• Nie Znaleziono Wyników

Stan wdrażania Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2022

Share "Stan wdrażania Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata"

Copied!
37
0
0

Pełen tekst

(1)

Stan wdrażania Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego

na lata 2007-2013

Konferencja podsumowująca stopień wdrażania RPO w perspektywie finansowej 2007 – 2013

Warszawa, 24 listopada 2010 r.

(2)

Podział środków EFRR w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013

RPO WP jest realizowany przy zaangażowaniu środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w wysokości 1 136,31 mln euro.

827,35 mln euro 73%

308,96 mln euro 27%

projekty konkursowe projekty kluczowe

(3)

Osie priorytetowe RPO WP 2007-2013:

• Oś I Konkurencyjna i innowacyjna gospodarka

• Oś II Infrastruktura techniczna

• Oś III Społeczeństwo informacyjne

• Oś IV Ochrona środowiska i zapobieganie zagrożeniom

• Oś V Infrastruktura publiczna

• Oś VI Turystyka i kultura

• Oś VII Spójność wewnątrzregionalna

• Oś VIII Pomoc techniczna

(4)

Ogłoszone konkursy wniosków – stan na 22 listopada 2010 r.

W ramach RPO WP ogłoszono łącznie 45 naborów wniosków

w 8 osiach priorytetowych. W przeprowadzonych naborach

złożono 2 954 wnioski z wnioskowanym dofinansowaniem

wynoszącym 4 707,93 mln PLN.

(5)

Zatwierdzone projekty

Dotychczas zatwierdzono do realizacji 1 383 wnioski na kwotę dofinansowania z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (EFRR) 3 487,6 mln PLN, co stanowi 77,10%

alokacji EFRR na realizację RPO WP (wg kursu EBC z 29

września 2010r., 1 EUR = 3,9743 PLN).

(6)

Dofinansowanie projektów zatwierdzonych do realizacji w ramach RPO WP - podział wg obszarów realizacji projektów

46,79%

50,61%

2,6%

Obszar miejski

Obszar wiejski

Nie dotyczy

(7)

Umowy z beneficjentami

W ramach RPO WP podpisano 1 154 umowy/decyzje na łączną kwotę dofinansowania z EFRR w wysokości 2 648,6 mln PLN, co stanowi 58,79%

alokacji EFRR na realizację RPO WP.

(8)

Podpisane umowy/ wydane decyzje wg osi priorytetowych RPO WP – stan na 22 listopada 2010r. 1/2

Oś priorytetowa / działanie

Liczba umów (od uruchomienia

programu)

Wartość

dofinansowania z EFRR (w PLN)

1 Oś priorytetowa: Konkurencyjna i innowacyjna gospodarka

500 566 995 576,28

1.1 Działanie: Wsparcie kapitałowe przedsiębiorczości

465 461 190 768,79

1.2 Działanie: Instytucje otoczenia biznesu

0 0

1.3 Działanie: Regionalny system innowacji

1 68 367 581,65

1.4 Działanie: Promocja gospodarcza i aktywizacja inwestycyjna

regionu

34 37 437 225,84

2 Oś priorytetowa: Infrastruktura techniczna

247 961 506 382,94

2.1 Działanie: Infrastruktura komunikacyjna

156 843 572 536,27

2.2 Działanie: Infrastruktura energetyczna

91 117 933 846,67

3 Oś priorytetowa: Społeczeństwo informacyjne

5 6 638 105,02

4 Oś priorytetowa: Ochrona środowiska i zapobieganie

zagrożeniom

162 507 031 781,31

4.1 Działanie: Infrastruktura ochrony środowiska

65 277 303 567,91

4.2 Działanie: Infrastruktura przeciwpowodziowa i racjonalna

gospodarka zasobami wodnymi

17 118 687 107,19

4.3 Działanie: Zachowanie oraz ochrona różnorodności biologicznej i

krajobrazowej

8 2 269 217,18

4.4 Działanie: Zwalczanie i zapobieganie zagrożeniom

72 108 771 889,03

(9)

Oś priorytetowa / działanie

Liczba umów (od uruchomienia

programu)

Wartość

dofinansowania z EFRR (w PLN)

