Zakrzewska Maria Lidia

1

SPIS ZAWARTOŚCT TECZKI

I./1. Relacja l i / . 9 ^ 0

I./2. Dokumenty ( sensu stricto) dotyczące relatora łc t 3 S /1~ $

I./3. Inne materiały dokumentacyjne dotyczące relatora -—- II. Materiały uzupełniające relację ^ ń . 5 , ^ '" '^ ' III./l. Materiały dotyczące rodziny relatora -—

III./2. Materiały dotyczące ogólnie okresu sprzed 1939 r. “

III./3. Materiały dotyczące ogólnie okresu okupacji ( 1939-1945) —- III./4. Materiały dotyczące ogólnie okresu po 1945 •

III./5. Inne ...--- IV. Korespondencja —

...

V. Nazwiskowe karty informacyjne VI. Fotografie

2

3

I.

II.

III.

A R C H I W U M E lż b ie ty Z tu tc .U c J

,, po»-lxŁJ Relacja o uczestniczce walk o niepodległość * 7. . _ Ł_

wg. otrzymanego schematu _ _ • ' f P U i ^ 4 b/ o uczestniczce nieżyjącej

ad 1/ MARIA LIDIA ZAKRZEWSKA

ad 2/ ur. 23.VII.1912 BOTTROP /Niem.Rep.Federalna/

■ Aresztowana została po Bożym Narodzeniu 1944 r. przypusz­

czalnie 28-29.XII. 1944 r. Od daty aresztowania przez gestapo do 13 lub 14.1.194-5 przebywała w więzieniu w Brodnicy. Na 3 lub 4 dni przed wkroczeniem Wojsk Radziec­

kich do Brodnicy t.j. 17.1.1945 r. siostra wraz z grupą innych współaresztowanych w ilości 11 do 13 osób została doprowadzona w godzinach rannych około godz.5-tej na

dworzec.w Brodnicy skąd pociągiem relacji Brodnica-Bydgoszcz przez Kowalewo-Chełmża zostali wywiezieni pod eskortą

6 uzbrojonych w cywilu niemców.

Od tego momentu ślad zaginął.

ad 3/ Teofil - Maria z d.Bukowska

ad/4/ kupieckie, rodzice właściciele sklepu

ad 5/ siostra ukończyła szkołę handlową w Brodnicy /matura/, zawód - księgowa,wykonywany - księgowa /zaprzysiężona/

charak. wzrost 160, oczy piwne,szatynka,znak szczególny - znamię koło nosa.

ad 6/ adres rodziny: siostra Leokadia Zofia Zakrzewska zam.

w Bydgoszczy ul.Czerwn. Armii 14 m.5

siostra Helena Stróżewska zam. w Bydgoszczy ul.Czerwn.

Armii 14 m.5

Okres przedwojgna^ do^l_»IX.1939_r^

ad 1/ Po ukończeniu szkoły prowadziła księgowość w kilku firmach prywatnych.

Na 2 tygodnie przed wybuchem wojny została powołana do pracy|

przy telefonach w Urzędzie Pocztowym w Brodnicy. C

ad 2/ Odbyła przygotowanie do obrony kraju w. Urzędzie Pocztowym w okresie powołania jej do pracy.

2k£ęs_o^£aę^i_do_maj§_194£

ad 1/ Pod koniec roku 1939 została skierowana przez arbeitsamt do pracy w firmie Paul Hinz Verdunklungbetrieb w Brodnicy, gdzie zatrudniona była jako pracownik umysłowy /ze względu na znajomość Óęzyka niemieckiego/

4

* - 2 -

t

\

pracując tam przez cały okres okupacji dż do dnia areszto­

wania na stanowisku pracy,

ad 2/ Wstąpiła do konspiracji w Brodnicy,data bliżej nieznana.

Wprowadzającym do A.K* był p.Jarzembowski przedwojenny pracownik Urzędu Pocztowego. /V'4 ^{x o p}

ad 3/ Kryptonimu komórki nie pamiętam.Zadaniem komórki była

łączność,przekazywanie otrzymanych materiałów od kurierki

"Ewy".

' Komórka składała się przypuszczalnie z 20 osób w tym grupa 11 - 13 osób aresztowanych. Nazwisko przełożonego

p.Jarzembowski,pseudonimu nie pamiętam.

&

Nazwiska znanych mi uczestniczek są następujące:

\I

p. Władysława Zieleniewska /powieszona w więzieniu/

p. Ada Cybulska /wywieziona/

>/

p. Lidia Zakrzewska ' ~fp. Halina Gaca

_ __ V,

'-p. ? Karbowska

%t.-p. ? Kosmalowa f/ p. ? Wiwatowska

F p. Leokadia Zofia Zakrzewska / żyjąca/

• / V , p. Marta Zieleniewska /zmarła 4 lata temu/

/’ p. Łucja Jatzembowska /żyjąca/

V

p. Kurierka "Ewa” w nazwisko nie znane

r

Poza wymienionymi wyżej pracowały jeszcze 3 panie,których nazwisk ani pseudonimów nie pamiętam,

r Przypominam sobie natomiast,że jedna z tych Pań pracowała w Aptece przy Dużym Rynku,dru^a zaś pochodziła z Golubia i pracowała w Mleczarni.

Oprócz kobiet przypominam sobie,że aresztowano również dwóch mężczyzn t.j. p. Jarzembowski ego i dr.Wiwa'towskiego, którzy wraz z wyż.wym. uczestniczkami zostali wywiezieni.

Przebieg pracy - patrz ad/3. Czas pracy komórki do momentu aresztowania

ad 4/ Maria Lidia Zakrzewska pseudonim "Orchidea". Miejsaei okres przeszkolenia - nie pamiętam.

Przebieg służby od momentu wstąpienia /data jest mi nie znana/do chwili aresztowania.Przydziału siostry do komórki nie pamiętam,funkcja:- łączność,adres nieznany.

5

Udział w akcjach specjalnych: przerzucenie żywności w godz.

nocnych, przez zakratowane okna piwnic na teren siedziby gestapo dla aresztowanych polaków.

Zdobywanie odzieży męskiej oraz jej dostarczenie jeńcom angielskim,którzy znajdowali się w obozie Brodnickim®

Dostawa odzieży odbywała się poprzez przerzut na teren fabryki przetworów spożywczych, gdzie jeńców codziennie , doprowadzano do pracy.

Siostra Lidia brała aktywny udział w organizowaniu i prze­

rzucie materiałów opatrunkowych i leków dla członków A.K.

przebywających w lasach borów tucholskich.

