"Vox P a tru m " 8 / 1 9 8 8 / z . 14
NAWRÓCENIE ŚWIpTEGO AUGUSTYNA H o m ilia S e k r e t a r z a S ta n u K a r d y n a ła A g o s tin o C a s a r o l i w 1600 r o c z n i c ę n a w r ó c e n ia ów. A u g u sty n a Od ta m ty c h cz a só w m in ę ło s z e s n a ś c i e s t u l e c i . D łu g i t o o k re s w d z i e j a c h l u d z k o ś c i , c h o ć n ie m a l n ic n i e z n a c z ą c y w p o ró w n a n iu z h i s t o r i ą kosm osu c z y p r e h i s t o r i ą c z ł o w i e k a . C e s a rs tw o R zy m sk ie p r z e ż y w a ło na Z a c h o d z ie o s t a t n i b u r z l i wy w iek sw ej o l ś n i e w a j ą c e j h i s t o r i i , u g i n a j ą c s i ę pod naporem
s i ł b a r b a r z y ń s k i c h , k t ó r e p o d b i j a j ą c i n i s z c z ą c , same m ia ły z k o l e i u l e c s t a r o ż y t n e j c y w i l i z a c j i t r a t o w a n e j k o p y ta m i i c h k o n i i w j e j p r a s t a r y p i e ń w la ć nową krew i e n e r g i ę . W c e s a r s k i i e ś c i e M e d io la n ie b is k u p Ambroży j a ś n i a ł c h r z e ś c i j a ń s k ą m ą d r o ś c ią i rz y m s k i ę s tw e P r z e k o n a ł s i ę o tym , w ł a ś n i e w 386 r . , c e s a r z W a le n ty n ia n I I , k t ó r y w raz ze sw ą moż n ą m a tk ą J u s t y n ą s t a n ą ł do w a lk i po s t r o n i e o d r a d z a j ą c e g o s i ę a r i a n i z m u ; p r z e k o n a s i ę o tym n i e c o p ó ź n i e j - z in n y c h powodów - t a k ż e T e o d o z ju s z W i e l k i .
1 . D z ia ło s i ę t o w tym samym ro k u i w tym samym m i e ś c i e : p e w ie n m łody m ę ż c z y z n a , k t ó r y n i e g d y ś , j a k w i e l u in n y c h p r z e d
nim i po n im , o d s z e d ł d a le k o od r o d z in n e g o domu, t e r a z n a r e s z c i e do n ie g o p o w r a c a ł . S k ł o n i ł y go do t e g o n ę d z a i s a m o tn o ś ć , w j a k i e j p r z y s z ł o mu ż y ć , o r a z w i z j a b o g a c tw a d a l e k i e g o domu,
a l e j e s z c z e b a r d z i e j m i ł o ś ć o p u s z c z o n e g o o j c a .
W ie le b y ł o , d z i ę k i d o g u , podobnych pow rotów ; p o w t a r z a j ą s i ę one w w i e l u ró ż n y c h m i e j s c a c h od c z a s u , gdy n a u k a i z a c h ę
t a j a ś n i e j ą c e w w ysłuchanym p r z e d c h w ilą f r a g m e n c ie E w a n g e lii
w z b u d z a ły w s e r c a c h z a g u b io n y c h synów n a d z i e j ę , a n a w e t pew ność p r z e b a c z e n i a .
P r z e d r u k z O s R o m /p o l/ 7 / 1 9 8 6 / n r 9 , s . 10: H o m i l i a w y g ło s z o n a 3 V 1986 r . w k o ś c i e l e św . A u g u s ty n a w R zy m ie p o d c z a s
Mszy św . k o n c e l e b r o w a n e j p r z e z p o n a d 50 k a p ła n ó w z z a k o n u a u g u s t i a n ó w .
56
-A le w ted y , w M e d io la n ie , w roku Fańskim 3 8 6 , ła s k a na w r ó c e n ia p o r u s z y ła s e r c e t r z y d z i e s t o k i l k u l e t n i e g o m ę ż czy z n y , k tó r e g o im ię m ia ło z n a le ź ć s i ę w śród n a j w y b it n ie j s z y c h im io n w d z ie j a c h K o ś c io ła o ra z c h r z e ś c i j a ń s k i e j i lu d z k ie j k u l t u r y . P a p ie ż Paweł VI tak o nim p i s z e : "Można p o w ie d z ie ć , że w j e g o d z i e l e z b i e g a j ą s i ę w s z y s t k ie prądy m y ś li s t a r o ż y t n e j , z n ie g o z k o l e i wywodzą s i ę głów ne k ie r u n k i m yślow e c a ł e j d o k t r y n a l
n ej t r a d y c j i n a stę p n y c h s t u l e c i " ! .
