M itt. M a te ria lp rü f.-A m t B erlin-D ahlem . B erlin W 9, Ju liu s Springer.
„ M itte ilu n g e n des S taa tlic h e n M a te r ia lp r ü f u n g s a m ts am Reva- ler P o l y t e c h n i k u m “ ,
sk r.: Mitt. Staatl. M a te ria lp rü f.-A m ts R evaler P o ly te c h n ik u m . Reval, Staatl. M a te r ia lp r ü f u n g s a m t.
„ P ro c e e d in g s of th e A m e r ic a n Society for T estin g M a te ria ls“ , skr.: P r c e e d . Ainer. Soc. testin g M aterials.
P h ila d e lp h ia , 1315 S p ru ce S treet.
„ T r a n s a c tio n s of the I n s t i t u t e f o r P u r e Chem ical R e a g e n ts “ . (russ.: „ T r u d y I n s t i t u t a C hem iczeskich R e a k tiw o w “ ).
Wyd. k ie r o w n ie tw a N a u k .-T e c h n . Najwyzszej R a d y Gospod.
Z. S. R. R.
„ Z e its c h r if t f ü r U n t e r s u c h u n g d e r L e b e n s m itte l“ , skr.: Z tsch r. U n te rs . L eb e n sm itte l.
Berlin W 9, Julius Springer.
Spisy czasopism z n a jd u jq cy ch si^ w b ib lio te k a c h polskich.
Czasopisma z p o d g r u p y l i te r a tu r y d o k u m e n ta c y jn e j n au k o - wej i tech n iczn ej p r e n u in e r o w a n e sq tylko p rzez wi^ksze bi- b lio te k i chem iczne, u n iw e rs y te c k ie lub p o lite c h n ic z n e , r z a d k o b a rd z o p rzez b ib lio tek i p ry w a tn e . W tych tez b ib lio te k a c h m o zn a je znalezc. Celem p r z e k o n a n ia si^, w jak ie j bib lio tece z n a jd u ja sie; p o szu k iw an e p rzez nas czasopisma nalezy poslu- zyc sie; spisam i czasopism p o sia d a n y c h p rzez b ib lio te k i c h e m iczne polskie (nam p r z e d e w szystkim dostfjpne). Dotychczas pojaw ily sie; naste;pujqce tego ro d z a ju spisy:
1. Spis czasopism zag ran iczn y ch o trz y m y w a n y c h w r. 1932 p rzez 11 polsk ich b ib lio te k nau k o w y eh . K r a k o w 1932.
Spis ten jest n iezb y t d o b ry , ho zle ulozony.
2. Spis czasopism chem icanych i b io ch em iczn y ch w y d an y na- k la d e m Inst. im. N enckiego. N ie k o m p le tn y i w yezerpany.
3. W y k az czasopism p o sia d a n y c h p rzez B iblioteka Glowna P o lite c h n ik i W arszaw skiej oraz przez B iblioteki Zaklado- we, W-wa 1936, do nabycia w B ibliotece P o lite c h n ik i W a r szawskiej. Spis b a rd z o d o b ry , lecz p o d ajacy , ja k to z ty- tu lu w ynika, w ylacznie czasopism a P o lite c h n ik i W a rs z a w skiej.
4. Spis wazniejszych czasopism chem icznych n a u k o w y e h i technicznycli z dziedziny chem ii i n a u k p o k re w n y c h , znajd u jq cy ch sie; w b ib lio te k a c h nasttjpujqcych in sty tu cy j:
P o lite c h n ik a W arszaw ska, U n iw e rs y te t Jo z e fa Pilsudskie- go w W arszaw ie, Stow arzyszenie T e c h n ik ö w Polskich w W arszaw ie, C hem iczny I n s ty tu t B adaw czy w W arszaw ie, Gazownia M iejska w W arszaw ie, I n s t y t u t Techniczny Uzibrojenia w W arszaw ie. Spis ten zn a jd u je si^ na str. 271 K a le n d a r z a Chem icznego za ro k 1937— 1938, wydanego p rzez Zwiqzek Inz. Cliem. Rz. Pol.