Organizowanie leków odbywało się na zasadzie ustnego polece­

nia Lidii wobec mnie Zofii pseudonim "Chryzantema" i brata Jana^. z którym razem pracowałam przez pewien okres w

Kriegsteilnehmerbetrieb 202 Ratz-Drogeri^.

Wspomniane materiały kradliśmy z fakturowanych przydziałów dla szpitala,które z kolei odbierał kierowca karetki pogotowia

T v 'JcL

p. Jan Kalinowski /obecnie już nieżyjący/ podpisując nam odbiór materiałów wg. faktur, natomiast faktycznie odbierał znacznie mniejsze ilości.

W ten sposób zorganizowane materiały i leki były przeznaczone na przerzut do lasu.

W uzgodnionym i wyznaczonym terminie przez Ijidię "Orchidea"

zgłaszał się do brata Jana nieznany mi pan,który powołując V się na "Orchideę" odbierał zdobyte przez nas materiały opatrunkowe.

Odbiorca był w wieku 25-30 lat,ciemny blondyn,wzrostu około

1 ^, 70 ^.

Dwukrotnie zauważył brat,że po wydaniu materiałów z magazynu wyżej wymieniony udfkł się z ul.Sw.Jakuba na ul.Wodną,gdzie

stał wóz konny z woźnicą i tam załadował pobrane materiały.

Wóz odjechał w niewiadomym kierunku.

Odbiór i przerzut odbył się około 4 do 5 razy na przełomie roku 194-3 - 44-. Ostatni odbiór nastąpił w m-ću listopadzie lub początku grudnia 1944-. Dołączono do przerzutu kilka litrów spiritusu potrzebnego do celów leczniczych.

Nominacja: daty nie pamiętam,prawdopodobnie posiadała siostra stopień porucznika. Otrzymała również odznaczenie - jakie nie pamiętam,które po aresztowaniu siostry zostało przez rodziców usunięte. Rodzice nie żyją. Bliższych danych niemam.

6

_ 4 _

ad 5/ Siostra została aresztowana przez gestapo 28 lub 29.XII.44- w miejscu pracy w Brodnicy. Była aresztowana jako ostatnia

z grupy. Przyczyną aresztowania była praca w konspiracji.

Aresztowanie nastąpiło prawdopodobnie na skutek doniesie­

my nia konfidentki Rasiewiczowej posiadającej II grupę

volksdeutsch a mieszkającą w naszym domu jako lokatorka<, Wyż.wym. współpracowała z gestapo,które u niej przebywało.

, W okresie pobytu siostry w więzieniu udało się jej dwukrotnie przerzucić gryps przez dozorcę więziennego v/ o nazwisku prawdopodobnie Mierzwa.

W jednym z grypsów siostra wspominała,że podczas prze - słuchiwania jej w więzieniu usiłowano wymusić na niej zeznanie w jakim celu spotkała się na kilka dni przed

! !>v* v

aresztowaniem a p.Adą Cybulską pod Ratuszem.

Podczas tego spotkania siostra zauważyła,że jest obserwowa- na b okna pewnej niemki przez Rasiewiczową. Rasiewiczowa \i

kilkakrotnie -widziała jak. p.Wł.Zieleniewska przychodziła do siostry zakładu pracy.

Ponadto siostra w grypsie wspominała,że gestapo pytało się

u / v

po co p.Zieleniewska tak często przychodziła,starano się wymusić na siostrze zeznanie,że prg^uje w konspiracji.

/ Jedna z mieszkanek Brodnicy p. Wrzesińska przekazała

PA C . r\ S

Mamie naszej,że dowiedziała się od p.Rasiewiczowej,że siostra moja nie przyznaje się do zarzutów stawianych jej przez gestapo.

Stąd wniosek,że podejrzenie jest słuszne i nie było żadną tajemnicą dla setek mieszkańców Brodnicy,że wyż.wym.

Rasiewiczowa współpracuje z gestapo.

Przypominam sobie,że siostra w ostatnim grypsie pisała, że przeznaczona jest do Sztuthofu.

V. Dokumentacja

ad 1 /Fotografię siostry dołączam do niniejszej relacji jako dar.

ad 2/ Mimo podania p.Jarzembowskiej w jednym z punktów tej

relacji uważam za stosowne jeszcze raz wymieniś to nazwisko ponieważ jest to jedna z osób pozostała prawdopodobnie

przy życiu,która mogłaby uzupełnić relacjonowane przeze mnie wiadomości, chociażby ze względu na bliski kontakt

ze swoim bratem.

Powołując się . na rozmowę telefoniczną-w dniu 14.IX.79 **.

brata mego Jana z p.Docent, wspominała Pani o kontaktach z byłą kurierką "Ewą",która może przypomni sobie pewne

7

fakty i rozszerzy moją relację.

Nadmieniam,że krótko po wyzwoleniu p."Ewa" odwiedziła anie w Brodnicy pytając się o siostrę.

Po pewnym czasie otrzymałam dwukrotnie list od p.MEwy"

z zagranicy,w których informowała mnie,że czyni starania 0 odnalezienie siostry przez Międzynarodowy Czerwony Krzyż 1 inne instytucje.

Dla formalności dodaję,że cała moja rodzina przez czas /

okupacji nie posiadała żadnej grupy niemieckiej,byliśmy polakami mimo propozycji ze strony niemców przyznania ro - dżinie naszej II grupy. Propozycja wypływała prawdopodobnie na podstawie tej, że rodzice moiia przed I wojną światową wyemigrowali do Niemiec, gdzie oprócz brata Jana, reszta rodzeństwa urodzona jest w Niemczech.

Gdy dzieci dorośli do wieku szkolnego Rodzice chcąc uniknąć ich zniemczenia wrócili do Polski.

dot. pkt. V_clokumen.t &c^la

W punkcie tym podałam,że uzupełnić relację może p.Lucja Jarzembowska. Ponieważ relację pisałam w dniu 13.IX.79 r.

nie wiedziałam,że wym. już nie żyje.

W dniu dzisiejszym t.j. 16.9.79 starałam się odszukać p.Łucję

^arzembowską i uadałam się na ul. Śląską,gdzie mieszkała i /zastałam jej siostrę,która poinformowała mnie,że Łucja w roku

1975 skierowana została do szpitala dla przewlekle chorych w Trzemiatówku pow. Inowrocław i w sierpniu 75 r. zmarła, tamteż została pochowana mając lat 76

Przy okazji pobytu u siostry p.Łucji otrzymałam dwa zdjęcia

rodzeństwa Łucji i Franciszka Jerzembowskich oraz jego wizytówkę.

Pamiątki te załączam do listu.

