Wybrane problemy oskarżenia Gajusza Syliusza i jego małżonki Sozji

(1)

Ryszard Sajkowski

Wybrane problemy oskarżenia

Gajusza Syliusza i jego małżonki Sozji

Studia Prawnoustrojowe nr 7, 107-113

(2)

2007

R y s z a r d S a j k o w s k i O lsz ty n

W ybrane p ro b lem y o sk a r ż e n ia

G ajusza S y liu sz a i je g o m a łżo n k i Sozji

P o d obnie j a k w p rz y p a d k u in n y c h procesów za rz ą d ó w T y b eriu sz a, n a sz y m n a jle p sz y m in fo rm a to re m o d n o śn ie o b w in ie n ia G a ju s z a S y liu sz a (C. S iliu s A. C a e c in a L a rg u s ) i jego żony G alli Sozji (G a lla S osia) j e s t T ac y t1. Do k ró tk ie j w z m ia n k i o w y d a rz e n ia c h o g ra n ic z a się ta k ż e W ellejusz P a te r k u lu s 2. O s k a rż e n ie było n iep rz y p ad k o w e . S y liu sz by ł je d n y m z n a j b a rd z ie j w y ró ż n iający c h się p o d k o m e n d n y c h G e rm a n ik u s a . K o n su l ro k u 13 n.e. w la ta c h 1 4 -2 1 sp ra w o w a ł n a m ie stn ic tw o w ojskow ego o k rę g u G e r m a n ii S u p erio r. W arto zaznaczy ć, że w o k re sie b u n tu leg io n istó w po ś m ie r ci A u g u s ta jego żo łn ierze zach o w ali spokój, co p o tw ie rd z a , iż p o tra fił u tr z y m ać dyscyplinę. P o d cza s liczn y ch k a m p a n ii, w k tó ry c h u cz estn iczy ł, d ały się zau w aż y ć jego u m ie ję tn o śc i dowódcze. W yróżnił się m .in . w o k re sie p o w s ta n ia S a k ro w ira w G alii w 21 r., za co o trz y m a ł o d z n a k i triu m f a ln e 3. Ten w z ro st pozycji S y liu sz a n ie m ógł być je d n a k trw ały , zw łaszcza je ś li się w eźm ie pod u w a g ę, że w d ru g iej połow ie rz ąd ó w T y b e riu sz a n ie było zap o trz e b o w a n ia n a dob ry ch dowódców w ojskow ych, a jeg o p o p arcie w sen a cie było raczej słab e. Co w a żn iejsze je d n a k , w y tw o rz y ła się dosyć n ie ja s n a sy tu a c ja polityczna. Po śm ierci G e rm a n ik u s a o raz D ru z u s a M łodszego n a s tę pow ał u staw icz n y w z ro st w pływ ów n a c e s a rz a p re fe k ta p re to ria n ó w L u cju sz a E liu sz a S e ja n u sa , a jed n o cześn ie część sen a to ró w w obliczu p o stępu jącej

1 Tac., A n n . IV 1 8 -2 0 ; D.C.A . S h o tte r, T a c itu s A n n a ls IV , W a rm in s te r 1989, s. 1 4 9 -1 5 2 ; R .H . M a r tin , A .J. W oo d m an , T a c itu s A n n a ls B o o k IV , C a m b rid g e 1989, s. 1 4 5 -1 5 0 ; P. S in c  lair, T a c itu s th e S e n te n tio u s H is to r ia n . A S o cio lo g y o f R h e to ric in A n n a le s 1—6, U n iv e rs ity P a r k PA 1995, s. 1 7 7 -1 8 1 .

2 Veil. P a t. II 130.3; A .J. W oodm an, Velleius P a tercu lu s: T h e T ib eria n N a r r a tiv e (2.94-131), C a m b rid g e C la s s ic a l T ex ts a n d C o m m e n ta rie s 19, C a m b rid g e 1977, s. 273.

3 T ac., A n n . I 72, IV 18; R .S. R o g ers, T h e C o n sp ira c y o f A g r ip p in a , T r a n s a c tio n s a n d P ro c e e d in g s o f th e A m e ric a n P h ilo lo g ic a l A sso c ia tio n 62, 1931, s. 143 n.; C .E . S m ith , T ib e 

r iu s a n d th e R o m a n E m p ir e , B a to n R ouge 1942, s. 198 n.; K. B a lb u z a , T r iu m fa to r. T r iu m f i id eo lo g ia zw y c ię s tw a w s ta r o ż y tn y m R z y m ie ep o ki c es a rstw a , P o z n a ń 200 5 , s. 61.

