Seria: O R G A N IZA C JA I ZA R ZĄ D ZA N IE z. 95 N r kol. 1961
Barbara R O ŻA ŁO W SK A Politechnika Śląska
Wydział O rganizacji i Zarządzania Katedra Stosow anych N auk Społecznych barbara.rozalowska@ polsl.pl
SMART CITIZEN - SPOŁECZNOŚCI MIEJSKIE W PROCESIE BUDOWANIA „INTELIGENCJI” MIASTA
Streszczenie. Celem artykułu je st przestaw ienie różnych sposobów rozum ienia pojęcia inteligentnego m iasta i inteligentnego obywatela. Paradygm at teorii system ów pozw ala dostrzec rolę m ieszkańców , jak o aktywnych podm iotów w miejskiej przestrzeni. Staje się to za spraw ą dalszego rozw oju technologii inform acyjnych i kom unikacyjnych (ICT) i niemal pow szechnego używ ania urządzeń m obilnych oraz aplikacji. O tw iera to nowe perspektyw y w spółpracy w obrębie m iast, w spierające ich zrów now ażony rozwój. Rów nocześnie pojaw iają się pytania o granice pryw atności i ryzyko zw iązane z istnieniem w sieci tak ogromnej liczby danych.
Słowa kluczowe: inteligentne m iasto, inteligentny obyw atel, system społeczny, społeczeństw o inform acyjne, socjologia miasta
SMART CITIZEN - URBAN SOCIETY IN THE PROCESS OF BUILDING CITY’S „INTELLIGENCE”
Sum m ary. The aim o f this paper is to present the various ways o f understanding the notion o f an intelligent town and intelligent citizen. The paradigm o f system s theory allows noticing the role o f residents as active subjects in the urban space. It is caused by a continued developm ent o f inform ation and com m unications technology (ICT) as w ell as by close to com m on utilization o f mobile devices and technologies. It brings new prospects o f cooperation w ithin the cities supporting their sustainable developm ent. A t the sam e tim e the questions arise about the limits o f privacy and risk connected with the existence o f such a great am ount o f data in the web.
Keywords: sm art city, sm art citizen, social system, inform ation society, urban sociology
430 B. Rożałowska
1. Wstęp
M iasta są centram i kreatyw ności i innow acyjności, które m ają zdolność wykorzystywania now inek technologicznych w procesie rozbudow y m iejskich podsystem ów . Rewolucja inform atyczna u schyłku X X w. spow odow ała tak głębokie zm iany w funkcjonowaniu globalnego społeczeństw a i jeg o relacji z przestrzenią, że dzisiaj na now o trzeba zadać pytanie, czym je s t m iasto i ja k ą rolę m ają w nim pełnić w spółcześni m ieszkańcy. Koncepcja zrów now ażonego rozw oju, która pojaw iła się w tym czasie, była now ym głosem w sprawie m iejskich w spólnot i jeg o naturalnego otoczenia. R odząca się postindustrialna idea - co zauw aża A. K uzior - w ym agała przyjęcia innego sposobu postrzegania m iejsca człowieka w środow isku1, w tym także w przestrzeni m iejskiej.
Rozw ój kom petencji opartych na technologiach inform acyjnych i kom unikacyjnych (ICT) um ożliw ił kształtow anie się now ych postaw społecznych, oznaczał bow iem powstanie społeczeństw a usieciow ionego, w którym sieci internetow e w yznaczają now ą przestrzeń porozum ienia i społecznego działania. K onsekw encją tego procesu były zm iany w funkcjo
now aniu instytucji m iejskich, infrastruktury technicznej, adm inistracji i grup mieszkańców.
W szystkie form y i w ym iary życia społecznego w postnow oczesnych m iastach stają się coraz bardziej nasycone w ysoką technologią, co zostało podkreślone etykietam i przypisanym i do m iast, takim i jak : sm art, inteligentne, cyber, cyfrowe. Są one jed n ak niejednoznaczne, a ich zw iązek ze strukturam i społecznym i nie zaw sze je s t zaznaczony. A rtykuł je st próbą zdefiniow ania sm art city z perspektyw y socjologii m iasta. O dszukanie pow iązań między technologią, m iastem , a jeg o m ieszkańcam i stanow i uzupełnienie w iedzy o współczesnym m ieście. M ieszkańcy są częścią w spólnoty m iejskiej, a podejm ując różne aktywności za pośrednictw em Internetu, budują zbiorow ą inteligencję, pozw alającą na efektywne w ykorzystyw anie istniejących zasobów . Innow acje społeczne przyczyniają się do odtwarzania m iejskich wspólnot, co w efekcie m oże prow adzić do w zrostu jakości życia.