8

Lidia Zakrzewska ps.Orchidea ^rodn.ica ul Kosc^

•rracyjna.Lidka był'a zastępczynią Darniny, i ' \Q Cała rodzina jej była zwiazana z praca konspiracyjna.Lidka by!ła zastępczynią

^ d a w n a jej wychowanka z P M . N i e tylko pracowała jako łuczniczka Darniny i Sitka-Bluszcz Pr. Jarzębowski szef V-ki insp.Brodnica.łając jakieś kontakty v> urzędzie,starała się o fałszywe legitymacje i przepustki urlopowe.Sama pracowała w sklepie z papierem do zaciemniania okien,w domu tym każdy znalazł" kwatery,często zatrzymywał się u nich -'na noc ReKin kiedy miał odprawy w Brodnicy,w czasie zjazdu sztabu w związku z pobytem , na tym terenie Fali-Trojanczyka Lidka zorganizowała kwatery u siebie i wsrpd znajo-^, ( JViych dla wszystkich przyjezdnych,a było kilka osób łącznie z Januszem,Ksawerym,Michałem

'‘Poza tym Orcrfdea utrzymywała przez jakąś swoją znajomą,k »ra pracowała w obozie dla Mbrjenców angielskich kontakt.Razem z Darniny odbierały z schowanego u Darniny radia

wiadomości z BBC które były tłumaczone na jez.angielski i przemycane do obozu.

Później przy wybitnej pomocy Orchdei przemycono do obozu części radiowe i jeńcy sami zmontowali sobie odbiornik.Pomagano też im w ucieczce,zaopatrujac w ubranie i dokumenty

^ x ' ą * lCc- *>' - - *:

9

.t / f

.nict

Lidii

ie Vv konspir ac,' członka rodziny -.sic

£ekrzewskie j pfe. "Orchidea^Homa"

VII. 1912 w Bot tropie /Niemcy/. Szkoły

idstawową Voiksschule rozpoczęła w Bpttropie kończąc tara trzy

^3. 3 ^ #

, iowrocie d o . kraju rodziców w

r. jako reemigranci

> T : jczęła dalszą naukę’ W szkole podstawowej ,v środnicy. Po J e j jL.ozen.iu dalej pobierała naukę w szkole handlowi;j w Brodnic-.

■

t zdała • • roku 19^1 łub

Pv v L ;.nie pracowała w skle pie ojca /delik-atęsy/w rodnicy -ii .

- _{, 3}

i c «

xort , ti-u 1939 zmobilizówanb ją lo . o jsk. we"'! 3kjioy ^ćt w Brodnicy.

ii- okupacji na początku roku

została sklarowana .. _{. 1} ńXD'. itsoijit do prac;y biazrowoj do i-my Hinz /Verdunkslu ps- )etrieo/.

jatra i i .-: ja zna±a doskonale jgzyiś n. „••••u-..cki * mowie 1 ^{lsnię i}

>1 maszynopisanie.

£woa oowaka została do pracy konspiracy jneJ prawe - j . i?.

„ anciszka J ar z bov'skii go ps. "Bluszcz1' w roku

.<l,- .rzyt-yj ężona została również przez szeia łączno: Inspektorat Ppor.Franciszka ^arzębowsLiegc ps."Bluszcz’* w roku iprO.

r esic pełniła funkcję łącznicz i i ;;yv;i-.\dov; czyni sieci p ; : I > p akt er atu Brodnica.

3 i ostra była klarowniczk ccji- opieki W.G.k. Obwodu Brodnica.' iciśle współpracowały z Sekcją Sanitarną W, SK, utrzymaJąc

-pet . .Ir Ki ko demem wiwatowskim •>. "ilazik"

j . j • / .-^ez siostrę poznałem.

scisie z V.'ładygławą Zgal^nięwską ps.^Darnj ...i -exeii: se—e^i >« y.>ia^u I n s p e k t ^ i ' O d n i , ę a .

v,y. ' er. 1 ^. 0 ^{iv;C i} szt-wano w 'óstatn en u;k i w pierwszych d. iach stycznia 1945 i

więzieniu. Bo trzech dniacn ppoytu w ..■stała za płotem .wiezienia na cmentar

. . _o v . 3 iw ps.”Darnina".

wyzwoleniii nastąpiła ekshumacja z ,kok pot iert ająea to

.1 ^ići 1 ^. 0 ^{. . . f j B IQ} sowane. dej milczenie podczas przesłuchiwania w

;i-ao.nvało życie wielu członków A. .

■'ia przełomie końca grudnia 1944 a pocsąt-.iom stycznia k 45

aresztowano ,srupę 13 osób w rym siostrę moją I/.arię Lidię p Ci.idea-k o a” 5:-r S viv;at 6 wskicpc ps,'kv.;ai_ " ,żonę 7 ^{ero ;}

• i ira", Franciszka Jarzębowskie po ps.ł,Bluszc zH.#

” . . #Wandę Cebulską ps. "Ada" oraz innych.

,rz.py tych 13 osób nikt nie wrócił do dnia d * c j s z o.

.-r ;ra Lidia ps."OrcIiidea-Poma" została areszt ana ♦ , nie wróciła.

. ■ ;.~.e ..ostała odznaczona Medalem Wojska poraź : • - II i IV 15.sierpnia 1948 przez Ministerstwo Obrony Narodowej

w -LoncWnie. Nr.leg. 29821 oraz krzyżem Armii ±a.-&4,ov/.e4.-iA&ua.4ym przez Dowódcę A*K. Gen.Tadeusza Bora-'..omorwv;ajs:i.eejO "w

Londyn.

.

tir.

3 * lc-

10

VI. D...ne_■• sczestui cu>ic_w_k „ .•;z pirącji_csłouków ro uzi n Akol ©gów^

i_zr.o. • : ^c.i.

i r

oios i'a u-i a Zakrzewska i ' - z." • : ‘ rc i *ide a-Fbma” ur. 23.711.1912 w Bo r.; ie /'jierocy/ szko.;.ę p :dstawową rozpoczęła w Volksschule końc ?•: c tan trzy lasy.

i o y\>cAt do i raju rod;:j.o6.'. w 19' 3 roku jako reemigranci, rozpoczęła naukę w szo I; . dstawowej w Brodnicy. Po jej

ui one ' ' i dalej - >ierała naui ę . . szk ło handlowej W Brodnicy, i atur<; zdała w roku 1931 lub 3 ’.

!? .stppjd.e pracowała w sklepio o.:ca /delikatesy/w Brodnicy ul. I.c-ńciuszki 6. Równoczepnie prowadziła księgo--ość w kilku firm-, o d bro da i c < i ch.

sic:-ren.i i 1939 zmobi 1 i z ov/ano ją do wojskowej służby łączności w Brodnicy.

