Pojęcie gender w prawie międzynarodowym

Opracowanie przygotowane w ramach projektu:

Efektywne prawo w efektywnym państwie.

Uwarunkowania lokalne w kontekście globalnym, wobec wyzwań XXI w. w walce z przestępczością

Autor opracowania:

dr Joanna Siekiera

Pojęcie gender w prawie międzynarodowym

Spis treści

Wstęp ... 3

Gender jako równouprawnienie dwóch płci ... 5

Gender a ruch LGBT ... 8

Wnioski ... 11

Bibliografia ... 12

Wstęp

Niniejsza analiza wskazuje na pojęcie, jakim jest gender w prawie międzynarodowym. Otóż w zależności od kontekstu, jakim posługuje się legislator umowy międzynarodowej, głównie konwencji traktujących o prawach człowieka, czy też ustawodawca na poziomie krajowym, termin gender oznaczać będzie płeć rozumianą dwojako. Pierwotne znaczenie gender oznaczało pierwotnie płeć w sensie biologicznym, z podziałem na płeć żeńską i płeć męską. Wówczas należy mówić o równoznaczności pomiędzy dwoma angielskimi rzeczownikami „sex” oraz „gender”. Takie pojęcie zyskało definicję prawną płci w Rzymskim Statucie Międzynarodowego Trybunału Karnego z 17 lipca 1998 r.¹, który jest jak do tej pory głównym, bo jedynym, źródłem w prawie międzynarodowym regulującym tę kategorię językową.

Podobnie, choć już bez definicji pranej, hasło płci wskazane jest w art. 2 Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych z 16 grudnia 1966 r.² oraz art. 2 Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka z 10 grudnia 1948r.³ Wszak te dwie umowy międzynarodowe traktowane są w doktrynie prawa międzynarodowego jako podstawowe źródło praw człowieka. Kolejne traktaty międzynarodowe także wskazują na równość dwóch płci w przysługujących im uprawnieniach oraz bezwzględny zakaz dyskryminacji ze względu na płeć (sex). Taki zapis zawiera art. 2 Międzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych z 19 grudnia 1966 r.⁴, art. 6 („Niepełnosprawne kobiety”) i art. 8 Konwencji o Prawach Osób Niepełnosprawnych z 13 grudnia 2006 r.⁵, preambuła Międzynarodowej Konwencji Przeciw Apartheidowi w Sporcie z 10 grudnia 1985 r.⁶, art. 1, ust. 1 Protokołu Dodatkowego do Europejskiej Karty Społecznej z 5 maja 1988 r. względem państw członkowskich Rady Europy⁷, art. 2 Protokołu Dodatkowego do Konwencji Genewskich Dotyczący Ochrony Ofiar Niemiędzynarodowych Konfliktów Zbrojnych (tzw. Protokół II) z 8 czerwca 1977 r.⁸, art. 1 Konwencji w Sprawie Zwalczania Dyskryminacji w Dziedzinie Oświaty z 15 grudnia 1960 r.⁹, preambuła Konwencji Międzynarodowej Organizacji Pracy Dotyczącej Dyskryminacji w Zakresie Zatrudnienia i Wykonywania Zawodu z 25 czerwca 1958 r.¹⁰, art. 21 Karty Praw Podstawowych Unii

1Rzymski Statut Międzynarodowego Trybunału Karnego z 17 lipca 1998 r. (Dz. U. z 2003 r. Nr 78, poz. 708).

2Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych otwarty do podpisu w Nowym Jorku dnia 16 grudnia 1966 r.

(Dz. U. z 1977 r. nr 38, poz. 167).

3Powszechna Deklaracja Praw Człowieka przyjęta i proklamowana rezolucja Zgromadzenia Ogólnego ONZ. 217 A (III) w dniu 10 grudnia 1948 r.

4Międzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych z 19 grudnia 1966 r. (Dz. U. z 1977 r. Nr 38, poz.

169).

5Konwencji o Prawach Osób Niepełnosprawnych z 13 grudnia 2006 r. (Dz.U. 2012 poz. 1169).

6Międzynarodowa Konwencja Przeciw Apartheidowi w Sporcie z 10 grudnia 1985 r. (Dz. U. z 1988 roku, Nr 14, poz. 100).

7Europejska Karta Społeczna z 3 maja 1996 r. (Dz.U. 1999 Nr 8 poz. 67).