2. Inteligentni miasto i mieszkańcy jako system miejski
W e w spółczesnym spojrzeniu na m iasto istnieje w yraźna tendencja do postrzegania go w sposób całościow y, a podkreśleniem istniejących zależności są stosow ane określenia, tj. system lub organizacja. W koncepcji system owej m iasto je st traktow ane jak o zespół w zajem nie zależnych podsystem ów , w którym zm iana jednego elem entu powoduje przekształcenia w e w szystkich pozostałych.
1 K uzior A.: A ksjologia zrów now ażonego rozw oju. Faculty o f A rts, M atej Bel U niversity, B anska B ystrica 2014.
Przeniesienie ogólnej teorii system ów L. von B ertalanffy’ego2 na grunt rozw ażań na tem at miast m ożna odnaleźć u M. Castellsa. W edług autora K w estii miejskiej na system m iejski składa się „zespół praktyk m iejskich” utw orzony z takich elem entów, jak: produkcja, konsumpcja, wym iana, adm inistracja i sym bolika3. K oncepcja ta była stw orzona w celu opisu miasta przem ysłow ego i je st ona pośw ięcona rozw ojow i społecznem u, podporządkow anem u procesowi produkcji. W polskiej socjologii m iasta bardziej znany je s t sposób postrzegania miasta jak o układu dw óch elem entów . „M iasto je s t system em złożonym z dw óch, organicznie powiązanych, w spółdziałających na zasadzie sprzężeń zwrotnych, lecz autonom icznych podsystemów - urbanistycznego i społecznego”- jak pisał A. W allis4. W owym układzie brakuje segm entu odnoszącego się do czynników ekonom icznych, gdyż zostały one włączone, w pewnej części, zarów no do pierw szego, ja k i do drugiego podsystemu.
Cześć badaczy w sw oich pracach odwołuje się do trzech odm iennych system ow ych ujęć miasta. Pierw sze z nich traktuje m iasto jako terytorialny system społeczny, ze w zględu na jego powiązania z „w arstw am i podłoża m aterialnego”, drugie - jak o ekosystem i doszukuje się analogii do zjaw isk zachodzących w przyrodzie, a trzecie - postrzega m iasto na w zór żywego organizmu. „W każdym z tych ujęć ma m iejsce odwzorowanie m iasta jako funkcjonalnej całości, przy uw zględnieniu jego organizacji, struktury, a po części także funkcjonow ania”5.
Ponadto w szystkie w skazane m odele odnoszą się do trzech zasadniczych podsystem ów : społecznego, przyrodniczego i gospodarczego.
Poszukując relacji m iędzy m iastem a jego m ieszkańcam i, trzeba najpierw odnaleźć nowe znaczenia, ja k ie w ytw arza m iejska przestrzeń. Jednym z nich je st dość szeroko definiowane pojęcie inteligentnego m iasta. Inteligentne miasto najczęściej odnosi się do w ykorzystania ICT jako wsparcia dla m iejskich podsystem ów , aby popraw ić ich w ydajność, bezaw aryjność oraz szybkość dostarczania usług. M ieszkańców m iast często traktuje się jako niezaangażow anych odbiorców, konsum entów produktów i usług oferowanych przez miasto. W tym stylu definiował inteligentne m iasto R.E. Hall, jako: „m iasto, które m onitoruje i integruje warunki funkcjonowania w szystkich je g o istotnych infrastruktur, łącznie z drogami, m ostam i, tunelam i, kolejami, m etram i, lotniskam i, portam i m orskim i, kom unikacją, wodą, prądem , naw et z głównymi budynkam i, m oże lepiej optym alizow ać swoje zasoby, planow ać działania konserwacyjne i m onitorow ać aspekty bezpieczeństw a m aksym alizując usługi dla mieszkańców”6. Przykładem wizji aktywistycznej w definicjach inteligentnego m iasta je st podejście P. Riosa, który definiuje inteligentne m iasto jako: „miasto, które inspiruje,
2 von Bcrtalanffy L.: A n Outline o f General System Theory. „British Journal o f the Philosophy o f Science” , Vol. 1, No. 2, 1950, p. 134-165.
3 Castells M.: K w estia m iejska. PW N, W arszaw a 1981, s. 249-253.
4 Wallis A.: Socjologia przestrzeni. N iezależna Oficyna W ydawnicza, W arszawa 1990, s. 45.
5 Parysek J.J.: M iasto w ujęciu system ow ym . „Ruch Praw niczy, Ekonom iczny i Socjologiczny”, n r 1, 2015.
6 Hall R.E.: The vision o f a sm art city. In Proceedings o f the 2nd International Life Extension Technology Workshop. Paris, France, 28 Septem ber 2000, http://w w w .osti.gov/bridge/servlets/purl/77396.
