Ławicowy syderyt ilasty z warstw orzeskich w Górnośląskim Zagłębiu Węglowym

Nr 37

ZESZYTY NAUKOWE POLITECHNIKI S A S K I E J

G ó r n i c t w o Zo3 1961

JAN KUHL

ŁAWICOWY SYDERYT ILASTY Z WAKSTW ORZESKICH W GÓRNOŚLĄSKIM ZAGŁĘBIU WĘGLOWYM

S y d e r y t y i l a s t e w y k s z t a ł c o n e w p o s t a c i s f e r o s y d e r y t ó w i l a s t y c h s ą r u d a m i o g ó l n i e znanymi w k a r b o n i e » S f e r o s y « d e r y t y w y s t ę p u j ą we w s z y s t k i c h poz io ma ch s t r a t y g r a f i c z ­ n y c h k a r b o n u p r o d u k t y w n e g o . C » G ae b l er (1909) ( s t r o n a 2 41) zauważa* że s f e r o s y d e r y t y w y s t ę p u j ą n a j l i c z n i e j w b o g a t y c h w s k a ł y i l a s t e w a r s t w a c h g ó r n o r u d z k i c h i o r z e » s k i c h o S p o s t r z e ż e n i a C » G a e b l e r a p o t w i e r d z i ć n a l e ż y w zu­

p e ł n o ś c i »

A u t o r t e n wymienia m i e j s c o w o ś c i O r z e s z e , Bujaków, J a ś k c w i c e , w k t ó r y c h s f e r o s y d e r y t y i l a s t e , w y s t ę p u j ą c e w w a r s t w a c h o r z e s k i c h s t a n o w i ł y p r z e d m i o t s k w a p l i w e j eks-»

p l o a t a c j i » E k s p l o a t o w a n e tam s f e r o s y d e r y t y wykazywały c z ę s t o c i ę ż a r o k o ł o j e d n e g o c e t n a r a » Gru boś ć ł a w i c ł u p ­ ków, w k t ó r y c h w y s t ę p u j ą s f e r o s y d e r y t y o k r e ś l a G a e b l e r w g r a n i c a c h 0 , 1 5 ~ 1 » 0 4 m. Z a w a r t o ś ć Pe w e k s p l o a t o w a n y c h sy=

d e r y t a c h m i a ł a s i ę wahać od 17-42%»

G a e b l e r o p i s u j e j e d n a k t y l k o z ł o ż a s f e r o s y d e r y t ó w , n i e wspomina j e d n a k n i g d z i e o ł a w i c o w y c h ( po kł a do w yc h ) s y d e r y t a c h i l a s t y c h » N a t o m i a s t o p i s u j e on s f e r o s y d e r y t y , w y s t ę p u j ą c e w samych p o k ł a d a c h węglowych, k t ó r e w o d r ó ż - n i e n i u od s f e r o s y d e r y t ó w i l a s t y c h w y s t ę p u j ą c y c h w s k a ł a c h t o w a r z y s z ą c y c h p okła dom węglowym, nazywa s y d e r y t a m i we°

g l o w y m i * S y d e r y t y węglowe w y s t ę p u j ą w p o s t a c i k u l i s t y c h l u b e l i p s o i d a l n y c h k o n k r e c j i w i e l k o ś c i 3 - 8 mm» Budowa i c h j e s t o d ś r o d k o w o - p r o m i e n i s t a » N i e k i e d y s p o t y k a s i ę j e w p o s t a c i soczew o g r u b o ś c i 0 , 2 - 0 , 3 m i d ł u g o ś c i do 3 m*

S yd e ry tó w węglowych w p o s t a c i u w a r s t w i o n y c h w k ł a d e k w p o k ł a d a c h węglowych z n a n yc h w A n g l i i pod nazwą B l a c k b a n d i w y s t ę p u j ą c y c h t a k ż e w Z a g ł ę b i u Ruhry, d o t y c h c z a s n i e s t w i e r d z o n o w Z a g ł ę b i u G . Ś l ą s k a . Wedle G a e b l e r a z a w a r t o ś ć Pe w s y d e r y t a c h węglowych waha s i ę od 20-35%«

4 Jan Kuhl

RoMi cha el (1913) u z u p e ł n i a w pewnym s t o p n i u o p i s k a r ° b o ń s k i c h r u d ż e l a z a w naszym Z a g ł ę b i u , podanym p r z e z G a e b l e r a . K i ę d z y in n ymi p o d a j e on (str<>86) s k ł a d c h e ­ miczny s y d e r y t u węglowego z p o k ł a d u J a ku b ( 4 1 0 / 4 1 1 ) o S k ł a d t e n j e s t n a s t ę p u j ą c y : S i 0 2 0,14» 4 3 , 5 0 , MnO 0 , 6 9 , CaO 5 , 8 3 , KgO 5 , 9 7 , C02 37, 03» PgOę 0 , 4 8 , c z ę ­ ś c i o r g a n i c z n e 8 , 0 , HgO 0,22%. P r z y o p i s i e s f e r o s y d e r y - tów i l a s t y c h p o d a j e M i c h a e l , że w n i e k t ó r y c h m i e j s c a c h w y s t ę p o w a n i a wymiary i c h b u ł o s i ą g a j ą 1 m g r u b o ś c i i 2 m d ł u g o ś c i o - A u t o r t e n wspomina r ó w n i e ż o s y d e r y t a c h p o k ł a ­ dowych u t r z y m u j ą c , że i c h w y s t ę p o w a n i e o g r a n i c z a s i ę do g r u p y ł ę k o w e j ("Das f l ó z a r t i g e A u f t r e t e n d e r T o n e i ś e n - s t e i n e i s t a u f d i e Mu lden gr up pe b e s c h r a n k t , s t r 08 8 ) 0 Ge- n e z y s f e r o s y d e r y t ó w i l a s t y c h , s y d e r y t ó w węglowych i tzw»

p okł adowych s y d e r y t ó w , obydwaj w y m i e n i e n i a u t o r z y n i e t ł u m a c z ą .

W c z a s i e wykonywania p r a c y nad s k a ł a m i t o w a r z y s z ą c y m i pokładom w ę g l a , z e b r a ł e m s z e r e g p r ó b e k s f e r o s y d e r y t ó w i l a s t y c h z r ó ż n y c h poziomów s t r a t y g r a f i c z n y c h , k t ó r e zo­

s t a ł y p r z e a n a l i z o w a n e w Z a k ł a d z i e P e t r o g r a f i i S t o s o w a n e j GIG (1957)® Z a n a l i z w y n i k a , że s k ł a d c h emi c zn y s f e r o ­ s y d e r y t ó w i l a s t y c h j e s t r ó ż n y . Z a w a r t o ś ć w n i c h J?e, k t ó ­ r e w y s t ę p u j e j a k o P e 2+ i F e 3+ , w y k a zu j e w a h a n i a od 2 3 , 5 4 do 39,06%. Pewna c z ę ś ć PeCO^ j e s t z a s t ą p i o n a iz o=

m o r f i c z n i e p r z e z MgCO^«

Pod k o n i e c 1957 r . s t w i e r d z i ł e m w b u d u j ą c e j s i ę p ł y t ­ k i e j k o p a l n i w o b s z a r z e B r a d y , w y s t ę p o w a n i e ławicowe go s y d e r y t u i l a s t e g o . Mikroskopowe i c h e mi c zn e b a d a n i a t e j r u d y , s t a n o w i ą p r z e d m i o t n i n i e j s z e j p r a c y .

Op is w y s t ę p o w a n i a ławicowe go s y d e r y t u i l a s t e g o P r o f i l z ł o ż a o d s ł o n i ę t e g o c h o d n i k i e m k o p a l n i , w k t ó ­ rym w y s t ę p u j e ł a w i c a s y d e r y t u i l a s t e g o , p r z e d s t a w i a r y ­ s u n e k 1o Z r y s u n k u t e g o wi dz i my , że w s t r o p i e c h o d n i k a w y s t ę p u j ą i ł o w c e , p r z e c h o d z ą c e po r o z c i ą g ł o ś c i w p i a s ­ kowce. S k a ł y t e o d s ł o n i ę t e s ą z a l e d w i e w k i l k u m i e j s c a c h c h o d n i k a . 0 i c h g r u b o ś c i n i e można n i c p o w i e d z i e ć z po­

wodu b r a k u w yż sz ych o d s ł o n i ę ć ® B e z p o ś r e d n i o pod t y mi s k a ł a m i l e ż y p o k ł a d w ęg la o z m i e n n e j g r u b o ś c i 100-120cm, k t ó r y we dl e p r z y j ę t e j i d e n t y f i k a c j i ma mieć numer 308*

Pod pok ła dem w ę g l a s p o t y k a s i ę ł a w i c ę iłowców o g r u b o ś c i w a h a j ą c e j s i ę od 40 do 80 cm ( p r z e c i ę t n i e o k o ł o 50 cm),

Ławicowy s y d e r y t i l a s t y z warstw o r z e s k ic h ® *® 5

w k t ó r e j t k w i ą m i e j s c a m i m n i e j s z e l u b w i ę k s z e s k u p i e n i a s f e r o s y d e r y t ó w ® Pod o p i s a n ą ł a w i c ą iłowców l e ż y znowu c i e n k i p o k ł a d z i k w ę g l a o g r u b o ś c i 10*20 cm, k t ó r y przy=

krywa ł a w i c ę iłowców g r u b o ś c i 15=40 cm (a nawet 50 cm)»