(3)

1 0 8 R y sz a rd S ajk o w sk i

sta ro ś c i T y b e riu sz a z a czę ła swoje n a d z ie je w iąz ać z sy n a m i G e rm a n ik u s a i A g ry p p in y S ta rs z e j - N e ro n e m i D ru z u s e m , ja k o p o te n c ja ln y m i n a s tę p c a m i. T acyt, n ie ja k o w p ro w a d z a ją c n a s do w łaściw ej re la c ji p ro c e su S y liu sz a, w sp o m in a w cześniej o u h o n o ro w a n iu u p ro g u 24 r. p rz ez pontyfików , a za ich p rz y k ła d e m ta k ż e in n y c h k ap łan ó w , synów G e rm a n ik u s a w ta k i sam sposób, j a k czyniono to w p rz y p a d k u c e s a rz a . In c y d e n t te n s p o tk a ł się z n ieza d o w o len iem T y b eriu sz a, co z kolei S e ja n u so w i dało p o d sta w ę do p o d ju d z e n ia p rin c e p s a p rzeciw ko A g ry p p in ie. P r e f e k t m ia ł w e d łu g T ac y ta p rz ek o n y w ać , iż fo rm u je się ju ż stro n n ic tw o A g ry p p in y i w te n sposób p o w sta je ro z ła m w p a ń stw ie , k tó re m u n a le ż y j a k n ajszy b ciej p rz e c iw d z ia ła ć 4. U trą c e n ie m e w e n tu a ln y c h przyw ódców s tro n n ic tw a A g ry p p in y m iało w ła śn ie służyć o sk a rż e n ie w czerw cu 24 r. G a ju s z a S y liu sz a o raz T y cju sza S a b in u s a , aczk o lw iek do w łaściw ego p ro c e su w ty m czasie doszło ty lk o w p rz y p a d k u tego pierw szego. W y su n ięto rów n ież z a rz u ty pod a d re s e m żony S y liu sz a - Sozji, k tó r a ciesz y ła się p rz y ja ź n ią A g ry p p in y 5. C ię ż a r p rz y g o to w a n ia o s k a rż e n ia w ziął n a sieb ie u rz ę d u ją c y k o n s u l L u cju sz W iselliu sz W arro. P r o te s t S y liu s z a p rzeciw ko u d ziało w i m a g is tr a ta w p ro cesie c e sarz od rzucił. S y liu sz z o sta ł obw iniony o to, iż w ied ząc o w ro gich d z ia ła n ia c h S a k ro w ira , zw lek ał z p rz e c iw d z ia ła n ie m im , a ta k ż e o z d z ie rs tw a n a te r e n ie p row incji, w czym m ia ła u cz estn iczy ć jego żo n a6. B yły to w ięc o s k a r ż e n ia z ty tu łu m a ie sta s i r e p e tu n d a e 7. T acy t p rz y z n a je , iż obydw oje w in n i byli zdzierstw . Isto tn ie jsz e było tu ta j je d n a k o s k a rż e n ie z ty tu łu p ra w a o o b ra

4 Tac., A n n . IV 17; R .S . R o g e rs, S tu d ie s in th e R e ig n o f T ib eriu s. S o m e I m p e r ia l V irtu e s

o f T ib e riu s a n d D r u s u s J u li u s C a esa r, B a ltim o re 1943, s. 52; H.Y. M cC u llo ch J r ., N a r r a tiv e C a u se in th e A n n a ls o f T a c itu s , B e iträ g e z u r k la s s is c h e n P h ilo lo g ie 160, K ö n ig s te in 1984,

s. 50; D .C .A . S h o tte r, T ib e riu s C a esa r, L o n d o n - N ew Y ork 1992, s. 44 n . Zob. te ż C a s s . Dio LV II 2 2 .4 a.

5 O d n o śn ie p rz y ja ź n i Sozji z A g ry p p in ą zob. W. G ollub, T ib e riu s, M ü n c h e n 1959, s. 246. 6 Tac., A n n . 1 8 -1 9 ; R .S . R o g e rs, C o n sp ira c y , s. 1 4 1 -1 6 6 ; id em , C r im in a l T r ia ls a n d

C r im in a l L e g is la tio n u n d e r T ib e riu s, A m e ric a n P h ilo lo g ic al A s so c ia tio n 6, M id d le to w n /C o n 

n e c tic u t 1935, s. 7 5 -7 8 ; E . K o rn e m a n n , T ib e riu s, M ü n c h e n 1960, s. 1 6 3 -1 6 5 ; D .C .A . S h o t te r, T h e T r ia l o f G a iu s S iliu s , L a to m u s 26, 1967, s. 7 1 2 -7 1 6 ; W. S e ib t, D ie M a je s tä ts p r o 

z e ss e vo r d e m S e n a ts g e r ic h t u n te r T ib e riu s, W ien 1969, d y s s ., s. 9 4 -1 0 1 ; C. Z äch , D ie M a je s tä tsp r o ze sse u n te r T ib e riu s in d e r D a r s te llu n g d es T a c itu s , W in te r th u r 1972, d y ss.,

s. 29; R.A. B a u m a n , I m p ie ta s in p r in c ip e m . A s tu d y o f tre a so n a g a in s t th e R o m a n e m p ero r

w ith sp e c ia l reference to th e fir s t c e n tu r y A .D ., M ü n c h e n e r B e iträ g e z u r P a p y r u s f o r s c h u n g

u n d a n tik e n R e c h ts g e s c h ic h te 67, M ü n c h e n 1974, s. 1 1 6 -1 1 9 ; E . F la ig , L o y a litä t is t k ein e

