Uniwersytet Jagielloński
Bożena Sieradzka-Baziur
Instytut Języka Polskiego PAN
Interferencja w procesie przyswajania języka polskiego przez Japończyków
Wprowadzenie
Celem artykułu jest pokazanie, w jaki sposób japoński system językowy wpływa na przyswajanie języka polskiego przez Japończyków.
Materiał poddany analizie to przede wszystkim kilkaset wypowiedzi pisemnych i nagrania wypowiedzi ustnych zebranych w trakcie zajęć z języka polskiego przepro- wadzonych w Tokyo University of Foreign Studies. Uzupełnieniem tego materiału są różnorodne niepoprawne formy językowe wyekscerpowane z wypowiedzi mówionych i pisanych studentów japońskich zgromadzone w Polsce1.
Nauczycielowi uczącemu języka polskiego jako obcego pomaga na pewno znajo- mość języka ojczystego studentów lub przynajmniej orientacja w systemie fonetycznym, morfologicznym i składniowym, a także w podstawowych zagadnieniach dotyczących pragmatyki używanego przez nich języka. W wypadku nauczania języka polskiego Ja- pończyków trudno jednakże oczekiwać od nauczyciela biegłego opanowania języka tak trudnego i egzotycznego dla Polaków jak japoński. Wystarczające wydaje się zapozna- nie z podstawowymi informacjami dotyczącymi struktury gramatycznej tego języka, dlatego też niniejszy artykuł rozpoczniemy od przedstawienia zarysu fonetyki, fonolo- gii, morfologii i składni języka japońskiego2.
1 Pominięte zostaną wszystkie te błędy językowe, które nie wynikają z interferencji języka japońskie- go, a stanowią powszechną dla obcokrajowców trudność w opanowaniu języka polskiego, na przykład sto- sowanie odpowiednich form aspektowych, poprawne użycie końcówek deklinacyjnych i koniugacyjnych.
Podobnie pomija się zagadnienia sprawiające trudność samym Polakom, na przykład kwestie ortografi czne typu rzatko (rzadko), sposóp (sposób), słuham (słucham) i tak dalej. Widoczne są także w analizowanym materiale niewielkie wpływy angielskiego systemu gramatycznego, słownictwa angielskiego i angielskiej pisowni, ale one również nie stanowią przedmiotu naszych zainteresowań.
2 Poniżej w razie konieczności oprócz przyjętej pisowni polskiej podajemy także zapis fonetyczny (w nawiasach kwadratowych: [ ]), stosując transkrypcję opartą na ortografi i polskiej z kilkoma modyfi ka- cjami i uzupełnieniami.
Zarys struktury gramatycznej języka japońskiego
Język japoński to język wschodnioazjatycki, nienależący do żadnej rodziny. Przyjmuje się, że ma charakter mieszany i powstał z kilku warstw językowych, takich jak: paleo- azjatycka, ałtajska, koreańska i austronezyjska. Na język ten ogromny wpływ wywarły język chiński oraz angielski. Posługuje się nim prawie 130 milionów ludzi w Japonii i w skupiskach emigracyjnych głównie w USA i Brazylii3.
Powszechnie stosowaną transkrypcją dla języka japońskiego jest system Hepburna4 i wszelkie przykłady japońskie transkrybujemy właśnie w ten sposób, podając je kursy- wą. Jeśli to konieczne, dodajemy także zapis fonetyczny.
Fonetyka i fonologia
1. S a m o g ł o s k i: i, e, a, o, u [6]5
Cechą fonologicznie istotną jest różnica w długości samogłosek (opozycja samogłosek krótkich i, e, a, o, u i długich ī/ii6 [i.], ē [e.], ā [a.], ō [o.], ū [6.]). Samogłoski wysokie (i, u) ulegają ubezdźwięcznieniu (są prawie niesłyszalne) między spółgłoskami bezdźwięcz- nymi oraz na końcu wyrazu po spółgłosce bezdźwięcznej ([ù], [
˚6]). Te same samogłoski w mowie naturalnej ulegają konsonantyzacji po innej samogłosce (to znaczy są wyma- wiane jako odpowiednio [j] i [w]). Połączenie ei wymawiane jest [e.]. Samogłoski noso- we pojawiają się jako alofony połączeń samogłoska + n/m/n’ [Ü] przed inną samogłoską, spółgłoską szczelinową lub r, w [w], y [j].
2 . S p ó ł g ł o s k i: p, b, t, d, k, g, ts [c], z [dÌz], ch [ć], j [dÌź], f [Õ]7, s, sh [ś], h, m, n [n], n/m/n’ [Ü]8, r [¨]9, w [w]10, y [j]
3 Por. A.F. Majewicz, 1989: 54–56.
4 System Hepburna – sposób transkrybowania języka japońskiego na alfabet łaciński, spopularyzowa- ny przez Jamesa Curtisa Hepburna (1815–1911), amerykańskiego lekarza i misjonarza prezbiteriańskiego, który przebywał w Japonii w latach 1859–1892; w trzecim wydaniu swojego słownika japońsko-angiel- skiego z roku 1886 (wydanie pierwsze w roku 1867) zastosował on transkrypcję opracowaną rok wcześniej przez grupę Japończyków i obcokrajowców (w tym samego Hepburna). Zasadą ogólną transkrypcji języka japońskiego w systemie Hepburna jest taki zapis samogłosek, jaki jest stosowany w większości języków europejskich (na przykład w języku włoskim, hiszpańskim czy polskim), a zapis spółgłosek – taki jak w języku angielskim.
5 Japońskie u (w przeciwieństwie do polskiego) jest samogłoską płaską. Usta należy złożyć jak do polskiego i i wymówić u.
6 Transkrypcja niejednolita, stosuje się zarówno ii, jak i î.
7 Japońskie f jest dwuwargowe [Õ] w przeciwieństwie do polskiego wargowo-zębowego [f]; dla pol- skiego ucha brzmi jak dźwięk pośredni między [f] a [h].
8 Japońskie [Ü] występuje wyłącznie na końcu sylaby; jego transkrypcja zależy od następującej po nim głoski. Wymawiane jest jako spółgłoska nosowa języczkowa [Ü] na końcu wyrazu; jako odpowiednia spół- głoska nosowa ([m], [n], [ń], [ŋ]) przed spółgłoskami zwarto-wybuchowymi i zwarto-szczelinowymi; zaś jako samogłoska nosowa ([ĩ], [ẽ] itd.) przed inną samogłoską, spółgłoską szczelinową lub r, w [w], y [j]. W sposób identyczny (wyjąwszy pozycję na końcu wyrazu) rozkładają się alofony polskich samogłosek nosowych ę i ą.
9 Japońskie r jest jednouderzeniowe (w przeciwieństwie do polskiego drżącego) i stąd dla polskiego ucha brzmi podobnie do l, r i d, choć w rzeczywistości jest różne od wszystkich tych trzech spółgłosek.