Skala 1:20

Objaśnienia:

węgiel

iawicowy syderyt ila s ty

Ltomc z bułami sferośyderytou/ymi

r J U r s J r r>s/

/V rv 'V /■» /"'w' n J (V /A/ /-Ny

Cto wiec

R y s . 1 . Sch emat ycz ny p r o f i l p r z e z p o k ł a d węgla i ł a w i c ę s y d e r y t u i l a s t e g o

I ł o w c e t e p r z y k r y w a j ą ł a w i c e s y d e r y t u i l a s t e g o o z m i e n n e j g r u b o ś c i 10-15=20=25=30 cm® Pod ł a w i c ą s y d e r y t ó w l e ż ą

znowu i ł o w c e , k t ó r y c h g r u b o ś c i n i e p o m i e r z o n o , ze wzglę=

du na b r a k o d p o w i e d n i o g ł ę b s z e g o o d s ł o n i ę c i a ®

6 Jan Kuhl

Z powyższego o p i s u n a j b a r d z i e j i s t o t n y m j e s t t e n s z c z e g ó ł , że ł a w i c a syder.ytowa w y s t ę p u j e p r z e c i ę t n i e 90 cm p o n i ż e j e k s p l o a t o w a n e g o p o k ł a d u w ę g l a , co może być ważne p r z y e wen tu al ny m o p r a c o w a n i u p r o j e k t u j e j e k s p l o ­ a t a c j i «

Megaskopowa c h a r a k t e r y s t y k a ł awi co we go s . yd er yt u Ławicowy s y d e r y t i l a s t y j e s t s k a ł ą barwy c i e m n o s z a ­ r e j , w z g l ę d n i e s z a r o b r u n a t n a w e j . Barwa s z a r o b r u n a t n a wy­

s t ę p u j e w y r a ź n i e j , gdy s y d e r y t z n a j d u j e s i ę p r z e z p ewi en c z a s pod d z i a ł a n i e m c zynników u t l e n i a j ą c y c h n p . wody.

U w a r s t w i e n i e w y s t ę p u j e na nim b a r d z o n i e w y r a ź n i e . W do­

t y k u j e d n e p r ó b k i s ą m n i e j , i n n e b a r d z i e j s z o r s t k i e . Twardość we dle s k a l i Mohsa 4-5» P r z e ł a m z a z w yc za j n i e ­ równy, m u s z l o w a t y . Pod s i l n y m u d e r z e n i e m r o z d r a b n i a s i ę n i e p r a w i d ł o w o . Z d a r z a j ą s i ę j e d n a k p r ó b k i , k t ó r e r o z p a ­ d a j ą s i ę pod u d e r z e n i e m we dl e p ł a s z c z y z n u w a r s t w i e n i a . G ę s t o ś ć z m i e n i a s i ę w p i o n i e i po r o z c i ą g ł o ś c i ł a w i c y od 3 , 2 do 3 , 7 .

C h a r a k t e r y s t y k a mikroskopowa

Badany pod mikr oskopem w p ł y t k a c h c i e n k i c h s y d e r y t ławicowy n i e wy k az uj e s t a l e j e d n a k o w e j s t r u k t u r y . Syde- r y t y o m a ł e j z a w a r t o ś c i m i n e r a ł ó w t o w a r z y s z ą c y c h n p . k wa rcu , w y k a z u j ą z r e g u ł y s t r u k t u r ę z b i t ą , c z ę ś c i o w o n a ­ wet a m o r f i c z n ą l u b b a r d z o d r o b n o z i a r n i s t ą o w i e l k o ś c i z i a r n < 0 , 0 2 mm ( r y s u n k i 2 , 3 ) . P r z y z a s t o s o w a n i u dużego p o w i ę k s z e n i a ( o k o ł o 800 r a z y ) , d o s t r z e g a s i ę , że węglany ż e l a z a o t o c z o n e s ą b l a d o b r u n a t n a w ą masą, s ł a b o p r z e ­ ś w i e c a j ą c ą , b a r d z o mało r e a g u j ą c ą p r z y s k rz y ż o wa n y c h n i ­ k o l a c h . Masę t ę uważam za ż e l a z i s t y ż e l , c z y l i za l i m o - n i t .

S y d e r y t y o w i ę k s z e j z a w a r t o ś c i kwarcu w y k a z u j ą s t r u k ­ t u r ę b a r d z i e j z i a r n i s t ą . N a l e ż y j e d n a k z a z n a c z y ć , że z i a r n i s t o ś ć t a n i e d o t y c z y s u b s t a n c j i s y d e r y t y c z n e j , k t ó r a j e s t s t a l e z b i t a l u b b a r d z o d r o b n o z i a r n i s t a , a l e m i n e r a ł ó w t o w a r z y s z ą c y c h . Wraz z z a w a r t o ś c i ą mi ne r ał ów t o w a r z y s z ą c y c h w z r a s t a p o r o w a t o ś ć s y d e r y t ó w . W m i a r ę z w i ę k s z a n i a s i ę z a w a r t o ś c i mi n e r a ł ó w t o w a r z y s z ą c y c h s y­

d e r y t s t a j e s i ę t a k d a l e c e podobny do s k a ł y p i a s z c z y s t e j , że z a c h o d z i p y t a n i e , c zy nazywać go s y d e r y t e m p i a s z c z y -

Ławicowy s y d e r y t i l a o t y z warstw o r z e s k i c h

,,»

Rys.2. Zbita, częściowa amorficzna s t r u k t u r a syderytu. Świa­

t ł o spolaryzowane, nikole skrzyżowane, powiększenie 80 x.

Rys.3. Bardzo drobnoziarnista s t r u k t u r a syderytu. Światło spolaryzowane, nikole skrzyżowane, powiększenie 80 x

8

Rys.4. Syderyt piaszczysty (piaskowiec syderytyczny). Białe (często klinowato wykształcone) z iar na kwarcu. Światło s p o l a r . ,

nikole skrzyż. , powiększenie 80 x Jan Kuhl

Rys.5. Ziarna kwarcu resorbowane przez substancję syderyto- wą„ Światło s p o l a r . , nikole s kr z yż ., powiększenie 80 x

Ławicowy s y d e r y t i l a s t y z warstw o r z e s k i c h » 0o 9

s t y m , c zy piaskowcem s yderytowym ( r y s u n e k 4) o S k ł a d mine<=

r a l n y omawianych s y d e r y t ó w p r z y powierzchownym b a d a n i u wydaje s i ę być p r o s t y » Obok s y d e r y t u s t w i e r d z a s i ę pewne

i l o ś c i k a l c y t u , k w a r c , c h a l c e d o n , m us k ow it , r z a d k o s c h l o ~ r y t y z o w a n y b i o t y t , s k a l e n i e , h e m a t y t , w z g l ę d n i e hyd ro h o»

r n a t y t , l i m o n i t , z n i s z c z o n e makro i m i k r o s p o r y , a e t r y t u s h u m i t y c z n y o r a z c h a r a k t e r y s t y c z n e c i a ł a i z o t r o p o w e . k t ó ~ r y c h d o k ł a d n i e j s z ą c h a r a k t e r y s t y k ę podam p o n i ż e j »

O p i s a n e wyżej m i n e r a ł y j a k k w a r c , s k a l e n i e , c h a l c e d o n s ą o b l e p i o n e s u b s t a n c j ą s y d e r y t o w ą a czas em t a k ż e sub=

s t a n c j ą h u m i t y c z n ą , s k u t k i e m c z e go i c h d o k ł a d n i e j s z y o p i s w s z l i f i e c i e n k i m s t a j e s i ę n i e mo ż li wy » Na s z c z e ~ g o l n ą uwagę z a s ł u g u j ą p o l a w i d z e n i a w m i k r o s k o p i e , w k t ó ­ r y c h kwarc j e s t w y r a ź n i e r e s o r b o w a n y a na wet w y p i e r a n y p r z e z s y d e r y t ( r y s u n e k 5)» Z r o s t y s y d e r y t u z kwarcem s ą b a r d z o ś c i s ł e ( r y s u n e k 6)«

W c e l u d o k ł a d n i e j s z e g o o p i s u m i n e r a ł ó w t o w a r z y s z ą c y c h p o s t a n o w i ł e m j e w y d z i e l i ć p r z e z k r u s z e n i e do 0 , 3 mm, a na<=

s t ę p n i e p r z e z r o z d z i e l e n i e w c i e c z a c h c i ę ż k i c h na 3 f r a k = c j e , a m i a n o w i c i e o g ę s t o ś c i < 2 #7 » > 2 , 7 < 3»4 i > 3»4o- J a k o c i e c z e c i ę ż k i e s t o s o w a ł e m bromoform ( p r o d u k c j i k r a ~ j o w e j ' 1 i j o d e k m e t y l e n u .

S k ł a d m i n e r a l n y f r a k c j i 2 „?