. . okr. okupacji od roku 1940 została skierowana przez

■i-oei rdj do :rnoy biurowej do ?r-my Hinz /Veisdimklungsbetrieb/

Si os znała doskonale j 'Zyk n.i endecki w mowie i pi ornie oraz . . . a maszynopisani o.

7- . orl -wana zoztopa do pracy k mspiracy jne j prawdopodobnie przez

^ l ^ r r a n c . i a Jarzębowskiego ps."Bluszcz!/w roku 1940 do ZWS ju a, Zaprzyzd pż :>na również przez r r . «J ar zę bow s ki ego ps.” Bluszcz”

w ro’ - , x 1 40. dełniła £um:ctj o łączniczki i wywiad ot/c z yni sioci w. wiadi. rnspekloraku 'ro lnica.

kiostra była :ierowniczką oekeji o ieki v*SK Obwodu Brodnica

’ i ści . 1 : . w s £ ópracowała z sekcją sanitarną 7SK utrzymując KCł ; • cis• ! , > - • kontakt z i)^ lUkodemeni .iwatowskim ps ."Kazik",którego

ftfcĄ a ja. o brat ps.”dn»yk” przez siostrę poznałem.

|i£/. spół racowaia zciz.le a -ładysławą Zicleniewską ps*"Darnina”

szefern sekcji wywiadu Inspektoratu Brodnica,

kż.w -zn.. c.resztowano w pierwszych dniach stycznia 1943 i najbardziej torturowano w brodnie im wiezieniu, o trzech dniacd zmarła i pochowana została za płotem więzienia na cmentarzu brodnickim.

: o wyzwoleniu nastąp i.-„a ekshumacja zwłok potwierdzająca

tortury stosowane na niej. Joj mi]ozenie w więzieniu uratowało życie wielu członkom A.' .

»•<£ za pr,eio'uie końca grudnia 1944 a początkiem stycznia 1945

i.jjk aresztowąpo grupę .13 osób w tym siostrę Lidię ps-.”Orchidea-Eoma”

. d; Dr diw -tows; iego ps.’d azik” ,żonę Irenę ps."Flora",Franciszka

« • T* J arzę^ ov. o. kie .jo ps."dluszcz", Ilenelę Gacę ps. "Lilia", Wandę HGf- Cybula!- ą ps."Ada" oraz innych. Z grupy tych 13 osób nikt nie

wróci’ *.

oioste M d i a ps. 0 rc: -.i de a-? ’ :oma" aresztowana 3.1.1945 została odznaezov-.a pośmiertnie Medalem kojska poraź 1,2,3 i 4

lp.si,r.:da 1V d G roltu prz z ioisterstwo Obrony Narodowej w domp.de Er .l ':>29o ;1 oraz .rzyżera armii krajowej nadanym przez ; owo icę \K Generała 'a-Jeusza Bora-Komorowskiego dnia

'J II. 3 - C ^ Londyn ? »>t lfrj>. P 2 ICCWMjU*.

/ I

/ ‘ j j z , // 11

9

Dane o uczestnictwie w konspiracji siostry Marii .Lidii Zakrzewskiej

. "ORCHIDiA-iiOMA".

Siostra ur. 23.VII.19&12 w Bottropie /niemcy/, szkołę podstawową /volksschule / rozpoczęła w Bottropie kończąc tam trzy" klasy.

Po powrocie do kraju rodzicęw w 1923 roku gako restigranci

rozpoczęła dalszą naukę w szkole podstawowej w Brodnicy* Po jej ukończeniu dalej pobierała naukę w szkole handlowej w Brodnicy.

Maturę zdała w roku 1931 lmb 1932.

Następnie pracowała w sklepie rodziców /sklep spoż.-del./

w Brodnicy ul. Kościuszki 6, równocześnie prowadziła księgowość w kilku firmach brodnickich.

W sierpniu w i^pl939 roku zmobilizowaną siostrę do wojskowej służby łączności w Brodnicy.

W okresie okupacji na początku roku 1940 została skierowana przez Arbeitsamt do pracy biurowej w f-mie Paul Hinz /Ve:edunkiungs - beitrieb/

Siostra znała doskonale język niemiecki w mowie i piśmie.

Zwerbowana została do pracy konspiracyjnej prawdopodobnie przez Franciszka Jarzębowskiego ps."Bluszcz*'1, w roku 1940 do Z.W.Z.

Zaprzysiężona została również przez szefa łączności Inspektoratu por. Franciszka Jarzębowskiego ps."Bluszcz" w roku 1940 w naszym mieszkaniu.

W tym okresie pełniła funkcję łączniczki i wywiadowczyni sieci wywiadu Insp.Brodnica.

Siostra była kierowniczką sekcji opieki W.S.K. Obwodu Brodnica i ścisłe współpracowała z Sekcją Sanitarną W.S.K. utrzymując ścisły kontakt z dr Nikodemem Wiwatowskim, ps."Kazik",' którego ja jako brat ps. "Smyk" przez siostrę poznałem.

Współpracowała ścisłe z Władysławą Zieleniewską ps. "Darnina"

szefem Sekcji Wywiado Insp.Brodnica.

Wyż. wymienionych aresztowano w ostatnich dniach grudnia 1944 roku i w pierwszych dniach stycznia 1945 i torturowano ich w brodnickim więzieniu.

Po trzech dniach pobytu w więzieniu zmarła i pochowana została za płotem więzienia na cmehtarzu brodnickim Władysława Zieleniecka ps. "Darnina".

Po wyzwoleniu nastąpiła ekshumacja zwłok potwierdzająca tortury na niej stosowane, /została powieszona/.

Jej milczenie podczas przesłuchiwania we więzieniu uratowało życie wielu członkom A.K.

Na przełomie końca grudnia 19^4 a początkiem stycznia 1943

aresztowano grupę 13 osób w tym siostrę Marię Lidię ps."ORCHIDLA- ROMA", dr Wiwatowskiego ps. "Kazik" żonę jego Irenę ps."Flora"

Fr.Jarzębowskiego ps."Bluszcz", Helenę Gacę ps."Lilia",Wandę Cybulską ps."Ada" oraz innych.

Z grupy tych 13 osób nikt nie powrócił do dnia dzisiejszego.

Siostrę Lidię ps."Orchidea-Koma" aresztowano 3.stycznia 1945 r która również nie wróciła.