Św. A u gustyn j e s t w ię c p o s t a c i ą o powszechnym i trwałym z n a c z e n iu .
P r z e to s ł u s z n i e c z y n i c a ł y K o ś c ió ł k a t o l i c k i - i n ie t y l ko on - u r o c z y ś c ie ob ch odząc t y s i ą c s z e ś ć s e t l e c i e j e g o naw róce
n i a , w y d a r z e n ia , k t ó r e j e s z c z e d z i ś zach ow u je swą wagę i d o n io s ł o ś ć .
Trudno p r z e w i d z i e ć , w ja k im k ie r u n k u r o z w in ę ła b y s i ę myśl r e l i g i j n a i f i l o z o f i c z n a , n a jp ie r w na Z a c h o d z ie , a potem na c a łym ś w i e c i e , gdyby n i e s p e c y f ic z n y i s z c z e g ó l n i e d o n i o s ły ś la d g e n iu s z u A u gu styn a z T a g a s ty , zn an ego p ó ź n ie j ja k o A u gu styn a
z H ippony, n i e w i e l k i e j d i e c e z j i na w ybrzeżu N u m id ii r z y m s k ie j , g d z ie spraw ow ał rząd y p a s t e r s k i e .
2 . W c h w i l i n a w r ó c e n ia A u gu styn n ie b y ł j e s z c z e o c h r z c z o n y . A le r e l i g i a c h r z e ś c i j a ń s k a , ja k sam p ó ź n ie j n a p i s z e , " j u ż
o
w w ieku d z ie c ię c y m p r z e n ik n ę ła go a ż do s z p ik u k o ś c i" . D z ię k i s ta r a n io m j e g o m atki M o n ik i, od k t ó r e j - u żyw ając j e g o o k r e ś l e n i a p e łn e g o c z u ł o ś c i - wraz z m atczyny le k ie m o tr z y m a ł im ię
C h r y s tu s a , d z i ę k i czemu na za w sze p o z o s t a w iło ono w j e g o s e r c u n i e z a t a r t y ś l a d , ta k s i l n y , że " j e ś l i g d z i e ś b r a k ło owego im ie n i a , t o ch o ćb y d z i e ł o i a ł o n a jw y t w o r n ie j s z ą form ę l i t e r a c k ą
„3 i g ł o s i ł o r z e c z y p raw d ziw e, n i e m ogło porw ać mnie c a łe g o
Prawdą j e s t , że p r z e z p e w ie n c z a s uw ażał C h r y stu sa t y l k o "za
c z ło w ie k a w yp osażon ego w n ie z w y k łą m ą d ro ść, t a k ie g o c z ło w ie k a ,
i P rzem ó w ien ie p o d c z a s o t w a r c ia I n s t y t u t u P a t r y s t y c z n e g o "A ugustinianum " 4 V i9 7 0 r . , AAS 6 2 / 1 9 7 0 / 4 2 6 .
2 C on tra A cadem icos I I 2 , 5 , CCL 2 9 , 2 1 . C o n f e s s io n e s I I I 4 , CSEL 3 3 , 5 0 , t ł u
t y n , W yznania, Warszawa 1 9 8 2 /, 3 8 .
Z. Kubiak / ś w . A u gu s-3
57
k t ó r y " g ó r u je nad w s z y s tk im i innym i ludźm i / . . . / p r z e z t o , że
w Nim n a tu r a lu d z k a w z n io s ła s i ę do n ie z w y k łe j d o s k o n a ło ś c i i że
4
p e ł n i e j u c z e s t n i c z y ł w b o s k ie j M ąd rości" . B ył t o j e s z c z e c z ł o w ie k , a n ie Bóg! A le ów c z ło w ie k b ę d z ie go s t a l e do s i e b i e p r z y
c i ą g a ł w s p o s ó b c o r a z b a r d z ie j n ie o d p a r t y .
W m iarę upływu l a t A u gustyn z w ą t p ił w s i ł ę rozumu - ta k b a r d z o , ja k w ie lk a b y ła j e g o i n t e l i g e n c j a , a ta k ż e w s i ł ę zmy s łó w i s e r c a , k t ó r e ta k ż e b y ło w i e l k i e , o czym po p o w r o c ie do Boga ś w ia d c z y ć b ę d z ie moc j e g o m i ł o ś c i .