8Protokół Dodatkowy do Konwencji Genewskich Dotyczący Ochrony Ofiar Niemiędzynarodowych Konfliktów Zbrojnych z 8 czerwca 1977 r. (Dz. U. z 1992 roku, Nr 41, poz. 175).

9Konwencja w Sprawie Zwalczania Dyskryminacji w Dziedzinie Oświaty z 15 grudnia 1960 r. (Dz. U. z 1964 r. Nr 40, poz.

268).

10 Konwencja Międzynarodowej Organizacji Pracy Dotycząca Dyskryminacji w Zakresie Zatrudnienia i Wykonywania Zawodu z 25 czerwca 1958 r. (Dz. U. z 1961 r., Nr 42, poz. 218).

Europejskiej z 7 grudnia 2000 r.¹¹ czy art. 14 Konwencji Rady Europy o Ochronie Praw Człowieka

i Podstawowych Wolności z 4 listopada 1950 r.¹²

Przechodząc jednak do drugiego znaczenia gender w prawie międzynarodowym, które jest nadinterpretowane, używane w języku potocznym czy dziennikarskim, a często także w dyskursie politycznym należy przywołać art. 7 ust. 3 Rzymskiego Statutu Międzynarodowego Trybunału Karnego z 17 lipca 1998 r.¹³ Przepis ten stanowi co następuje: „Dla celów niniejszego statutu przyjmuje się, że pojęcie „płeć” (gender) odnosi się do dwóch płci: męskiej i żeńskiej w kontekście społecznym. Pojęcie „płeć” (gender) nie ma żadnego innego znaczenia od wskazanego powyżej.” Taka oto definicja prawna nie jest równoznaczna z definicją proponowaną i używaną współcześnie przez niektóre środowiska prawników czy aktywistów, którzy proponują rozumienie gender jako płci kulturowej, przeciwstawionej płci biologicznej. Już we wstępie należy podać, iż takie pojęcie płci „nie biologicznej”, a zatem niebinarnej, ma przeciwników i zwolenników zarówno w doktrynie prawa międzynarodowego oraz psychologii. Należy także przytoczyć kontrowersje¹⁴, jakie wywołała w 1993 r. publikacja książki „Płeć mózgu” autorstwa doktor genetyki Anne Moir oraz dziennikarza Davida Jessela¹⁵. Brytyjczycy przedstawili naukowe, głównie medyczne, włączając w to psychologiczne dowody na różnice między płcią żeńską oraz męską podkreślając naturalność i niezaprzeczalność innego acz nie gorszego (sic!) funkcjonowania mózgu kobiety względem mózgu mężczyzny i odwrotnie. Taka narracja, a raczej argumentacja naukowa nie zyskała jednak poparcia nurtów liberalnych, które głoszą równouprawnienie płci rozumiane jako brak różnic między kobietą a mężczyzną, wielorakość pojęcia płeć właśnie jako gender, a także odejścia od konserwatywnego rozumienia rodziny.

11 Karta Praw Podstawowych Unii Europejskiej z 7 grudnia 2000 r. będąca obecnie integralną częścią traktatu reformującego prawo Unii Europejskiej poprzez tzw. Traktat z Lizbony, oficjalnie Traktat z Lizbony zmieniający Traktat o Unii Europejskiej i Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską.

12Konwencja Rady Europy o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności z 4 listopada 1950 r. (Dz. U. z 1993, Nr 61, poz. 284).

13Rzymski Statut Międzynarodowego Trybunału Karnego z 17 lipca 1998 r. (Dz. U. z 2003 r. Nr 78, poz. 708).

14Por. M. Żardecka, Mózg i jego płeć, „Ethos” 1995/1(29), s.252-256.

15 A. Moir, D. Jessel, Płeć mózgu: o prawdziwej różnicy między mężczyzną a kobietą, PIW, Warszawa 2002, wyd.3.

Gender jako równouprawnienie dwóch płci

W regionach rozwijających się, w państwach azjatyckich, afrykańskich czy na wyspach Pacyfiku gender rozumiane jest jako odwrotna dyskryminacja, aby prawnie i faktycznie pomóc kobietom oraz dziewczynkom w uzyskaniu, a następnie egzekwowaniu ich praw. Nie jest to łatwe z uwagi na zwyczaje plemienne czy panujące na poziomie lokalnym, a nie rzadko także w strukturach administracji publicznej, w myśl których to rola mężczyzny jest ważniejsza dla społeczeństwa, stąd należne są mu szersze uprawnienia. Jak słusznie jednak wskazuje kanadyjskie centrum analiz International Development Research Centre, państwa, które ratyfikowały Konwencję w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji kobiet z 18 grudnia 1979 r.¹⁶ oraz cytowany wcześniej Międzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych z 1966 r. nałożyły na siebie prawny obowiązek wdrażania oraz egzekwowania norm międzynarodowych we własnym ustawodawstwie.