W f r a k c j i < 2 , 7 s t w i e r d z o n o : k w a r c , c h a l c e d o n , s k a l e “ n. ie , k a o l i n i t , g i p s , c i a ł a i z o t r o p o w e ( s z k l i w o ) , d e t r i = t u s węglowy, s z c z ą t k i mi k r o i ma kro sp or»

Kwarc

Kwarc w z i a r n a c h ł a t w o o d d z i e l a j ą c y c h s i ę od masy s y - d e r y t o w e j w y s t ę p u j e w n i e w i e l k i c h i l o ś c i a c h o P r z e w a ż n i e j e s t on, j a k t o zobaczymy p r z y o p i s i e f r a k c j i c i ę ż s z e j , ś c i ś l e z n i ą p o z r a s t a n y 0 Z i a r n a kwarcu o d d z i e l a j ą c e s i ę ł a t w i e j od masy s y d e r y t o w e j , n i e s ą z u p e ł n i e c z y s t e » P r z e w a ż n i e p o k r y t e s ą one osadem huminów, k t ó r e b a r w i ą j e o l i w k o w o - b r u n a t n o l u b w ę gl a na m i ż e l a z a » Te pokrywy h u mi no w o- s yd e ry to w e u t r u d n i a j ą p ow aż ni e r o z p o z n a n i e mor”

f o l o g i i z i a r n kwarcowych a t a k ż e i n n y c h m i n e r a ł ó w , j a k s k a l e n i » Aby t o u c z y n i ć , n a l e ż a ł o pokrywy t e usunąć»

W tym c e l u f r a k c j ę < 2 , 7 pod da łem t r a w i e n i u w gorącym 10% HC1 p r z e z 4 g o d z i n y . Po u p ł y w i e t e g o c z a s u , o s ad od=

s ą c z a ł e m i po p r z e m y c i u i w y s u s z e n i u poddawałem j ą m i k r o -

1 0 Jan Kuhl

skopowemu badaniu<, W o c z y s z c z o n e j HC1 f r a k c j i s t w i e r d z i ” łe m, że w y s t ę p u j ą c y w n i e j m a t e r i a ł n a l e ż y p o d z i e l i ć na 3 g r u p y : kwarc d e t r y t y c z n y ( a l o c h t a n i c z n y ) kwarc a u t o - g e n i c z n y , c h a l c e d o n i o pa l»

W g r u p i e kwarcu d e t r y t y c z n e g o w y r ó ż n i a s i ę 2 r o d z a j e z i a r n :

t ) Z i a r n a o t o c z o n e „ c z ę ś c i o w o z r e g e n e r o w a n e o w i e l k o=

ś c i 0 , 0 4 ” 0 , 1 1 mm, m a j ą c e c e c h y kwarcu g r a n i t o w e g o »

2) Z i a r n a o c h a r a k t e r y s t y c z n y c h o s t r y c h k r a w ę d z i a c h i j a k gdyby w y łu p a n y c h ś c i a n a c h ( r y s u n e k 7.)»

R y s 07» Z i a r n a kwarcu p i r o g e n i c z n e g o . Na jednym z i a r n i e w i d o c z n e w r o s t k i cyrkonu» P o w i ę k s z e n i e 300 x

/

Z i a r n a t e z a w i e r a j ą c z ę s t o w r o s t k i gazowe, c i e k ł e j a k r ó w n i e ż m i n e r a ł ó w a k c e s o r y c z n y c h - n a j c z ę ś c i e j cyr=

konu ( r y s u n e k 7)« Ten r o d z a j kwarcu uważam za kwarc p i r o - g e n i c z n y a Kwarc a u t o c e n i e zn.y w y k a zu j e ś r e d n i w s p ó ł c z y n ” n i k z a ł a m a n i a 1»550 (a w i ę c o d p o w i a d a j ą c y r a c z e j c h a l c e ­ donowi)«, Z i a r n a j e g o s ą p r z e ź r o c z y s t e b ez wrostków»

Ławicowy s y d e r y t i 3 a s t y z warstw o r z e o ^ io h ,

9,

Rys.6. Oddzielone w cieczy c i ę ż k i e j z ros ty kwarcu z substan«

c j ą syderytową. Jasne części z i a m - kwarc, ciemniejsze - sy- de ryt. Światło s p o l a r . , nikole s k r z yż . , powiększenie 80 x

Rys.8. Chalcedon o audowie włóknistej (ziarno w środku pola widzenia). Światło spolaryzowane, nikole skrzyżowane, po­

większenie 160 x

12 Jan Kuhl

C h a l c e d o n

M i n e r a ł t e n s p o t y k a s i ę r z a d k o 0 W ys t ę p u j e on w p o s t a ­ c i k u l i s t y c h k o n k r e c j i . S t w i e r d z o n o t a k ż e p a r ę o s o b n i ­ ków o budowie w ł ó k n i s t e j ( r y s u n e k 8 ) o

S k a l e n i e

Wśród s k a l e n i w y r ó ż n i o n o ; o r t o k l a z o r a z a l b i t . S t w i e r - dzono o r t o k l a z d e t r y t y c z n y ( a l o c h t o n i c z n y ) i a u t o g e n i c z - n y . Ten o s t a t n i w y s t ę p u j e w z u p e ł n i e ś w i e ż y c h , i d i o m o r - f i c z n y c h k r y s z t a ł k a c h w i e l k o ś c i o k o ł o 0 , 3 ramo Te same

s p o s t r z e ż e n i a d o t y c z ą r ó w n i e ż a l b i t u . S t w i e r d z o n o , że a u t o g e n i c z n y a l b i t powstał w o s t a t n i e j f a z i e t w o r z e n i a s i ę ł a w i c y s y d e r y t o w e j » R ys un ek 9 p r z e d s t a w i a w y p i e r a n i e s y d e r y t u p r z e z a l b i t . Podobnego r o d z a j u a l b i t y z a c j ę do­

l omitów k a u k a s k i c h o p i s u j ą N . I . J e g o r o w i A . S . M a r f u n i n 1958.

K a o l i n i t

M i n e r a ł t e n w y s t ę p u j e w p o s t a c i d r o b n y c h ł u s e k wyka­

z u j ą c y c h n i s k ą dwojłomnośó i ś r e d n i w s p ó ł c z y n n i k z a ł a ­ m an ia 1,560® Spotykamy go w w i ę k s z y c h i l o ś c i a c h w b a r ­ d z i e j p i a s z c z y s t y c h p a r t i a c h ł a w i c y s y d e r y t o w e j .

C i a ł a i z o t r o p o w e

P r a w i e w k a ż d e j z b a d a n y c h p r ó b e k s t w i e r d z o n o c i a ł a barwy ż ó ł t o z i e l o n e j o n i e f o r e m n y c h , o s t r o k r a w ę d z i s t y c h p o k r o j a c h , k t ó r e p r z y n i k o l a c h s k r z y ż o w a n y c h s ą a l b o zu­

p e ł n i e i z o t r o p o w e , a l b o l e k k o a n i z o t r o p u j ą . W i e l k o ś ć t y c h c i a ł d o c h o d z i do 0 , 1 a nawet do 0 , 2 mm. Wi el e z t y c h c i a ł w y k a z u j e z m ę t n i e n i e i p e wi en r o z k ł a d . Współ­

c z y n n i k i z a ł a m a n i a ś w i a t ł a t y c h c i a ł w y k a z u j ą w a h an i a od 1 , 5 3 0 do 1 , 5 8 0 . Opisywane i z o t r o p o w e c i a ł a uważam za s z k l i w o w u l k a n i c z n e . S zk l i w o t o o d p o w i a d a ł o b y w s p ó ł c z y n ­ n i k a m i z a ł a m a n i a i g ę s t o ś c i ą s z k l i w a t a k i c h s k a ł j a k a n - d e z y t y w z g l ę d n i e t e f r y t y l e u c y t o w e ( P r a n k P . G r o u t r s t r . 114, 1 9 3 2 ) . N i e k t ó r e s z k l i w a mają p o s t a ć d r o b n y c h k u l e ­ c z e k w i e l k o ś c i 0 , 0 2 - 0 , 0 4 mm. C i a ł a t e s ą z u p e ł n i e p r z e ­ ź r o c z y s t e . P r z y n i k o l a c h s k r z y ż o w a n y c h w y k a z u j ą one j e ­ dna k c h a r a k t e r y s t y c z n e k r z y ż e i n t e r f e r e n c y j n e . C . S . R o s s i RoLsSmith 1955 w y k a z a l i , że s z k l i w a z a w i e r a j ą t a k ż e pewne i l o ś c i wody o r a z p i e r w i a s t k i gazowe, j a k P , C 1 . Współczynników z a ł a m a n i a ś w i a t ł a t y c h c i a ł n i e z d o ł a ł e m o k r e ś l i ć Z a w a r t o ś ć s z k l i w a o b l i c z y ł e m t y l k o p l a n i m e - t r y c z n i e .

Ławicowy s y d e r y t i l a s t y z warstw orzeskich®®® 13

M i n e r a ł t e n w y s t ę p u j e b a r d z o r z a d k o w p o s t a c i b e z b a r - wnych i z o t r o p o w y c h z i a r n o w s p ó ł c z y n n i k u z a ł a m a n i a ś w i a -

t ł a 1,45» Nie u j ą ł e m go i l o ś c i o w o w t a b l i c y II®

G i p s

M i n e r a ł t e n s t w i e r d z i ł e m t y l k o w dwóch p r ó b k a c h w p o - s t a c i w y d łu ż on y ch t a b l i c z e k o n i ż s z y c h od b a l s a m u k a n a - d y j s k i e g o w s p ó ł c z y n n i k a c h z a ł a m a n i a ś w i a t ł a i dużym ką­

c i e ś c i e m n i a n i a c / z = 52 o O p t y c z n i e ( + ) .