3 . Rzadko można z b l i s k a i ta k d o g łę b n ie ś l e d z i ć c z y j ś k r y z y s ży cio w y i c h w ilę j e g o p r z e z w y c ię ż e n ia , ja k w przypadku
t e g o ś w i ę t e g o . Zaw arte w j e g o d z i e ł a c h e le m e n ty a u t o b i o g r a f i c z n e , a z w ła s z c z a "Wyznania" - o p o w ie ść o s o b i e samym k t ó r a po p r z e z w ie k i za ch o w u je o s i ą g n i ę t ą j u ż na p o c z ą tk u s ła w ę - pozwa
l a j ą nam ś l e d z i ć n ie j a k o z b l i s k a t ę su g e sty w n ą i czasem drama t y c z n ą d r o g ę , b u d zącą w nas n i e t y l k o d o z n a * ia e s t e t y c z n e , a l e ta k ż e s k o j a r z e n ia z ży ciem w s p ó łc z e s n e g o c z ło w ie k a .
P r z e b ie g t e j d r o g i j e s t nam d o b rze z n a n y . Po o k r e s i e d z i e c iń s t w a , w ieku m łod zień czym 1 p ie r w s z y c h la t a c h n a u k i w T a g a ś c ie
i M adaurze, A u gu styn z n a l a z ł s i ę w w i e l k i n i e ś c i e K a r t a g i n i e , g d z ie ja k o o s i e m n a s t o l e t n i m ło d z ie n ie c s p o t k a ł k o b i e t ę , k t ó r a n ie z o s t a j ą c ż o n ą , p r z e z 14 l a t b y ła j e g o to w a r z y sz k ą ż y c i a
i matką je d y n e g o d z ie c k a , zm a rłeg o młodo A d eo d a ta .
P r z e c z y ta n y w w ieku 19 l a t " H o r te n sju sz " C yceron a wprowa d z i ł A u gu styn a na d ro g ę f i l o z o f i i ; s p o t k a n ie t o d o p r o w a d z iło go do owego u m iło w a n ia m ą d r o ś c i, k t ó r e b ę d z ie mu t o w a r z y s z y ło p r z e z c a ł e ż y c i e i k t ó r e j u ż w tedy s k ł o n i ł o go do t e g o , by w ybrać mą d r o ś ć nade w s z y s t k o , p o r z u c a ją c " w s z y s tk ie p u s te a m b ic je i n i e -g d o r z e c z n e z łu d z e n ia " . D z i e ł o w i e l k i e g o rz y m sk ie g o o r a t o r a i f i l o z o f a w yw arło nań w i e l k i e w r a ż e n ie . N ie z d o ł a ł o go je d n a k ż e w p e ł n i z a d o w o lić , gdyż " n ie b y ło tam im ie n ia C h ry stu sa " ^ .
4 . A u gustyn m ia ł j e s z c z e do p r z e b y c ia d łu g ą d r o g ę . P ie r w s z e b l i ż s z e s p o t k a n ie z Pismem św ię ty m , "spow itym w ta je m n ic ę "
4 5 6 C o n f e s s io n e s C o n f e s s io n e s C o n f e s s io n e s
VII 1 9 , CSEL 3 3 , 164, Kubiak 126 VI 11, CSEL 3 3 , 1 3 2 , Kubiak 1 0 0 .
i " n i e d o ś ć d o s to jn y m w p o ró w n a n iu z m o n u m en taln ą p r o z ą C y c e r o - n a" n i e z d o ł a ł o z a s p o k o ić j e g o wymagań.
P r z e z p e w ie n c z a s A u g u sty n p o z o s ta w a ł pod wpływem d o k t r y n m a n i c h e j s k i c h , w raz z i c h m a te r ia liz m e m o r a z d u a l i s t y c z n ą k o n
c e p c j ą z ł a , k t ó r e tłu m a c z y ły p o j ę c i a d o b r a i z ł a p r z e c i w s t a w i a j ą c j e s o b i e w z a je m n ie .