Ważne jest zatem monitorowanie sposobu, w jaki podmioty społeczeństwa obywatelskiego interweniują na szczeblu lokalnym, krajowym i międzynarodowym w celu zapewnienia równej ochrony kobiet i dziewczynek.

Odbywa się to w ramach nadzoru przestrzegania obowiązującego prawa, ale także niejako w formie odwróconej dyskryminacji, aby ukazać i promować równy dostęp do programów państwowych oraz prywatnych fundacji, które działają na rzecz poprawy świadczenia usług publicznych (głównie zdrowia, edukacji, dostępu do wody pitnej, mieszkalnictwa, etc.) co jest niezaprzeczalnie związane z podstawowymi prawami socjalnymi i kulturowymi. Tutaj należy oczekiwać, iż nie każdym państwo inkorporowało do wewnętrznego systemu prawa owe międzynarodowe normy w sposób tożsamy. Dlatego tak ważną rolę w strzeżeniu równouprawnienia płci posiadają pozarządowe organizacje, tzw. sektor trzeci (NGO)¹⁷. Posiadają one możliwość przyjrzenia się niejako od wewnątrz spraw, aby przeniknąć struktury, podczas gdy interwencja państwa nie zawsze jest w stanie wychwycić nieścisłości czy nawet poważne naruszenie prawa w tak delikatnych kwestiach jak mobbing z powodu płci, molestowanie psychiczne czy fizyczne kobiet bądź znęcanie się czy wszelkie inne formy utrudniania oraz uprzykrzania wykonywania pracy przez osoby płci żeńskiej, także w związku z byciem w ciąży czy okresem macierzyństwa¹⁸.

Wśród dziedzin prawa międzynarodowego najbardziej rozwiniętą wydaje się być katalog źródeł ochrony praw człowieka, zarówno na poziomie globalnym, a także w regionalnych systemach ochrony praw człowieka. I właśnie równouprawnienie płci, jak wskazano powołując się na konkretne przepisy umów międzynarodowych, wymieniane jest najczęściej w pierwszej czy drugiej jednostce redakcyjnej tekstu traktatów międzynarodowych. Należy to odczytywać jako ogromną wagę i konieczność ostatecznego

16 Konwencja w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji kobiet z 18 grudnia 1979 r. (Dz.U. z 1982 r. Nr 10 poz.

71).

17 Gender, International Law and Justice: Access to Gender Equality, International Development Research Centre:

https://www.idrc.ca/en/project/gender-international-law-and-justice-access-gender-equality (dostęp 15.01.2021).

18 International Labour Organization, Equality and discrimination in Pacific island countries:

https://www.ilo.org/suva/areas-of-work/equality-and-discrimination/lang--en/index.htm (dostęp 15.01.2021).

zrównania praw i obowiązków kobiet oraz mężczyzn, a także zapewnienie ochrony prawnej i faktycznej płci

żeńskiej, która dopiero w XX w. zyskała równy prawny status względem płci męskiej. Chociaż w kwestii pełnego równouprawnienia w płacy oraz dostępu do stanowisk publicznych jest jeszcze dużo pracy legislacyjnej, a przede wszystkim społecznej, do wykonania, prawo kobiet do poszanowania ich równej pozycji stało się bezsprzecznym paradygmatem w prawie międzynarodowym, niektórych systemach regionalnych oraz krajowych¹⁹.