Cechami fonologicznie istotnymi są zmiękczenie: (py [p ], by [b ] itd.) oraz długość (nie podwojenie!) spółgłosek (pp [p.], bb [b.] itd.). Spółgłoska g między samogłoska- mi wymawiana jest nosowo, to jest jako [ŋ]. Spółgłoski zwartoszczelinowe dźwięczne (z [dÌz], j [dÌź]) wymawiane są między samogłoskami fakultatywnie, ale w sposób nie- uświadamiany przez Japończyków, jako odpowiednie szczelinowe ([z], [ź]). Spółgłos- ka w nie pojawia się przed u, zaś y nie pojawia się przed i (brak zatem połączeń *[wu]
i *[ji]). Spółgłoska v pojawia się tylko w niedawnych pożyczkach i jest wymawiana przez stosunkowo nieliczną część Japończyków (jako wargowo-zębowe [v] lub jako dwuwargowe [º]); najczęściej jest zastępowana przez b.
3. S y l a b a ma maksymalną strukturę: spółgłoska + samogłoska + spółgłoska n/m/n’
[Ü]; w sylabie nieobecna może być początkowa spółgłoska (rzadko) i końcowe n/m/n’
[Ü] (dużo częściej).
Brak w japońskim jakichkolwiek zbitek spółgłoskowych poza połączeniem n/m/n’
[Ü] + spółgłoska, a i ono pojawia się wyłącznie w środku wyrazu. W najczęstszym typie wyrazów spółgłoski i samogłoski występują naprzemiennie, ich stosunek zatem w dłuższym tekście wynosi mniej więcej 1:1. Akcent japoński ma charakter toniczny (melodyczny, muzyczny, ang. pitch accent), to znaczy sylaba akcentowana jest wymawia- na na tonie wysokim, a po niej następuje sylaba na tonie niskim; jest to akcent swobodny ruchomy11.
Morfologia
Pod względem budowy morfologicznej język japoński cechuje a g l u t y n a c j a s u - f i k s a l n a; prefi ksy występują stosunkowo rzadko. Charakterystyczne są długie ciągi tworzone przez przyrostki czasownikowe, na przykład tabe-sase-rare-na-kattarō (jeść – sprawczość – strona bierna – przeczenie – przypuszczenie czasu przeszłego) – ‘chyba nie był zmuszany do jedzenia’.
C z ę ś c i m o w y w języku japońskim można podzielić na:
predykatywne, czyli mogące samodzielnie funkcjonować jako orzeczenie zdania:
czasowniki i część przymiotników (tak zwane przymiotniki predykatywne);
niepredykatywne, czyli niemogące samodzielnie funkcjonować jako orzeczenie:
część przymiotników (tak zwane przymiotniki niepredykatywne), rzeczowniki, zaimki, liczebniki, przysłówki, postpozycje („poimki”), spójniki oraz wykrzyk- niki i partykuły modalne.
10 Japońskie w wymawiane jest niemal identycznie jak polskie ł w ustach zdecydowanej większości Polaków (nie jak ł przedniojęzykowo-zębowe).
11 Ponadto istotną rolę w systemie języka japońskiego odgrywa mora (czyli jednostka prozodyczna rów- na jednej sylabie krótkiej, która jednak w przeciwieństwie do sylaby nie musi zawierać samogłoski), ale nie wywołuje ona żadnej interferencji, jeśli chodzi o przyswajanie języka polskiego przez Japończyków.
– –
Odmienne są wyłącznie predykatywne części mowy, to jest czasowniki i przymiot- niki, i mają one w zasadzie te same k a t e g o r i e g r a m a t y c z n e12:
a) czas:
przeszły; w zdaniach względnych (podrzędnych) wyrażający uprzedniość (-ta|-katta),
nieprzeszły, czyli teraźniejszo-przyszły; w zdaniach względnych (podrzędnych) wyrażający nieuprzedniość, czyli równoczesność lub następczość (-(r)u|-i2);
b) strona:
czynna (-∅-|--), bierna (-(r)are-1|--),
kauzatywna, czyli sprawcza (-(s)ase-|--), potencjalna, czyli możliwościowa (-(rar)e-3|--);
c) przeczenie (-(a)na-|--);
d) grzeczność:
wobec rozmówcy, czyli adresatywność (-(i)mas-|--),
wobec tematu wypowiedzi, czyli honoryfi katywność wywyższająca (-(r)are-2|--);
e) tryb:
wolitywny, wyrażający chęć (-(i)ta-|--),
imperceptywny, o znaczeniu ‘wygląda na to, że...’ (-(i)sō-|-sō-), przypuszczający czasu teraźniejszo-przyszłego (-(y)ō2|-karō), przypuszczający czasu przeszłego (-tarō|-kattarō),
dubitatywny, czyli przecząco-przypuszczający (-(r)umai|--), hortatywny, czyli zachęcający (-(y)ō1|--),
rozkazujący (-e/-ro|--; -(i)nasai|--), zakazujący (-(r)una|--);
f) fi nitywność:
formy fi nitywne, występujące na końcu zdania (wymienione wyżej formy cza- sowe, przypuszczające, hortatywne, rozkazujące i zakazujące),
formy niefi nitywne, występujące w środku zdania, odpowiadające mniej wię- cej polskim imiesłowom przysłówkowym, choć dużo liczniejsze; tworzą one orzeczenia zdań podrzędnych czasowych, warunkowych, przyzwalających i sposobowych (-(i1)|-ku; -(r)eba|-kereba; -(i)nagara|-inagara; -(i)tsutsu|--;
-(a)naide|--; -(a)zu|--; -te|-kute; -tara|-kattara; -tari|-kattari).
Czasowniki i przymiotniki japońskie nie znają kategorii osoby, liczby, rodzaju czy stopnia. Brak też w japońskim bezokolicznika.
Wiele form analitycznych wyraża szeroko pojęty a s p e k t (rodzaj czynności, niem.
Aktionsart), różny jednak zupełnie od aspektu polskiego; są to: aspekt progresywno- -rezulta tywny (-te i-ru, -(a)naide i-ru), progresywny (-(i)tsutsu ar-u), rezultatywny strony biernej (-te ar-u, -(a)naide ar-u), probatywny (-te mi-ru), perfektywny (-te shi- ma-u), preparatywny (-te ok-u, -(a)naide ok-u), ingresywny (-te ik-u), kulminatywny (-te ku-ru). Osobną kategorią gramatyczną czasownika jest b e n e f a k t y w n o ś ć, silnie
12 W nawiasach podano odpowiednie sufi ksy w wariantach poczasownikowych i poprzymiotniko- wych, rozdzielonych kreską pionową |. Znak -- oznacza, że danej formy nie tworzy się w ogóle bądź nie tworzy się w sposób syntetyczny (używana jest zastępczo konstrukcja analityczna).
– –
– – – –
– – – – – – – – – – – –
związana z honoryfi katywnością, wyrażająca pozytywne skutki jakiejś czynności od- czuwane przez benefi cjenta.