432 B. Rożałowska
w spółdzieli kulturę, w iedzę i życie; m iasto, które m otyw uje sw oich m ieszkańców do tworzenia i rozw ijania się”7. Brytyjski Instutut Standardów (BSI), którego zadaniem je st ułatwianie kom unikacji pom iędzy różnym i podm iotam i gospodarki i adm inistracji, w skazuje (2014 r.), że sm art city je s t to „skuteczna integracja system ów fizycznych, cyfrow ych i ludzkich w środow isku zabudow anym , aby zapew nić sobie zrów now ażenie, dobrobyt i inkluzywną przyszłość dla sw oich obyw ateli”8. W powyższej koncepcji zaznaczony został podział na trzy interferujące system y, w którym znalazło się rów nopraw ne m iejsce dla działań podejm ow anych przez m ieszkańców.
Pow stanie inteligentnego m iasta m a ścisły zw iązek z rozw ojem ICT, ale nie je s t to jedyny i w ystarczający czynnik, w yjaśniający zm iany zachodzące we w spółczesnych miastach.
Potraktow anie m iasta ja k o system u złożonego ze w szystkich nachodzących n a siebie warstw pozw ala lepiej zobrazow ać kw estię rozw oju społeczno-technologicznego.
Trudność w określeniu istoty w spółczesnego m iasta zw iększa istnienie równoległego nazew nictw a, takiego jak : inteligentne m iasto, sm art city, cyberm iasto, cyfrow e miasto9.
R óżne kryteria będące podstaw ą definiow ania m iast rozw ijających się pod wpływem technologii inform atycznych, nie ułatw iają zrozum ienia ani idei inteligentnych m iast, ani roli m ieszkańców w tym układzie. W polskiej literaturze stosuje się zam iennie oba określenia:
sm art city i inteligentne m iasta, tym czasem - według niektórych badaczy - oznaczają one coś odm iennego, Sm art city łączy się urządzeniam i m obilnym i, sm artfonam i, wbudowanymi system am i, „inteligentnym i środow iskam i” , czujnikam i i aparaturą służącą do podtrzymy
w ania „inteligencji” m iast. Inteligentne miasto (intelligent city) koncentruje się wokół zbiorowej inteligencji obyw ateli, crow dsourcingu, w spółpracy online, kapitału społecznego m iast, innowacji społecznych. K ierunek relacji: m iasto - technologia - obyw atel ulega, w tym przypadku, odwróceniu.
Cyberm iasta, z kolei, zbliżają zagadnienia m iejskie do cybernetyki, cyberprzestrzeni oraz do zarządzania i kontroli w m ieście na podstaw ie uzyskanej inform acji zwrotnej. Słowo
„cyber” m oże rów nież odnosić się do negatyw nych zjaw isk istniejących w cyberprzestrzeni, cyberprzestępczości, śledzenia, identyfikacji, kontroli m ilitarnej nad m iastam i.
Czym innym są w tym ujęciu m iasta cyfrowe, oznaczające raczej kulturow e zjawiska, pow iązania łączące Internet i przestrzeń m iejską. Pod tym pojęciem należy rozum ieć nowe m iejskie w irtualne tożsam ości, cyfrow ą reprezentację m iast, w irtualne m iasta, cyfrowe m etafory m iast, aw atary m iast, m iasto w grach typu S im C ity10.
7 Rios P.: C reating “the sm art city” .2008, http://dspace.udm ercy.edu:8080/dspace/bitstream /10429/20/ l/2008_
rios_sm art.pdf.
8 For. http://w w w .bsigroup.com /en-G B /sm art-cities/Sm art-C ities-Standards-and-Publication/.
9 Schaffers H., K om ninos N., P allot M ., T rousse B ., N ilsson M., O liveira A.: Sm art C ities and the Future Internet:
T ow ards C ooperation Fram ew orks for O pen Innovation, [in:] D om ingue J. et al. (eds.): Future Internet Assem bly. LN C S 6656, 2011, p. 431-446.
10 Ibidem , p. 434.
Sm art city jed n ak najczęściej je st używ ane jako pojęcie nadrzędne dla w szystkich procesów obserwowanych w m iastach epoki nowych technologii1'.W jego ram ach funkcjonują trzy podstawowe kom ponenty: technologiczne, instytucjonalne i społeczne (tabela 1). Trzeba jednak zauw ażyć, iż proponow ane pojęcia m ają inne znaczenia, niż te opisyw ane pow yżej.