Pośmiertnie została'odznaczona medalem Wojska Polskiego poraź I - I I - III i IV. dnia 15.sierpnia 1948 przez Ministerstwo Obrony Narodowej w Londynie, nr-, leg. 29821 oraz Krzyżem Armii Krajowej nadanym przez dowódcę A.K. Gen. Tadeusza Bora -

Komorowskiego w dniu 4.VII.1978 - Londyn.

Powyższą relację spisał

brat Jan Zakrzewski ps."Smyk"

12

13

14

Lidia

Im ię ...

, . "Orchidea"

P s e u d o n i m ...

P rz y d z ia ł W S K ‘ ...

Obw. Brodnica.

O d z n a c z o n y z o s ta ł

KRZYŻEM ARMII KRAJOWEJ

u s ta n o w io n y m d n ia 1 s ie rp n ia 1966 ro k u p rz e z d o w ó d c ę A .K . g e n . T a d e u s z a B o ra -K o m o ro w s k ie g o d la u p a m ię tn ie n ia w y s iłk u ż o łn ie rz a P o lsk i

P o d z ie m n e j w la ta c h

1939 1 (}45 j>r z e ^ o ( i j i i c z a e y P o d p is : K o ftils jlA t rz v y.H

H C j i a n d z i A ^ - “ S i w y ’

. LIPCA W *

L o n d y n , d n ia ...

15

16

17

18

Mar i a Lidia Zakrzewska , ps. "Orchidea" ( |

__ __________________________________ -__________________________ ) C * <

h

, Urodzona 23 llpca 1912 racsa w Bottrop/- Niemcy córka reemi-

-c — . -

(> granta kupca Teofila i M arii z d. Bukowskiej. Jako absolwentka"sz- koły handlowej w środnicy, pracowała przed.wojną jako księgowa. W sierpniu 1939 r,s4ett- povvolana do służby Wojskowej przy telefonach w urzędzie pocztowym-w Brpdnicy. W końcu 193-9 rato niemiecki urząd pracy skierował ją, jako- znającą język niemiecki, do firmy Paul Hinz Yerdenkelungsbetrieb w Brodnicy, gdzie pracowała przez całą

okupację. Mieszkała przy ul.Kościuszki.

Zaprzysiężona do ZWZ prawdopodobnie w 1940 raseci przez F.

Jarzembowskiego ps "Bluszcz", kierównik/łącznDŚci sztabu inspektora­

tu rejonowego Brodnicw ZWZ-AK, pełniła okresowo funkcję łączniczki tegD sztabu i prowadziła dla niego w miejscu swojej pracy skrzynkę

• vJ -

3T pocztową. Według informacji J.Chylińskiego ps "Wicher", szefa sztabu

Jbt\f<x l\

Komendy Okręgu Panorze ZWZ-AK, ^iźywaj^ć ps "Roma" wywiad owe zynią sieci wywiadowczej inspektoratu Brodnica, a według informacji K.

Antoszewskiego ps "Soból", komendanta podobwodu południowego Brod- nicy, była również okresowo sekretarką sttabu obwodu Brodnica.

W latach 1943/44 była kierowniczką -zespołu opieki Y/SK^/ojs- kowej Służby K o b i e t / wspomagającej rodziny, aresztowanych żołnierzy AK i udzielającej pomoc jeńcom angielskim. Współdziałała także z

zespołem sanitarnym WSK w ekspediowaniu transportów materiałów sani­

tarnych do partyzantki w-Borach Tucholskiche Rozkazem 221/44 BP Ko- mendanta Okręgu Pomorza AK z dnia'11.XI* 1944 r, została odznaczona / jako jedna z bardzo nielicznych/ Brązowym Krzyżem' Zasługi z Miecza­

mi, a rozkazem 223/1 z dnia 24.12.1944 r. Krayżem Walecznych.

. .

♦

Aresztowana w końcu grudnia lub w /pierwszych dniach stycz­

nia 1943 rs-kHr w yas± .związku z wsypą pokrzydowską. Osadzona w więzie­

niu brodnickim, a 19 stycania ewakuowana do Bydgoszczy. Zamordowana

1

w czasie marszu ewakuacyjnego z Bydgoszczy na zachód w końcu stycz­

nia 1943 rs-ł«śu

19

Zakrzewska Maria Lidia pa"Orchidea"

ur.23.1ipca 1912 r.w Bottrop-Nimcy córka reemigranta kupca Teofila i Marii z d.Bukowskiej,Jako abdolwentka szkoły handlowej w Brodnicy wy­

konywała przed wojną zawód księgowej.% sierpniu 1339 r. została powo­

łana do służby wojskowej przy telefonach w urzędzie pocztowym w Brod­

nicy, % końcu 1339 r.niemiecki urząd pracy skierował ją jako znającą język niemiecki do firmy Paul Kinz Verdunkelungabetrieb w Brodnicy, gdzie pracowała przez całą okupację.Mieszkała przy ul.Kościuszki,

Zaprzysiężona do ZftZ ^Związku Walki Zbrojnej/ prawdopodobnie w 1 ^ 0 r. przez F.Jsrzembowskiego ps "Bluszcz", kierov/nika łączności sztabu in­

spektoratu rejonowego Brodnica ZfcZ^ pełniła okresowo funkcję łączniczkl tego sztabu i prowadziła dla niego w miejscu swojej pracy joukfc skrzy nkę pocztową.Według informacji J.Chylińskiego ps /m.in./"\&icher",azeiii sztabu Komendy Okręgu Pomorze Z’ 4Z~AK była okresowo,używając ps"Ro»a"^

wywiadowczynią sieci wywiadowczej inspektoratu Brodnica a według in­

formacji K.Antoszewskiego ps"Soból",komendanta podobwodu południowego była rówuibl okresowo sekretarką sztabu obwodu Brodnica*% latach 1943 /44 jpła kierowniczką sekcji opieki WSK /wojskowej służby kobiet/,wspo­

magającej rodziny aresztowanych żołnierzy AK i udzielającej pomoc jeń­

com angielskim.Współdziałała także z sekcją sanitarną TfcSK w ekspedio­

waniu transportów materiałów sanitarnych do partyzantki w Borach Tu- B P

cholskicb.Rozkazem 221/44 Komendanta Okręgu Pomorze AK z dnia 11.XI 1944 r.została odznaczona /jako jedna z bardzo nielicznych/ Brązowym Krzyżem Zasługi z Mieczami a rozkazem 223/1 z dnia 24.XII 1944 r.£rzyfc\ ■M

Walecznych.

Aresztowana w końcu grudnia lub ax w pierwszych dniach stycznia 1945 r.w związku z rozbiciem przez Jagdkommando radzieckiej grupsf de­

santowo* rozpoznawcze j.l czasie pacyfikacji Niemcy znaleźli w Pokrzy- dowie koło Brodnicy magazyn sekcji sanitarnej W~K - był to jeden z kilku punktów przygotowywanego na okres "Burzy" szpitala polowego AK.