G e fä llig k e it. Z u m M a je s tä ts p r o z e ß g e g e n C. S i li u s 2 4 n. Chr., K lio 75, 1993, s. 2 8 9 -3 0 5 ; K ö n n e n w ir d e n M a jes tä ts p r o z e ß g e g e n C. S i li u s (24 n. Chr.) v e r s te h e n ? o d e r W ir v ersteh e n nur, w a s e r k lä r t ist, [w:] Z w is c h e n E r k lä r e n u n d V ersteh e n ? B e iträ g e z u d e n e r k e n n tn is th e  o re tis c h e n G r u n d la g e n a rc h ä o lo g is c h e r In te r p r e ta tio n , h r s g . v o n M a rlie s H e in z , M a n fre d

K. H . E g g e rt, U lric h Veit, T ü b in g e r A rc h ä o lo g isc h e T a sch e n b ü c h e r 2 , M ü n s te r 2 003, s. 2 3  52; S .H . R u tle d g e , I m p e r ia l in q u is itio n s : p ro s e c u to rs a n d in fo r m a n ts fr o m T ib e riu s to D o 

m itia n , L o n d o n - N ew Y ork 2 0 0 1 , s. 141 n.

7 P or. B .M . L ev ick , T ib e riu s th e p o litic ia n , L o n d o n 1976, s. 286 n . In a cz ej k w e s tię o s k a r ż e n ia w id z ia ł F.B. M a rs h , T a c itu s a n d A r is to c r a tic T r a d itio n , C la s s ic a l P h ilo lo g y 21, 1926, s. 307.

(4)

zie m a je s ta tu . J a k ie k o lw ie k w ą tp liw o ści co do s k o rz y s ta n ia z niego w ty m p rz y p a d k u m u s z ą być o d rzu cone. P ra w o o o b ra zie m a je s ta tu zo stało z a s to so w an e t u ta j sam o d zie ln ie albo te ż w p o łącz en iu z p e r d u e llio . P o czy n a ją c od rz ą d ó w A u g u sta , n iew łaśc iw e dow odzenie w o jsk am i, z d z ie rs tw a n a t e r e n ie prow incji, w sze lk ie d z ia ła n ia m ogące w yw ołać niepokój w p a ń s tw ie po d ciąg an o pod crim e n laesae m a ie s ta tis . N a jlep sz y m p rz y k ła d e m tej p r a k  ty k i j e s t m a ją c y m iejsce d w a l a t a w cześniej p roces G a ju s z a J u n iu s z a Syla- n u s a , gdzie z d z ie rstw a , zw ła szcz a te , w k tó ry c h u c ie k a n o się do przem ocy, p o tra k to w a n e z o sta ły ja k o o b ra z a m a je s ta tu c e s a rz a 8. S y liu sz św iad o m był tej praw id ło w o ści j a k te ż n iech ę ci w zg lęd em sieb ie T y b eriu sz a. D lateg o jeszcze p rz e d z a k o ń cze n ie m p ro c e su zdecydow ał się n a p o p e łn ie n ie s a m o

b ó jstw a. Ta d o b ro w o ln a śm ie rć n ie z a k o ń czy ła j e d n a k p o s tę p o w a n ia są d o wego s e n a tu . P o sta n o w io n o , że z n a c z n a część m a ją tk u S y liu sz a b ę d ą c a d a ro w iz n ą A u g u s ta pow róci do s k a r b u ce sarsk ieg o . A zy n iu sz G a llu s zgłosił w n io sek o w y g n a n iu Sozji o ra z k o n fisk ac ie połow y jej m a ją tk u , p rz y czym d ru g a część m ia ła b y być z a c h o w a n a d la dzieci. Sozja fa k ty c z n ie z o s ta ła w y g n a n a , lecz w k w e stii jej m a ją tk u s e n a t p rz y ją ł raczej z d a n ie M a n iu s z a L e p id u sa , ab y w edle w ym ogów p ra w a 1/4 m a ją tk u p rz ezn a czy ć o sk a rż y c ie lom , re s z tę zaś p o zo staw ić dzieciom . Z asto so w a n o w ięc w jej p rz y p a d k u k a r ę p rz e w id z ia n ą p rz ez lex J u l ia m a ie s ta tis 9.