Funkcje składniowe n o m i n a l n y c h c z ę ś c i m o w y (rzeczowników, zaimków, liczebników) są wyrażane za pomocą postpozycji („poimków”). Nieznana jest katego- ria przypadka, zaś liczba dotyczy niemal wyłącznie rzeczowników osobowych, a i tu jest fakultatywna (to znaczy rzeczownik bez przyrostka liczby mnogiej ma znaczenie pojedyncze lub mnogie w zależności od kontekstu). Kategoria rodzaju ma zupełnie inny charakter niż w języku polskim (oparta jest na „podobieństwie cech” obiektów, na przy- kład kształcie, funkcji) i dotyczy wyłącznie rzeczowników i liczebników. Funkcjono- wanie p r z y m i o t n i k ó w n i e p r e d y k a t y w n y c h jest stale związane ze spójką da/de ar-u (być (kim/czym)).
Składnia
Budową zdania japońskiego rządzi ogólne prawidło: c z ł o n o k r e ś l a j ą c y w y s t ę p u - j e z a w s z e p r z e d o k r e ś l a n y m. Wynikają stąd następujące reguły szczegółowe:
typowy szyk wyrazów w zdaniu pojedynczym to:
(okoliczniki) + podmiot + okoliczniki + dopełnienie + orzeczenie;
przydawka (bez względu na jej charakter) stoi zawsze przed rzeczownikiem; po- dobnie zdanie przydawkowe jest umieszczane przed członem określanym (brak zaimków względnych);
zdanie główne jest zawsze poprzedzane przez zdanie podrzędne zakończone bądź orzeczeniem w formie niefi nitywnej, bądź spójnikiem (typu pol. ale, więc);
istnieją także spójniki międzyzdaniowe (typu pol. jednakże, dlatego też), stojące na początku zdania i nawiązujące do zdania poprzedniego.
A oto przykład ukazujący różnice w szyku wyrazów zdania polskiego i japońskiego (na wzór analizy podanej u A.F. Majewicza, 1990: 17–20; A.F. Majewicz, 1989: 334–
–336). Fragment utworu Zbigniewa Herberta został przetłumaczony na język japoński.
Następnie ponumerowano poszczególne elementy zdania polskiego i zestawiono z ich odpowiednikami z tłumaczenia, po czym sprawdzono, w jakiej kolejności odpowiedni- ki te pojawiły się w tekście japońskim:
Zdanie polskie (Zbigniew Herbert):
Będziemy mówili światu słowa pojednania, mówili o radości z odnalezionej harmo- nii, o wiecznym pragnieniu odwzajemnionej miłości.
Przekład japoński:
Sekai ni wakai no kotoba o hasshiyō. Futatabi te ni ireta heiwa no yorokobi ni tsuite, sōgo-teki na ai to iu towa no negai ni tsuite katarō.
Wymowa zdania japońskiego: [sekaj ńi wakaj no kotoba o haś.ijo.. Õ
˚6tatab i te ńi i¨eta he.wa no jo¨okob i ńi c6jte, so.ŋotek i na aj to j6.13 towa no neŋaj ńi c6jte kata¨o..]
13 Ortografi a oryginalna (a więc i transkrypcja) wyrazu [j6.] jest nieregularna (archaiczna): iu.
– –
–
Kolejność członów zdania polskiego i odpowiadające im człony tłumaczenia japońskiego:
1. będziemy mówili hasshiyō
2. światu sekai ni
3. słowa kotoba o
4. pojednania wakai no
5. mówili katarō
6. O ni tsuite
7. radości yorokobi
8. Z no
9. odnalezionej futatabi te ni ireta
10. harmonii heiwa
11. O ni tsuite
12. wiecznym towa no
13. pragnieniu negai
14. odwzajemnionej sōgo-teki na
15. miłości ai to iu
Kolejność członów polskiego tekstu w tłumaczeniu japońskim: 2 – 4 – 3 – 1. – 9 – 10 – 8 – 7 – 6, – 14 – 15 – 12 – 13 – 11 – 5.
Zestawienie to ilustruje, jak wielkie są różnice składniowe między językiem pol- skim i japońskim.
Już na podstawie przedstawionego powyżej zarysu gramatyki japońskiej można oczekiwać silnej interferencji, czyli wpływu języka ojczystego na przyswajany język polski podczas nauczania studentów japońskojęzycznych, i to interferencji obecnej na wszystkich poziomach systemu językowego. W niniejszym opracowaniu dotyczącym uczenia się języka polskiego przez osoby japońskojęzyczne zostanie przedstawiona interferencja fonetyczna, morfologiczna, składniowa, leksykalna oraz pragmatyczna, przy czym ta lista poniższa na pewno nie wyczerpuje wszystkich możliwych błędów14.
Analiza wybranych błędów językowych wywołanych interferencją
Fonetyka, fonologia, ortografi a i grafi a:
mieszanie [y] i [i], niekiedy także [y] i [e]: miję (w kilku tekstach) ‘myję’, zabitków
‘zabytków’, wisoki, wisoka (w tym samym tekście) ‘wysoki, -a’, situacji ‘sytuacji’, Buddizm ‘buddyzm’ (wpływ ortografi i angielskiej?); pomydory ‘pomidory’, ludź-
14 Zagadnieniami dotyczącymi interferencji w nauczaniu języka obcego zajmowali się tacy języko- znawcy, jak na przykład G. Hentschel (1997), U. Żydek-Bednarczuk (1993), E. Tomiczek (1996), N. Ananie- wa (1997), W. Mieszkowska i E. Jurowiec (1997), A. Majewska-Tworek (2005) i wielu innych. O kwestiach kontrastywnych polsko-japońskich traktują prace A.F. Majewicza (1977; 1978; 1983; 1985; 1986; 1990).