Tak rozumiane równouprawnienie, gdzie ustawodawcy dodają uprawnień dla jednej z płci, w omawianej tematyce żeńskiej, to tzw. odwrotna dyskryminacja. W państwach rozwijających się, znajdujących się na granicy ubóstwa, gdzie odnotowuje się wysoki wskaźnik bezrobocia, a także przestępczości, gender to właśnie prawna walka o zapewnienie ochrony tej grupie ludności - kobietom, które wcześniej nie miały nawet podstawy prawnej, aby zgłosić przestępstwa dokonywane właśnie ze względu na posiadaną płeć. Dla przykładu można posłużyć się pojęciem gender jakie panuje w państwach Oceanii, które jako region są najmłodszymi niepodległymi jednostkami na arenie międzynarodowej. Postkolonialne prawo, wciąż posiadające liczne luki prawne, brak wyspecjalizowanych organów państwowych czy kadry urzędniczej, wszechogarniająca korupcja, a także społeczne przyzwolenie na gorsze traktowanie kobiet, wręcz do pewnego stopnia zgoda na przemoc domową dobitnie przedstawiane są przez organizacje międzynarodowe jako przykład koniecznej pracy formalnej, strukturalnej oraz kulturowej na rzecz gender. Należy podkreślić, iż największy nacisk kładzie się tu na sprawiedliwość społeczną i promowanie równości wszystkich obywateli wobec prawa. Co istotne, rządy wyspiarskich państw, a także liczne kampanie, finansowane głównie przez Australię czy Nową Zelandię podkreślają konserwatywne podejście do rodziny, której sercem są dzieci będące

„symbolem miłości rodziców”²⁰. Następuje także powolne odblokowywanie społeczne, co przekłada się na przyzwolenie obsadzania wyższych stanowisk państwowych oraz regionalnych kobietami²¹.

Międzynarodowa Komisja Prawników będąca międzynarodową organizacją pozarządową zajmującą się prawami człowieka z siedzibą w Genewie, wydała publikację o równości płci (gender equality) w 2014 r.²² Zestawienie przywołuje występujące w wielu państwach problemy związane z brakiem równouprawnienia płci oraz koniecznością objęcia prawną ochroną dyskryminowanych kobiet. Także w tym dokumencie, chociaż prawnie niewiążącym, jednak analizującym systemy prawne na świecie w kontekście równouprawnienia płci, występują naprzemiennie terminy gender i sex. Nierówność płci i dyskryminacja ze względu na płeć przybiera różne formy i jest wynikiem postępowania podmiotów w sferze publicznej i prywatnej. Podanymi przykładami

19 M. Waring, Gender and International law: Women and the right to development, “Australian Yearbook of International Law” 1992, s.177-189.

20 V. Griffen, Gender, Relations in Pacific cultures and their impact on the growth and development of children, Paper prepared for a seminar on “Children’s Rights and Culture in the Pacific” 30th October 2006 by UNICEF.

21 C. Wilson, Pacific Islands inch towards gender equality with female appointments, “The Guardian”, 16.08.2014.

22 International Commission of Jurists, International Human Rights Law and Gender Equality and Non-Discrimination Legislation: Requirements and Good Practices, Briefing paper April 2014.

są przepisy i praktyki nadal aktywnie dyskryminujące kobiety w takich obszarach jak status prawny,

narodowość (konieczność zrzeczenia się obywatelstwa na rzecz obywatelstwa męża), rodzina i małżeństwo, dziedziczenie czy prawo własności. Wskazano także na niewystarczające działania sektora prawnego, w tym wymiaru sprawiedliwości względem skutecznego przeciwdziałania i karania przemocy względem kobiet.

Dyskryminacja kobiet i dziewcząt w miejscu pracy oraz w odniesieniu do edukacji i opieki zdrowotnej jest nadal powszechna.

Prawo międzynarodowe dotyczące praw człowieka wymaga od porządków krajowych zagwarantowania zasady równości płci, a zatem uchwalenia takich przepisów, które zabraniają dyskryminacji we wszystkich aspektach życia kobiet zapewniając tym samym kobietom m.in. odpowiednie środki zaradcze, rzetelne potraktowanie ich sprawy oraz sprawiedliwe postępowanie administracyjne czy sądowe. Takie przepisy prawne w systemie wewnętrznym zapewniają kobietom podstawę normatywną, a także mechanizmy proceduralne w oparciu, o które mogą one dochodzić sprawiedliwości w obliczu różnych form dyskryminacji i nierówności. Dodatkowo należy wspomnieć o odgrywaniu szerszej roli społecznej, w tym prewencyjnej i edukacyjnej, co wszak stanowi kluczowy element działań zapobiegawczych oraz regulacyjnych. Takie motywowane prawem międzynarodowym prawo krajowe nie tylko wysyła ważny sygnał, że nierówność płci (gender equlity) i dyskryminacja kobiet są niezgodne z prawem, ale także ustanawia jasne, czytelne oraz nieambiwalentne standardy na szczeblu krajowym, według których różne podmioty mogą mierzyć i poprawiać swoje postępowanie.²³