W ty m m iejscu tr z e b a się za sta n o w ić, co było fa k ty c z n y m pow odem w y su n ię c ia o s k a rż e n ia pod a d re s e m S y liu sz a o ra z jego m a łż o n k i Sozji. J a k w sp o m n ian o w yżej, T acy t łączy tę sp ra w ę z o b a w ą T y b e riu sz a i S e ja n u s a p rz e d p a r ti ą A gryppiny. I fa k ty c z n ie p óźn iejsze o s k a rż e n ia , p rzy k ład o w o K la u d ii P u lc h ry w 25 r., w y d a ją się chociaż w części to p o tw ie rd z a ć 10. R ezy g n a cja p rz ez T y b e riu sz a z k o n tro li sy tu a c ji m o g ła p rz y n ie ść d alek o

8 Zob. Tac., A n n . I I I 6 6 -6 9 ; A .N . S h e rw in -W h ite , P o en a leg is r e p e tu n d a r u m , P a p e r s of th e B r itis h S hool a t R om e 17, 1949, s. 1 7 -2 3 ; M .I. H e n d e rs o n , T h e p ro c e ss „de r e p e tu n d is ”, J o u r n a l o f R o m an S tu d ie s 41, 1951, s. 87; E. B a d ia n , M a m . S c a u r u s cites p re c e d e n t, C la s s i cal R ev iew 8, 1958, s. 2 1 6 -2 2 0 ; R.A. B a u m a n , I m p ie ta s in p r in c ip e m , s. 9 2 -9 9 ; R. S ajk o w - sk i, O s k a r ż e n ia o ob ra zę m a je s ta tu w p ro ce sa ch d e re p e tu n d is . O b w in ie n ie G a ju sz a J u n i u 

sz a S y la n u s a z r o k u 2 2 n .e., C z as o p is m o P ra w n o -H is to ry c z n e 51, 1999, s. 3 4 7 -3 5 7 , id em , D iv u s A u g u s tu s Pater. K u lt boskiego A u g u s ta z a rz ą d ó w d y n a s tii ju lijs k o - k la u d y js k ie j, O lsz 

ty n 200 1 , s. 1 1 5 -1 2 2 .

9 Por. J . L en g le, R ö m isc h e s S tr a fr e c h t bei Cicero u n d d e n H isto rik e r n , L eip zig - B e rlin 1934, s. 68; C .E . S m ith , op. c it., s. 175; J . B leick en , S e n a ts g e r ic h t u n d K a iserg erich t. E in e

S tu d ie z u r E n tw ic k lu n g des P ro ze ssrech ts im fr ü h e n P r in z ip a t, A b h a n d lu n g e n d e r A k a d e m ie

d e r W is se sc h a ft in G ö ttin g e n , p h ilo lo g isc h -h is to risc h e K la sse , D r itte Folge, N r 53, G ö ttin g e n 1962, s. 160; A. B e rg en e r, D ie fü h r e n d e S e n a to r e n s c h ic h t im fr ü h e n P r in z ip a t (1 4 -6 8 n. Chr.), H a b e lts D is s e rta tio n s d ru c k e . R e ih e A lte G e sc h ic h te 4, B o n n 1965, s. 42; D.C.A . S h o tte r,

T ib eriu s a n d A s in iu s G a llu s, H is to ria 20, 1971, s. 454; A.B. B o sw o rth , T a c itu s a n d A s in iu s G a llu s, A m e ric an J o u r n a l o f A n c ie n t H is to ry 2, 1977, s. 177; A .J. M a rs h a ll, W om en o n tria l before th e R o m a n sen a te, E ch o s d u M onde C la s s iq u e (dalej E M C ) 34, 1990, s. 343 n.

10 W k w e stii o s k a rż e n ia K la u d ii P u lc h ry , zob. Tac., A n n . IV 52; C a ss. Dio LIX 19.1; R.S. R ogers, C rim in a l Trials, s. 92 n.; W . S eibt, op. cit., s. 1 2 9-132; M .H . D yjak o w sk a, K obieta

a p rzestę p stw o obrazy m a je sta tu , [w:] C ontra leges et bonos m ores. P rzestęp stw a obyczajow e w s ta ro ż y tn e j G recji i R z y m ie , re d . H . K ow alsk i, M. K uryłow icz, L u b lin 2005, s. 81.