–
my ‘ludźmi’; telko ‘tylko’, przepominała ‘przypominała’; przycinek ‘przecinek’
– brak w języku japońskim samogłoski [y]15;
słaba artykulacja samogłosek [u], [y] i [i] na końcu wyrazu: [º(6) dom(6)] zamiast [v domu] ‘w domu’, [na pod.asÌz(
˚6)] zamiast [na pod.asÌzu] ‘na poddaszu’ – samo- głoski [6] i [i] są w języku japońskim na końcu wyrazu (szczególnie po spółgłosce bezdźwięcznej) wymawiane bezdźwięcznie;
mieszanie [v] i [b]: oboce ‘owoce’, zdenerbowani ‘zdenerwowani’, bakacje ‘waka- cje’, z pobodu ‘z powodu’; przewywam ‘przebywam’, zrowiony ‘zrobiony’, podo- wała mi się ‘podobała mi się’, chorowy ‘choroby’ – w zasadzie brak w japońskim spółgłoski [v];
mieszanie [z] i [dÌz]: [m6dÌzike] ‘muzykę’, [nadÌziºam śe] ‘nazywam się’, dze ‘ze’;
spęzałam ‘spędzałam’ – mimo obecności obu tych dźwięków, [z] i [dÌz], w języku japońskim, Japończycy nie uświadamiają sobie różnicy między nimi, ponieważ są to dla nich fakultatywne warianty tego samego fonemu;
mieszanie [ź], [dÌź], [ż] i [dÌż]: ładzienka ‘łazienka’, dzieleni ‘zieleni’; roziną ‘ro- dziną’, luźmi (w kilku tekstach) ‘ludźmi’; żelony ‘zielony’, łażenkę ‘łazienkę’;
[6ºadÌźam] ‘uważam’, [meńdÌźem] ‘mężem’, [kadÌź(i)dego] ‘każdego’, dzie (w kil- ku tekstach) ‘że’, nadziędzi ‘narzędzi’; jeże, jerze ‘jedzie’, powieżeć ‘powiedzieć’;
[moź(i)¨ iºe] ‘możliwe’; [dÌźiće] ‘życie’; podządek [sic] ‘porządek’ (?), mięrzy [sic]
‘między’ (?) – [ź] i [dÌź] są w języku japońskim fakultatywnymi wariantami tego samego fonemu (podobnie jak [z] i [dÌz]), natomiast [ż] i [dÌż] w japońskim nie istnieją i są powszechnie zastępowane przez [dÌź];
mieszanie [cÌz] i [ć]: [º´ićeć(ù)ke] ‘wycieczkę’, [6ćiwam śe] ‘uczyłam się’, [Õ(6
˚) ćaśe] ‘w czasie’, cięsto ‘często’, tłumacił ‘tłumaczył’; czastka, czasteczka (w tym samym tekście) ‘ciastka, ciasteczka’, czekawym ‘ciekawym’, począgiem ‘pocią- giem’ – brak w japońskim spółgłoski [cÌz];
mieszanie [sÌz] i [ś]: [o ś6s(
˚6)tej] ‘o szóstej’, o sióstej ‘o szóstej’, [m eś(ù)kańe]
‘mieszkanie’, [jeś(ù)će] ‘jeszcze’, musią (dwukrotnie w tym samym tekście) ‘mu- szą’ – brak w japońskim spółgłoski [sÌz];
mieszanie [l] i [r]: barkon ‘balkon’, zierony ‘zielony’, marowanie, maruję (w tym samym tekście) ‘malowanie, maluję’, w skrepie ‘w sklepie’, alkohorem ‘alkoho- lem’, regalnie ‘legalnie’, nielegarnie ‘nielegalnie’; nolmalny (trzykrotnie w tym samym tekście) ‘normalny’, walto ‘warto’, klótkie ‘krótkie’, oklągłą ‘okrągłą’, jest pracownikiem fi lmy ‘jest pracownikiem fi rmy’; korol (dwukrotnie w tym samym tekście) ‘kolor’ – brak w japońskim dokładnych odpowiedników polskich spół- głosek [r] i [l] (istnieje tylko [¨]);
wymowa [h] i [f] na końcu wyrazu jak [Õ
˚6]: [op(
˚6)ciÕ
˚6] zamiast [opcyh] ‘ob- cych’, [p(
˚6)s6Õ
˚6] zamiast [psuf] ‘psów’ – końcowa sylaba zamknięta wyrazu jest otwierana przez dodanie u [
˚6], zaś w języku japońskim przed u dopuszczalne jest tylko [Õ], nie [h] (jest sylaba fu [Õ6], brak natomiast *hu);
mieszanie w pisowni u/ó i ł oraz i i j po samogłoskach: wyksztaucenie ‘wykształ- cenie’, poznau (w kilku tekstach), poznaó ‘poznał’, w pudeuku ‘w pudełku’; o dwu-
15 Polskie [y] nie ma żadnego, nawet przybliżonego, odpowiednika w języku japońskim. Zastępowane jest najczęściej przez [i], rzadziej przez [e].
–
–
–
–
–
–
–
–
–
dziestei pierwszej ‘o dwudziestej pierwszej’, nai- (częste) ‘naj- (stopień najwyższy przymiotników)’, twojm ‘twoim’, mojch rodziców ‘moich rodziców’ – japońskie [6] i [i] wymawiane są po samogłoskach konsonantycznie, to jest jak [w] i [j];
upraszczanie sekwencji [wu] (pisanych łu lub łó) do samego [u] ([6]): [s6ham] ‘słu- cham’, sucham ‘słucham’, [6ć(ù)] ‘Łódź’ – brak w japońskim połączenia *wu;
wymowa pol. [n] na końcu wyrazu jako spółgłoski nosowej języczkowej, to jest [Ü]: jeden wymawiane [jedeÜ], zamiast [jeden] – w języku japońskim w wygło- sie dopuszczalna jest tylko spółgłoska [Ü];
wymowa samogłosek nosowych [ẽ] (ę) i [õ] (ą) na końcu wyrazu jako połączeń samogłoska ustna + spółgłoska nosowa języczkowa, to jest odpowiednio [eÜ]
i [oÜ]: idę wymawiane [ideÜ], zamiast [ide] lub [idẽ]; idą wymawiane [idoÜ], za- miast [idõ] – brak w japońskim samodzielnych samogłosek nosowych, połączenia [eÜ] i [oÜ] stanowią najbliższe odpowiedniki (por. przypis 8);
rozbijanie grupy spółgłoskowej: mieszuka ‘mieszka’, eguzaminu ‘egzaminu’, srebruny ‘srebrny’, po polsuku ‘po polsku’, sutudentką ‘studentką’, siatokówka
‘siatkówka’, ostatonio ‘ostatnio’, dolatego ‘dlatego’, dosić ‘dość’, sympatyczina
‘sympatyczna’, bizynesmanem ‘biznesmenem’ (wpływ ang. businessman?) – brak w japońskim jakichkolwiek zbitek spółgłoskowych poza połączeniem [Ü] + spół- głoska w środku wyrazu;
hiperpoprawne16 usunięcie samogłoski: podkoszlek ‘podkoszulek’, ulbione, ulbio- na, ulbiony (w tym samym tekście) ‘ulubione, -a, -y’, przeswał ‘przesuwał’, ceb- li ‘cebuli’, płapki ‘pułapki’, artykły ‘artykuły’, podbny ‘podobny’, wysportwana
‘wysportowana’, śły ‘siły’; koszkówkę ‘koszykówkę’, w Ciesznie ‘w Cieszynie’;
otwieranie sylab zamkniętych: powiedzieci ‘powiedzieć’, natomiasto (w kilku teks- tach) ‘natomiast’; Czynszu i media są nie bardzo drogie. ‘Czynsz i media nie są bar- dzo drogie.’ – brak w japońskim sylab zamkniętych przez spółgłoskę inną niż [Ü];
kumulacja błędów fonetycznych: terko (w kilku tekstach) ‘tylko’ – pomieszanie r i l oraz y i e, teruko (w kilku tekstach) ‘tylko’ – pomieszanie r i l oraz y i e, a także rozbicie grupy spółgłoskowej, tiruko ‘tylko’ – pomieszanie r i l oraz y i i, a także rozbicie grupy spółgłoskowej; awi (w kilku tekstach) ‘aby’ – pomie- szanie b i w oraz y i i; najśpczej ‘najszybciej’ – pomieszanie ś i sz, ć i cz oraz hiperpoprawne usunięcie samogłoski y; natmiasto ‘natomiast’ – hiperpoprawne usunięcie samogłoski o i otwarcie sylaby końcowej; podmiotem lylicznym ‘pod- miotem lirycznym’ – pomieszanie y i i oraz r i l; Ojakodon (właśc. Oyakodon) jest zrobiony z ryżu, kluczaka, jajka i cebuli albo pora. ‘... kurczaka ...’ – pomieszanie r i l, rozbicie grupy spółgłoskowej -rcz- oraz hiperpoprawne usunięcie samogłos- ki z sekwencji kur-.