23 Ibidem.

Gender a ruch LGBT

Płeć w znaczeniu gender, co często w literaturze polskiej tłumaczy się na płeć kulturową, aby odróżnić ją od płci biologicznej, odnosi się do społecznej konstrukcji norm, postaw i ról przypisanych kobietom i mężczyznom, gdzie te dwie kategorie ludzi są jasno zarysowane, zgodnie z podziałem biologicznym, a dokładniej genetycznym. Gender różni się od różnic biologicznych, nazywanych od zawsze klasyfikacją na płeć (z języka angielskiego sex). Od czasów tzw. rewolucji seksualnej lat 60. XX w. naukowcy debatują nad wpływem przyrody na tożsamość płciową. Efektem tejże debaty jest kierunek studiów o nazwie „Gender studies”. Badania nad płcią kulturową opisują indywidualne i zbiorowe praktyki, doświadczenia, reprezentacje kulturowe i struktury regulacyjne, które kształtują poczucie „ja” podważając lub odzwierciedlając idee dotyczące poszczególnych ról kobiet i mężczyzn w społeczeństwie oraz obszarach życia człowieka.²⁴ Od lat 70.

XX w. dziedzina nauki, jaką jest gender studies rozwinęła się w wielu kierunkach, w sposób niezwykle zróżnicowany i samokrytyczny. Nastąpił podział, kierowany wyznawanymi wartościami, gdzie różne grupy w sposób odmienny określały gender, jego role oraz pochodzenie. Otóż przedstawiciele krytycznej teorii rasy (Critical Race Theory) wraz z feministkami socjalistycznymi podkreślają istotną rolę rasy oraz klasy w odniesieniu do gender. Badacze Queer (ang. queer, osoby niechcące identyfikować się z jedną, konkretną płcią biologiczną czy kulturową, a także osoby wątpiące czy niepewne swojej tożsamości płciowej czy kulturowej, tzw. „questioning”²⁵) sprzeciwiają się binarnemu podziałowi na dwie płcie, sugerując płynność pozornie ugruntowanych kategorii tożsamości, takich jak „kobieta”, „gej” czy „lesbijka”.²⁶

W literaturze polskiej pojawił się także termin „transgenderyzm” (ang. transgender). Postrzeganie swojej osoby w kategorii „transpłciowości” może, ale nie musi mieć związku z orientacją seksualną czy jej zmianą na odczuwanie atrakcji seksualnej ku osobie innej płci lub ku tzw. osobom tzw.

nieheteronormatywnym. Ostatnie pojęcie z kolei odnosi się do osób określających się jako lesbijki, geje, osoby biseksualne i transpłciowe (ang. lesbian, gay, bisexual, transgender, LGBT). Poszerzając ten katalog podmiotów, angielski skrótowiec rozwija się dodatkowo o takie formy jak LGBTQ (wspomniane wcześniej queer), LGBTI (ang. interseksual, osoby interpłciowe, nazywane kiedyś hermafrodytami, urodzone

24 Por. Pracownia Badań Płci Kulturowej, Instytut Filologii Angielskiej na Uniwersytecie Wrocławskim:

http://www.ifa.uni.wroc.pl/pracownia-badan-plci-kulturowej/?lang=pl (dostęp 15.01.2021).

25W tym miejscu należy dodać, iż osobiste zainteresowania autorki koncentrują się wokół psychologii i seksuologii, stąd posiada ona wiedzę zdobytą z literatury naukowej zarówno polskiej, jak i zagranicznej szkoły psychologii. Szerzej na ten temat: N. Brochmann, E.S. Dahl, Gleden med skjeden - alt du trenger å vite om underlivet, Aschehoug, Oslo 2018; M.

Banaś, K. Warmińska (red.), Kulturowe emanacje ciała, Wyd. UJ, Kraków 2011; M. Dębińska, Prawo, seksuologia a transpłciowość: przemiany społeczno-kulturowych praktyk konstruowania płci w Polsce (1964-2012), Front Cover, Warszawa 2015; R. Nye (red), Sexuality, Oxford University Press, Oxford 1999; A. Sobańska, K. Smyczek, Gender Incongruence in Transgender Persons: Analysis of the Authors' Own Research, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Sociologica”, 2020/72, s.79-94; B. Wojciszke, Psychologia miłości, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Sopot 2009.

26 I. Isailović, Gender & Private International Law: Defining “Gender”, Max Planck Institute for Comparative and International Private Law: https://www.mpipriv.de/1118967/defining-gender (dostęp 15.01.2021).

z kombinacją genotypów żeńskich i męskich), LGBT+ (osoby, które nie można wpisać czy też nie chcą one

utożsamiać się z daną kategorią przynależności czy tożsamości seksualnej).