S k ł a d m i n e r a l n y f r a k c j i — 2 . 7 -==- 3 . 4

W f r a k c j i >■ 2 , 7 < 3»4 s t w i e r d z o n o n a s t ę p u j ą c e mine ­ r a ł y : k a l c y t , z r o s t y kwarcu w z g l ę d n i e s z k l i w a z s y d e r y - tem, m u s k o w i t , c h l o r y t ( b i o t y t ) , a p a t y t i c i a ł a i z o t r o p o ­ we ( s z k l i w o ) ®

Kalc.yt

M i n e r a ł t e n w y s t ę p u j e p r z e w a ż n i e w p o s t a c i n i e f o r e m - nyc h s k u p i e ń w i e l k o ś c i 0,05- 0 , 2 mm, k t ó r e t w o r z ą w y pe ł ­ n i e n i a porów i p r ó ż n i w m a s i e s y d e r y t o w e j ( r y s u n e k 1 0 ) • Od s y d e r y t u w y r ó ż n i a s i ę o w i e l e j a ś n i e j s z ą b a r w ą , g r u b ­ s z ą s t r u k t u r ą , a p r z e d e w s z y s t k i m z n a c z n i e n i ż s z y m i w s p ó ł ­ c z y n n i k a m i z a ł a m a n i a ś w i a t ł a .

Z r o s t y kwarcu w z g l ę d n i e s z k l i w a z s y d e r y t e m

Z r o s t y k wa rcu z s y d e r y t e m są n a j b a r d z i e j c h a r a k t e r y ­ s t y c z n e w s k ł a d z i e m i n e r a l n y m b a d a n y c h s y d e r y t ó w . N a j c z ę ­ ś c i e j p o z r a s t a n e ze s y d e r y t e m s ą z i a r n a o wy mi ara ch 0 , 0 1 - 0 , 1 mm® Z i a r n a g r u b s z e b y w a j ą r z a d z i e j p o z r a s t a n e ® Na z r o s t a c h t y c h wi da ć w y r a ź n i e , że s y o e r y t o s a d z a ł s i ę n a z i a r n a c h kwarcowych ( r y s u n k i 5 , 6 ) w z g l ę d n i e o k r u c h a c h s z k l i w a , p r z y czym z i a r n a t e u l e g ł y poważnemu p o n a d g r y z a - n i u a n a w e t p r a w i e c a ł k o w i t e m u r o z p u s z c z e n i u ® O d d z i e l a n i e m e c h a n i c z n e s y d e r y t u od kwa rcu w d r o b n y c h z r o s t a c h tj®

p o n i ż e j 0 , 1 ram w s k a l i p r z e m y s ł o w e j j e s t b a r d z o t r u d n e i z p u n k t u w i d z e n i a e k o n o m i k i może o k a z a ć s i ę n i e o p ł a c a l n e ® Genezę t y c h z r o s t ó w omówię p o n i ż e j .

14 Jan Ku>»l

Rys.9. Albit (ziarno w środku pola widzenia o wielokrotnych prążkach bliźniaczych) wypierający substancję syderytową.

Nikole s kr z yż . , powiększenie 160 x

Rys.10. Żyłka kalcytowa (jasna podłużna plama) w syderycie.

Światło spolaryzowane, nikole skrzyżowane, powiększenie 40 x

Ławicowy s y d e r y t i l a s t y z warstw o r z e s k i c h o 0 o 15

Muskowit

Muskowit w y s t ę p u j e w p o s t a c i w yd ł u ż o n y c h b l a s z e k dłu=

g o ś c i od 0 , 0 2 do 0 , 3 mm, z w y c z a j n i e w s t a n i e b a r d z o świe~

żym ( r y s u n e k 11)»

C h l o r y t ( b i o t y t )

C h l o r y t w y s t ę p u j e r a c z e j r z a d k o , s p o t k a n o go t y l k o w j e d n e j p r ó b c eo

A p a t y t ( f o s f o r y t )

r

A p a t y t w y s t ę p u j e w p o s t a c i z a z w y c z a j w y d ł uż o ny ch b e - l e c z e k w i e l k o ś c i 0 , 0 6 mm, barwy z i e l o n a w o - ż ó ł t e j l u b b e z b a r w n y c h , o c h a r a k t e r z e o pt yc zn ym (=-) i ś r e d n i m w s p ó ł - c z y n n i k u z a ł a m a n i a ś w i a t ł a 1<>640o Dwójłomność n i s k a »

C i a ł a i z o t r o p o w e ( s z k l i w o )

W y s t ę p u j ą c e c i a ł a i z o t r o p o w e s ą barwy b r u n a t n o - ż ó l t a - wej o w i e l k o ś c i z i a r n o k o ł o 0 , 0 6 mm i w s p ó ł c z y n n i k u z a ­ ł a m a n i a ś w i a t ł a 1,618o C i ę ż a r w ł a ś c i w y i w s p ó ł c z y n n i k i z a ł a m a n i a w s k a z u j ą , że i z o t r o p o w e c i a ł a t e j f r a k c j i n a ­ l e ż a ł o b y uważać za s z k l i w o b a z a l t o w e ( p a l a g o n i t o w e ) 0.

S k ł a d m i n e r a l n y f r a k c . i i > 3«4

W f r a k c j i 3»4 w y r ó ż n i o n o : s y d e r y t , h e m a t y t ( h y d r o ~ h e m a t y t ) , l i m o n i t , p i r y t , c y r k o n o r a z c i a ł a i z o t r o p o w e « S y d e r y t

M i n e r a ł t e n , j a k j u ż wspomniano, w y s t ę p u j e w n i e f o - r e mn yc h s k u p i e n i a c h o budowie p r a w i e b e z p o s t a c i o w e j , z b i ­ t e j l u b b a r d z o d r o b n o z i a r n i s t e j . Budowa o o l i t o w a t e g o m i n e r a ł u c h a r a k t e r y s t y c z n a d l a n i e g o w c z ę s t o c h o w s k i c h

z ł o ż a c h j u r a j s k i c h ( r y s u n e k 12), w y s t ę p u j e t u b a r d z o r z a d k o »

H m a t y t

W y s t ę p u j e b a r d z o r z a d k o i w b a r d z o m a ł y c h i l o ś c i a c h , t a k że n i e u j ą ł e m go n a we t w a n a l i z a c h m i n e r a l n y c h , po­

d a n y c h na t a b l i c y II«.

16 Jan Kuhl

Ryś.11. Wydłużona blaszka muskowitu w syderycie. Światło laryzowane, nikole skrzyżowane, powiększ. 150 x

spo-

Rys.lii. Syderyt o budowie oolitowej z jurajskiego złoża syde- rytów (kop. Jerzy, obszar częstochowski). Światło s p o l a r . ,

nikole s krzyż,, powiększ. 40 x

Ławicowy s y d e r y t i l a s t y z warstw o r z e s k ic h » o« ___ 17

L i m o n i t

W y s t ę p u j ą c y w b a d a n y c h s y d e r y t a c h l i m o n i t d z i e l ę na p i e r w o t n y i wtórny» P i e r w o t n y s t a n o w i r o d z a j t ł a ( s p o i = wa) mię dz y z i a r e n k a m i s y d e r y t u , w t ó r n y w y p e ł n i a s p ę k a n i a

i s z c z e l i n y « Wtórny ma barwę b r u n a t n o c z e r w o n ą * p i e r w o t n y b l a d o b r u n a t n a w ą ®

P i r y t

M i n e r a ł t e n w y s t ę p u j e w b a d a n y c h s y d e r y t a c h na o g ó ł rzadko® S t w i e r d z i ł e m go t y l k o w j e d n e j pró bc e«

C yrkon

N a l e ż y r ó w n i e ż do r z a d k o s p o t y k a n y c h m i n e r a ł ó w . Stwier=>

d z a s i ę go p r z e d e w s z y s t k i m w s y d e r y t a c h b a r d z i e j p i a ­ s z c z y s t y c h .

A p a t y t

W o p i s y w a n e j f r a k c j i w y s t ę p u j e r z a d k o 6 C i a ł a i z o t r o p o w e

T j . s z k l i w o s t w i e r d z a s i ę r z a d k o « Zazwyczaj c i a ł a t e z r o ś n i ę t e s ą z s y d e r y t e m . Barwa i w ł a s n o ś c i o p t y c z n e t y c h c i a ł s ą t a k i e same j a k w f r a k c j i > 2 , 7 < 3»4®

W ż a d n e j z f r a k c j i n i e s t w i e r d z i ł e m w ę g l a n u , k t ó r y b y o d p o w i a d a ł swoimi c e c h a m i o p t y c z n y m i m a g n e z y t o w i .

B a d a n i a c h em i cz n e

B a d a n i a mikr oskopowe s y d e r y t ó w w y k a z a ł y , że i c h s k ł a d m i n e r a l n y j e s t z mi en ny . Można b y ł o p r z e w i d z i e ć , że b a d a - n i a c h e mi c zn e p o t w i e r d z ą b a d a n i a mikroskopowe.)

Do b a d a ń c h e m i c z n y c h p o b r a n o 5 p r ó b e k punktowych ( k a ż d ą o c i ę ż a r z e o k o ł o 3 kg) z p i ę c i u m i e j s c o z n a c z o ­ n yc h na r y s u n k u 13 c y f r a m i I , I I , H I , IV, V o r a z p r ó b ę p r z e c i ę t n ą o c i ę ż a r z e o k o ł o 130 k g, k t ó r ą u t w o r z o n o z 29 p r ó b e k o c i ę ż a r z e o k o ł o 4*5 kg« P r ó b k i t e z e b r a n o na c h o - d n i k a c h k o p a l n i w m i e j s c a c h z n a c z o n y c h na r y s u n k u 13 c y - f r a m i a r a b s k i m i 1=29o M i e j s c a p o b i e r a n y c h p r ó b e k o d d a l o ­ ne b y ł y od s i e b i e 5“ 6 m. T a b l i c a I p r z e d s t a w i a s k ł a d c h e ­ miczny s y d e r y t ó w z p r ó b e k pun ktowyc h I , I I , I I I , IV, V

( a n a l i z y o t e j samej n u m e r a c j i ) o r a z z p r ó b y p r z e c i ę t n e j »

18 Jan Kuhl

§>

§0

1

■§1_o

§

cnodnik zachoani

m

A

m Y13 y12 ^ 11

Objaśnienia:

Cyfry rzymskie oznaczają miejsca, w którycn zostały poorane próby do analizy 1,1. M, IV, V.