"Za j e d y n ą s u b s t a n c j ę - w y z n a je - uw ażałem t y l k o t o , co m ożna d o s t r z e g a ć oczym a. C i e b i e j e d n a k , B o że, n i e w y o b ra ż a łe m
s o b i e w p o s t a c i c i a ł a lu d z k i e g o / . . . / . Aż do d n a s e r c a w ie rz y łe m , że j e s t e ś n i e z n i s z c z a l n y , n i e n a r u s z a l n y , n ie z m ie n n y . / . . . / N i e
p o t r a f i ł e m u w o ln ić s i ę od m y ś l i , że b y ł e ś ja k im ś r o d z a je m s u b s t a n c j i c i e l e s n e j r o z c i ą g n i ę t e j w p r z e s t r z e n i " . G d z ie i n d z i e j z a ś mówi, że to w ł a ś n i e p ro b le m z ł a , k t ó r y b a r d z o go d r ę c z y ł
w w iek u m ło d z ie ń c z y m , "zm ęczonego p o s z u k iw a n ie m r o z w i ą z a n i a , q
p c h n ą ł go w r ę c e h e r e ty k ó w " " .
5 . A le um ysłow ość A u g u s ty n a , t a k b o g a t a , o b d a r z o n a ta k w nikliw ym k ry ty c y z m e m , n i e m o g ła z b y t d łu g o u l e g a ć d o k t r y n i e M aniego i je g o wyznawców. I r z e c z y w i ś c i e , z a c z ą ł s i ę od n i e j p o w o li o d su w ać, z a c h o w u ją c z n i ą je d n a k z e w n ę trz n y k o n t a k t n i e m al do c h w i l i n a w r ó c e n ia . R o zczaro w an y do m a n ic h e iz m u , u tr u d z o n y d ł u g ą w a lk ą , 2 9 - l e t n i A u g u sty n s z u k a ł n i e j a k o w y t c h n i e n i a i o d p o c z y n k u na g r u n c i e z w ą t p i e n i a , k t ó r e p r z y n a jm n ie j n a p o c z ą tk u w ydaw ało s i ę
n i e ś ć u k o j e n i e . " P r z y s z ł o mi t e ż w ted y do głow y - w y z n a je Au g u s t y n w swym o p i s i e i n t e l e k t u a l n e g o p rz e ło m u - że n a j r o z s ą d
n i e j s i ze w s z y s t k i c h f i l o z o f ó w s ą ta k zw an i a k a d e m ic y . T aka p a n o w a ła o n ic h p o w s z e c h n ie o p i n i a . U z n a li o n i , że o w s z y s tk im
n a le ż y w ą tp ić i że c z ło w ie k n i e j e s t z d o ln y do p o z n a n i a c z e g o k o lw ie k w s p o s ó b p ew n y "1 0 . Z ap o czątk o w an y w Rzym ie o k r e s s c e p ty c y z m u t r w a ł t a k ż e w M e d io la n ie , dokąd A u g u sty n u d a ł s i ę j e s i e n i ą 384 r . j a k o 58 -7 9 iO C o n f e s s io n e s I I I 5 , CSEL 3 3 , 5 0 , K u b iak 3 8 . C o n f e s s io n e s V II i , CSEL 3 3 , 140, K u b iak 107. De l i b e r o a r b i t r i o I 2, 4 , CCL 2 9 , 2 1 3 . C o n f e s s io n e s V 10, CSEL 3 3 , 106, K ubiak 8 0 .
59 n a u c z y c i e l r e t o r y k i . P e ł n a n i e p o k o j u m a tk a , k t ó r a o d w i e d z i ł a go w k i l k a m i e s i ę c y p o te m , z n a l a z ł a w nim c z ło w ie k a p r z e k o n a n e g o o ty m , " ż e n i e m ożna z n a l e ź ć d r o g i w io d ą c e j do ż y c i a " l i 6 . A le d o ż a O p a tr z n o ś ć , eto k t ó r e j w i e l o k r o t n i e z w r a c a ł a s i ę we ł z a c h je g o m a tk a , n i e u s t a n n i e i z ł a g o d n o ś c i ą p r z y n a g l a ł a A u g u s ty n a . K a z a n ia b i s k u p a A m brożego, k t ó r e g o A u g u s ty n
l u b i ł s ł u c h a ć j a k o w y b itn e g o mówcę, s p r a w i a ł y , że pod p o w ło k ą p o d z iw ia n e j form y n i e p o s t r z e ż e n i e p r z e n i k a ł o do j e g o d u s z y
ś w i a t ł o n i e z n a n e j lu b z a p o m n ia n e j p ra w d y . S to p n io w o u w a l n i a ł
s i ę od u p r z e d z e ń wobec w ia r y k a t o l i c k i e j , j a k i e w z b u d z iła w nim d o k t r y n a m a n i c h e j s k a . Znów z a c z ą ł uw ażać s i ę z a k a te c h u m e n a , j a kim b y ł od daw na: " a ż do c z a s u , gdy mi z a b ł y ś n i e pew ne ś w i a t ł o ,
12 w ed łu g k t ó r e g o będ$ mógł k r o c z y ć n a p r z ó d " .