Aresztowania zatoczyły szerokie kręgi,objęły prawdopodobnie 72 osoby

z brodnickiego i lubawskiego obwodu AK.Zakrzewska została osadzona w

więzieniu brodnickim a dnia 19#stycznia ewakuowana wraz z grupą 56 i - f

więźniów t o Bydgoszczy,Została zamordowana w czasie marszu ewakuacyj­ 20

nego z Bydgoazczy na zachód ^w końcu stycznia r, w grupie kilkuset kobiet#po których ślad zaginął w lasach koło Nakła*

Dane do powyższego biograseu gromadzone w zbiorach E.Zawackiej dostar­

czyli rl.Jagielaka ps"Ewa"fW,Wróblewska ps^Róża^K. Konarzewska pawIwaM, H.Ronowska,K.Kozłowska palfliagnolia,,vB aQaca pswStruśwfr.Antoszewski ps Soból",J.Chylińaki pa^icher” oraz bracia i aiostry "Orchidei", którzy również przekazali fotografie.

21

Zakrzewska Maria Lidia ps "Orchidea" li

Jh b-t-^

ur#23 siarpnia 1912 r w Bottrop,Niemcy, córka kupca Teofila Z,i Marii z (^%(^n>chvo [iwW. iMu^u jWź d.Bukowska,ukończyła w Brodnicy szkołę handlową,z zawodu księgo w a

|/LXU»4» (^fu.>/K^ ^ 2 2 '' , ( -yj Ry-art.

W sierpniu ,^193 9 r. z r- amiania FWK—była telefonistką w Urzędzie Pocźtow^fi W czasie okupacji mieszkała w Brodnicy ul.Kościuszki,..,zatrudniona /ra­

zem z sfaatrą Zafią-p»»ehryzaaietili"- w firmie Verdunklungsbetrieb w Brod- nicy(_jak« pracownika umysłowa /*4*ł* rjęzyk-niemiecki^,- nie miała Volksl^

eV-' ^ — i —'

Zaprzysiężona<przez szefa łączności konspiracyjne j^Tr.Jarzembowskiege ps "Bluszcz" w 194$ ? r. prowadziła w miejscu pracy skrzynkę pocztową inspektoratu.Wg szef® sztabu K .O.Pomorze ,J.Chylińskiego była wywiadow-

. 'V ł|V > cv^C&-oT>V^

czynią iieci\/inspektoratu a także kierowała działem pomocy dla areszty

|“o- T*'" 'Jh I

nych członków AK /J.Chyliński podaje ps"Roma" / _ A ^ ■ i)0tA^SUA0/^ B ^ 2 2 /«. ( .Lotj 1. o*-. • 4 T *L * * • J T ~ T ^ ---- Aresztowań? 28 lub 2 3 ,TTi 1344 r. w miejscu pracy /jako ostatnia z k V ^ ^ , / ._*__ - r > __ 3 —-T- A* r » + *71*4 9 4. Y» . W & Wl I* 7.1 *1 Y\

^ ^ ,To — ---- — --& — -- C * / » ^ - ■

ską-Nowak ową) ^ n , A

w a

/> />v>

22

23

Zakrzewska M aria Lidia ps. „R o m a”, „O rchidea” (1912-1945), zastępczyni referentki W SK i kier. Sekcji O pieki W SK Insp. A K Brodnica. v

U rodzona 23 V II 1912 r. w B ottrop (Niemcy); córka rolnika z D użego Leżna, pow. Brodnica, p o te m em igranta górnika T eofila i M arii z d. Bukow skiej z lubaw ­ skiego M roczenka. R odzice powrócili do Polski w 1923 r., by u niknąć zniem czenia dzieci; prowadzili w B rodnicy sklep spożywczy. W czasie okupacji nie przyjęli proponowanej im przez N iem ców II grupy Volkslisty m im o indagow ania, a naw et aresztowania T eofila za odm ow ę podpisania w niosku (zw olniono go n a interw encję miejscowych Niem ców).

M aria L idia rozpoczęła nau k ę w szkole powszechnej w B o ttro p , kontynuow ała w Brodnicy i tam skończyła w 1931 r. szkołę handlow ą. P racow ała w sklepie rodziców Przy ul. K ościuszki 6 i rów nocześnie prow adziła księgowość w kilku firm ach

brodnickich. Ukończyła kurs Przysposobienia W ojskow ego K obiet, p row adzonego prawdopo- dobnie przez W ładysław ę Z ieleniew ską. W sierp­

niu 1939 r. została zm obilizow ana d o wojskowej służby łączności, k tó rą pełniła n a poczcie w Brod­

nicy w telefonicznej stacji dozorow ania.

N a początku 1940 r. A rb e itsa m t skierow ał ją jako znającą dobrze język niem iecki do pracy biu­

rowej w przedsiębiorstw ie P au la H in za, zajmują­

cym się zaciem nianiem (V erdunkelungsbetrieb).

Pracow ała aż do dnia aresztow ania w jego sklepie papierniczym , który w krótce po jej zatrudnieniu stał się konspiracyjnym p u n k tem kontaktow ym .

N a członka Z W Z została zw erbow ana Lidka, jak ją pow szechnie nazyw ano, w 1940 r. Zaprzy­

siężona p raw dopodobnie przez byłego urzędnika pocztow ego, p p o r. Franciszka Jarzębow skiego, ps. „Bluszcz”, szefa łączności Insp. Z W Z B rodnica, (późniejszego narzeczonego Lidki). Pełniła funkcję jego łączniczki, a rów nocześnie wywiadowczy- ni we w spółpracy z W ładysław ą Z ieleniew ską ps. „ R a k ie ta ” p o te m „D arn in a”, członkinią S ztabu In sp ek to ratu . Po utw orzeniu w 1943 r. (lub w cześniej) w Sztabie In sp e k to ra tu now ego R e fe ra tu W SK, kierow anego przez Z ieleniew ską, została jej zastępczynią o raz kierow niczką Sekcji O pieki, krypt. „O p u s”. W sp ó łd ziałała ściśle z szefem san itarn y m In sp ek to ratu , N ikodem em W iw atow skim ps. „K azik ” i jego żo n ą Ire n ą ps. „ F lo ra”, kierow niczką Sekcji sanitarnej W SK, k ry p to n im „PCK”.