B ib lio te k a U n iw e rs y te tu P o zn an sk ieg o m a w n ied lu g im czasie wyelac zbiorow y w ykaz w s z y s t k i c h czasopism n a u k o w y e h i technicznycli p r e n u m e r o w a n y c h w Polsce przez w s z y s t k i e in sty tu c je n a u k o w e (panstw ow e, kom u n al- ne i p ry w a tn e ). Spis te n w ypelni i t«j istniejaca tu bez- sprzecznie lukt;.
b) L i t e r a t u r a d o k u m e n t a c y j n a z c h e m i i s t o s o w a n e j , p o d a n a b^elzie na k o n c u niniejszej p r a cy, a to ze wzgl^du na jej znacznq obje;tosc.
c) L i t e r a t u r a d o k u m e n t a c y j n a p a t e n t o w a . O ryginalna l ite r a tu r a p a te n to w a , czyli d o k u m e n ta c y jn a , sq to opisy p a te n tö w w y d aw an e przez urze;ely p a te n to w e k ra jo w cywilizowanycb, w k to ry c h d ane p a t e n t y zostaly udzie- lone. Opisy te sa obowiqzkowo p rz e c h o w y w an e w B ib lio te kach P a te n to w y c h , zn ajd u jq c y c h sie; p r z y Urz^elach P a te n to - wycli poszczegolnych k rajo w . B ib lio tek i te posiadaja nie ty l
ko w lasne opisy p a te n to w e ale ta k z e opisy p a te n to w e innych k rajo w . (Te o sta tn ie j e d n a k czejsto nie w kom plecie). P oza tym opisy p a te n to w e m ozna znalezc w n ie k tö r y c h wi^kszych b ib lio tek ach .
B ib lio tek a U rz ^ d u P a te n to w e g o Rz. P. posiada w swycli zb io rach n ast^ p u jq c e opisy p a te n to w e .
O p is y p a te n to w e od N ru od d a ly
1. A m e r y k a n s k i e
51
2. A n g i e l s k ie 3. A u s t r i a c k i e 4. B e lg i j s k i e 5. C z e c h o s l o w a c k ie 6. D u n s k i e 7. F r a n c n s k i e
8. J u g o s t o w i a n s k i e 9. N i e m i e c k i e 10. P o l s k i e 11. R o s y j s k i e 12. S z w a j c a r s k i e 13. S z w e d z k i e 14. W ^ g i e r s k i e 15. W t o s k i e
1 6 72 865 16 85 770 w s z y s t k i e w s z y st k i e 33 13 7 6
13851 326 97 31 75 0 2
w s z y s tk ie w s z y s t k i e w s z y st k i e w s z y s t k i e w s z y st k i e w s z y s t k i e w s z y s t k i e 243001
s k r o t y
2. X. 1928 wg. k o l e j n y c h n u m e r o w op isy ty lk o s k r o t y w/ g k la s
opisy r o z l o z o n e w /g k las 1 2 . 1 . 1 9 2 6 ty lk o . s k r o t y w /g k la s
l . X . 19 2 4 r o z l o z o n e w/ g k l a s 1. I. 19 2 4 w/g k o l e j n y c h n u m e r o w
190 2 w/g k o l e j n y c h n u m e r o w ( N r N r 3 8 5 8 9 1 — 5 6 9 0 5 0 sij roz- t o z o n e w/ g kl as )
w/g k o l e j n y c h n u m e r o w r o z l o z o n e w g r u p y i p o d g r u p y r o z l o z o n e w g r u p y i p o d g r u p y c a r s k i e i s o w ie c k i e ( so w ie e k ie ro z l o z o n e n a g r u p y w /g klas) r o z l o z o n e w /g k la s
w/g k o l e j n y c h n u m e r o w w/g k o l e j n y c h n u m e r o w 19 2 6 w/g k o l e j n y c h n u m e r o w