Z a n ik a ł t a k ż e je g o u p ra w ia n y z p rz e k o n a n ie m s c e p ty c y z m d o k t r y n a l n y ; l u d z k i um ysł w ydał mu s i ę z b y t "żyw y, s p r y t n y ,
b y s t r y " , aby n i e m ógł d o t r z e ć do p ra w d y . T r z e b a b y ło je d n a k
z n a l e ź ć do n i e j d r o g ę . D roga t a z a c z y n a ł a zary so w y w ać s i ę c o r a z w y r a ź n ie j j a k o d ro g a w o ln e j od w ą t p l i w o ś c i w i a r y , t e j w ia
r y , k t ó r ą w pojono weń j u ż w d z i e c i ń s t w i e . T akże P ism o Ś w i ę t e , k t ó r e n ie g d y ś n i e p r z y p a d a ł o do g u s t u oczarow anem u s t y l e m Cy
c e r o n a m ło d z ie ń c o w i, s t a ł o s i ę t e r a z z a jm u ją c ą l e k t u r ą : "P o
w aga P ism a Ś w ię te g o w y d a ła mi s i ę tym b a r d z i e j g o d n a c z c i i n a j c z y s t s z e j w i a r y , że c h o c i a ż w szy scy l u d z i e mogą j e c z y t a ć z ł a
t w o ś c i ą , ma ono je d n a k t a k ą g ł ę b s z ą w a r s tw ę , g d z i e s p o c z y w a ją 13
j e g o w i e l k i e t a j e m n i c e " .
Obok P is m a ś w i ę t e g o , pom ocą w u w o ln ie n iu s i ę od m a t e r i a - l i s t y c z n e j w i z j i r z e c z y w i s t o ś c i b y ło d l a ń s p o t k a n i e z d z i e ł a m i n e o p la to ń c z y k ó w : "Te k s i ą ż k i z a c h ę c a ły m n ie , abym w r ó c i ł do s a mego s i e b i e . Z a c z ą łe m w ię c w c h o d z ić w g ł ę b i e mej i s t o t y z a Twoi
/ B o ż e / p rz e w o d n ic tw o / . . . / . W s z e d ł e m tam i / . . . / w zro k iem d u towym / . . . / d o jr z a łe m w g ó r z e / . . . / p o n ad moim um ysłem , ś w i a
-o ść B-oga n i e z m i e n n ą " ! ^ . 11 12 13 14 C o n f e s s io n e s C o n f e s s lo n e s C o n f e s s io n e s C o n f e s s io n e s VI 2 , CSEL 3 3 , 1 1 6 , K u b iak 8 8 . V 14, CSEL 3 3 , 112, K u b iak 8 5 . VI 5 , CSEL 3 3 , 121, K u b iak 9 2 -9 3 V II 10, CSEL 3 3 , 157, K u b iak 120
60
-7 . Ś w ia t ło ś ć t a c o r a z b a r d z ie j opanowywała j e g o d u s z ę . W sp a n ia łe s t r o n i c e Paw ła z T a rsu , k tó r y c h le k t u r a p o c h ło n ę ła
go b ez r e s z t y , o d s ł a n i a ł y p r z e d nim ta je m n ic ę C h r y stu sa Odku p i c i e l a . D ługą d rogę rozumu można b y ło uważać za s k o ń c z o n ą .
U c z y n ie n ie o s t a t e c z n e g o kroku wydawało s i ę jed n a k j e s z c z e n ie z w y k le tr u d n e . Zwykło s i ę uw ażać, że o s t a t n i e , s i l n e
opory A ugustyna m ia ły b a r d z ie j c h a r a k te r m oralny n iż d o k tr y
n a ln y . Tak b y ło r z e c z y w i ś c i e , naw et j e ś l i w t e j w ła ś c iw e j c z ł o w iek ow i g m a tw a n in ie rozumu, s e r c a i w o li o b ie t e s f e r y p o z o s t a w ały n ie w ą t p liw ie we w zajem nej z a l e ż n o ś c i , co wzm agało w duszy
m łodego katechum ena b u r z liw ą n ie k ie d y w a lk ę , k t ó r ą o p is u j e w spo sób n ie z w y k le d ram atyczn y: " W alczyły we mnie dw ie w o le , dawna
i nowa, c i e l e s n a i duchowa; w ic h za ża rty m zm aganiu r o z t r w a n ia - ł a s i ę moja d u s z a . / . . . / . A m oje r o z m y ś la n ia o T o b ie / B o ż e / by
ły podobne w ysiłk om c z ło w ie k a , k tó r y s i ę u s i ł u j e p r z e b u d z ić ,
a l e n ie może i , p ok on an y, znowu w g ł ę b i ę sn u zap ad a / . . . / umia łem c i odpow iadać t y l k o sennym i słow am i o m d la łeg o c z ło w ie k a :
J e s z c z e c h w ilę ! J e s z c z e t y l k o c h w ilę ! P o c z e k a j n ie c o . . . " .