Miasto cyfrow e oznacza w tym przypadku połączoną szerokopasm ow ym Internetem wspólnotę nastaw ioną na jakość usług, dzielnie się inform acjam i, kom patybilność m iędzy- systemową, a m iasto inteligentne akcentuje zdolność uczenia się, w spierania technologicznego rozwoju i innow acji12. Mniej popularna je st w Polsce koncepcja m iasta w szechobecnego (iubiquitous city, u-city), która odnosi się do idei wszechobecnej techniki kom puterowej (iubiquitous com puting) M arka W eisera13. K om puter bow iem tak głęboko zakorzenił się w życiu człow ieka, że stał się nieodłączną częścią codzienności. U -city odzw ierciedla now e formy interakcji i transakcji, które m ogą odbyw ać się gdziekolw iek i kiedykolw iek przy użyciu nowoczesnych środków kom unikacji. W szechobecność kom putera czyni go dostępnym ludziom, budynkom i instytucjom .
Tabela 1 Podstaw ow e kom ponenty sm art city
Komponenty Koncepcje teoretyczne P odsystem y
C zynniki • miasto cyfrow e • infrastruktura
technologiczne • m iasto inteligentne • inteligentne technologie
• w szechobecne miasto • m obilne technologie (ubiquitous city) • w irtualne technologie
• m iasto hybrydowe • cyfrowe sieci
,c* • m iasto wirtulne
• m iasto informacyjne
Czynniki • m iasto kreatywne • infrastruktura hum anistyczna
hum anistyczne • m iasto uczące się • kapitał społeczny
• m iasto wiedzy
• m iasto hum anistyczne
Czynniki • inteligentne w spólnoty • zarządzanie
instytucjonalne • inteligentny rozwój • polityka
• regulacje/w ytyczne
Źródło: Opracowanie własne; Nam T., Pardo T.A.: Conceptualizing smart city with dimensions o f technology, people and institutions. Conference Papier, https://www. reseachgate.net/
publication/221585167, 10.06.2016.
Miasta hybrydow e i w irtualne w skazują na dw oistość przestrzeni m iasta poszerzonego o jego internetow e reprezentacje.
11 Nam T., Pardo T.A .: C onceptualizing sm art city with dim ensions o f technology, people, and institutions.
Conference Papier, https://w w w . reseachgate.net/publication/221585167, 10.06.2016.
12 Ibidem.
13 Antiroiko A.-V.: U-cities reshaping our future: reflections on ubiquitous infrastructure as an enabler o f smart urban development. ,A I & Society” , No. 28, 2013, http://link.springer.com/article/10.1007/s00146-013-0443-5, 10.06.2016.
434 B. Rożalowska
K olejny kom ponent sm art city reprezentują znane koncepcje teoretyczne, odnoszące się do społecznych czynników rozw oju m iast, tj. m iasto kreatyw ne, m iasto uczące się, m iasto wiedzy, m iasto hum anistyczne. Pierw sza z nich łączy się z pracą R icharda Floridy, w której doszukiwał się on źródeł sukcesu m iasta w kreatyw nych jednostkach - przedstaw icielach różnych branż.
W skazyw ał znaczącą rolę innow acyjnego środow iska społecznego, w tym: artystów, inżynierów, praw ników i innych w ykształconych m ieszkańców , w tw orzeniu kreatywnego środow iska, przyciągającego kapitał i rozw ijającego przestrzeń m iasta14. M iasto uczące się postrzegane je s t jak o konkurujące z innym i w globalnej ekonom ii w iedzy i podobnie ja k miasto uczące się je s t m iejscem nastaw ionym na rozw ijanie i pielęgnow anie w ied zy 15. Ostatnia z koncepcji - m iasto hum anistyczne - zaw iera po części w szystkie w ym ienione ju ż elementy.
K ładzie nacisk na kreatyw ność, zdolność uczenia się i poziom edukacji jak o głów ne czynniki rozwoju.
W niniejszym artykule obie nazw y - sm art city i inteligentne m iasto - są używanie zam iennie, ze w zględu na podobne praktyki w polskiej literaturze przedm iotu, jednak jego znaczenie, pow iązane z podejściem system owym , uw zględnia szerokie podejście zaproponow ane przez T. N am , T.A. Pardo.
3. Inteligentni obywatele
K oncepcja sm art city nie je st nowa, jed n ak nadal trudno je s t ustalić, ja k a pow inna być rola obywateli m iasta, jak o społecznego podsystem u w zm ieniającym się otoczeniu urbanistyczno- technologicznym . Połączenie m iasta i inteligentnych technologii skierow ało uw agę w stronę technologicznych uspraw nień w zarządzaniu infrastrukturą m iasta bądź w stronę efektywnej, internetowej kom unikacji z klientam i urzędów (e-adm inistracja).