Ogólnie należy stwierdzić ponadto dość rzadkie występowanie błędów ortografi cz- nych niewynikających z interferencji fonetycznej (a więc błędów typu słuham ‘słucham’, rerzyser ‘reżyser’, sposóp ‘sposób’, Japąką ‘Japonką’), co dowodzi opanowywania ję- zyka polskiego przez Japończyków od początku w jego wersji pisanej.
16 Hiperpoprawność – zbyt rygorystyczne, przesadne unikanie zbieżności z językiem ojczystym.
– –
–
–
–
–
–
Uwagę zwraca także przenoszenie kształtu liter drukowanych do pisma odręcznego i niełączenie ich w obrębie wyrazu, zgodnie z wzorcami stosowanymi w nauce alfabetu łacińskiego w japońskich szkołach podstawowych. Charakterystyczne jest zwłaszcza skracanie wysokości pewnych liter ( f g J j p q y), których dolne części nie są umiesz- czane w pozycji obniżonej w stosunku do innych znaków grafi cznych. Odmienny jest również kształt niektórych cyfr, zwłaszcza 1, 2, 4 i 7, co nierzadko powoduje zakłócenia komunikacyjne. Oto przykładowe fragmenty tekstów pisanych:
Interpunkcja:
przecinek: zabrała ze sobą z pokoju dziecka niebieską lampę z ozdobami, dlatego że, ta rzecz była dla niej bardzo ważna ‘zabrała ze sobą z pokoju dziecka niebie- ską lampę z ozdobami, dlatego że ta rzecz była dla niej bardzo ważna’ (i trzy inne przykłady z dlatego że w tym samym tekście); Dlatego że, zawsze nie bardzo my- ślę. I, nie lubię bardzo myśleć. ‘Dlatego że zawsze niezbyt dużo myślę. I nie lubię dużo myśleć.’; Lubię najbardziej lato. Bo mam bardzo długie wakacje, i mogę bawić się dużo z koleżankami. I, w lecie mam moi urodziny. ‘Lubię najbardziej lato, bo mam wtedy bardzo długie wakacje i mogę bawić się dużo/spędzać dużo czasu z koleżankami. I w lecie mam urodziny.’ – użycie przecinka po spójniku na wzór interpunkcji japońskiej (por. jap. Osoku natta kara, takushī de kaerimashō.
‘Zrobiło się późno, więc wróćmy taksówką.’; Kyō wa ii tenki desu. Shikashi, ama- –
ri atatakaku wa arimasen. ‘Dziś jest piękna pogoda. Jednak nie jest zbyt ciepło.’;
Ame ga yoku furu. Shitagatte, midori ga ōi. ‘Często pada deszcz. Dlatego jest [tu]
dużo zieleni.’);
przecinek: Wakacje w tym roku, będą bardzo udane. ‘Wakacje w tym roku będą bardzo udane.’; Na wiosnę, kolorowe kwiaty kwitną, różne owady urodzą się. ‘Na wiosnę kwitną kolorowe kwiaty, rodzą się różne owady.’ – charakterystyczne dla języka japońskiego wydzielanie tematu zdania17 przecinkiem (por. jap. Kono hon wa, kinō eki-mae no hon’ya de kaimashita. ‘Tę książkę kupiłem wczoraj w księ- garni naprzeciwko dworca.’).
Morfologia i kategorie gramatyczne:
przypadek – dopełniacz: oglądam programy telewizji ‘oglądam programy telewi- zyjne’; Anna Dymna jest aktorką Polski. ‘Anna Dymna jest polską aktorką.’; idę do sklepu łuku, żeby kupić nowe strzały ‘idę do sklepu z łukami/sklepu łucznicze- go, żeby kupić nowe strzały’; Jest zrobiony z jajek, rosołu ryby, kurczaka... ‘Jest zrobiony z jajek, rosołu z ryby/rosołu rybnego, kurczaka...’; zamawiały miejsca samolotu ‘zamawiały/rezerwowały miejsca w samolocie’; razem z innymi kole- żankami i kolegami uniwersyteckiego klubu wioślarskiego ‘razem z innymi kole- żankami i kolegami z uniwersyteckiego klubu wioślarskiego’; meble nas są proste
‘nasze meble są proste’ – użycie dopełniacza na wzór japońskiej postpozycji no, która najczęściej właśnie temu przypadkowi odpowiada (w zasadzie brak w języ- ku japońskim przymiotników odrzeczownikowych; brak też przyimków, a więc i wyrażeń przyimkowych);
przypadek – celownik: To jest mi bardzo trudne pitanie. ‘To (jest) dla mnie bar- dzo trudnie pytanie.’ – użycie celownika na wzór japońskiej postpozycji ni, która najczęściej właśnie temu przypadkowi odpowiada;
liczba: Dziadek i babcia bardzo lubią spacer. ‘Dziadek i babcia bardzo lubią space- ry.’; Nikuzyaga jest zrobiona z mięsa, kartofela, ... ‘Nikujaga jest zrobiona z mię- sa, kartofl i...’; W cieście może być różna rzecz, na przykład mięso, ser, grzyb itp.
‘W cieście mogą być różne rzeczy, na przykład mięso, ser, grzyby itp.’; Nasze sale jest małe, ale jest wygodne. ‘Nasze sale są małe, ale (są) wygodne.’; Moja rodzina są wesoła. ‘Moja rodzina jest wesoła.’; Moja rodzina mieszkają w Fukushimie.
‘Moja rodzina mieszka w Fukushimie.’; miłość, przywiązanie i przyjaźń to bardzo ważna rzecz w życiu ‘miłość, przywiązanie i przyjaźń to bardzo ważne rzeczy w życiu/ważne aspekty życia’; czytając książki mam nowe wiedzy ‘czytając książ- ki zdobywam nową wiedzę’; lubiłam wyobrażać sobie jakie są życia w innym świecie ‘lubiłam wyobrażać sobie, jakie jest życie w innym świecie/gdzie indziej’;
prawie codziennie są dobre pogody ‘prawie codziennie jest dobra/ładna pogoda’
– brak kategorii liczby w języku japońskim;
osoba: Moja rodzina mamy psa. ‘Moja rodzina ma psa.’; będę spędzałam ‘będę spędzała/spędzać’, będę uczyłam się ‘będę uczyła/uczyć się’ – brak kategorii osoby w języku japońskim;
17 Temat zdania – przedmiot, o którym się w zdaniu mówi, którego zdanie dotyczy, lub ogólniej to, o czym się w zdaniu mówi. W japońskim zaznaczany jest on postpozycją wa.