D a le j z a ś wypowiada mocne i p ię k n e s ło w a : " C ią g le od w lekałem t e n moment, w k tó r y
ży ć z a c z ą ć " 15.
ia łe m umrzeć d l a ś m i e r c i , a d l a ż y c i a
8 . Kryzy o r a ln y A u gu styn a r o z p o c z ą ł s i ę - c o ła tw o
zr o zu m ieć - w n iesp o k o jn y m o k r e s i e w ieku m ło d z ie ń c z e g o . Obda rzon y żywiołowym ch a ra k terem i p o tr z e b ą " k och an ia i b y c ia k o chanym", p r z e k r o c z y ł - w y zn a je - t o , co nazwane z o s t a ł o p r z e z n ie g o " ś w ie t la n ą g r a n ic ą p r z y ja ź n i" P o k o ra , k t ó r ą o d z n a c z a
s i ę t o w y z n a n ie , zd a w a ła s i ę p ro w a d zić go - zdaniem w i e l u - do p r z e sa d y w m ów ieniu prawdy o s o b i e , a p r z y n a jm n ie j do z b y t s u row ej ocen y pewnych fa k tó w . A le św . A u gu styn ta k w ł a ś n i e j e w i d z i a ł i o s ą d z a ł z p ersp ek ty w y c z a s u , gdy z trudem u d a ło mu s i ę zd ob yć panow anie nad zm ysłam i i n a m ię tn o ś c ia m i.
Po r o c z n e j b e z c z y n n o ś c i w r o d z in n e j T a g a ś c ie A u g u sty n pod j ą ł s t u d i a w K a r t a g in i e , g d z ie pokusy i n ie b e z p ie c z e ń s t w a w i e l k i e g o , o t w ie r a j ą c e g o r ó ż n e m o ż liw o ś c i m ia s t a r o z p a l a ł y m ło d z ie ń
c z e n a m ię tn o ś c i: " to wówczas s z c z e g ó l n i e r o z k r z e w iły s i ę nade mną c h w a s ty " !^ .
15 16
C o n f e s s io n e s V III 1 1 , CSEL 3 3 , 1 9 1 , Kubiak 14 C o n f e s s io n e s I I 3 , CSEL 3 3 , 3 3 , Kubiak 2 6 .
61
Związek z k o b ie t ą , akceptowany, a przynajm niej to le r o w a
ny
p rzez ów czesne o b y c z a je , s t a ł s i ę w p ra k ty ce pewnego ro d za ju
za p o rą , c h r o n ią c ą przed m ożliwą r o z w ią z ło ś c ią . Owa k o b ie t a , k t ó
r e j aż do c h w ili r o z s t a n ia p rzez 14 l a t p ozo sta w a ł w ie r n y , jak
n ie g d y ś d y s k r e tn ie p o ja w iła s i ę w je g o ż y c iu , z n ik n ę ła zeń w spo
sób p a te ty c z n y , ażeby - podobnie jak Augustyn - s c h r o n ić s i ę
w Bogu, w m o d litw ie i p o k u c ie .
Ambicje oraz p r a g n ie n ie wygodnego i o to czo n eg o szacunkiem
ż y c ia tw o rzy ły zb yt o g ra n iczo n ą i zam kniętą perspektyw ę d la
o r l i c h lotów jed n ego z n a jw y b itn ie js z y c h umysłów lu d z k o ś c i.
I w ła ś n ie wtedy w ż y c iu Augustyna n a s t ą p ił o s ta te c z n y k r y z y s ,
k tó r e g o końcem b y ło zw y cięstw o ł a s k i .
9 .
Kiedy z n ik n ę ły tr u d n o ś c i in t e le k t u a ln e i o s t y g ła żą
dza bogactwa i z a sz c z y tó w , Augustyn s t a n ą ł przed perspektyw ą
m ałżeń stw a, k tó r e mogło w uczciw y sposób z a sp o k o ić zarówno "wy
mogi n atu ry" , jak i p o tr z e b ę spokojnego i pewnego ż y c ia .