Cyfry arabskie - miejsca pobrania prób do analizy przeciętnej.

<3

i i . i

2

17

O —

S o

2—c 2i o o^- 2 i<

2J_c y 10_

i '1

7

\ ł

chodnik piętrow yM

R y s , 13» M i e j s c a p o b r a n i a p r ó b w upadowej B I I

Ławicowy s y d e r y t i l a s t y z warstw o r z e s k i c h . . . 19

Z p oda nych a n a l i z w y n i k a , że b a d an e s y d e r y t y z a w i e r a ­ j ą obok Fe t a k ż e z n a c z n e i l o ś c i Fe ' . S t o s u n e k Fe “ do Feł ^ ma s i ę s t a l e t a k , j a k 2 , 0 : 1 . Obecność F e +3 po­

t w i e r d z a s p o s t r z e ż e n i a m i k r os ko p ow e , w y k a z u j ą c e i s t n i e ­ n i e wokół c i a ł s y d e r y t y c z n y c h ż e l o w a t y c h c i a ł l i m o n i t y c z - n y c h . Ważnym pod względem g e n e t y c z n y m i t e c h n i c z n y m s k ł a ­ d n i k i e m w b a d a ny c h s y d e r y t a c h j e s t k r z e m i o n k a SiO^. J e j z a w a r t o ś ć s t w i e r d z o n o w g r a n i c a c h od 1 1 , 8 3 do 24,79%»

W p r ó b c e ś r e d n i e . j z a w a r t o ś ć j e j w y n o si 21,73%« Z a w a r t o ś ć S j e s t znikoma a w ł a ś c i w i e ż a d n a , co n a l e ż y uważać za b a r d z o d o d a t n i ą w ł a ś c i w o ś ć r u d y . Również i z a w a r t o ś ć f o s f o r u j e s t n i e w i e l k a . P r z e c i ę t n a z a w a r t o ś ć CaO w y n o s i 2,30%, z a ś MgO 2,90%.

Za c h a r a k t e r y s t y c z n y s k ł a d n i k w o p i s y w a n y c h s y d e r y t a c h n a l e ż y uważać C l , k t ó r y z w i ąz a ny j e s t w p o s t a c i h a l i t u . Na ( s ó d ) o z n a c z o n o w w y c i ąg u wodnym z s y d e r y t u . S t a ł ą do­

m i e s z k ą w s y d e r y t a c h j e s t s u b s t a n c j a o r g a n i c z n a C. P r z e ­ c i ę t n a j e j z a w a r t o ś ć w y n o s i 0,12%.

Wyniki a n a l i z c h e m i c z n y c h p r z e l i c z o n o na f a k t y c z n i e z a w a r t j ' w d a n e j p r ó b c e s k ł a d m i n e r a l n y , s t w i e r d z o n y mi­

k r os k op o wo . S k ł a d m i n e r a l n y p o s z c z e g ó l n y c h p r ó b e k i p r ó ­ by p r z e c i ę t n e j podano na t a b l i c y I I . P r z y z a w a r t o ś c i a c h ma gn ez y tu MgCO^ p o s t a w i o n o z na k z a p y t a n i a , a t o d l a t e g o , po n ie wa ż m i n e r a ł u t e g o n i e s t w i e r d z o n o mi kr oskopowo.

W yn ik i ba d ań n a t u r y g e oc h e mi c z n e .i w z g l ę d n i e K e o l o ^ i c z n e . i

1) S t w i e r d z o n a n i e w i e l k a z a w a r t o ś ć h a l i t u we b a d a n y c h s y d e r y t a c h w s k a z u j e , że s ą one utworem l i m n i c z n y m . E p i - g e n i c z n e p o w s t a n i e h a l i t u n i e j e s t w y k l u c z o n e .

2) M o r f o l o g i c z n e formy z i a r n k w a r cu , c h a l c e d o n u o r a z a l o c h t o n i c z n y c h s k a l e n i j a k t e ż i c h z r o s t y z s u b s t a n c j ą s y d e r y t o w ą w y k a z u j ą , że m i n e r a ł y t e o s a d z i ł y s i ę p i e r w s z e w b a d a n e j ł a w i c y s y d e r y t o w e j .

3) C h a r a k t e r y s t y c z n y m s k ł a d n i k i e m b a d a ny c h s y d e r y t ó w

; ; e s t s z k l i w o w u l k a n i c z n e o c e c h a c h f i z y c z n y c h z n a m i o n u j ą ­ c y c h s z k l i w a s k a ł t y p u z a s a d o we g o.

4) W b a d a ny c h s y d e r y t a c h s t w i e r d z o n o o o l i t o w e formy c h a r a k t e r y s t y c z n e d l a s y d e r y t ó w j u r a j s k i c h z o k o l i c C z ęs t oc ho w y, o pra c owa n yc h p r z e z S t . J a s k ó l s k i e g o t y l k o b a r d z o r z a d k o .

20 Jan Kuhl

5) B a d a n i a m i c hemi cz ny mi a c z ę ś c i o w o t e ż m i k r o s k o p o ­ wymi s t w i e r d z o n o , że obok F e 2* w y s t ę p u j e F e 3+ , p r z y czym i c h s t o s u n e k ma s i ę t a k j a k 2 , 0 : 1 .

6) B a d an i a mi mikroskopowymi n i e s t w i e r d z o n o w omawia­

n y c h s y d e r y t a c h MgCO^» w p o s t a c i h e t e r o g e n i c z n e g o mine­

r a ł u »

7) S t w i e r d z o n o mikroskopowo a u t o g e n i c z n e k r y s z t a ł k i o r t o k l a z u i a l b i t u » N i e k t ó r e k r y s z t a ł k i a l b i t u w y p i e r a ­ j ą s y d e r y t o

8 ) B a d a n i a mikroskopowe w y k a za ł y h e t e r o g e n i c z n e z i a r ­ na k a l c y t u t w o r z ą c e w y p e ł n i e n i a porów i p r ó ż n i w s k a l e s y d e r y t o w e j o

9) S u b s t a n c j a o r g a n ic zn a o k r e ślo n a c h e m ic z n ie i mikro­

skopowo j e s t s k ła d n ik ie m c h a ra k tery sty czn y m d la badanych 3yderytówo

Wy ni ki b a d a ń n a t u r y t e c h n i c z n e j

1) Badany s y d e r y t ł awicowy j e s t r u d ą ż e l a z a z a w i e r a ­ j ą c ą p r z e c i ę t n i e Fe 33,89%, S102 21, 73%, CaO 2,30% i MgO 2,98%o

2) S i 0 2 w y s t ę p u j e w b a d a n y c h s y d e r y t a c h g ł ó w n i e w po­

s t a c i kwarcu» Pewne j e j i l o ś c i z a w a r t e s ą t a k ż e w p o s t a ­ c i g l i n o k r z e m i a n ó w j a k s k a l e n i i ł y s z c z y k ó w .

3) Z r o s t y kwarcu z s y d e r y t e m s ą b a r d z o ś c i s ł e . I c h r o z l u z o w a n i e mogłoby p r a w d op od ob ni e n a s t ą p i ó d o p i e r o po.

s k r u s z e n i u p o n i ż e j 0 , 0 6 mm. P r z y k r u s z e n i u przemysłowym do 1 mm, r o z l u z o w a n i e n a s t ę p u j e t y l k o c z ę ś c i o w o i po w z b o g a c e n i u na s t o ł a c h k o n c e n t r a c y j n y c h o t r z y m u j e s i ę p r o d u k t o z a w a r t o ś c i o k o ł o 18% SiO^» Z a w a r t o ś ć z at em S i 0 2 w tym p r o d u k c i e j e s t t y l k o o n i e c a ł e 4% m n i e j s z ą n i ż w p r ó b c e p r z e c i ę t n e j .

W n i o s k i n a t u r y g e o c h e m i c z n e j w z g l ę d n i e g e o l o g i c z n e j I . P o w s ta wa n ie ł a w i c y o pi s yw an e go s y d e r y t u odbywało s i ę n a j p r a w d o p o d o b n i e j w z b i o r n i k u wodnym c h a r a k t e r u l a ­ gunowego, w s p o s ó b fazowy»

Ławicowy s y d e r y t i l a s t y z warstw o r ze sk ic h o o o 21

W p i e r w s z e j f a z i e o s a d z a ł s i ę kwarc a l o c h t o n i c z n y ( d e — t r y t y c z n y i p i r o g e n i c z n y ) o r a z s z k l i w o n a n o s z o n e wodami l u b w i a t r e m . I s t n i a ł t a k ż e dopływ s t a ł y c h c z ę ś c i h u m i t y c z - nych o r a z kwasów huminowycho ś r o d o w i s k o t o m i a ł o z atem c h a r a k t e r kwaśny - n i s k i e pHo Pod wpływem d z i a ł a n i a kwa­

sów huminowych u l e g a ł y r o z p u s z c z a n i u p y ł kwarcowy* g l i n o « k r z e m i a n y i s z k l i w o 0 T w or z ył y s i ę ż e l e , z k t ó r y c h w y t r ą ­ c a ł a s i ę k r z e m i o n k a k r y s t a l i z u j ą c p ó ź n i e j w p o s t a c i k wa r- cu i c h a l c e d o n u « P o d o b n i e o p i s u j e K.Hoehne ( 1949) z j a w i ­ sko p o w s t a w a n i a kwarcu w p o k ł a d z i e węglowym Z a g ł ę b i a R u h ry .