P ośredniczyła w przekazyw aniu m ateriałów medycznych do p arty zan tk i kaszubskiej, m ateriałó w uzyskanych przez m anipulacje zam ów ień z w ielkiego sk le p u drogeryjne- go, w k tórym pracow ało jej rodzeństw o. M iała kontakty w u rzę d ach , skąd uzyski­

w ała fałszywe legitym acje i przepustki urlopow e. Była rów nież ok reso w o sekretarką Sztabu O bw odu B rodnica. Z aangażow ana w k o n tak tach z o bozem jeń có w angiel­

skich przekazyw ała im w iadom ości z rad ia BBC, d ostarczała odzież i dokumenty ułatw iające ucieczki, pom agała przem ycić części do budow y rad ia w sam ym obozie.

A reszto w an a 3 I 1945 r., w m iejscu jej pracy w zw iązku z ro zb iciem przez Jag d k o m m an d o polsko-radzieckiej grupy desantow o-rozpoznaw czej. (W czasie pacyfikacji Niem cy, rew idując zagrody Pokrzydow a k. Brodnicy, znaleźli magazyn sekcji san itarn ej W SK, który był jednym z kilku punktów przygotow yw anego na okres „B urzy” szpitala polow ego AK. A resztow ania zatoczyły szero k ie kręgi, objęły przypuszczalnie 72 osoby z obw odów brodnickiego i lubaw skiego). Zakrzewska | została o sa d zo n a w w ięzieniu brodnickim i p o d d an a surow em u śledztw u. D nia 17 lub 19 I 1945 r. ew akuow ana w raz z liczną g ru p ą więźniów do Bydgoszczy. Została zam o rd o w an a w czasie pieszego m arszu ew akuacyjnego z Bydgoszczy n a zachód w g ru p ie k ilk u set więźniów, po których ślad zaginął w lasach k. N ak ła n /N o tecią.

O dznaczona (jako je d n a z bard zo nielicznych k o m b atan tek p o m o rsk ich ) Brązo­

wym K rzyżem Z asługi z M ieczam i (R ozkaz 221/44 BP K O z d n ia 11 X I 1944 r.) i K rzyżem W alecznych (R ozkaz 223/1 z dnia 24 X I I 1944 r.).

C ała ro d zin a Zakrzew skich była zaangażow ana w działalność konspiracyjną Insp. B rodnica. W dom u rodziców kw aterow ali w razie p o trzeby przyjeżdżający na odpraw y członkow ie Sztabu KO oraz często, spotykający się tu z szefem S ztabu KO

v<kk,o

182

24

Józefem Chylińskim , Ja n L ipiński ps. „Sprężyna”, dca m ałej grupy partyzanckiej operującej w lasach brodnickich. Siostra L eokadia Z ofia ps. „C h ry z an tem a” (ur. w B ottrop 11 X II 1915 r.), jak o była uczestniczka hufca PW K została rów nież zm obi­

lizowana do służby telefonistki dozorow ania na poczcie w Brodnicy. P o d k oniec 1940 r. zw erbow ana do Z W Z przez siostrę M arię, zaprzysiężona w 1941 r. przez ppor. Franciszka Jarzębow skiego. Pełniła funkcję łączniczki O bw odu B ro d n ica. W czasie aresztow ania siostry uprzedzona, zdołała wraz z b ratem ukryć się i ocalała.

Brat Jan Z akrzew ski ps. „Sm yk” (ur. w Brodnicy 8 V I 1928 r.) pracow ał w czasie okupacji jak o m łodociany ro b o tn ik w niem ieckiej firm ie drogeryjnej w B rodnicy.

M imo m łodego w ieku złożył przyrzeczenie zachow ania tajem nicy, k tó rą o d e b ra ł od niego w 1943 r. N ikodem W iwatowski, szef sanitarny Insp. B rodnica. O d tą d razem z kierow cą sam ochodu szpitalnego Janem Kalinieckim ps. „M edyk” (zginął w w ię­

zieniu U B w Inow rocław iu) „organizow ali” na dużą skalę dostarczan ie m ed y k a­

m entów i narzędzi m edycznych dla tworzącej szpital połowy sekcji san itarn ej W SK, a także dla party zan tk i w B orach Tucholskich i w pobliskich lasach k. Z biczna.

Uczestniczył rów nież w przygotow aniu noclegów dla przejeżdżających partyzantów . Leokadia i Jan Zakrzew scy żyją i m ieszkają w Bydgoszczy.

AP AK, Akta Okr. Pom. AK, sygn. 13, T.: Antoszewski K., Gaca B., Jagielska I., Kona­

rzewska K., Kozłowska K., Ronowska H., Wiśniewski Z., Wróblewska W., Zakrzewscy M. L., L., Z. J., Zieleniewska W.; B i l s k i S., Słownik brodnicki...', Słownik uczestni­

czek..-, C h y l i ń s k i J., Wojskowa Shiżba Kobiet, (mps w posiadaniu autorki; tu ps.

„Roma”); Z a w a c k a E., Szkice WSK....

E lżb ieta Z aw acka

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

40

41

42

43

44

45

46

47

48

49

S k TO c U uco ^

Z A K R Z E W S K A (MARIA L I D I A A K

P r a c o w a ł a w Verdunk.lu.ng w B r o d n i c y . T a m z n a j d o w a ł a się s k r z y n k a k o n t a k t o w a . Z g i n ę ł a po a r e s z t o w a n i u

("wsypa p o k r z y d o w s k a " ) , t a k jak: d r W i w a t o w s k i j jego ż o n a W i w a t o w s k a , K a r b o w s k a , G a c a n k a , O z i m i n o - wa, W ł a d y s ł a w a Z i e l e n i e w s k a , T a d e u s z F i u t o w s k i , J a r z e m b o w s k i .

T.: W r ó b l e w s k a W a l e r i a , Insp. B r o d n i c a , K - £ 8 1 , k.I,

£ / 3 , 6v, 8 v .