5 Oś priorytetowa: Infrastruktura publiczna

153 415 810 061,29

5.1 Działanie: Infrastruktura edukacyjna

54 172 696 365,67

5.2 Działanie: Infrastruktura ochrony zdrowia i pomocy społecznej

54 143 987 036,57

5.3 Działanie: Infrastruktura sportowa i rekreacyjna

45 99 126 659,05

6 Oś priorytetowa: Turystyka i kultura

51 126 938 018,35

7 Oś priorytetowa: Spójność wewnątrzregionalna

1 24 632 577,08

7.1 Działanie: Rewitalizacja miast

1 24 632 577,08

7.2 Działanie: Rewitalizacja obszarów zdegradowanych

0 0

7.3 Działanie: Aktywizacja obszarów zmarginalizowanych

gospodarczo

0 0

8 Oś priorytetowa: Pomoc techniczna

35 39 083 944,56

8.1 Działanie: Wsparcie procesu zarządzania i wdrażania

25 34 768 329,60

8.2 Działanie: Informowanie, promocja oraz wsparcie przygotowania

i realizacji projektów

10 4 315 614,96

RAZEM

1154 2 648 636 446,83

Podpisane umowy/ wydane decyzje wg osi priorytetowych RPO WP

– stan na 22 listopada 2010r. 2/2

(10)

Podpisane umowy/ wydane decyzje wg osi priorytetowych RPO WP - % wykorzystania alokacji z EFRR – stan na 22 listopada 2010 r.

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

Oś I Oś II Oś III Oś IV Oś V Oś VI Oś VII Oś VIII

49,6%

71,1%

2,5%

75,0%

87,1% 86,4%

7,8%

31,7%

(11)

Źródło: KSI (SIMIK 07-13)

0 22,4

322,9

1 048,4

1 802,4

2 648,6

18 93

550

832

1154

0 500 1 000 1 500 2 000 2 500 3 000

30 czerwca 2008r.

31 grudnia 2008r.

30 czerwca 2009r.

31 grudnia 2009r.

30 czerwca 2010r.

22 listopada 2010r.

Podpisane umowy/wydane decyzje

Wartość dofinansowania UE w podpisanych umowach/wydanych decyzjach (w mln PLN)

Liczba podpisanych umów/wydanych decyzji

(12)

Wartość dofinansowania UE w podpisanych umowach/wydanych decyzjach (w mln PLN) – w danym miesiącu i narastająco

0,8 54,0

184,0

87,6 131,7

295,7

60,8 112,0

517,4

92,1 64,0 1 049,4 1 103,4

1 287,4 1 375,0

1 506,7

1 802,4 1863,2 1975,1

2492,5 2584,6 2648,6

0 500 1 000 1 500 2 000 2 500 3 000

Styczeń Luty Marzec Kwiecień Maj Czerwiec Lipiec Sierpień Wrzesień Październik Listoad (1- 22)

Miesiąc 2010r. Od początku realizacji programu

(13)

Płatności i certyfikacja

Od 1 stycznia 2010 r. na rzecz beneficjentów przekazano środki w łącznej wysokości 730,69 mln PLN.

Od początku uruchomienia Programu do dnia 30 września 2010 r.

przekazano środki w wysokości 967,4 mln PLN, w tym w ramach zaliczek 286,68 mln PLN.

W ramach Poświadczenia i deklaracji wydatków oraz wniosku o płatność okresową od Instytucji Certyfikującej do Komisji Europejskiej zadeklarowano 1 132,48 mln PLN wydatków kwalifikowanych, w tym EFRR stanowi kwotę 960,61 mln PLN (237,63 mln euro).

Komisja Europejska zrefundowała środki w wysokości 201,7 mln euro.

(14)

6,1 17,9

243,7

585,3

978,7

0

20 54

503

1 384

2 519

0 500 1000 1500 2000 2500 3000

30 czerwca 2008r.

31 grudnia 2008r.

30 czerwca 2009r.

31 grudnia 2009r.

30 czerwca 2010r.

22 listopada 2010r.