W d r u g i e j f a z i e p r z y podwyższonym pH 6 - 6 *5 ( p o d a j ę za B h a t t a c h a r y a 1958N< i b a r d z i e j r u c h l i w y m s t a n i e wody wy­

s t ę p o w a ł y k o l o i d a l n e z a w i e s i n y wodzianów ż e l a z a .

W t r z e c i e . i f a z i e po p o d n i e s i e n i u s i ę pH do 7*5„wytwo­

r z y ł a s i ę zwana p r z e z B o r c h e r t a (1952) s t r e f a C ^ , w k t ó r e j d o s z ł o do w y t r ą c a n i a s i ę w ę g l a n u ż e l a z a , . C zę ś ć ż e l a z a po­

z o s t a ł a j e d n a k w p o s t a c i w o d o r o t l e n k u , p o n i e w a ż i l o ś ć s u b s t a n c j i r e d u k c y j n y c h ( o r g a n i c z n y c h ) b y ł a za m a ł a , aby c a ł e ż e l a z o p r z e p r o w a d z i ć w d w u w ar t o ś ci o w e» J a k wyni ka z p r z e p r o w a d z o n y c h b a d a ń , w y t r ą c a n i e s i ę s y d e r y t u c z y l i s y d e r y t y z a c j a p r z e b i e g a ł a n i e r ó w n o m i e r n i e w ławicy®

0 s t o p n i u j e j ś w i a d c z y p o z o s t a ł o ś ć m i n e r a ł ó w k r z e m i o n k o ­ wych, k t ó r e j i l o ś ć p o z o s t a j e do n i e j w odwrotnym s t o s u n ­ k u. Z b a d a ń Hubera 1958 w y n i k a , że s y d e r y t t w o r z y s i ę w ś r o d o w i s k a c h ś r e d n i o w z g l ę d n i e s ł a b o r e d u k c y j n y c h o Na pod­

s t a w i e n i e z n a c z n y c h z a w a r t o ś c i h u m i t y c z n y c h s u b s t a n c j i w b a d a n y c h s y d e r y t a c h można w n i o s k o w a ć ■j a k j u ż wspomniano, że i c h r e d u k c y j n y wpływ na ś r o d o w i s k o s e d y m e n t a c y j n e , b y ł r a c z e j m a ł y . Wniosek t e n p o p i e r a t a k ż e p r a w i e z u p e ł n y b r a k p i r y t u w b a d a n y c h s y d e r y t a c h . P i r y t bowiem we d le b a ­ da ń Hubera t w o r z y s i ę w ś r o d o w i s k a c h ś r e d n i o w z g l ę d n i e s i l n i e r e d u k c y j n y c h .

W c z w a r t e j f a z i e t w o r z e n i a s i ę ł a w i c y s y d e r y t o w e j do­

s z ł o do p o w s t a n i a k a l c y t u i n a j p r a w d o p o d o b n i e j t a k ż e s k a ­ l e n i - o r t o k l a z u i a l b i t u .

I I . W c z a s i e t r w a n i a t r z e c i e j f a z y d o s z ł o p r z y w z r a ­ s t a j ą c e j k o n c e n t r a c j i węglanów ż e l a z a i magnezu do w y p ie ­ r a n i a a n a we t p r a w i e c a ł k o w i t e g o r o z k ł a d u u t w o r z o n y c h w f a z i e p i e r w s z e j utworów k r ze mi onkow yc h. E c k h a r d t i Gaert«=

n e r (1 9 5 5) o p i s a l i podobne z j a w i s k o w y p i e r a n i a kwarcu i a l b i t u p r z e z d o l o m i t w p i a s k o w c a c h k a r b o ń s k i c h Z a g ł ę b i a R u h r y .

22 Jan Kuhl

I I I . P r o c e s t w o r z e n i a s i ę s k a l e n i , a z w ł a s z c z a a l b i t u w o s a d a c h węglanowych n i e j e s t n ie z n a n y m w o s a d a c h wę­

g l a n o w y c h . J egor ow i M a r f u n i n (1958) o p i s a l i n ie dawn o p r o c e s a l b i t y z a c j i d ol omi tó w k a u k a s k i c h .

IV. B a d a n i a m i mikroskopowymi n i e s t w i e r d z o n o w oma- w i a n y c h s y d e r y t a c h MgGO^ j a k o m i n e r a ł u h e t e r o g e n i c z n e g o . Nasuwa s i ę wobec t e g o w n i o s e k , że MgCO_ j e s t w n i c h z w i ąz a ny i z o m o r f i c z n i e z FeCC^ i że b a d an e s y d e r y t y mają c h a r a k t e r s y d e r o p l e z y t o w y o wz orze (FejMgJCOy P r z y s z ł e b a d a n i a r e n t g e n o g r a f i c z n e wyka żą , c zy t e z a o d n o ś n i e po­

d anego wzoru j e s t s ł u s z n a . Do b a d a ń r e n t g e n o g r a f i c z n y c h b ę d z i e n a l e ż e ć r ó w n i e ż s t w i e r d z e n i e j a k p o w i ą z a n a j e s t w omawianych s y d e r y t a c h s u b s t a n c j a l i m o n i t y c z n a z s y d e - r y t y c z n ą . Z i n t e r p r e t a c j i b ad ań mi kr oskopowyc h i c h e ­ m i c z n y c h w y n i k a ł o b y bowiem, że t e dwie s u b s t a n c j e z u p e ł ­ n i e s i ę p r z e n i k a j ą , t w o r z ą c c i a ł a o p r z y p u s z c z a l n i e n a ­ s t ę p u j ą c y m w z o r z e :

Pe,Hg)CO^ . HFeC^ . aqu

I s t n i e n i e obok s i e b i e t l e n k ó w i węglanów ż e l a z a w f o r m i e b a r d z o ś c i s ł e j udowa dnia Huber (1958) r ó w n a n i a m i t e r m o ­ d yna mic znymi.

V.. R o z c i ą g ł o ś ć ł a w i c y op is y wa ne g o s y d e r y t u , b ę d ą c e g o utworem l i m n i c z n y m , j a k k o l w i e k z o s t a ł a s t w i e r d z o n a r o ­ b o t a m i g ó r n i c z y m i na z n a c z n e j p o w i e r z c h n i , t o j e d n a k j e s t ona n i e w i e l k a w p o r ów n an iu do p o d o b n y c h ^ ł a w i c po­

c h o d z e n i a m o r s k i e g o . Celem s t w i e r d z e n i a w i e l k o ś c i po­

w i e r z c h n i j e j w y s t ę p o w a n i a o r a z o b l i c z e n i a zasobów, n a ­ l e ż a ł o b y p r z e p r o w a d z i ć dodatkowe p r a c e poszuki wa wcz e w p o s t a c i w i e r c e ń zarówno na n a d a n i u k o p a l n i j a k i na t e ­ r e n a c h s ą s i e d n i c h .

W n i o s k i n a t u r y t e c h n i c z n e . !

Ze w z g l ęd u na wyjątkowo k o r z y s t n e pod względem g ó r n i ­ czym w y s t ę p o w a n i e o p i s a n e j ł a w i c y s y d e r y t u i l a s t e g o o r a z ze w z g l ę d u na w y s t a r c z a j ą c o d o b r ą j e j j a k o ś ć , powinna ona z o s t a ć w y e k s p l o a t o w a n ą . K os zt j e j e k s p l o a t a c j i po­

w i n i e n być z n a c z n i e n i ż s z y od k o s zt ó w e k s p l o a t a c j i r u d y

Tablica X Skład chemiczny ławicowych syderytów ilastych

A n a l i z a I A n a l i z a 11* A n a li z a I I I A n a l i z a IV A n a li z a V A n a li z a p r z e c i ę t n a

<*> s t o s . * s t o s . * s t o s . £ s t o s . s t o s . * s t o s .

w ag . m o le k .

x 1 0000 w ag. m o le k .

x 1 0000 w ag. m o le k .

x 1 0000 w ag. m o le k . x 1 0000

w ag. m o le k . x 1 0000

w ag. m o le k . x100 0 0

S i0 2 1 1 ,8 3 1969 1 4 ,3 7 2392 2 2 ,2 0 3696 2 4 ,7 9 4127 1 8 ,3 4 3053 2 1 ,7 3 36 1 8

T i0 2 0 ,7 2 90 0 ,3 2 40 0 ,4 0 50 0 ,5 3 66 0 ,3 8 47 0 ,2 4 30

a i2 °3 1 ,1 5 112 1 ,8 5 181 0 ,4 1 40 8 ,5 3 836 2 ,7 7 271 2 ,4 7 242

P2o / 0 ,8 1 57 0 ,9 5 60 0 ,5 4 38 0 ,6 1 42 0 ,5 3 37 0 ,4 8 32

F e3 ° 3 1 3 ,8 4 866 1 6 ,4 2 1028 1 9 ,4 6 1218 1 1 ,6 1 702 1 3 ,4 2 8/-0 1 5 ,1 3 947

FeO 3 8 ,5 4 5364 3 1 ,3 7 4366 1 6 ,4 0 3683 2 3 ,5 0 3271 3 3 ,3 5 4642 3 0 ,0 2 41 7 8