(5)

id ące k o n sek w e n cje. C e sarz, p rz e d s ta w ia ją c s ta rs z y c h synów G e rm a n ik u s a ja k o sw oich e w e n tu a ln y c h n astęp có w , n ie życzył sobie fo rm o w a n ia w okół n ic h obozu politycznego. T akie p rzy zw o len ie m ogło bo w iem do p ro w ad zić do sy tu a c ji, w k tó re j s tro n n ic y m łodzieńców n ie b ę d ą chcieli d łu żej czek ać n a śm ie rć sta re g o c e s a rz a 11. W zg ląd te n m u s ia ł o d eg rać sw oją ro lę w ła ś n ie w p rz y p a d k u S y liu sz a, dow ódcy o p eru jąceg o n a te re n ie G a lii i G e rm a n ii, czyli n a o b sz a ra c h w sposób szczególny z w ią z a n y c h z tra d y c ją G e rm a n ik u - s a 12. T acyt p o d k re ś la je d n a k też in n y a s p e k t n iech ęci T y b e riu sz a do S yliu- sza. M ianow icie te n o s ta tn i m ia ł w ie lo k ro tn ie podnosić, że to d zięk i u tr z y m a n iu p rz ez niego w p o d leg ają cy ch m u o d d z ia ła c h sp ok oju w k ry zy so w y m m o m en cie po śm ie rc i A u g u s ta , T y b eriu sz m ógł p rz e ją ć w ładzę. N ie w y k lu czone, że p lo tk i n a te n te m a t m u s ia ły d o trze ć do drażliw eg o c e s a rz a i sp o w odow ać w n ie sie n ie o s k a r ż e n ia 13. N ie w y daje się bow iem , ab y w całej tej sp ra w ie w ię k sz ą rolę o d g ry w a ła k w e s tia zd zierstw , ty m b a rd z ie j iż n ie sły szy m y o o sk a rż y c ie la c h z prow incji. T y b eriu sz rzeczyw iście p rz y k ła d a ł w ie lk ą w agę do w łaściw ego z a rz ą d u p ro w in c ja m i, n ie n a le ż y sobie je d n a k w y o b rażać, że fa k ty c z n ie w n ik a ł w n a jd ro b n ie jsz e szczegóły ich fu n k c jo n o w a n ia . K o n tro la t a z r e s z tą w ra z z u p ły w em c z a s u m a la ła . Z d z ie rstw a , o k tó re z o sta ł o sk a rż o n y S y liu sz, m ia ły z r e s z tą m iejsce w w a ru n k a c h szcze g ólnych, tj. podczas d z ia ła ń w ojennych.

C z y n n ik ie m , k tó ry m ógł n a to m ia s t p o w ięk sz y ć n ie c h ę ć c e s a rz a do o sk arżo n ej pary, były „kobiece p rz y ja ź n ie ”. T y b eriu sz żyw ił g e n e ra ln ie w y r a ź n ą a n ty p a tię do p ra w ie w sz y stk ic h k obiet. O w a n iech ę ć w z r a s ta ła szcze g ólnie do ty c h n ie w ia s t, k tó re p rz e ja w ia ły a k ty w n o ść p u b liczn ą . N a czoło w y su w a ją się w ty m p rz y p a d k u dw ie kobiety, jego w ła s n a m a tk a L iw ia - J u l i a A u g u s ta o ra z A g ry p p in a S ta rs z a . O ile tę p ie rw s z ą m u s ia ł ścierp ieć (chociaż w p ó źn iejszy m czasie jej d o m in a c ja w R zym ie m ia ła być je d n ą z p rz y czy n o sie d le n ia się c e s a rz a n a C a p ri)14, o ty le w p rz y p a d k u d ru g iej n ie is tn ia ły p o w a żn iejsze powody, k tó re w oczach T y b e riu sz a p rz e m a w ia ły b y z a p o z o sta w ie n ie m jej p ełn ej sw obody d z ia ła ń po lity czny ch. S y tu a c ja stopniow o się k o m p lik o w a ła z u w a g i n a chęć w y k o rz y s ta n ia osoby A gryppi- n y p rz ez różn e, n ie zaw sze u c h w y tn e d la n a s je d n o s tk i i fakcje. W ydaje się p rz y ty m , że pom im o im p u to w a n e j p rz ez ź ró d ła a n ty c z n e czy m oże

11 Por. P. S in c la ir, op. c it., s. 178.

12 Zob. C .E . S m ith , op. c it., s. 126; R.A. B a u m a n n , I m p ie ta s , s. 116; A.A. B a r r e tt,

A g r ip p in a : S ex, Power, a n d P o litic s in th e E a r ly E m p ir e , L o n d o n 1996, s. 34.

13 Por. M .B . R oller, C o n s tr u c tin g A u to c ra c y: A r is to c r a ts a n d E m p e r o r s in J u lio - C la u -

d ia n R o m e , P r in c e to n 2 0 0 1 , s. 198.