Wnioski beneficjentów o płatność

Wartość dofinansowanie z EFRR we wnioskach o płatność (w mln PLN)

Liczba wniosków o płatność

(15)

13,3 16,6

88,8 50,4 67,2 105,4 98,2 80,7 88,0

55,1 71,3 257,0 273,6

362,4

412,8

480,0

585,4

683,6

764,3

852,3

907,4

978,7

0 200 400 600 800 1000 1200

Styczeń Luty Marzec Kwiecień Maj Czerwiec Lipiec Sierpień Wrzesień Październik Listopad (1-22)

Wartość dofinansowania z EFRR we wnioskach o płatność (w mln PLN) - w danym miesiącu i narastająco

Miesiąc 2010r. Od początku realizacji programu

(16)

Źródło: KSI SIMIK 07-13

Płatności zrealizowane na rzecz beneficjentów w stosunku do alokacji na priorytety RPO WP (%)

- stan na 22 listopada 2010r.

0%

5%

10%

15%

20%

25%

30%

35%

40%

45%

Oś I Oś II Oś III Oś IV Oś V Oś VI Oś VII Oś VIII

18,60% 19,45%

0,00%

42,42%

27,01%

30,26%

3,77%

23,97%

(17)

Planowane płatności.

W ramach limitu wydatków na realizację RPO WP w ustawie budżetowej na 2010 r. zapisano kwotę 884 mln zł z budżetu środków europejskich oraz kwotę 83 mln zł z budżetu państwa.

Zgodnie z harmonogramem wydatków wynikającym z podpisanych umów, wydatkowanie środków europejskich w 2010 r., wg stanu na 5 września 2010 r.

wyniesie 1 162 mln zł.

Zgodnie z projektem budżetu państwa na rok 2011 zapisano środki UE w

wysokości 1 301,445 mln PLN i środki krajowe w wysokości 67,227 mln PLN.

(18)

Stan zaawansowania Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 – dane zbiorcze na dzień 22 listopada 2010r.

(w mln PLN)

1 euro = 3,9646 PLN, wg kursu EBC z 28 października 2010r.

0 500 1 000 1 500 2 000 2 500 3 000 3 500 4 000 4 500 5 000

Alokacja EFRR Wartość dofinansowania UE w projektach wybranych przez Zarząd

(wstępnie i ostatecznie) z uwzględnieniem

zatwierdzonych projektów kluczowych

Wartość dofinansowania UE w podpisanych umowach/wydanych

decyzjach

Wartość dofinansowanie z UE we wnioskach beneficjentów o płatność

4 505,01

3 563,59

2 648,64

978,67

100%

79,1%

58,8 %

21,7 %

(19)

Stan zaawansowania osi priorytetowych RPO WP – dane zbiorcze na dzień 22 listopada 2010r. (w mln PLN)

1 euro = 3,9646 PLN, wg kursu EBC z 28 października 2010r.

1 144,3

1 352,3

269,5

675,8

477,5

147,0

315,4

123,3 818,5

1 209,6

106,1

700,2

513,6

140,8

24,6 50,2

567,0

961,5

6,6

507,0

415,8

126,9

24,6 39,1

212,9 263,0

0,0

286,6

129,0

44,5 11,9 29,5

0 200 400 600 800 1 000 1 200 1 400 1 600

Oś I Oś II Oś III Oś IV Oś V Oś VI Oś VII Oś VIII

Alokacja EFRR

Wartość dofinansowania UE w projektach wybranych przez Zarząd (wstępnie i ostatecznie) z uwzględnieniem zatwierdzonych projektów kluczowych

Wartość dofinansowania UE w podpisanych umowach/wydanych decyzjach Wartość płatności zrealizowanych na rzecz beneficjentów

(20)

Harmonogram naborów w ramach RPO WP 1/3

Planowany termin rozpoczęcia naborów

OŚ PRIORYTETOWA I - KONKURENCYJNA I INNOWACYJNA GOSPODARKA Działanie 1.2 Instytucje otoczenia biznesu

wrzesień 2012

Działanie 1.3 Regionalny system innowacji wrzesień 2011

(projekty z zakresu infrastruktury B + R)

maj 2012

(projekty badawcze) Działanie 1.4 Promocja gospodarcza i aktywizacja inwestycyjna regionu