Nie należy jednak mylić transpłciowości, a zatem określenia własnej osoby względem innej niż przypisana przy urodzeniu płci, z transseksualizmem. Transseksualizm oznacza bowiem zaburzenie tożsamości płciowej u młodzieży i dorosłych. Jest on oznaczony międzynarodową jednostką chorobową (Międzynarodowa Statystyczna Klasyfikacja Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-10, ang. International Statistical Classification of Diseases and Related Health Problems) F64.0. Leczenie odbywa się w sposób farmakologiczny, za pomocą środków hormonalnych, ale może także zapaść decyzja o konieczności przeprowadzenia operacji chirurgicznej.

Zgodnie z psychologiczną definicją, przedstawioną przez Amerykańskie Towarzystwo Psychologiczne (American Psychological Association, AAP), na które powołują się liczne publiczne instytucje zdrowia psychicznego na świecie, transseksualizm jest podzbiorem transpłciowości (transgenderyzmu).

Transgenderyzm to ogólny termin obejmujący osoby, których tożsamość płciowa lub role płciowe różnią się od tych, które są zwykle związane z płcią, do której zostały przypisane po urodzeniu²⁷.

Na zakończenie należy się odnieść do wykorzystywanego w debacie politycznej zwrotu „ideologia gender” bądź „ideologia LGBT”, czasami używanych zamiennie jako zwroty synonimiczne. Nie są to terminy naukowe zgodnie z np. słownikiem Cambridge University Press²⁸, a raczej potoczne, żywo obecne w dyskursie światopoglądowym, zwłaszcza w odniesieniu do preferowanych wartości kulturowych danego państwa czy organizacji, aksjologicznego odniesienia dla ustawodawców. Konieczne jest natomiast wskazanie efektów, jakie niesie owa ideologia w prawie międzynarodowym. Słownik Języka Polskiego (SJP) stanowi, iż „ideologia to pojęcie występujące w filozofii i naukach społecznych oraz politycznych, które określa zbiory poglądów służących do całościowego interpretowania i przekształcania świata”²⁹.

Obserwuje się próby wprowadzenia definicji prawnej gender w prawie międzynarodowym³⁰, zmieniając obowiązujące obecnie znaczenie nadane temu pojęciu w 1998, a zatem usiłuje się dokonać

„całościowego interpretowania i przekształcania świata” cytując SJP. Wciąż obowiązująca norma prawna z Rzymskiego Statutu Międzynarodowego Trybunału Karnego³¹, która wcześniej wskazano stanowi, iż gender odnosi się do dwóch płci: męskiej i żeńskiej w kontekście społecznym. Jednak trwają legislacyjne próby³² zmiany tejże definicji na rzecz „kobiet i mężczyzn prześladowanych za niestosowanie się do opresyjnej formy

27 AAP, A glossary: Defining transgender terms: https://www.apa.org/monitor/2018/09/ce-corner-glossary (dostęp 15.01.2021).

28 Gender ideology: masculinism and feminalism jako hasło w CUP: https://www.cambridge.org/core/books/politics- gender-and-concepts/gender-ideology-masculinism-and-feminalism/D1C667204BAA8B45E87E8EB8101EE74A (dostęp 15.01.2021).

29 Ideologia jako hasło w SJP: https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/ideologia;3913853.html (dostęp 15.01.2021).

30 S. Gennarini EXCLUSIVE: New UN Treaty May Put Gender Ideology in International Law (4.10.2019): https://c- fam.org/friday_fax/exclusive-new-un-treaty-may-put-gender-ideology-in-international-law/ (dostęp 15.01.2021).

31 Rzymski Statut Międzynarodowego Trybunału Karnego z 17 lipca 1998 r. (Dz. U. z 2003 r. Nr 78, poz. 708).

32

(ang. oppressive dress codes) lub „tradycyjnych” ról płciowych”³³. Część środowiska prawniczego uważa za

słuszną zmianę definicji gender w traktacie międzynarodowym, co przełożyłoby się na zmianę normy prawnej³⁴. Jednak, zgodnie z doktryną prawa międzynarodowego, to implementacja danej umowy międzynarodowej do systemu krajowego zobowiązuje państwo do przestrzegania postanowień traktatowych.

