WIELKOPOLSKA IZBA LEKARSKA
PAŹDZIERNIK 2016
25
Oskar Bielawski (1891–1973)
W
ojewódzki Szpital Neuropsychiatryczny w Kościanie od lat 90. XX w. nosi imię Oskara Stanisława Bielaw- skiego. Patron szpitala urodził się 20 lutego 1891 r.w Homlu na Polesiu. Pochodził ze zubożałej rodziny szlachec- kiej, jego ojciec był konduktorem. Oskar Bielawski miał sześcio- ro rodzeństwa: siostra Ewelina była stomatologiem, brat Józef – księdzem katolickim, Edwin ekonomistą, dwoje z rodzeństwa zgi- nęło podczas wojny – Henryk w Rosji, a Zofia w Oświęcimiu.
Oskar Bielawski zdał maturę po ukończeniu V Gimnazjum w Warszawie. Studia lekarskie rozpoczął na Uniwersytecie w Dorpacie. 8 sierpnia 1914 r. został powołany jako podlekarz do armii rosyjskiej. Podczas służby był ordynatorem szpitala polo- wego nr 79 oraz pociągu sanitarnego 1024. Walczył na froncie ru- muńskim, gdzie 18 sierpnia 1916 r. został ranny. Odznaczono go Orderami Świętego Stanisława II i III klasy oraz Orderem Świętej Anny III klasy.
W latach 1917–1918 w Odessie kontynuował studia na uni- wersytecie i uzyskał dyplom lekarza. Wstąpił tam do III Korpusu Polskiego. 26 listopada 1921 r. został zwolniony do rezerwy w stopniu podporucznika. Po wojnie polsko-bolszewickiej roz- począł pracę w Zakładzie Psychiatrycznym w Dziekance. Objął stanowisko starszego ordynatora. W 1924 r. został zastępcą re- daktora naczelnego „Nowin Psychiatrycznych”. W 1929 r. po- wierzono mu stanowisko dyrektora kościańskiego zakładu psy- chiatrycznego. Podczas zarządzania szpitalem stworzył z niego nowoczesny zakład leczniczy. Reformował opiekę nad chorymi, zlikwidował kilkadziesiąt separatek, wprowadził system otwar- tych drzwi, usunął wysokie mury i zlikwidował kraty w oknach.
Stał się pionierem przekształcania zakładów zamkniętych na in- stytucje o charakterze sanatoryjnym. Był przeciwnikiem stoso- wania kaftanów bezpieczeństwa. Zasłynął ze stwierdzenia, że:
„im gorzej śpi lekarz, tym lepiej ma chory”. Był zwolennikiem wykorzystywania podczas terapii boiska piłkarskiego, warszta- tów rzemieślniczych (ergoterapia), sali gimnastycznej oraz te- atralnej.
Oskar Bielawski zorganizował w 1935 r. drukarnię na terenie szpitala i rozpoczął wydawanie „Nowin Psychiatrycznych” oraz założył czasopismo naukowe „Higiena Psychiczna”. Pismo pro- pagowało ideę eugeniczną, ze sterylizacją i eutanazją włącznie.
W pierwszym numerze „Higieny Psychicznej” Bielawski opubli- kował „Projekt ustawy eugenicznej z zakresu eugeniki zapobie- gawczej”. Projekt ten został odczytany rok wcześniej przez Wernica na posiedzeniu Polskiego Towarzystwa Eugenicznego, a następnie zgłoszony do najwyższej Rady Lekarskiej Departa- mentu Służby Zdrowia. Zakładał on sterylizację jednostek ułomnych. Programem narodowej sterylizacji miały być bezwa- runkowo objęte osoby chore fizycznie, psychicznie, obciążone genetycznie, które jednak mogłyby przebywać na wolności, a nawet zawierać małżeństwa, lecz nie powinny mieć potomstwa.
Po wybuchu II wojny 24 sierpnia 1939 r. jako kapitan rezerwy Bielawski został powołany do Batalionu Obrony Narodowej „Ko- ścian”. Podczas kampanii wrześniowej został ranny. Kolejne lata wojny spędził w niemieckiej niewoli. Swoje doświadczenie za- wodowe wykorzystywał, pomagając więźniom obozów w prze- trwaniu okresu niewoli.
Po wojnie stworzył w Wonieściu zakład leczenia nerwic, utwo- rzył pierwsze sanatorium dla dzieci z problemami psychiatrycz- nymi i neurologicznymi w Spławiu. W 1950 r. utworzył oddział odwykowy dla alkoholików w Siekowie, w 1954 r. oddział dla chłopców w Mościszkach, a w 1955 r. oddział dla dziewcząt w Cichowie. Dzięki jego wsparciu powstała w 1953 r. Szkoła Pielęgniarstwa Neuropsychiatrycznego. Po śmierci córki Joan- ny we wrześniu 1954 r. na polecenie Jakuba Bermana, ówczes- nego wicepremiera, pod pretekstem alkoholizmu do kościa- ńskiego szpitala trafił przymusowo Władysław Broniewski.
Podczas pełnienia obowiązków dyrektora Bielawski wspomagał prześladowanych przedwojennych oficerów i żołnierzy konspi- racji, odmawiał współpracy z UB, ograniczał wszelkie próby mieszania się w sprawy sanatorium lokalnych działaczy partyj- nych. W wyniku tego 1 kwietnia 1957 r. na wniosek PZPR Oska- ra Bielawskiego zwolniono z pracy w Kościanie. Mimo nie- przychylnego stanowiska Partii stworzył on w Poznaniu Wojewódzką Poradnię Zdrowia Psychicznego, w której to objął stanowisko kierownika. Z końcem 1964 r. przeszedł na emery- turę. W 1965 r. był kierownikiem i lekarzem specjalistą Poradni Zdrowia Psychicznego dzielnicy Wilda w Poznaniu, a po prze- niesieniu do Warszawy w latach 1968–1971 pracował w porad- niach specjalistycznych w Otwocku.
Oskar Bielawski był dwukrotnie żonaty. W 1916 r. ożenił się z Jadwigą Zofią Milianowicz, z którą miał córkę Irenę Krystynę (ur. 1922) – prawniczkę, oraz syna Zdzisława (1925–1959), in- żyniera. Ponowny związek małżeński zawarł w 1948 r. z lekarką Elżbietą Imierowską. Z małżeństwa tego urodziło się trzech sy- nów: Maciej Zaremba Bielawski (ur. 1951 r.), Jacek (ur. 1953 r.), chemik, i Jarema (ur. 1955 r.), konserwator. W 1969 r. żona z dziećmi wyjechała do Szwecji. Oskar Bielawski zmarł 14 listo- pada 1973 r. Został pochowany w Warszawie.
DR N. MED. TOMASZ KAZAŁO PROF. NADZW. DR HAB. ANDRZEJ GRZYBOWSKI