14 Zob. S u e t., T ib. 5 0 -5 1 ; C. H a tz l, D ie p o litis c h e R o lle d e r F r a u e n u m T ib e riu s, In s- b r u c k 1976, d y ss ., s. 1 -6 2 ; M. B a a r, D a s B ild d e s K a ise rs T ib e riu s bei T a citu s, S u e to n u n d

C a s s iu s D io, B e iträ g e z u r A lte r tu m s k u n d e 7, S t u t t g a r t 1990, s. 1 1 1-115; R.A. B a u m a n , W om en a n d p o litic s in A n c ie n t R o m e , L o n d o n - N ew Y ork 1992, s. 1 3 1 -1 3 8 ; H . L in d say , S u e to n iu s : T ib e riu s, L o n d o n 1995, s. 1 5 1 -1 5 4 .

(6)

rzeczy w istej n iech ęci T y b e riu sz a w zg lęd em „dom u G e rm a n ik u s a ”, p rin c e p s początkow o p rz e ja w ia ł s w o is tą cierp liw o ść w obec en e rg iczn e j i nieco zb y t popędliw ej w n u c zk i A u g u s ta 15.

N ie w n ik a ją c tu ta j w ry w a liz ację p om iędzy g a łę z ią ju lijs k ą a k lau d y j- s k ą d o m u c e sa rsk ie g o 16, n a le ż y nieco u w a g i pośw ięcić tzw. p a r tii A gryppiny. C zy fa k ty c zn ie ta k ie u g ru p o w a n ie is tn ia ło , j a k a b y ła jego spo isto ść o raz cele? W ydaje się, że g r u p a t a n ie p rz y b ra ła n ig d y p o w a żn iejszy ch ro z m ia rów, słu ż y ła n a to m ia s t ja k o sw o isty s tr a s z a k p rz e d s ta w ia n y p rz e d oczy T yberiu szo w i p rz ez S e ja n u s a . A g ry p p in a n ie b y ła p o d m io te m ów czesnej gry p olitycznej, a jej p rz e d m io te m . N a jw a ż n ie js z ą ro lę o d g ry w a li obok c e s a rz a ije g o p re fe k ta n a jp o tę ż n ie js i ów cześni nobilow ie, p rz y czym u k ła d sił w tej o s ta tn ie j g ru p ie n ie u s ta n n ie się zm ien iał. S a m a A g ry p p in a n ie z d a w a ła sobie sp ra w y z n ie c h ę tn e g o do n iej s to s u n k u S e ja n u s a o ra z sk u tecz n o ści jego m a c h in a c ji. G łów nych w rogów u p a tr y w a ła n a to m ia s t w T y b e riu sz u i jego m a tc e 17. S topniow o coraz b a rd z ie j izo lo w an a, p o p a d a ła w coraz w ię k s z ą d esp e rac ję , k tó r a z r e s z tą u d z ie la ła się te ż jej s ta rs z y m synom . O s ta tecz n ie w okół A g ry p p in y p o z o s ta ła je d y n ie g ru p k a d o sto jn y ch n ie w ia s t, i fa k ty c z n ie to o n a tw o rz y ła jej „ p a rtię ”. Czołowi s e n a to rz y o p u ścili w dow ę po G e rm a n ik u s ie jeszcze n a długo p rz e d jej o s ta te c z n y m u p a d k ie m 18.

T acyt, o p isu jąc p o stę p o w a n ie sądow e p rzeciw ko S yliuszow i, p o zw ala sobie n a zw y k łą u niego g o rz k ą iro n ię, k ied y p o ró w n u je sw obodę w y ro k o w a n ia w o k re sie rz ą d ó w C eza ró w z p r a k ty k ą o k re s u w cześniejszego. K o n su l L u cju sz W arro u d a je k o n su la , t a k j a k u stró j, w k tó ry m m a m iejsce p o stęp o w a n ie , n ie m oże być o k re ś la n y R e p u b lik ą 19. M o żn a k a r y k a tu r a ln ie w ięc p rz e d s ta w ić W a rro n a , j a k w sw oim m n ie m a n iu r a tu je p a ń s tw o p rz e d sp isk ie m S y liu sz a, t a k j a k k ied y ś C yceron ra to w a ł R ep u b lik ę, o s k a rż a ją c i ż ą d a ją c śm ie rc i d la K atyliny. W 63 r. p.n .e. o d iu m z a s k a z a n ie n a śm ierć b ez w y ro k u sąd o w eg o o b y w a te la rz y m sk ie g o w z ią ł n a sieb ie C y ceron , w 24 r. n .e. s y tu a c ja b y ła j e d n a k in n a . W rogi S y liuszow i W a rro n w no sił o sk a rż e n ie , ale rz ecz y w isty m k re a to re m całej sy tu a c ji był c e s a rz 20. T ak ie p o sta w ie n ie s p ra w y p rz ez T ac y ta m ogło su g ero w ać, iż S y liu sz ze sw oją m a łż o n k ą s ta li się o fia ra m i ty r a n ii T y b eriu sza. W ed łu g F. B. M a rs h a , t a k ą w e rsję w y d a rz e ń m ia ł z a c z e rp n ą ć h is to ry k z tra d y c ji g e n s S i l ii albo p a m ię t ników A g ry p p in y M łodszej21. Z d ru g iej je d n a k s tro n y tr z e b a zazn aczy ć, że