MnO - - - - - - - - ^- - - -

MgO . 3 ,4 4 852 3 ,9 8 987 3 ,6 4 905 3 ,7 6 932 2 ,6 8 664 2 ,9 8 739

CaO 1 ,5 0 267 3 ,7 5 668 3 ,4 0 606 P » 3 0 588 2 ,0 0 356 2 ,3 0 410

Na 0 ,1 2 54 0 ,1 0 43 . ^{- - 0 ,1 1} 47 0 ,1 4 60 0 ,1 0 43

Na.O 0 ,3 3 53 0 ,3 0 48 0 ,1 4 22 0 ,3 9 62 0 ,4 8 77 0 ,2 6 42

4 ^{0 ,5 4 57 0 ,2 3 24 0 ,2 0 21 0 ,5 3 56 0 , 5 0 53 0 ,5 0 53}

S03 - - - - 0 ,3 2 39 - - - - - -

S - - - - 0 ,1 5 46 - - - - -

c - - - - 0 ,1 1 91 0 ,1 5 124 0 , 1 ? 124 0 ,1 2 99

co2 2 6 ,4 3 6005 2 5 ,7 5 5851 2 2 ,0 9 5019 2 0 ,5 0 4658 2 4 ,4 2 55 4 8 2 3 ,0 0 5226

H2 0 < 110° 0 ,3 1 172 0 ,4 0 222 0 ,5 0 277 0 ,3 4 188 0 ,2 5 138 0 ,2 4 133

H2 0 > 110° 0 , 2 8 155 0 ,2 9 161 0 ,2 2 122 1 ,3 0 722 0 ,4 5 2 50 0 ,5 1 283

C l 0 ,2 0 56 0 ,1 5 42 - - 0 ,1 7 47 0 , 2 0 5 6 0 ,1 5 42

S u m a : O g ó ln a z a ­

1 0 0 ,0 4 1 ,6 1 2 9 1 0 0 ,2 3 1 ,6 1 1 3 1 0 0 ,1 8 1 ,5 8 7 3 1 0 0 ,1 2 1 ,6 4 6 8 1 0 0 ,0 6 1 ,6 2 1 6 1 0 0 ,2 3 1 ,6 1 1 6

w a r to ś ć Fe 3 9 ,8 8 3 5 ,8 4 “ 3 4 ,1 1 - 2 6 ,3 6 “ 3 5 ,2 8 - 3 3 ,8 9 “

P i e r w i a s t k i ś la d o w e w p r ó b c e p r z e c i ę t n e j : A g, A s, A u, B i , C d , C o , C r , C u, G a, G e, Mn, Mo, N i, P b , S n , T h , U s, V , Zn.

W s p ó łc z y n n ik z a s a d o w o ś c i 0

A n a li z a A n a li z a A n a li z a A n a li z a A n a li z a A n a li z a

I I I I I I IV V p r z e c i ę t n a

... ^{0 ,3 8 0 ,4 7 0 ,3 1 0 ,2 1 0 ,2 2 0 ,2 2}

S k ł a d m i n e r a l n y ł a w i c o w y c h s y d e r y t ó w i l a s t y c h w

o b j ę t o ś c i o w y c h

T a b l i c a I I

M i n e r a ł A n a l i z a I

A n a l i z a I I

A n a l i z a I I I

A n a l i z a

IV A n a l i z a

V A n a l i z a p r z e c i ę t n .

A l b i t 2 , 6 2 , 4 1 , 1 1 , 5 3 , 8 2 , 0

A p a t y t 1 , 4 1 , 5 0 , 9 1 , 0 0 , 9 0 , 8

B i o t y t ( c h l o r y t )

4 , 8

—

G i p s

- 1 , 0 — — -

H a l i t 0 , 7 0 , 5 - 0 , 6 0 , 7 0 , 5

K a l c y t 1*2 6, 1 5 , 8 5 , 6 3 , 0 4 , 0

K a o l i n i t

1 , 8 - 1 5 , 0 2 , 0 2 , 3

Kwarc 5 , 8 11 , 4 2 1 , 7 1 3 , 5 1 2 , 9 1 7 , 8

L i m o n i t 7 , 0 7 , 6 1 0 , 0 5 , 8 6 , 7 7 , 0

Ma g n e z y t 6 , 7 1 2 , 2 1 1 , 4 1 1 , 3 8 , 6 9 , 1

Muskow i t 1 , 8 1 , 8 - 2 , 1 2 , 2 2 , 2

O r t o k l a z 1 , 4

1 , 0 1 , 4 1, 1 1 , 1

P i r y t -

0 , 4

S y d e r y t 6 6 , 6 5 4 , 3 4 6 , 1 3 9 , 7 5 6 , 7 5 1 , 9

S z k l i w o

0 , 4

1 , 7 0 , 6 0 , 7

W ę g i e l

0 , 6 0 , 8 0 , 8 0 , 6

S u m a : 1 0 0 , 0 1 0 0 , 0 1 0 0 , 0 1 0 0 , 0 1 0 0 , 0 1 0 0 , 0

Ławicowy s y d e r y t i l a s t y z warstw o r s e s k i c h . . . 23

w i n n y c h o ś r o d k a c h k r a j u , a t o d l a t e g o p o ni e wa ż w y s t ę p u ­ j e ona wra z z węglem, k t ó r y j e s t e k s p l o a t o w a n y . W s z e l k i e więc k o s z t y z w i ą z a n e z p r z y g o t o w a n i e m z ł o ż a do e k s p l o a t a ­ c j i , t r a n s p o r t u d o ł o w e g o , n a d z o r u i t p . mogą być po u r u ­ c h o m i e n i u e k s p l o a t a c j i s y d e r y t u , r o z b i j a n e na w ę g i e l i r u d ę . J a k o ś ć r u d y n i e j e s t w i e l e g o r s z a od i n n y c h r u d k r a j o w y c h , a na wet od i m p o r t o w a n y c h .

Wobec u r u c h o m i e n i a u n a s p r o d u k c j i ż e l g r u d y j a k o p ó ł ­ f a b r y k a t u s u r ó w k i , uważam że o p i s a n e s y d e r y t y i l a s t e n a ­ dawać s i ę mogą w z u p e ł n o ś c i do t e g o c e l u . Wspomnę, że w NRD s t o s u j e s i ę p r z y p r o d u k c j i ż e l g r u d y d o da wa ni e do r u d wsadowych nawet p o p i o ł ó w z w ę g l i b r u n a t n y c h , z a w i e r a j ą ­ c y ch o k o ł o 20% P e .

N a l e ż y r ó w n i e ż w spomni eć , że NRF r o z p o r z ą d z a (1952) p r z e w a ż n i e r u d a m i , w k t ó r y c h z a w a r t o ś ć S i 0 2 u t r z y m u j e s i ę powyżej 20%, a z a w a r t o ś ć Pe w yk a zu je w a h a n i a od oko­

ł o 22 do o k o ł o 36%. Rudy t e s ą e k s p l o a t o w a n e .

24 Jan Kuhl

LITERATURA

1. (1909) C . G a e b l e r : Das o b e r s c h l e s i s c h e S t e i n k o h l e n b e c k e n o K a t o w i c e .

2 . (1913) E . M i c h a e l : Die G e o l o g i e d e s o b e s c h l e s i s c h e n S t e i n k o h l e n b e z i r k e s . P e s t s c h r i f t zum X I I A l l g e m e i n e n D e u t s c h e n B e r g m a n n s t a g e i n B r e s l a u , tom I Wrocław0 3* (1957)J . K u h l : Surowce m i n e r a l n e t o w a r z y s z ą c e złożom

w ę g l a i i c h w y k o r z y s t a n i e 0 P r z e g l ą d G e o l o g i c z n y n r 6 s t r . 2 4 8 - 25 5 Warszawa.

4 . (1958) N . I . Jegorow i AoSoMarfunin: Ob a n t i g e n n o j a l b i t i - z a c j i dołomi tow s i e w i e r n o g o Kawkaza, Z a p i s k i W si e s o - j u z n e g o M i n e r a ł o g i c z e s k o g o O b s z c z e s t w a , z e s z y t 3»

s t r . 379-383» Moskwa.

5» ( l 9 3 2 ) P r a n k P . G r a u t : P e t r o g r a p h y and p e t r o l o g y New York i Londyn.

6 . (1955) C . S . R o s s i R . L . S m i t h : Wat er and o t h e r v o l a t i l e s i n v o l c a n i c g l a s s e s . The American M i n e r a l o g i s t , tom 40, z e s z y t 1 1 / 1 2 , s t r . 1071-1089 W a s h i n g t o n , USA.

7* (1949) K.Hoehne: B i l d u n g s w e i s e d e r k ö r n i g e n Q u a r z l a g e iin H o r i z o n t d e s P l ö z e s I d a ( W s t f a l A) d e r m i t t l e r e n P e t t k o h l e n g r u p p e W e s t f a l e n s . G l ü c k a u f , r o c z n i k 8 5 , s t r . 6 6 l - 6 7 6 - E s s e n .

8 . (1958) Amil Kumar B h a t t a c h a r y a : M a k r o s k o p i s c h e und m i k r o s k o p i s c h e U n t e r s u c h u n g d e r B r a u n e i s e n l a g e r im L i a s a l p h a 3 d e r Grube P r i e d e r i k e b e i Bad H a r z b e r g und i h r e Deutung f ü r d i e Genese m t r i n e r E i s e n e r z l a g e r - s t a t t e n . G e o l o g i s c h e s J a h r b u c h , tom 75, s t r . 2 5 1 - 3 1 0 , H an no ve r.