N. K om ninos w swojej pracy zw rócił uw agę na w ażny aspekt pow iązany z miastam i typu
„sm art” . N ow e technologie w ytw arzają inny rodzaj „przestrzennej inteligencji” m iasta, który odnosi się do „zdolności w spólnoty do używ ania sw ojego intelektualnego kapitału, innow acyjnych instytucji, przestrzeni fizycznej, inteligentnej infrastruktury, aby stworzyć inteligentne środow isko, które bardziej skutecznie podejm uje w yzw ania konkurencyjności, zrów now ażonego rozw oju i inkluzji” 16. W cześniejsze badania inteligentnych systemów m iejskich skoncentrow ane były na aspektach technicznych i technologicznych oraz ich
14 Florida R.: Cities and the Creative Class. N ew Y ork-London 2005.
13 N am T ., Pardo T.A.: op.cit.
15 K om ninos N.: Sm art Cities and the Future Internet. Innovation ecosystem s o f em bedded spatial intelligence.
http://w w w .urenio.org/w p-content/uploads/2008/ll/2013-IC EIR D -Sm art-C ities-and-the-F uture-Intem et.pdf, 10.06.2016.
powiązaniach z IC T 17. O becne przem iany w skazują na w zrost zainteresow ania nowymi formami w ykorzystania Internetu do budow ania struktur w spółpracujących m ieszkańców (co-operative p e e r structures) dostarczających danych, które służą do pobudzania innowacji w takich dziedzinach ja k zdrow ie, środowisko, biznes czy społeczna inkluzja. Punktem wyjścia je s t definicja, która m ów i, że m iasto m ożna nazw ać inteligentnym „gdy inwestycje w kapitał ludzki i społeczny oraz tradycyjną (transport) i now oczesną (ICT) infrastrukturę komunikacyjną napędzają trwały w zrost gospodarczy, w ysoką jakość życia, dzięki racjonalnemu gospodarow aniu zasobam i naturalnym i” 18. Sm art city zakłada ponadto partycypację w rządzeniu, gdyż obecność m ieszkańców w tym procesie pozw ala lokować działania i inw estycje najbliżej ich aktualnych potrzeb.
Zmiana akcentu w rozw ażaniach na tem at now oczesnych m iast i przeniesienie go w stronę mieszkańców je st efektem pojaw ienia się nowych m ożliw ości, wynikających z używ ania smartfonów - urządzeń pozw alających, dzięki w ielu aplikacjom , zbierać rozm aite dane, które następnie są zapisyw ane w sieci internetowej. Ludzie, często m im owolnie, stają się prosumentami inform acji, korzystają z nich oraz rów nocześnie w ytw arzają je. Dzięki opcji geolokalizacji, rodzaje pozyskiw anych danych m ogą być dość zaskakujące. L. A dler podaje przykłady m iast am erykańskich, gdzie na portalach społecznościowych poszukuje się słów kluczy, pozw alających n a identyfikow anie dziur w jezdniach, m onitorow anie trasy ucieczki przestępców czy m apow anie problem ów zdrow otnych pow iązanych z zanieczyszczeniem środowiska19. Sm art citizen to obywatel, który potrafi w ykorzystyw ać urządzenia m obilne do komunikacji z szerokim m iejskim otoczeniem , dostarcza danych zwrotnych, następnie wykorzystywanych do popraw y jakości życia.
W yłania się także inny rodzaj społecznej inteligencji. Reakacją na rozwój przestrzeni pod wpływem now ych technologii je st nie tylko w zm ocnienie interakcji m iędzy m ieszkańcam i a władzami m iasta i innymi m iejskim i służbam i, ale rów nież w iększa św iadom ość swojego miejsca w przestrzeni m iasta i łatw ość szybkiego organizow ania się. W m iastach na całym świecie grupy m ieszkańców łącząc się w sieci za pom ocą sm artfonów , realizują w spólne dążenia, ułatw iają w ym ianę dóbr i usług na zasadach w spółdzielonej konsum pcji (sharing economy)20. Do najbardziej znanych przykładów takiej działalności należy firm a U ber realizująca usługi transportow e, która do kontaktów używ a aplikacji mobilnej lub aplikacji Airbnb, służącej do w ynajm ow ania pryw atnych lokali na potrzeby turystów. W spom nieć można także zjaw isko w spółfinansow ania różnych projektów (crowdfunding) przez
17 Schaffers H., K om ninos N ., P allot M ., T rousse B., N ilsson M., O liveira A.: Smart C ities and the Future Internet:
Towards C ooperation Fram ew orks for Open Innovation, [in:] Dom ingue J. et al. (eds.): Future Internet Assembly. LN CS 6656, 2011, p. 431-446.