15 O d n o ś n ie re la c ji T y b e riu s z a z A g ry p p in ą S ta r s z ą , zob. C. H a tz l, op. c it., s. 6 3 -9 1 ; M. B a a r, op. c it., s. 1 2 5 -1 3 3 ; R.A. B a u m a n , W om en, s. 1 3 8 -1 5 6 . Por. J . I . M cD o u g all, T a c i

tu s a n d th e p o r tr a y a l o f th e e ld e r A g r ip p in a , E M C 30, 1981, s. 1 0 4 -1 0 8 .

16 Zob. B.M . L ev ick , J u li a n s a n d C la u d ia n s , G re ec e a n d R om e 22, 1975, s. 2 9 -3 8 . 17 Zob. D .C .A . S h o tte r, T ib e riu s a n d A s in iu s G a llu s , s. 452 n.

18 D y s k u s ja o d n o śn ie „ p a rtii A g ry p p in y ”, zob. R .S . R o g e rs, C o n sp ira c y , s. 1 4 1 -1 6 6 ; R.A. B a u m a n , W o m e n , s. 1 5 4 -1 5 6 .

19 Tac., A n n . IV 19.2.

20 Zob. R .H . M a r tin , A .J. W oodm an, op. c it., s. 148. 21 F.B. M a rs h , op. c it., s. 307 n.

(7)

w ła śn ie u trz y m a n ie p rz ez c e s a rz a w c h a ra k te r z e o s k a rż y c ie la u rz ęd u jące g o k o n s u la m ieści się w tra d y c ji re p u b lik a ń s k ie j i j e s t c h a ra k te ry s ty c z n e d la sz a c u n k u T y b e riu sz a , ja k im d a rz y ł on u s ta lo n e p ro c e d u ry o ra z tra d y c y jn e u rz ę d y r e p u b lik a ń s k ie 22.

P rze sy co n y re to r y k ą p rz e k a z T ac y ta n ie m oże n a m d ać o dpow iedzi n a z a sa d n ic z e p y ta n ie , dlaczego S y liu sz i jeg o m a łż o n k a zo sta li s k a z a n i? M u sim y w ięc n a k o ń cu odw ołać się do k ró tk ieg o te k s tu W e lle ju sz a P a te rk u lu - sa. P isz e on: q u id h ic m e r u it p r im u m u t scelerata D r u s u s L ib o in ire t co n si

lia, d e in d e u t S i liu m P iso n e m q u e ta m a lte r iu s d ig n ita te m c o n stitu it, a u x it a lteriu s? 23. P a te r k u lu s z e s ta w ia S y liu sz a z D ru z u se m L ibo nem , a ta k ż e

G n e ju sz em P izo n em , k tó rz y to by li o s k a rż e n i o k o n sp ira c ję i s p is e k p rz e ciw ko ce sarzo w i o ra z p a ń s tw u 24. Co w a rto zaznaczyć, te trz y osoby w y m ie n io n e s ą w z e s ta w ie n iu p o d su m o w u jący m p ie rw sz y o k re s rz ą d ó w T y beriu - sza . P o m in ię to n a to m ia s t in n y c h , ta k ż e ty c h o s k a rż o n y c h o z b ro d n ię o b ra zy m a je s ta tu , j a k chociażby G ra n iu s z a M a rc e llu s a czy J u n i u s z a S yla- n u s a . U z n a n ie S y liu sz a z a p rz e stę p c ę szczególnie groźnego i n ie n a w is tn e g o p a ń s tw u p o tw ie rd z a fa k t, iż s e n a t polecił zniszczyć jeg o p o sąg i25. W y n ik a w ięc z tego ja s n o , że sta ło się to n a p o d sta w ie p rz y ję tej u c h w a ły o p o tę p ie n iu p am ięc i (d a m n a tio m e m o ria e )26. Czy je d n a k S y liu sz fa k ty c z n ie zo stał s k a z a n y za zm ow ę z S a k ro w ire m , czy z b y tn ie o ciąg a n ie się w tłu m ie n iu g a lijsk ie j re b e lii, czy m oże je d n a k za j a k ą ś n ie z n a n ą n a m k o n s p ira c ję z 24 r.? W g ru n c ie rzeczy a n i re la c ja T acy ta, a n i te ż in n e ź ró d ła n ie p o zw a la ją n a m n a ro z w ian ie w ątp liw o ści w tej sp ra w ie . J e ż e li d la W e lle ju sz a P a te r k u lu s a o s k a r ż e n ia L ib o n a, P iz o n a i S y liu sz a z n a jd u ją się n a je d n y m poziom ie, to m u s im y stw ierd z ić , iż w p rz e k a z ie T ac y ta s p ra w y te p r z e d s ta w ia ją się zu p e łn ie inaczej i b y n a jm n ie j n ie chodzi tu ta j ty lk o o sposób ich n a ś w ie tle n ia . A u to r A n n a le s o b w in ie n ia L ib o n a i P iz o n a re fe ru je b ard zo szeroko, p o dczas gdy s p ra w a S y liu sz a w p o ró w n a n iu z n im i p o d a n a j e s t w łaściw ie zdaw kow o, a i t a k n a p ie rw sz y m m ie jsc u w y su w a się re to ry k a . T a w y ra ź n a ró ż n ic a w p o tra k to w a n iu p rz ez T ac y ta ow ych trz e c h procesów d aje dużo do m y śle n ia . O s k a rż e n ie S y liu sz a j e s t je d n y m z w ielu p rz y k ła dów m a n ip u la c ji fa k ta m i w w y k o n a n iu a u to r a A n n a le s . W ty m k o n k r e t n y m p rz y p a d k u T acy t m u s ia ł m ieć je d n a k p ow ażn e powody, k tó re k a z a ły m u w ta k i w ła śn ie sposób op isać z a rz u ty s ta w ia n e S yliuszow i, ab y o ich