W ie lk ie i s z la c h e t n e m a rzen ie, k tó r e z r o d z iło s i ę t r z y
n a ś c ie l a t w c z e ś n ie j w młodym c z y t e ln ik u "H ortensjusza" Cycerona
ro zw ia ć s i ę mogło p op rzez p o d ję c ie t a k ie j w ła ś n ie , w ła śc iw e j
w ię k s z o ś c i lu d z i i " d rob n om ieszczań sk iej" d e c y z j i , k tó r a u m o żli
w iła b y o c z y w iś c ie prow adzenie uporządkowanego, a nawet - d la
c z e g o by n ie ? - d osk o n a łeg o ż y c ia c h r z e ś c ij a ń s k ie g o , jed n a k że
pozbaw iałby K o ś c ió ł niezrów nanego b lask u t e j w yjątkow ej ś w ię
t o ś c i oraz s z c z e g ó ln e j słu ż b y M ądrości. W duszy t a k i e j ja k du
s z a A ugustyna mógł s i ę dokonać t y lk o rad yk aln y wybór. N ie d la
n ie g o b y ła nawet n a j c z c ig o d n ie j s z a p r z e c ię t n o ś ć . C hociaż j e d
nak co ra z b a r d z ie j o g a r n ia ło go p r a g n ie n ie c a łk o w ite g o oddania
s i ę m iło ś c i Bożej i m ą d ro ści, perspektyw a tak d r a sty c z n e g o k ro
ku napawała go lę k ie m .
A le ła s k a n ie u s t a n n ie go p r z y n a g la ła . Opowiadanie poboż
nego i uczonego S ym p licjan a o naw róceniu W iktoryna, b i o g r a f ia
p u s t e ln ik a A n ton iego i w ie lu innych mnichów, u s ły s z a n e n a g le
z u s t d z ie c ię c y c h sło w a : T o lle e t l e g e , t o l l e e t l e g e ! , a wre
s z c i e wezwanie Pawła A p o sto ła do c z y s t o ś c i /R z 13, i 3 / - w szy
s tk o to z a sprawą O p a trzn o ści u d erza ło we wzbudzoną, a le ju ż
gotową i pragnącą s i ę poddać d u sz ę .
W końcu n a d e s z ła c h w ila o s t a t e c z n e j d e c y z j i - nawróce
n ie : "Oo te g o bowiem s t o p n ia n a w r ó c iłe ś mnie ku T o b ie , że ju ż
n ie szukałem a n i żon y, a n i żadnej w o g ó le n a d z ie i d o c z e s
-62 n e j " 1 7 . "Nawracamy s i ę - n a p i s z e p ó ź n i e j A u g u sty n w k o m e n ta rz u do P salm u 6 - gdy w p r o c e s i e p r z e k s z t a ł c a n i a n a s z e g o ż y c i a n a - dajem y n i e j a k o nowe o b l i c z e n a s z e j d u s z y " ! . Nowe o b l i c z e ! Od t e j c h w i l i , w zn o szą c s i ę c o r a z w yżej i ś m i e l e j k u Bogu, k t ó r y d e f i n i t y w n i e i c a ł k o w i c i e z d o b y ł je g o um ysł i s e r c e , A u g u sty n j a w i ł s i ę swoim w sp ó łc z e sn y m o r a z l u
dziom n a s tę p n y c h s t u l e c i j a k o g e n i u s z m ą d r o ś c i i m i ł o ś c i , ta k b a r d z o d a l e k i od te g o o b r a z u , o k tó ry m m ów iliśm y d o t ą d , c h a
r a k t e r y z u j ą c b u r z liw y o k r e s je g o duchow ego p r z e ło m u .
1 1 . C h o c ia ż od ta m ty c h czasó w m in ę ło s z e s n a ś c i e s t u l e c i , d z i e j e św . A u g u s ty n a w c ią ż z a d z i w i a j ą i w z r u s z a j ą ś w i a t c h r z e ś c i j a ń s k i . W obecnym r o k u , u p a m ię tn ia ją c y m n a w r ó c e n ie A u g u s ty
n a , c h r z e ś c i j a n i e p r a g n ą ro z w a ż y ć i n i e j a k o p r z e ż y ć t o o p a t r z n o
ś c io w e w y d a r z e n ie , a ż e b y w y s ła w ia ć Boga t a k " p rz e d z iw n e g o w sw oich ś w i ę t y c h " , d z ię k o w a ć Mu z a d a r , k tó ry m o b d a r z y ł sw ój K o ś c ió ł
i s p r a w i ć , byśmy c z e r p a l i z e ń n au k ę i p o d n i e t ę .