18 Ibidem.
19 Adler L.: L eam ig from location, http://datasm art.ash.harvard.edu/new s/article/leam ing-from -location-806.
20 Cohen B., K ietzm an J.: Ride On! M obility B usiness M odels for the Sharing Economy. „O rganization
& Environm ent”, No. 3, 2014, p. 279-296.
436 B. Rożałowska
społeczeństw o, znane od dawna, jed n ak teraz za spraw ą Internetu znacznie uproszczone i dostępne dla wszystkich.
Społeczne działania, opisane pow yżej, pokazują w ażną zdolność m ieszkańców miast, którą S. Sassen nazyw a „urbanizow aniem technologii”21. W trakcie tego procesu - ja k twierdzi badaczka - następuje adaptacja system ów zam kniętych (technologii) do system u otwartego, jak im je st miasto. O dnosi się to do um iejętności w ykorzystyw ania ICT do zaspokajania realnych, usytuow anych najbliżej codziennego życia, potrzeb m ieszkańców . Logika użytkow ników przestrzeni m iejskiej je st bow iem inna niż logika inżynierów , projektujących technologiczne rozw iązania dla m iasta. W arunkiem koniecznym staje się zatem uzupełnienie system u technicznego sm art city o różne aktyw ności m ieszkańców , oparte na dostępie do otw artych źródeł (open só w c e ). Sm art Citizen pow inien być hackerem 22, wykorzystującym różne rodzaje danych na styku technologii inform acyjnych i społeczeństw a.
Praktyczny w ym iar „hakow ania m iasta” je s t w idoczny w organizacjach społecznych typu fablab i hacerspace, działających także w Polsce, skupiających program ujące, majsterkujące, innow acyjne jednostki. Ich w kładem w rozwój społeczny je s t - ja k pisał B. Knosala -
„budow anie silnych w spólnotow ych w ięzi połączonych z now ym spojrzeniem na rolę technologii w funkcjonow aniu w spółczesnego społeczeństw a”23. O rganizacje te mają charakter sieciowy, w spółpracują z innymi, m.in. na platform ie w w w .kodujdlapolski.pl, na której pow stają społeczne innow acje na m iarę X X I wieku. Są to przestrzenie, gdzie rodzi się, kształtow ana indyw idualnie i zbiorow o, inteligencja m iasta.
Przeciw nicy idei sm art city definiują jeszcze inaczej rolę m ieszkańców . Amsterdamskie W aag Society, założone do badań i eksperym entów artystycznych z w ykorzystaniem mediów cyfrow ych, a obecnie funkcjonujące jak o katalizator w ydarzeń i innow acji społeczno- -kulturow ych, opublikow ało najw ażniejsze w ytyczne, określające kim są inteligentni obyw atele24. „M anifesto for Sm art C itizen” propaguje aktyw istyczną postaw ę wobec życia oraz otaczającej m iejskiej przestrzeni, obejm ującą w iele różnych działań nastaw ionych na w spółpracę z innym i m ieszkańcam i i m iejskim i władzam i. W skazuje, że bycie „sm art” oznacza porzucenie roli konsum enta, klienta i inform atora na rzecz zaangażow ania w e wszystkie zachodzące procesy, łącznie z tw orzeniem m iejskiego praw odaw stw a. Siła obyw ateli bierze się z um iejętności posługiw ania się now oczesnym i technologiam i, potrzebnym i do kom unikow ania się oraz m onitorow ania środow iska i działań w ładzy. U m acnia ich także tw órcza postaw a w w ytw arzaniu codziennych produktów i organizow aniu w spólnych działań,
21 Sassen S.: T he futurę o f Sm art Cities. R eferat konferencyjny online 2011, http://videos.liftconference.com / video/2895375/saskia-sassen-the-future-of-sm art-cities, 10.06.2016.
22 Pojęcie używ ane w tym m iejscu nie je s t tożsam e z cyberprzestępcą.
23 Knosala B.: Fablaby jak o realizacja hum anizm u technologicznego. Zeszyty N aukow e, z. 85. Politechnika Śląska, G liw ice 2014.
24 http://w aag.org/en/blog/m anifesto-sm art-citizens, 10.06.2016.
tj. „otwieranie restauracji, korzystanie z energii odnawialnej, upraw a m iejskich ogrodów ”25.
Manifest o w yraźnym lew icow ym zabarw ieniu je st w ezw aniem do wprow adzania w ażnych dla mieszkańców zm ian pod hasłem : „W ładza to m y!”.
Mimo w yraźnych zachęt skierow anych w stronę w szystkich m ieszkańców do w ykorzysty
wania ICT i aktyw nego działania je st oczywiste, że część osób nie będzie podążać za tak definiowanym rozw ojem społecznym . Podstaw ow ą um iejętnością pow inno być swobodne korzystanie z elektronicznego kontaktu z m iejskim i instytucjam i26.