Zatem, nawet gdyby Organizacja Narodów Zjednoczonych zdecydowała się na zmianę obowiązującej czy wprowadzenie nowej definicji gender poprzez działania Komisji Prawa Międzynarodowego, ewentualne skutki nie będą obowiązywać erga omnes. Nie można bowiem zapominać o kolejnych zasadach prawa międzynarodowego: zasadzie podmiotowości (suwerenności) państwa, które jest samowładne i całowładne względem stanowionego prawa na obszarze własnego terytorium (zwierzchnictwo terytorialne), a także pacta sunt servanda, która to maksyma stanowi, iż umów należy dotrzymywać, a contrario nie ma konieczności przestrzegania umów, które państwo nie ratyfikowało.

33 L. Davis, This is how we won a historic victory for women’s and LGBTIQ rights in international law, Open Democracy:

https://www.opendemocracy.net/en/5050/this-is-how-we-won-a-historic-victory-for-womens-and-lgbtiq-rights-in- international-law/ (dostęp 15.01.2021).

34 International Criminal Court, Policy Paper on Sexual and Gender-Based Crimes, June 2014; L. Davis, Reimagining Justice for Gender-Based Crimes at the Margins: New Legal Strategies for Prosecuting Isis Crimes Against Women and LGBTIQ Persons, “William & Mary Journal of Women and the Law”, 2018/24(3).

Wnioski

Niniejsza analiza oparta na metodologii prawa międzynarodowego jasno pokazuje, iż gender jako

„płeć” rozumiana była pierwotnie inaczej niż jest obecnie, a na pewno nie w sposób, aby w sporze światopoglądowym narzucać pewną linię tworzenia społeczeństwa na nowo, w oparciu o nowy model rodziny czy hierarchii wartości. Źródła prawa międzynarodowego, głównie praw człowieka, opierają się na zasadzie równości i równouprawnienia dwóch biologicznych płci, kobiety i mężczyzny. Zmiany społeczne, a następnie także i polityczne oraz prawne wpłynęły na zmianę pojmowania tradycyjnych roli kobiety i mężczyzny z sferze prywatnej oraz publicznej, w tym dostępie do edukacji, dziedziczenia, swobodnym wyborze stanu cywilnego czy zajmowanego stanowiska oraz rodzaju pracy. Jednak od kilku dekad obserwuje się rosnące lobbowanie na rzecz gender jako płci kulturowej, która jest przeciwstawiona w sposób kompletny pojęciu płci biologicznej.

Ideologia gender niesie ze sobą zbiór postaw, które są przeciwstawne panującemu obecnie w prawie międzynarodowym definicji płci (gender) próbując ją zastąpić poszerzeniem katalogu uprawnień dla osób definiujących się jako LGBT(Q/I/+). Zastanawiającym jest brak dialogu, chęci pomocy drugiemu człowiekowi, który wychodzi z gorszej pozycji, jak właśnie gender jest rozumiane na kontynentach poza Europą czy Ameryką.

Należy się spodziewać dalszego ciągu dyskusji na ten temat na poziomie globalnym oraz regionalnym, jednak w zależności od rozwinięcia i poziomu gospodarki pojęcia gender oraz płci (sex) będę różnie rozumiane przez społeczeństwo oraz przedstawicieli władzy.

Bibliografia

Literatura:

Banaś M., Warmińska K. (red.), Kulturowe emanacje ciała, Wyd. UJ, Kraków 2011.

Brochmann N., Dahl E.S., Gleden med skjeden - alt du trenger å vite om underlivet, Aschehoug, Oslo 2018.

Davis L., Reimagining Justice for Gender-Based Crimes at the Margins: New Legal Strategies for Prosecuting Isis Crimes Against Women and LGBTIQ Persons, “William & Mary Journal of Women and the Law”, 2018/24(3).

Davis L., This is how we won a historic victory for women’s and LGBTIQ rights in international law, Open Democracy: https://www.opendemocracy.net/en/5050/this-is-how-we-won-a-historic-victory-for-womens- and-lgbtiq-rights-in-international-law/ (dostęp 15.01.2021).

Dębińska M., Prawo, seksuologia a transpłciowość: przemiany społeczno-kulturowych praktyk konstruowania płci w Polsce (1964-2012), Front Cover, Warszawa 2015.

Griffen V., Gender, Relations in Pacific cultures and their impact on the growth and development of children, Paper prepared for a seminar on “Children’s Rights and Culture in the Pacific” 30th October 2006 by UNICEF.

International Commission of Jurists, International Human Rights Law and Gender Equality and Non- Discrimination Legislation: Requirements and Good Practices, Briefing paper April 2014.