–
–
–
–
–
forma bezosobowa: W Japonii, kiedy dostają podarunek, dają coś poddziękowa- nia [sic, -dd-]. ‘W Japonii, kiedy dostaje się podarunek, daje się coś w ramach podziękowania.’ – brak w języku japońskim kategorii osoby, a więc i zdań bez- osobowych;
bezokolicznik: nie umiem spędzam ‘nie umiem spędzać’; idź śpij ‘idź spać’; Będę chciała umiała spędzała czasu lepiej. ‘Będę chciała umieć spędzać czas lepiej.’;
ona nie mogła zdecydowała ‘ona nie mogła zdecydować’; Moja siostra nie lubi stu- diuje. ‘Moja siostra nie lubi się uczyć.’ – brak bezokolicznika w języku japońskim;
czas: Kiedy jestem mała, jeżdżałam rowerem po takim miejscu... ‘Kiedy byłam mała, jeździłam rowerem po takim miejscu...’; O dwudziestei pierwszej kąpię się.
Potem uczyłam się języka polskiego albo odpoczywam. ‘O dwudziestej pierwszej kąpię się. Potem uczę się języka polskiego albo odpoczywam.’; Kiedy zdawałam wszystkie egzaminy, jestem bardzo szczęśliwa. ‘Kiedy zdam wszystkie egzaminy, jestem bardzo szczęśliwa.’ – czasy teraźniejszy i przeszły w zdaniach względ- nych (podrzędnych) są traktowane na wzór japoński jako wykładniki odpowied- nio równoczesności i uprzedniości.
Składnia:
Potem lato przychodzi. ‘Potem przychodzi lato.’; We wrześniu tajfun często ata- kuje. ‘We wrześniu często atakuje tajfun.’; Często ten japoński napój piję. ‘Często piję ten japoński napój.’; Zawsze w dżinsy albo spodnie jestem ubrana. ‘Zawsze jestem ubrana w spodnie.’; morderca, który strasznie dużo osób zabił ‘morderca, który zabił strasznie dużo osób’; Tam mój ulubiony dziadek sam mieszka. ‘Tam mieszka sam/samotnie mój ulubiony dziadek.’ – dokładne powtórzenie składni japońskiej z orzeczeniem na końcu zdania;
wieje wiatr mocno ‘wiatr mocno wieje/mocno wieje wiatr’; kwitną wiśnie pięknie
‘wiśnie pięknie kwitną/pięknie kwitną wiśnie’; świeci słońce silnie ‘słońce mocno świeci/mocno świeci słońce’; pada deszcz co dzień ‘deszcz pada codziennie/co- dziennie pada deszcz’ – są dwie możliwości objaśnienia takiego błędu składnio- wego: 1) hiperpoprawna zmiana szyku wyrazów (unikanie kolejności: podmiot + okolicznik + orzeczenie); 2) umieszczanie okolicznika bezpośrednio po pod- miocie (jak zazwyczaj w zdaniu japońskim).
Słownictwo:
‘iść’ ↔ ‘jechać’: zwykle idę do szkoły rowerem ‘zwykle jadę do szkoły rowerem’;
Ale gdy pójdziemy do Japonii, to możemy spotkać się. ‘Ale gdy pojedziemy do Japonii, to możemy się spotkać.’ – brak w japońskim rozróżnienia iść ↔ jechać, jap. iku odpowiada znaczeniowo dokładnie ang. to go;
‘rodzić’ ↔ ‘powodować, tworzyć’: urodzić inny smutek ‘spowodować więcej smutku’; Religia urodzona w japonii to szintoizm. ‘Religia stworzona/powsta- ła w Japonii to sintoizm.’ – wpływ jap. umu ‘(u)rodzić; wywołać, spowodować, stworzyć, zrodzić’;
‘trzymać’ ↔ ‘zachowywać’: Po prostu samo miasto wygląda spokojnie i elegan- ckie, trzyma nadal atmosferę z tamtych czasów. ‘Po prostu samo miasto wygląda –
–
–
–
–
–
–
–
spokojnie i elegancko, zachowuje nadal atmosferę z tamtych czasów.’ – wpływ jap.
tamotsu ‘trzymać, przechowywać, utrzymywać, podtrzymywać, zachowywać’;
‘robić’ ↔ ‘grać’: małe dzieci robią piłka nożna ‘małe dzieci grają w piłkę nożną’;
Moja mama lubi robić sporty. ‘Moja mama lubi uprawiać sport.’ – wpływ jap.
suru/yaru ‘robić, wykonywać; grać, uprawiać (sport)’;
‘móc’ ↔ ‘umieć’: Mieszka sama, ale nie może gotować. ‘Mieszka sama, ale nie umie gotować’ – wpływ jap. dekiru ‘móc, umieć, być w stanie’;
‘miły’ ↔ ‘ładny’: miła czapka ‘ładna/urocza czapka’, miłą bluzkę ‘ładną bluzkę’, miła i ładna sukienka ‘przyjemna i ładna sukienka’ – wpływ jap. kawaii ‘śliczny, ładny, miły, słodki, uroczy, czarujący, kochany (wzbudzający pozytywne emocje, ciepłe uczucia i tym podobne)’;
‘zdrowy’ ↔ ‘energiczny’: Jestem niska i zdrowa. ‘Jestem niska i pełna energii/
/życia.’; Mam dziadka. On jest nie młody, ale bardzo zdrowy. ‘Mam dziadka. On jest niemłody, ale bardzo energiczny.’ – wpływ jap. genki na ‘zdrowy, w dobrej formie; żywy, energiczny, pełen życia/energii’;
‘akcesoria’ ↔ ‘ozdoby’: Lubię nosić akcesoria na uszach, szyi i nadgarstku. ‘Lubię nosić ozdoby na uszach, szyi i nadgarstku.’ – wpływ jap. akusesarî (ang. accesso- ry) ‘dodatki (do ubioru), ozdoby (na przykład biżuteria, pasek, torebka); akceso- ria, wyposażenie dodatkowe’;
‘sezon’ ↔ ‘pora roku’: W Japonii mamy cztery sezony. ‘W Japonii mamy cztery pory roku.’; Japonia ma wyraźny sezon (wiosnę, lato, jesień i zimę). ‘Japonia ma wyraźne pory roku (wiosnę, lato, jesień i zimę).’ – wpływ szerokiego zakresu znaczeniowego jap. kisetsu ‘sezon, pora roku’ (ewentualnie ang. season);
kategoria ‘owoc (drzewo)’ ↔ kategoria ‘kwiat’: wiśnie są różowe ‘kwiaty wiśni są różowe’ – jap. sakura ‘wiśnia’ może oznaczać ‘drzewo wiśni’ lub ‘kwiat wiśni’;
‘wyraz’ ↔ ‘zdanie’ ↔ ‘wypowiedź’ ↔ ‘język’: (o artykule na temat Marka Niedź- wiedzkiego) Lubię jego wyrazy, „Jeśli się bardzo czegoś chce, to się to spełnia”.