M Gr 199 4

50

T.iłJ _■CCL,

Z A K R Z E W S K A L I D I A p s .,O r c h i d e a l i ^{A K}

Ł ą c z n i c z k a AK. P r a c o w a ł a w B r o d n i c y w s k l e p i e p a p i e r n i c z y m n a ul. K o ś c i u s z k i w d o m u p. Kreft. W s k l e p i e t y m b y ł a s k r z y n k a k o n t a k t o w a , do k t ó r e j ł ą c z n i k i e m był Z y g m u n t W i ś n i e w s k i p s . " S ł u p " z B r o d n i c y . Do c o d z i e n n y c h o b o w i ą z k ó w W i ś n i e w s k i e g o n a l e ż a ł k o n t a k t z Z a k r z e w s k ą w sklepie. Z n a k i e m r o z p o z n a w c z y m b y ł a r o l k a p a p i e r u do z a c i e m n i a n i a okien. Po s p o s o b i e w y s t a w i e n i a r o l k i w o k n i e

w y s t a w o w y m W i ś n i e w s k i w i e d z i a ł , k i e d y m o ż e w e j ś ć i o d e b r a ć p o c z t ę lub z l e c e n i e . O b o w i ą z k o w o k u p o w a ł a r k u s z p a p i e r u , w k t ó r y " O r c h i d e a " z a w i j a ł a p o c z t ę alb o z l e c e n i e . W p r z y p a d k u p ilnej s p r a w y Z a k r z e w ­ s k a p r z y c h o d z i ł a do d o m u r o d z i c ó w W i ś n i e w s k i e g o p o d p r e t e k s t e m k u p n a p ł y t y g r a m o f o n o w e j , g d y ż t y m h a n d l o w a ł W i ś n i e w s k i .

P r z e d p r z e w i d y w a n y m a r e s z t o w a n i e m ("wsypa

p o k r z y d o w s k a " ) w r o z m o w i e z Z .W i ś n i e w s k i m n a temat e w e n t u a l n y c h r e p r e s j i i t o r t u r p o w i e d z i a ł a :

" J e s t e m n a to p r z y g o t a w a n a , jako w i e r z ą c y K a t o l i k i P o l s k a P a t r i o t k a ż y c i a s a m a s o b i e n i e o d b i o r ę i n i e z d r a d z ę n i k o g o " . Po a r e s z t o w a n i u d o t r z y m a ł a s ł o w a .

T.: W i ś n i e w s k i Z y g m u n t , Insp. B r o d n i c a , I, 1/1-2.

M G r 199 4

51

52

ISrrcdhtiicL

Z A K R Z E W S K A M A R I A L I D I A ps . "Orcłiidea-Roma" A K

O d z n a c z o n a M e d a l e m W o j s k a P o l s k i e g o po raz

I - I I - I I I i IV 15.V I I I .194 8 r . p r z e z M i n i s t e r s t w o O b r o n y N a r o d o w e j w L o n d y n i e , n r leg. £ 9 8 2 1 j oraz K r z y ż e m A rm i i K r a j o w e j n a d a n y m p r z e z d - c ę A K gen. T . B o r a - K o m o r o w s k i e g o w d n i u 4 . V I I . 1 9 7 8 r . w L o n d y n i e [/r\f( 4839$).

T.: Z a k r z e w s k i J a n E dm u n d , Insp. B r o d n i c a , 1/3, 1 0 ^;

Zcu^MU)sk^CL jCeok<XoU'a. %o[C°- ) JuSp. 'hnrodM.^Ca, , lc, J, j/g

M G r 199 4

53

t. m

Z A K R Z E W S K A M A R I A L I D I A p s ." O r c h i d e a - R o m a " A K

Z w e r b o w a n a do Z W Z w 1940r. p r a w d o p o d o b n i e p r z e z ppor. F r a n c i s z k a J a r z ę b o w s k i e g o p s . " B l u s z c z " .

Z a p r z y s i ę ż o n a p r z e z tegoż, w ó w c z a s s z e f a ł ą c z n o ś c i Insp. B r o d n i c a i s k i e r o w a n a do p r a c y n a s t a n o w i s k o ł ą c z n i c z k i i w y w i a d o w c z y n i sieci w y w i a d u Insp.

B r o d n i c a . K i e r o w n i c z k a k o b i e c e g o z e s p o ł u o p i e k i n a d ż o ł n i e r z e m . A k t y w n a d z i a ł a c z k a w ZWZ-AK.

S z c z e g ó l n i e o d p o w i e d z i a l n a za o r g a n i z o w a n i e p r z e ­ r z u t ó w m a t e r i a ł ó w o p a t r u n k o w y c h , l e k ó w i s p r z ę t u m e d y c z n e g o do p u n k t ó w p r z y g o t o w a w c z y c h n a o k r e s

" Burzy" - s z p i t a l a p o l o w e g o AK. W c i ą g n ę ł a do w s p ó ł p r a c y z A K s w o j e g o 1 4 - l e t n i e g o b r a t a J a n a E d m u n d a Z a k r z e w s k i e g o w g r u d n i u 194£r., k t ó r y w jej i d r a N i k o d e m a W i w a t o w s k i e g o p s ."Kazik"

o b e c n o ś c i z łożył w s z p i t a l u p o w i a t o w y m w B r o d n i c y p r z y r z e c z e n i e o z a c h o w a n i u ś cisłej t a j e m n i c y w o b e c AK. Wg u s t a l e ń W i w a t o w s k i e g o " O r c h i d e a - R o m a " ,

p o d o b n i e j a k d r u g a s i o s t r a Z a k r z e w s k a - L e o k a d i a - m i a ł y b e z p o ś r e d n i o p r z e k a z y w a ć p o l e c e n i a b r a t u J a n o w i E d m u n d o w i .

A r e s z t o w a n a p r z e z g e s t a p o w z a k ł a d z i e p r a c y F - m a Paul H i n z 3 . 1 . i 9 4 5 r . ( " t r a g e d i a p o k r z y d o w s k a " ).

Z n a l a z ł a się w g r u p i e 13 a r e s z t o w a n y c h , k t ó r z y w y w i e z i e n i z o s t a l i p o c i ą g i e m do B y d g o s z c z y , g d z i e

c . d . n .

54

^ T •HS ^Brrc>c/łiio_

Z A K R Z E W S K A M A R I A L I D I A p s ." O r c h i d e a - R o m a " A K c . d . d o ł ą c z o n o i c h do do o g ó l n e j k o l u m n y o k . 500 w i ę ź n i ó w z b y d g o s k i e g o w i ę z i e n i a n a W a ł a c h

( J a g i e ł l o ń s k i c h ) . G r u p ę tę p ę d z o n o p i e s z o i p r a w d o p o d o b n i e w d r o d z e w o k o l i c a c h N a k ł a lub C h o j n i c z l i k w i d o w a n o . M i ę d z y n a r o d o w y C z e r w o n y K r z y ż w S z w a j c a r i i p o i n f o r m o w a ł I renę J a g i e l s k ą p s . "E w a " w 1946r., iż c a ł y t e n t r a n s p o r t

r o z s t r z e l a n o .

T.: Z a k r z e w s k i J a n E d m u n d , Insp. B r o d n i c a , 1/1-3, 4 , 6, 9, 1 i - 1 i v .

M G r 1994

55

56

57

58

59

60

61

62

63

64

65

66

67

68

69

70

71

72

73

74

75