Przejawem inteligencji obyw ateli są również działania społecznie negatywne, podejm o
wane przeciw ko społeczeństw u lub w ybranym grupom społecznym. Szybkie organizow anie się za pom ocą portali społecznościow ych służy także środow isku przestępczem u lub innym działaniom społecznie szkodliw ym 27. Założenie, że technika będzie przekazyw ała jedynie pozytywne w zorce rozw oju społecznego byłoby niem ożliw ą do zrealizow ania utopią.
W tym kontekście m ożna rów nież rozw ażać zastosow anie ogromnej liczby danych rejestrowanych przez m iejskie kam ery, sensory i pryw atne urządzenia podłączone do Internetu.
Antropologiczne i socjologiczne teorie dostarczają metodologicznej perspektyw y do badań nad ryzykiem tow arzyszącym stykowi nauk technicznych i hum anistycznych28. Często również firmy zw iązane z now oczesnym i technologiam i, takie ja k M icrosoft, analizują niepożądane skutki ICT, zagrażające inteligentnym m iastom , jednocześnie rozw ijając strategie zarządzania ryzykiem w cyberprzestrzeni29. W przyszłości istnienie inteligentnych m iast w dużej m ierze będzie zależeć od aktyw ności obyw ateli i um iejętności ochrony w spólnie w ypracow anych systemów technicznych.
4. Zakończenie
Inteligentne m iasto je s t system złożonym z ludzi, instytucji i technologii um iejscow ionych w hybrydowej przestrzeni. Jako system otw arty nie m oże ono istnieć bez inteligentnych obywateli, którzy najszybciej dostrzegają zachodzące zm iany i rodzące się potrzeby.
Sprowadzanie rozw oju m iast do inw estycji popraw iających niezaw odność i efektyw ność podsystemów technicznych je st zatem niedocenianiem potencjału tkwiącego w m ieszkańcach.
Technologia nie tylko um ożliw ia popraw ę funkcjonow ania miejskiej infrastruktury
25 Ibidem.
26 Coe A., Paquet G., Roy J.: E-G ovem ance and Sm art Com munities: A Social Learning Challenge. „Social Science C om puter R eview ” , Vol. 19, No. 1, p. 80-93.
27 Przykładem mogą być zamieszki w Londynie w 2011 r. Por. London riots: how BlackBerry Messenger played a key role, www.theguardian.com/media/201 l/aug/08/london-riots-facebook-twitter-blackberry, 10.06.2016.
28 Burzyński T.: Ryzyko z perspektyw y badań kulturow ych. W ybrane problem y m etodologiczne. „ER (R )G O ” ,
^ nr 2 8,2014.
29 Por. Developing a city strategy for cybersecurity. A seven-step guide for local governm ents. M icrosoft.pdf.
438 B. Rożałowska
technicznej, ale przede w szystkim ułatw ia kom unikow anie się, organizow anie i uczestniczenie w życiu m iasta. Dla rozw oju inteligencji m iasta duże znaczenie m ają sieci tworzone przez kreatyw ne środow iska m iejskie, które w elastyczny sposób reagują na w szelkie impulsy nadaw ane przez otoczenie. W ten sposób m iasta stają się m iejscam i międzysektorowego transferu wiedzy, a bycie konsum entem przeplata się z uczestniczeniem w produkcji.
Sm art citizen w m ieście now oczesnych technologii m a do odegrania w ażną rolę:
• uczestniczy w dostarczaniu danych o funkcjonow aniu m iejskiej infrastruktury, przez co uspraw nia działanie m iejskich podsystem ów ;
• w ykorzystuje ICT do tw orzenia now ych rozw iązań popraw iających jakość życia (urbanizuje technologie);
• w spiera (ale rów nież kontroluje) w ładze m iasta w procesie zarządzania miastem;
• pom aga innym m ieszkańcom w procesie uczenia się;
• tw orzy klim at kreatyw nego, uczącego się m iasta.
D zięki inteligencji obyw ateli m iasto m a szansę szybciej reagow ać na zm ieniające się warunki życia i stać się praw dziw ie zrów now ażoną wspólnotą.
B ibliografia
1. A dler L.: L eam ig from location, http://datasm art.ash.harvard.edu/new s/article/leam ing- from -location-806.
2. A ntiroiko A.-V.: U -cities reshaping our future: reflections on ubiquitous infrastructure as an enabler o f sm art urban developm ent. „A I & Society”, No. 28, 2013, http://link.springer.
com /article/10.10 0 7 /s0 0 146-013-0443-5, 10.06.2016.