Myślę, że to są bardzo aktywnym[i] wyrazami. ‘Podoba mi się jego wypowiedź:
„Jeśli się bardzo czegoś chce, to się to spełnia”. Myślę, że jest to bardzo ważne zdanie.’ – wpływ bardzo szerokiego zakresu znaczeniowego jap. kotoba ‘mowa, język; wyrażenie, fraza; wyraz, słowo; wypowiedź, stwierdzenie, słowa, tekst;
ton wypowiedzi, sposób mówienia; dialekt’.
Pragmatyka:
elipsa: Nie lubię pokazać własnej zdolności przed luźmi. Bardzo niechętnie. ‘Nie lubię pokazywać ludziom własnych zdolności. Bardzo niechętnie to robię.’; Jeśli zwiedzi te miasta, można czuć kontrast między KYOTO a TOKYO, napewno [sic, razem] ciekawe. ‘Jeśli zwiedzi się te miasta, można uświadomić sobie kontrast między Kioto a Tokio. Na pewno jest to ciekawe.’; Baaardzo trudno oceniać tłu- maczenie wiersza. Nie ma najlepszego. Jak porównywać? ‘Baaardzo trudno jest ocenić tłumaczenie wiersza. Nie ma czegoś takiego, jak najlepsze tłumaczenie.
Jak można porównywać poszczególne tłumaczenia?’ – gramatyka japońska ze- zwala na opuszczenie niemal każdego składnika zdania, nawet jeśli dość trudno jest się go domyślić. Elipsa taka, nierzadka w języku japońskim, jest z jednej stro- ny wyrazem grzeczności, szacunku dla osoby, której mówiący nie chce się narzu- –
– –
–
–
–
– –
–
cać ze swoimi kategorycznie sformułowanymi stwierdzeniami, z drugiej zaś jest odbiciem dość powszechnej w Japonii strategii komunikacyjnej (zwanej aizuchi, dosł. ‘naprzemienne uderzanie młotem przez kowala i jego ucznia’), w której roz- mówcy wspólnie budują dialog i niezakończone zdanie jednej osoby jest zachętą dla drugiej do kontynuowania wypowiedzi. Tak szerokie i częste przenoszenie elipsy na grunt polski jak w przytaczanych tu zdaniach jest niedopuszczalne, gdyż może poważnie zaburzyć strukturę tekstu;
nadużywanie takich modulantów (czyli wyrazów służących do wyrażania sto- sunku mówiącego do treści swojej wypowiedzi), które obniżają pewność stwier- dzeń, na przykład chyba, może, prawdopodobnie, możliwe (że), około, mniej wię- cej – częste występowanie tego typu modulantów w języku japońskim wynika ze wspomnianej wyżej grzeczności i chęci uniknięcia kategorycznych sądów, ale może być odebrane przez rozmówców polskich jako przejaw nadmiernego braku pewności siebie.
Możliwe zakłócenia komunikacji spowodowane błędami interferencyjnymi
Błędy fonetyczne wywołane interferencją języka japońskiego mogą doprowadzić do takiego zniekształcenia wyrazów polskich, że stają się one niezrozumiałe dla odbior- cy polskiego lub też są przez niego błędnie interpretowane z powodu niezamierzonej zbieżności z zupełnie innymi wyrazami. Przykładami takich zakłóceń komunikacyj- nych są:
najgolszy ‘najgorszy’ (nie: ‘najbardziej goły’)
rektor na uniwersytecie ‘lektor na uniwersytecie’ (nie: ‘rektor’) fi rmy ↔ fi lmy – oba wymawiane [Õi¨6m i]
uszko ↔ łóżko – oba wymawiane [6śùko]
Kasia ↔ kasza – oba wymawiane [kaśa]
róże ↔ ludzie – oba wymawiane [¨6dÌźe]
rzeczy ↔ dzieci – oba wymawiane [dÌźećù];
nadmierna deformacja fonetyczna lub grafi czna wyrazu polskiego (w tym po- wstała w wyniku kumulacji błędów), na przykład [ćùćoŋka] ‘czcionka’, tiruko
‘tylko’, awi ‘aby’, dzie ‘że’; słaba artykulacja samogłosek u, y i i na końcu wyrazu może być odebrana jako błędy fl eksyjne, kiedy na przykład bratu wymawiane jest jako [b(6)¨at(
˚
6)] i błędnie interpretowane przez rozmówcę jak brat; nocy wyma- wiane jako [noc(ù)] i interpretowane jak noc; kości wymawiane jako [koś(ù)ć(ù)]
i interpretowane jak kość; zjawisko odwrotne od opisanego powyżej: samogłoska dodana przez Japończyka w celu otwarcia końcowej sylaby zamkniętej może zo- stać błędnie zinterpretowana przez rozmówcę jako końcówka fl eksyjna, na przy- kład czynszu ‘czynsz’, Gdańsku ‘Gdańsk’.
–
–
Propozycje ćwiczeń pomocnych w przezwyciężaniu błędów fonetycznych spowodowanych interferencją
Ze względu na ogromne rozbieżności w systemie fonetycznym i fonologicznym po- między językiem polskim a japońskim konieczna wydaje się na początkowym etapie nauki rezygnacja z ćwiczeń opartych na wyrazach polskich rzeczywiście istniejących w języku, gdyż zazwyczaj zawierają one więcej niż jedną głoskę (czy połączenie gło- sek) sprawiającą (sprawiające) trudność Japończykom uczącym się języka polskiego.