Schemat A Projekty inwestycyjne marzec 2012

Schemat B Projekty pozainwestycyjne styczeń 2011

OŚ PRIORYTETOWA II - INFRASTRUKTURA TECHNICZNA Działanie 2.1 Infrastruktura komunikacyjna

Schemat F Infrastruktura lotniska Rzeszów - Jasionka

wrzesień 2011 - S

(21)

Harmonogram naborów w ramach RPO WP 2/3

OŚ PRIORYTETOWA IV - OCHRONA ŚRODOWISKA I ZAPOBIEGANIE ZAGROŻENIOM Działanie 4.1 Infrastruktura ochrony środowiska

Schemat B Zaopatrzenie w wodę maj 2011 - S

Działanie 4.2 Infrastruktura przeciwpowodziowa i racjonalna gospodarka zasobami wodnymi

sierpień 2010 - S

Działanie 4.3 Zachowanie oraz ochrona różnorodności biologicznej i krajobrazowej

lipiec 2011 - S

OŚ PRIORYTETOWA V - INFRASTRUKTURA PUBLICZNA Działanie 5.1 Infrastruktura edukacyjna

Schemat B System oświaty

wrzesień 2011 - S

1)

(22)

Harmonogram naborów w ramach RPO WP 3/3

Harmonogram może ulec zmianie. W przypadku osi priorytetowych i działań, dla których obecnie nie przewiduje się ogłaszania naborów z uwagi na wyczerpanie się alokacji, IZ RPO może jeszcze ogłosić w terminie późniejszym dodatkowe nabory w sytuacji pojawienia się wolnych środków. Informacja w tym zakresie zostanie podana do publicznej wiadomości z odpowiednim wyprzedzeniem.

1)przeprowadzenie naboru uzależnione jest od dostępności środków

2) przeprowadzenie naboru uzależnione jest od wyników 1 naboru, ze względu na przewidywaną dużą liczbę wniosków w stosunku do istniejących możliwości finansowych

S – tryb standardowy

OŚ PRIORYTETOWA VII - SPÓJNOŚĆ WEWNĄTRZREGIONALNA

Działanie 7.1 Rewitalizacja miast

31 sierpnia 2010 – 18 listopada 2010 - S sierpień 2011 - S

2)

Działanie 7.2 Rewitalizacja obszarów zdegradowanych

31 sierpnia 2010 – 18 listopada 2010 - S sierpień 2011 - S

2)

Działanie 7.3 Aktywizacja obszarów zmarginalizowanych gospodarczo

sierpień 2011 - S

2)

(23)

Stan realizacji RPO WP w zakresie kryterium dopuszczającego określonego w Krajowej Rezerwie Wykonania na dzień 31 października 2010r.

1 136,31

227,26 237,63

0

0

200 400 600 800 1000 1200

Alokacja 2007-2013 (w mln EUR)

Wymagany minimalny poziom wydatków certyfikowanych do Komisji

Europejskiej do końca 2010r. ( 20% alokacji 2007-2013 w mln EUR) - kryterium dopuszczające

Poziom wydatków certyfikowanych do Komisji

Europejskiej (w mln EUR)

Kwota pozostała do osiągnięcia kryterium dopuszczajacego (w mln

EUR)

(24)

Problemy i utrudnienia we wdrażaniu RPO WP

 niezgodność pomiędzy wymogami prawa krajowego i wspólnotowego w zakresie ocen oddziaływania na środowisko dla projektów ubiegających się o dofinansowanie ze środków UE,

 brak aktów wykonawczych do ustawy z dnia 7 maja 2010r. o wspieraniu rozwoju usług i sieci telekomunikacyjnych, które będą regulować zasady działalności telekomunikacyjnej jednostek samorządu terytorialnego, jak również będą regulować zasady występowania beneficjenta do Prezesa Urzędu Komunikacji Elektronicznej. Jest to utrudnienie dla beneficjentów realizujących projekty w ramach osi priorytetowej III Społeczeństwo informacyjne.

 naruszenia przez beneficjentów przepisów o zamówieniach publicznych (krajowych i wspólnotowych) skutkujące nałożeniem korekt finansowych,

 powódź i podtopienia, które wystąpiły w maju i czerwcu 2010 r.