3. A ntiroiko A.-V.: B uilding Strong E-D em ocracy. The Role o f T echnology in Developing D em ocracy for the Inform ation Age. „C om m unication o f the A C M ”, No. 9, Vol. 46,2003.
4. B urzyński T.: Ryzyko z perspektyw y badań kulturow ych. W ybrane problemy m etodologiczne. „ER (R )G O ” , nr 28, 2014.
5. Castells M.: K w estia miejska. PW N , W arszaw a 1981.
6. C oe A., Paquet G., R oy J.: E-G ovem ance and Sm art C om m unities: A Social Learning Challenge. „Social Science Com puter R eview ” , Vol. 19, No. 1, 2001.
7. Cohen B., K ietzm an J.: Ride On! M obility Business M odels for the Sharing Economy.
„O rganization & E nvironm ent”, No. 3, 2014.
8. Elm aghraby A.S., Losavio M.: C yber security challenges in Sm art Cities: Safety, security and privacy. „Journal o f A dvanced R esearch”, Vol. 5, No. 4, 2014.
9. Florida R.: Cities and the Creative Class. N ew Y ork-London 2005.
10. Hall R.E.: The vision o f a sm art city. In Proceedings o f the 2nd International Life Extension Technology W orkshop. Paris, France, 28 Septem ber 2000, http://w w w .osti.gov/bridge/
servlets/purl/77396.
11.Knosala B.: Fablaby jak o realizacja hum anizm u technologicznego. Zeszyty N aukow e, s. O rganizacja i Zarządzanie, z. 85. Politechnika Śląska, Gliwice 2014.
12. Komninos N.: Intelligent cities: tow ard interactive and global innovation environments.
„International Journal o f Innovation and Regional Developm ent”, No. 4, 2009.
13. Komninos N.: Sm art Cities and the Future Internet. Innovation ecosystem s o f em bedded spatial intelligence, http://ww w .urenio.O rg/w p-content/uploads/2008/l 1/2013-ICEIRD Sm art-Cities-and-the-Future-Intem et.pdf, 10.06.2016.
14. Kuzior A.: A ksjologia zrów now ażonego rozwoju. Faculty o f Arts, M atej Bel University, Banska Bystrica 2014.
15. Kuzior A.: C złow iek ja k o racjonalny podm iot działań w świetle założeń koncepcji zrównoważonego rozwoju. „Problem y Ekorozw oju”, nr 2, 2006.
16. Nam T., Pardo T.A.: C onceptualizing sm art city w ith dim ensions o f technology, people, and institutions. C onference Papier, https://w w w . reseachgate.net/publication/221585167.
10.06.2016.
17. Parysek J.: M iasto w ujęciu system owym . „Ruch Prawniczy, Ekonom iczny i Socjo
logiczny”, nr 1, 2015.
18. Rios P.: C reating “the sm art city”, 2008, http://dspace.udm ercy.edu:8080/dspace/bitstream / 10429/20/l/2008_rios_sm a.pdf, 10.06.2016.
19. Sassen S.: The future o f Sm art Cities. Referat konferencyjny online 2011, http://videos.
liftconference.com /video/2895375/saskia-sassen-the-future-of-sm art-cities, 10.06.2016.
20. Schaffers H., K om ninos N., Pallot M., Trousse B., N ilsson M ., Oliveira A.: Smart Cities and the Future Internet: Tow ards Cooperation Fram ew orks for Open Innovation, [in:] Dom ingue J. et al. (eds.): Future Internet Assem bly. LNCS 6656, 2011.
21. von B ertalanffy L.: An O utline o f General System Theory. „British Journal o f the Philosophy o f Science”, No. 2, 1950.
22. W allis A.: Socjologia przestrzeni. N iezależna O ficyna W ydaw nicza, W arszawa 1990.
Abstract
The idea o f an intelligent town, that has dom inated a consideration over the developm ent of urban space in the recent years, is a response to num erous problem s o f large agglom eration.
The discussion often concerns the issues o f m aladjustm ent o f the existing subsystem s such as transport and public com m unication as well as w ater and sewage m anagem ent system to the present needs o f the users o f urban space and netw ork possibilities. The new , arising issues
440 B. Rozafowska
result from the increase o f social consciousness related to the role o f citizens in the process of city m anagem ent and also from noticing the existence o f special-needs groups e.g. the elderly and the disabled. Furtherm ore, the developm ent o f various com m unication platform s 2.0 provided the cooperation possibilities in the spirit o f sustainable developm ent inside the city.
T he paper concentrates on the basic form s an d dim ensions o f social life in the post-modern cities that are m ore and m ore saturated w ith technology. The current residents, w hen taking up various form s o f activity using the Internet, build a collective intelligence allow ing effective utilization o f the existing resources.