International Criminal Court, Policy Paper on Sexual and Gender-Based Crimes, June 2014.

Moir A., Jessel D., Płeć mózgu: o prawdziwej różnicy między mężczyzną a kobietą, PIW, Warszawa 2002.

Nye R. (red), Sexuality, Oxford University Press, Oxford 1999.

Sobańska A., Smyczek K., Gender Incongruence in Transgender Persons: Analysis of the Authors' Own Research,

„Acta Universitatis Lodziensis. Folia Sociologica”, 2020/72.

Waring M., Gender and International law: Women and the right to development, “Australian Yearbook of International Law” 1992.

Wilson C., Pacific Islands inch towards gender equality with female appointments, “The Guardian”, 16.08.2014.

Wojciszke B., Psychologia miłości, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Sopot 2009.

Żardecka M., Mózg i jego płeć, „Ethos” 1995/1(29).

Akty prawne:

Europejska Karta Społeczna z 3 maja 1996 r. (Dz.U. z 1999 r. Nr 8 poz. 67).

Karta Praw Podstawowych Unii Europejskiej z 7 grudnia 2000 r.

Konwencja Międzynarodowej Organizacji Pracy Dotycząca Dyskryminacji w Zakresie Zatrudnienia i Wykonywania Zawodu z 25 czerwca 1958 r. (Dz. U. z 1961 r. Nr 42, poz. 218).

Konwencji o Prawach Osób Niepełnosprawnych z 13 grudnia 2006 r. (Dz.U. z 2012 r. poz. 1169).

Konwencja Rady Europy o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności z 4 listopada 1950 r. (Dz. U. z

1993 r. Nr 61, poz. 284).

Konwencja w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji kobiet z 18 grudnia 1979 r. (Dz.U. z 1982 r. Nr 10 poz. 71).

Konwencji w Sprawie Zwalczania Dyskryminacji w Dziedzinie Oświaty z 15 grudnia 1960 r. (Dz. U. z 1964 r. Nr 40, poz. 268).

Międzynarodowa Konwencja Przeciw Apartheidowi w Sporcie z 10 grudnia 1985 r. (Dz. U. z 1988 r. Nr 14, poz.

100).

Międzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych z 19 grudnia 1966r. (Dz. U. z 1977 r.

Nr 38, poz. 169).

Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych otwarty do podpisu w Nowym Jorku dnia 16 grudnia 1966 r. (Dz. U. z 1977 r. nr 38, poz. 167).

Powszechna Deklaracja Praw Człowieka przyjęta i proklamowana rezolucja Zgromadzenia Ogólnego ONZ. 217 A (III) w dniu 10 grudnia 1948 r.

Rzymski Statut Międzynarodowego Trybunału Karnego z 17 lipca 1998 r. (Dz. U. z 2003 r. Nr 78, poz. 708).

Źródła internetowe:

AAP, A glossary: Defining transgender terms: https://www.apa.org/monitor/2018/09/ce-corner-glossary (dostęp 15.01.2021).

CUP: https://www.cambridge.org/core/books/politics-gender-and-concepts/gender-ideology-masculinism- and-feminalism/D1C667204BAA8B45E87E8EB8101EE74A (dostęp 15.01.2021).

Gender, International Law and Justice: Access to Gender Equality, International Development Research Centre:

https://www.idrc.ca/en/project/gender-international-law-and-justice-access-gender-equality (dostęp 15.01.2021).

Gennarini S., EXCLUSIVE: New UN Treaty May Put Gender Ideology in International Law (4.10.2019): https://c- fam.org/friday_fax/exclusive-new-un-treaty-may-put-gender-ideology-in-international-law/ (dostęp 15.01.2021).

International Labour Organization, Equality and discrimination in Pacific island countries:

https://www.ilo.org/suva/areas-of-work/equality-and-discrimination/lang--en/index.htm (dostęp 15.01.2021).

Isailović I., Gender & Private International Law: Defining “Gender”, Max Planck Institute for Comparative and International Private Law: https://www.mpipriv.de/1118967/defining-gender (dostęp 15.01.2021).

Pracownia Badań Płci Kulturowej, Instytut Filologii Angielskiej na Uniwersytecie Wrocławskim:

http://www.ifa.uni.wroc.pl/pracownia-badan-plci-kulturowej/?lang=pl (dostęp 15.01.2021).

SJP: https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/ideologia;3913853.html (dostęp 15.01.2021).