9 . (1952) H . B o r c h e r t : Die B i l d u n g s - b e d i n g u n g e n m a r i n e r E i s e n e r z l a g e r s t ä t t e n . Chemie d e r E r d e , tom 16, s t r o n a 4 9 - 7 4 , J e n a .

10. (1927) S t . J a s k ó l s k i : Z ł o ż a o o l i t o w y c h r u d ż e l a z n y c h ob­

s z a r u C z ę s t o c h o w s k i e g o . IV R o c z n i k P o l s k i e g o Towarzy­

s twa G e o l o g i c z n e g o Kraków.

11. (1958) N.King Huber: The e n v i r o n m e n t a l c o n t r o l of s e d i ­ m e n t a r y i r o n m i n e r a l s . Economic G eo logy, tom 53» z e ­ s z y t 2 , s t r . 1 2 3 -1 4 0 .

Ławicowy s y d e r y t i l a s t y z warstw o r z e s k i c h . . »______ 25

12. (1955) F. J ö r g E c k h a r d t i H.R. von G a e r t t n e r : Uber Dolo­

m i t e a u s den S e d i m e n t e n d e s R u h r k a r b o n s . G e o l o g i s c h e s J a h r b u c h , tom 71, s t r * 4 2 7 “ 4 3 2 . Hannover..

13. (1952) XIX C o n g r e s G é o l o g i q u e I n t e r n a t i o n a l . Symposium s u r l e s g i s e m e n t s de f e r du monde. Tom I I , A l g e r , 1 9 5 2. T ł u m a c z e n i e r o s y j s k i e : Ż e l e z o r u d n i e m i e s t o r o z - d i e n i j e m i r a , tom I I , s t r . 3 - 4 4 « Moskwa 1955«

26 Jan Kuhl

Пластовый глинистый сидерит Ожешской свиты в Верхнесилезском угольном бассейне

С о к р а щ е н и е

В наклонном стволе „Буяков-2”, каменноугольной шахты Кнуров, под угольным пластом 308 (ожеская свита, Вестваль А), установлено наличие глинистого сидерита в форме прослой­

ки мощностью 20 см. Плотность сидерита 3,2— 3,7. Среднее содержание выступающих в нем главных химических компо­

нентов следующее:

Fe — 33,89% SiCh — 21,73% CaO — 2,30% MgO — 2,98%

Главной примесью исследуемого сидерита является кварц, выступающий в зернах крупностью от 0,01 до 0,15 мм.

Установлена также сидеритизация силикатовых пород (рис.

5 и 6). Во входящем в состав сидерита железе Fe+2 и Fe+3 сред­

нее отношение Fe+2 к Fe+3 представляется как 2 : 1 .

Некоторая часть FeCOs заступлена изоморфическим путем через MgCO.3. Приблизительная химическая формула исследу­

емой руды следующая: (Fe, Mg) СОз • HFeCh aq. С точки зрения структуры и химического состава исследуемый сидерит отли­

чается от оолитных юрских сидеритов Ченстоховского района (Яскульски 1927).

Бесполезные минералы выступающие в качестве примесей (кроме кварца) представлены в табл. II.

Характерным для исследуемого сидерита является наличие в нескольких образцах вулканического стекла. Следует так­

же отметить наличие угольного вещества, играющего роль редукционного фактора.

Установлено спектрографическим путем наличие следов следующих элементов: Ag, As, Au, Bi, Cd, Co, Cr, Cu, Ga, Ge, Mn, Mo, Ni, Pb, Sn, Th, U, V, Zn.

Образование сидеритового слоя в его нынешнем минераль­

ном и химическом составе происходило не в одной фазе, а по крайней мере в четырех фазах.

В I фазе (низкое

происходило накопление силикатовых минералов и стекла.

Во II ф азе

= 6— 6,5) возникали коллоидные эмульсии гидратов железа.

В III ф азе (главной) при

= 7,5, при токе СОг и при на­

личии редукционных факторов наступило осаждение FeCOs и сидеритизация первичных силикатных продуктов.

В IV ф азе возник кальцит и локально альбит.

Ввиду благоприятного (вблизи угля) залегания исследуемо­

го сидерита он должен быть эксплуатирован и применяем для

агломерации (жельгруды).

Ławicowy s y d e r y t i l a s t y z warstw o r z e s k i c h » t . 27

F l ö z a r t i g e r T o n s t e i n s i d e r i t

a u s de n O r z e s c h e r s c h i c h t e n im O b e r s c h l e s i s c h e n S t e i n k o h l e n b e c k e n

Es wurde i n dem S t o l l e n Bujaków I I , u n t e r dem K o h le n ­ f l ö z 308 ( O r z e s c h e r s c h i c h t e n W e s t f a l A) f l ö z a r t i g e r Ton­

s t e i n s i d e r i t f e s t g e s t e l l t »

Die M ä c h t i g k e i t d i e s e s T o n s t e i n s i d e r i t s b e t r ä g t ca 20 Cmj s e i n e D i c h t e - 3 , 2 - 3 , 7 »

A l s H a u p t v e r u n r e i n i g u n g d e s e r w ä h n t e n S i d e r i t s i s t Quarz von e i n e r K o r n g r ö s s e 0 , 0 1 - 0 , 1 5 n a zu u n t e r s c h e i d e n ^ Es wurde S i d e r i t i s a t i o n s p r o z e s s d e r i n dem b e s c h r i e b e n e n T o n s t e i n s i d e r i t a u f t r e t e n d e n S i l i k a t e ( O p a l , C h a l z e d o n , Qua rz) f e s t g e s t e l l t ( A b b i l d u n g e n Nr 5 , 6 ) °

Das E i s e n t r i t t i n den u n t e r s u c h t e n T o n s t e i n s i d e r i t e n a l s F e 2+ und F e 3'1' a uf» Das V e r h ä l t n i s F e 2+ : F e 3+ i s t d u r c h s c h n i t t l i c h wie 2 ; 1 anzunehmen»

E i n T e i l von FeCO^ i s t i s o m o r p h i s c h d u r c h MgCO^ v e r ­ t r e t e n «

Man nimmt a n , d a s s d i e c h e m i s c h e Zusammensetzung d e r a u f t r e t e n d e n E r z e m i t d e r F o r m e l :

(FeoMg) CO^ . HFeO^ о aqu.

a u s g e d r ü c k t s e i n kann»

Der b e s c h r i e b e n e T o n s t e i n s i d e r i t u n t e r s c h e i d e t s i c h von den von St o J a s k ó l s k i ( 19 27 ) u n t e r s u c h t e n j u r a s s i s c h e n o o l i t i s c h e n S i d e r i t e n von C z e s t o c h o w a - G e b i e t m i t m i k r o ­ s k o p i s c h e r S t r u k t u r und m i t hohem G e h a l t an F e ^ + o Die N i c h t e r z e , d i e im u n t e r s u c h t e n T o n s t e i n s i d e r i t a u s s e r dem Quarz a u f t r e t e n , s t e l l t d i e T a f e l I I d a r .

Das v u l k a n i s c h e G l a s , d a s i n e i n i g e n P r o b e n d e s b e ­ s c h r i e b e n e n T o n s t e i n s i d e r i t s a u f t r i t t , i s t f ü r d i e s e n T o n s t e i n s i d e r i t c h a r a k t e r i s t i s c h o Es wurde a u c h K oh le n­

s u b s t a n z , d e r e r r e d u z i e r e n d e Wirkung b e i d e r B i l d u n g von b e s c h r i e b e n e n Er ze zu u n t e r s t r e i c h e n i s t , f e s t g e s t e l l t .

Es wurden s p e k t r o g r a p h i s c h f o l g e n d e S p u r e n e l e m e n t e b e ­ s t i m m t , und z war: Ag, As, Au, B i , Cd, Co, C r, Cu, Ga, Ge, Mn, Mo, N i , Pb, Sn, Th, U, V, Zn.

Man kann b e h a u p t e n , d a s s d i e A u s b i l d u n g i n dem g e g e n ­ w ä r t i g e n Z u s t a n d e d e r u n t e r s u c h t o n T o n s t e i n a i u e r i t e n i c h t i n e i n e r , s o n d e r n a n 4 P h a s e n e r f o l g t e .

28 Jan Kuhl

I n I P h as e ( n i e d r i g e pH) s o l l t e e i n e A n r e i c h e r u n g an s i l i k a t i s c h e n M i n e r a l i e n und v u l k a n i s c h e s G l a s a u f t r e t e n »

l n I I Ph as e (pH 6 - 6 , 5 ) i s t z u r B i l d u n g d e r k o l l o i d a ­ l e n S u s p e n s i o n e n d e r E i s e n h y d r a t e n gekommen»

I n I I I P ha se ( H a u p t p h a s e ) - pH 7 . 5 - i s t u n t e r CO^ Zu­

f u h r und b e i r e d u z i e r e n d e r Wirkung d e r K o h l e n s u b s t a n z , FeCO^ a u s g e f a l l e n «

I n d i e s e r P h a s e i s t a uc h zum S i d e r i t i s a t i o n s p r o z e s s d e r i n e r s t e r P ha se e n t s t a n d e n e n S i l i k a t e , gekommene

I n IV P h as e e r f o l g t e d i e B i l d u n g d e s K a l k s p a t e s und a n manchen S t e l l e n a u c h d e s A l b i t s ( A b b i l d u n g Nr 9)«

I n f o l g e d e r g ü n s t i g e n L a g e r v e r h ä l t n i s s e n s o l l d e r u n t e r s u c h t e , f l ö z a r t i g e T o n s t e i n s i d e r i t a b g e b a u t w e rd en , und a l s Z u s a t z zum Eisenschwamm v e r b r a u c h t s e i n »