22 R. S e a g er, T ib e r iu s , L o n d o n 1972, s. 189 n. 23 Vell. P a t. II 130.3.

24 Zob. R .S . R o g ers, C r im in a l T ria ls, s. 12 n n ., 41 n n .

25 T ac., A n n . XI 35; H .W . B e n a rio , T a c itu s A n n a ls 11 a n d 12, C la s s ic a l W orld S p e c ia l S e rie s 3, L a n h a m - N ew York - L o n d o n 1983, s. 137 n.; R .J.A . T a lb e rt, T h e S e n a te o f

I m p e r ia l R o m e , P r in c e to n 1984, s. 357.

26 Por. F. V ittin g h o ff, D er S ta a ts fe in d in d e r r ö m is c h e n K a ise rze it. U n te r s u c h u n g e n z u r

„ d a m n a tio m e m o r ia e ”, N e u e d e u ts c h e F o rs c h u n g e n 84, B e rlin 1936, s. 16; R .S . R o g ers, C r im in a l T r ia ls , s. 78; id em , S t u d ie s , s. 53.

(8)

istocie p rz e k a z a ć cz y te ln ik o m j a k n a jm n ie j in fo rm acji. J a k ie to pow ody? - n ie wiemy. P o z o s ta ją one d la n a s ta je m n ic ą , k tó re j u p a r te zg łęb ia n ie m o głoby po p ro w ad zić je d y n ie n a b e z d ro ż a n ie p o p a rty c h m a te r ia łe m źró d ło w ym sp e k u la c ji. W ydaje się, że w R zym ie ep ok i T y b e riu sz a było w ielu z a in te re s o w a n y c h , a b y t a n ie ja s n o ś ć p o z o s ta ła ju ż n a zaw sze. S p ra w a S y liu sz a i jego żony s ta ła się jeszcze je d n ą ta je m n ic ą p o lity czn ej elity, w k tó re j praw dy, n a w e t po u p ły w ie k ilk u d z ie s ię c iu la t, n ie n a le ż y docho dzić.

Sum m ary

Selected problems o f accusation of Caius Silius and his wife Sosia

Special honours granted Germanicus’ older sons became a signal for Tiberius th a t it was possible to come into being an opposition directed against him. It was not clear to the end how Germanicus’ former commander Caius Silius was supposed to be involved in th a t opposition. In 24 year, in a senate, he was accused (among other things) of rip-offs which he was to commit together with his wife Sosia during suppressing of Sacrovir’s uprising. The course of a suit, as well as its sentence, convince th a t Silius was accused on the basis of a law about lese - majeste (maie-

stas). In any case, practice of bending accusation of exploitation of province to

a crime of lese - majeste, already developed in a progress of earlier courses, especial ly there, where extortion was used by force. However, main accusations could not limit to rip-offs within the area of province. It is for sure th a t Silius was charged with the hostile conspiracy against the state. The prove of it is the senate’s resolu tion about condemnation his memory (damnatio memoriae).

One of the most characteristic features of Silius and Sosia’s case is a mystery which wraps it. Tacitus’ report is misleading and seems th a t the historian shades the picture of the suit of 24 year, on purpose. It may suggest th a t other forces interested in Silius and his wife’s downfall, existed beside the emperor and first of all they were reluctant to explain th a t issue, even after a few dozen years since those, described by Tacitus’ events.