Dlatego też dźwięki, których brak w języku japońskim, należy przećwiczyć najpierw w kontekstach jak najbardziej neutralnych (z punktu widzenia zarówno języka polskiego, jak i japońskiego), a więc w wypadku samogłosek bez łączenia ze spółgłoskami lub po spółgłoskach m, p, b, zaś w wypadku spółgłosek – w obustronnym otoczeniu samogłos- ki a. Oto przykładowe pary (w zapisie fonetycznym opartym na ortografi i polskiej), które powinni często i wielokrotnie powtarzać pod kontrolą nauczyciela studenci japoń- scy uczący się języka polskiego:
s a m o g ł o s k i:
[y] ↔ [i], [y] ↔ [e], [y] ↔ [u] (należy zwrócić uwagę zarówno na pol. [y], jak i na pol. [u])
[my] ↔ [mi], [my] ↔ [me], [my] ↔ [mu], [py] ↔ [pi], [py] ↔ [pe], [py] ↔ [pu], [by]
↔ [bi], [by] ↔ [be], [by] ↔ [bu]
wymowa [u] – samego oraz w połączeniach [su], [cu] (w których najłatwiej usłyszeć
„płaską” wymowę u, to jest jap. [6] zamiast pol. [u]);
s p ó ł g ł o s k i:
[ava] ↔ [aba]
[aza] ↔ [adÌza] (także na zasadzie analogii dźwiękowej: [ca] ↔ [sa] = [dÌza] ↔ [za]) [aźa] ↔ [adÌźa] (także na zasadzie analogii dźwiękowej: [ća] ↔ [śa] = [dÌźa] ↔ [źa]) [aża] ↔ [aźa]
[adÌża] ↔ [adÌźa]
[aża] ↔ [adÌża]
[aźa] ↔ [adÌźa] ↔ [aża] ↔ [adÌża]
[acÌza] ↔ [aća]
[asÌza] ↔ [aśa]
[ala] ↔ [ara]
[aha] ↔ [afa] (a także, co szczególnie istotne, [hu] ↔ [fu]) [ah] ↔ [af], [oh] ↔ [of], [uh] ↔ [uf], [eh] ↔ [ef], [ih] ↔ [if];
p o ł ą c z e n i a g ł o s e k:
[wu] ↔ [u], [swu] ↔ [su], [pwu] ↔ [pu], [twu] ↔ [tu], [kwu] ↔ [ku] (to jest zgodnie z ortografi ą polską: łu ↔ u, słu ↔ su, płu ↔ pu, tłu ↔ tu, kłu ↔ ku)
[õ] ↔ [on], [õ] ↔ [om], [om] ↔ [on], [oń] ↔ [on], [oń] ↔ [ońi]
[ẽ] ↔ [en], [ẽ] ↔ [em], [em] ↔ [en], [eń] ↔ [en], [eń] ↔ [eńi];
z b i t k i s p ó ł g ł o s k o w e i s y l a b y z a m k n i ę t e:
[aspa] ↔ [asupa], [asta] ↔ [asuta], [aska] ↔ [asuka]
[akta] ↔ [akuta], [apta] ↔ [aputa], [atka] ↔ [atuka]
[aśta] ↔ [aśita], [aśća] ↔ [aśića]
–
–
–
–
[spa] ↔ [supa], [sta] ↔ [suta], [ska] ↔ [suka]
[kta] ↔ [kuta], [pta] ↔ [puta], [tka] ↔ [tuka]
[asu] ↔ [as], [acu] ↔ [ac], [apu] ↔ [ap], [atu] ↔ [at], [aku] ↔ [ak]
[aśi] ↔ [aś], [aći] ↔ [ać]
[asp] ↔ [aspu] ↔ [asupu], [ast] ↔ [astu] ↔ [asutu], [ask] ↔ [asku] ↔ [asuku]
[akt] ↔ [aktu] ↔ [akutu], [apt] ↔ [aptu] ↔ [aputu]
(i dowolne inne grupy spółgłoskowe według podanego schematu, o ile występują w języku polskim w danej pozycji w wyrazie).
Dopiero po opanowaniu wymowy wyżej wymienionych dźwięków i ich połączeń w kontekstach neutralnych można przejść do bardziej zaawansowanych ćwiczeń fo- netycznych z wykorzystaniem wyrazów polskich; ich przykłady zamieszczono w pracy A.F. Majewicza (1983: 11–16) oraz w podręczniku Z uśmiechem po polsku (B. Sieradz- ka-Baziur, T. Ishii, 2006: 29–30).
Pozostałe zagadnienia językowe sprawiające trudność studentom japońskim podczas nauki języka polskiego (kategorie morfologiczne, szyk wyrazów czy kwestie leksykal- ne) można przećwiczyć, korzystając z dostępnych podręczników i zbiorów ćwiczeń do nauki języka polskiego jako obcego, dobierając je pod kątem problemów wymienionych we wcześniejszej części artykułu.
Bibliografi a
Ananiewa N. (1997), Zjawisko interferencji w początkowym etapie nauczania języka polskiego w śro- dowisku rosyjskojęzycznym [w:] Nauczanie języka polskiego jako obcego. Materiały z pierwszej konferencji polonistów zagranicznych i polskich zwołanej z inicjatywy grupy „Bristol” do Insty- tutu Polonijnego UJ, red. W.T. Miodunka, Księgarnia Akademicka, Kraków, s. 197–202.
Hentschel G. (1997), Język polski w obcych ustach, uszach i umysłach. Esej na temat fonetyczno- -fonologicznych przyczyn leksykalnych, kategorialnych i konstrukcyjnych uników w uczeniu się języka obcego [w:] Język polski w świecie. Zbiór studiów, red. W.T. Miodunka, PWN, Warsza- wa–Kraków, s. 321–334.
Interferencje w językach i dialektach słowiańskich (1997), red. E. Umińska-Tytoń, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź.
Język polski w świecie. Zbiór studiów (1990), red. W.T. Miodunka, PWN, Warszawa–Kraków.
Majewicz A.F. (1977), Phonemic and Phonetic Correspondences between Polish and Japanese,
„Glottodidactica”, nr 9, s. 121–139.
Majewicz A.F. (1978), Z problematyki studiów kontrastywnych polsko-japońskich, Sprawozdania Po- znańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Wydział Filologiczno-Filozofi czny, nr 94, s. 38–40.
Majewicz A.F. (1983), The Analysis of Pronunciation Errors Made by the Japanese Students of Polish as a Basis for the Construction of Appropriate Pronunciation Drills, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, Poznań.
Majewicz A.F. (1985), The Grammatical Category of Aspect in Japanese and Polish in a Compa- rative Perspective. A Typological Approach, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, Poznań.
Majewicz A.F. (1986), A Contrastive Analysis of Polish and Japanese Phonemic and Phonetic Sys- tems with Special Reference to the Teaching of Japanese in Poland, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, Poznań.
Majewicz A.F. (1989), Języki świata i ich klasyfi kowanie, PWN, Warszawa.
Majewicz A.F. (1990), Analiza kontrastywna polsko-japońska. Uzasadnienie i zakres problematyki studiów, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, Poznań.
Majewska-Tworek A. (2005), Trudności fonetyczne i fonologiczne niemieckojęzycznych studentów uczących się języka polskiego jako obcego [w:] Nauczanie języka polskiego jako obcego i pol- skiej kultury w nowej rzeczywistości europejskiej. Materiały z VI Międzynarodowej Konferencji Glottodydaktycznej, red. P. Garncarek, Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa, s. 159–163.
Mieszkowska W., Jurowiec E. (1997), O zjawisku interferencji językowej w nauczaniu języka rosyj- skiego [w:] Interferencje w językach i dialektach słowiańskich, red. E. Umińska-Tytoń, Wydaw- nictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź, s. 148–153.
Nauczanie języka polskiego jako obcego. Materiały z pierwszej konferencji polonistów zagranicz- nych i polskich zwołanej z inicjatywy grupy „Bristol” do Instytutu Polonijnego UJ (1997), red.
W.T. Miodunka, Księgarnia Akademicka, Kraków.
Nauczanie języka polskiego jako obcego i polskiej kultury w nowej rzeczywistości europejskiej. Ma- teriały z VI Międzynarodowej Konferencji Glottodydaktycznej (2005), red. P. Garncarek, Wy- dawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa.
Sieradzka-Baziur B., Ishii T. (2006), Z uśmiechem po polsku (Hohoende Pôrandogo). Podręcznik języka polskiego dla Japończyków, Tokyo University of Foreign Studies, Tokio.
Tomiczek E. (1996), Interferencja w komunikacji interkulturowej, „Orbis Linguarum”, nr 4, s. 219–226.
Żydek-Bednarczuk U. (1993), Błędy językowe a zjawisko interferencji międzyjęzykowej, „Przegląd Glottodydaktyczny”, nr 12, s. 69–82.