N ie k a ż d y o c z y w iś c ie o tr z y m u je owo s p e c j a l n e p o w o ła n ie , k t ó r e k a ż ę w s z y s tk o o p u ś c ić i o d dać s i ę ż a r l i w i e i n i e p o d z i e l
n i e s ł u ż b i e B ożej M ą d r o ś c i; n i e do w s z y s t k i c h s k ie r o w a n e j e s t w ezw anie do r e z y g n a c j i z u p ra w n io n y c h r a d o ś c i i u ś w i ę c a j ą c y c h
obow iązków ż y c i a r o d z i n n e g o , aby p o d d a ć s i ę - w e d łu g t r a f n y c h
' 19
słó w A u g u sty n a - " s z l a c h e t n e j p i ę k n o ś c i u m ia rk o w a n ia " .
Do w s z y s t k i c h je d n a k o d n o s i s i ę w e z w a n ie , k t ó r e z mocą o d e z w a ło s i ę w d u sz y A u g u s ty n a i k t ó r e g o n a k o n ie c p o s ł u c h a ł : w ezw anie do t e g o , by s z u k a ć praw dy i p r z y j ą ć j ą , p a m i ę t a j ą c
o tym , że t y l k o w Bogu c z ło w ie k może z n a l e ź ć w y j a ś n i e n i e w ł a s n e j ta je m n ic y i o d p o w ied ź n a g ł ę b o k i e p r a g n i e n i e s z c z ę ś c i a . Tym w s z y s tk im , k t ó r z y t a k ż e d z i s i a j po omacku b ł ą d z ą w m rokach w ą t p l i w o ś c i i b ł ę d u , ty k t ó r z y może z d e s p e r a c j ą p o s z u k u ją u p r a g n i o n e j p e w n o ś c i, A u g u sty n p rz y p o m in a : " J e ś l i n i e p r a g n i e s i ę praw dy ze w s z y s t k i c h s i ł d u s z y , n i e m ożna j e j z n a l e ź ć w żadnym r a z i e . A le j e ś l i s i ę j e j s z u k a t a k , j a k p o w in n o s i ę j e j s z u k a ć , ona n ie może umknąć i u k r y ć s i ę p r z e d swymi m i
ł o ś n i k a m i " ^ ^ . 17 18 19 20 C o n f e s s io n e s V III 12, CSEL E n a r r a t i o n e s i n Psalmum 6 , C o n f e s s io n e s V III 11, CSEL De dono p e r s e v e r a n t i a e 2 0 , 3 3 , 196, K u b iak 1 3 1 . 3 , CCL 3 8 , 3 0 . 3 3 , 192, K u b iak 148. PL 4 5 , 1026.
63
-Tym z a ś , k tó r z y s z u k a j ą r a d o ś c i g d z ie i n d z i e j i n ie mo
gąc j e j z n a le ź ć d o z n a ją w końcu r o z c z a r o w a n ia i g o r y c z y , j a k ż e n ie p rzyp om n ieć może n a j s ł y n n i e j s z y c h i n a j b a r d z ie j znanych
słó w t e g o w i e l k i e g o Ś w ię t e g o , k tó r y o s o b i ś c i e p r z e ż y ł t o zbaw c z e d o ś w ia d c z e n ie : " S tw o r z y łe ś nas bowiem / P a n i e / ja k o s k i e r o wanych ku T o b ie . I n ie s p o k o j n e j e s t s e r c e n a s z e , d o p ó k i w T o-
21 b te n ie s p o c z n ie " .
S łow a t e r o z p o c z y n a ją w ie lk ą k s i ę g ę "Wyznań". Tymi s ł o
wami k o ń c zę t e ż moje r o z w a ż a n ia . N ie c h a j Bóg, z a w s ta w ie n n ic tw o św . A u gu styn a i j e g o m a tk i, k t ó r a " c ie s z y s i ę i t r iu m f u j e " ,
22
gdyż w y słu ch a n e z o s t a ł y j e j ł z y i p ro śb y , s p r a w i, by n ie po z o s t a ł y one bez ech a w n a sz y c h s e r c a c h .
21 C o n f e s s i o n e s I l , C3LL 3 3 , 1 , K u b ia k 5 .