(25)

Efekty realizacji RPO WP

(26)

WSPARCIE

PRZEDSIĘBIORCZOŚCI

W ramach RPO WP wsparcie ze środków UE uzyskało 435 podmiotów gospodarczych. Dofinansowane przedsięwzięcia dot. udostępnienia ponad 1 tys. nowych produktów przez wsparte przedsiębiorstwa

Ponadto dofinansowano 10 funduszy pożyczkowych i poręczeniowych.

Wdrożenie innowacyjnej technologii produkcji

części lotniczych w zakresie WB

w Woli Mieleckiej.

(27)

DROGI

Umowami objęto przedsięwzięcia dot.

przebudowy ponad 614 km dróg oraz budowy ponad 49 km nowych dróg.

Dotychczas wybudowano 4,4 km nowych dróg gminnych, 99,35 km przebudowano, co stanowi ponad 2%

dróg gminnych o twardej nawierzchni ulepszonej w województwie.

Dodatkowo wybudowano 2,33 km nowych dróg powiatowych, a 324,8 km przebudowano, co stanowi ponad 5%

dróg powiatowych o twardej nawierzchni ulepszonej (dane GUS dla 2008r.)

Przebudowa drogi powiatowej nr 2046R Krzemienna-

Witryłów-Jurowce, Powiat Brzozowski

(28)

WODOCIĄGI

Umowami objęto przedsięwzięcia wybudowania blisko 177 km sieci wodociągowej, z której skorzysta ponad 15 tys. osób

Dotychczas w ramach RPO WP wybudowano 108,24 km sieci wodociągowej, co stanowi 0,8% sieci rozdzielczej wodociągowej w województwie podkarpackim.

Budowa sieci wodociągowej II i III etap w

miejscowościach Błażowa, Błażowa Dolna,

Nowy Borek

(29)

KANALIZACJA I OCZYSZCZANIE ŚCIEKÓW

Umowami objęto przedsięwzięcia dot.

wybudowania ponad 1542 km sieci kanalizacji sanitarnej, z której skorzysta ponad 56700 osób, wybudowania 10 oczyszczalni ścieków.

Dotychczas w ramach RPO WP wybudowano 226,75 km sieci kanalizacyjnej, co stanowi 2% sieci rozdzielczej kanalizacyjnej (dane GUS dla

2009 r.). Modernizacja oczyszczalni ścieków i budowa

kanalizacji sanitarnej w gminie Baranów

Sandomierski

(30)

ZWALCZANIE I ZAPOBIEGANIE ZAGROŻENIOM

Umowami objęto przedsięwzięcia zakupu 156 wozów pożarniczych wyposażonych w sprzęt do prowadzenia akcji ratowniczych i usuwania skutków katastrof.

Ponadto zmodernizowane zostaną budynki

i system łączności jednostek ratowniczych. Poprawa bezpieczeństwa w Gminie

Kołaczyce poprzez doposażenie jednostki

odpowiedzialnej za podejmowanie działań

ratowniczych.

(31)

INFRASTRUKTURA PUBLICZNA

Umowami objęto przedsięwzięcia

wybudowania 25 obiektów

i przebudowania 39 obiektów infrastruktury szkół.

Już ponad 14 tys. uczniów korzysta z infrastruktury wspartej w wyniku realizacji projektów, co stanowi ponad 3,3% ogólnej liczby uczniów i studentów w województwie podkarpackim.

Realizowanych jest 45 projektów na kwotę blisko 100 mln PLN z UE w zakresie infrastruktury sportowej i rekreacyjnej.

Budowa hali sportowej w Błażowej.

(32)

Rozbudowa i poprawa atrakcyjności Muzeum Przemysłu Naftowego i Gazowniczego im. Ignacego

Łukasiewicza w Bóbrce w ramach

ochrony dziedzictwa kulturowego regionu

KULTURA I TURYSTYKA

W zakresie kultury i turystyki realizowanych jest w ramach RPO WP 51 projektów na kwotę blisko 129 mln PLN z EFRR.

Rozbudowa, przebudowa i remont budynku

Filharmonii im. Artura Malawskiego

w Rzeszowie.

(33)

RPO WP: Oś priorytetowa IV - projekt kluczowy: Budowa sieci odprowadzenia wód opadowych z terenu Podkarpackiego Parku Naukowo – Technologicznego w strefie S-1 Jasionka oraz z terenu gminy Trzebownisko

Komplementarność działań – Dolina lotnicza

Podkarpacki Park Naukowo-Technologiczny

Projekty finansowane z innych programów operacyjnych

Utworzenie Podkarpackiego Parku Naukowo-Technologicznego (PPNT) – Etap I SPO Wzrost Konkurencyjności Przedsiębiorstw

Rozbudowa Podkarpackiego Parku Naukowo-Technologicznego (PPNT) – Etap II

PO Rozwój Polski Wschodniej

(34)

RPO Oś priorytetowa I - Wdrożenie innowacyjnej technologii produkcji części lotniczych w zakresie WB w Woli Mieleckiej.

Komplementarność działań – Dolina lotnicza

Projekty przedsiębiorców z branży lotniczej

Projekty finansowane z innych programów operacyjnych

Wdrożenie innowacyjnej technologii produkcji kabiny śmigłowca

PO Innowacyjna Gospodarka

(35)

RPO WP: Oś priorytetowa II - Poprawa jakości usług w Porcie Lotniczym Rzeszów – Jasionka poprzez doposażenie w sprzęt oraz systemy obsługi

lotniskowej i pasażera

Komplementarność działań – Dolina lotnicza

Lotnisko Rzeszów-Jasionka

Projekty finansowane z innych programów operacyjnych

Rozbudowa i doposażenie Ośrodka Kształcenia Lotniczego Politechniki Rzeszowskiej PO Rozwój Polski Wschodniej

Port lotniczy Rzeszów - Rozbudowa i modernizacja infrastruktury lotniskowej PO Infrastruktura i Środowisko

Port lotniczy Rzeszów - Budowa nowego terminalu pasażerskiego

PO Infrastruktura i Środowisko

(36)

Komplementarność działań – Dolina lotnicza

Wzmocnienie instytucjonalnego systemu wdrażania Regionalnej Strategii Innowacji w latach 2007-2013 w woj. podkarpackim

Celem projektu jest zwiększenie transferu wiedzy

i wzmocnienie powiązania regionalnego sektora

badawczo-rozwojowego z podkarpacką gospodarką

(37)

Urząd Marszałkowski

Województwa Podkarpackiego

Departament Rozwoju Regionalnego

al. Łukasza Cieplińskiego 4, 35-010 Rzeszów tel. 17 747 64 66

mail: drr@podkarpackie.pl www.rpo.podkarpackie.pl

Dziękuję Państwu za uwagę

Cytaty

Powiązane dokumenty

1 Powiat Opolski Budowa infrastruktury pieszo-rowerowej w powiecie opolskim – etap I Ozimek, Popielów, Dobrzeń Wielki!. Krasiejów, Popielów, Stare

powiat kędzierzyńsko-kozielski gmina Ujazd, Strzelce Opolskie, Zawadzkie, Jemielnica, Leśnica. Piotrówka 24 402 238,86 14

(niespełnienie skutkować będzie.. Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego oraz Funduszu Spójności na lata 2014-2020. Weryfikacja dokonywana będzie na

Egzamin musi być przeprowadzony, a certyfikat musi być nadany (tj. proces walidacji i certyfikacji) przez upoważniony do tego podmiot, który otrzymał akredytację do

W przeciwnym przypadku projekty otrzymują ocenę negatywną (art. W przypadku gdy dwa lub więcej projekty uzyskają jednakową liczbę punktów, zaś kwota przeznaczona

b) Praktyki/Staże zawodowe dla uczniów, obejmujące realizację kształcenia zawodowego praktycznego we współpracy z pracodawcami i przedsiębiorcami wykraczające poza

Wytyczne w zakresie ewaluacji polityki spójności na lata 2014-2020 Ministerstwa Inwestycji i Rozwoju oraz Plan ewaluacji Regionalnego Programu Operacyjnego

 Zwiększanie konkurencyjności gospodarki, w szczególności, w zakresie dotyczącym wzrostu konkurencyjności przedsiębiorstw, zwłaszcza poprzez tworzenie warunków dla