T.A. Zajkowski
"Origène et la ’connaisance
mystique’", H. Crouzel, Bruges 1961 :
[recenzja]
Studia Theologica Varsaviensia 4/1, 367-368
[9] R E C E N Z J E I S P R A W O Z D A N I A 367
czna m eto d a eg zeg ezy o r ig e n e so w sk ie j : p u n k tem w y jśc io w y m i d o ce lo w y m je s t n ie p o ję ty i n iew y ra ża ln y lu d zk im i k a teg o ria m i Bóg.
W p ierw szej części autor p rzed sta w ia d u ch o w e i r e lig ijn e śro d o w isk o O rigen esa (w p ły w g reck iej filo zo fii, ży d o w sk ieg o i greck iego a leg o ry - zm u, g n o sty cy zm u itd.). W części d ru giej (211 nn) om aw ia stru k tu rę p o śred n iczą cą sło w a m ięd zy o b ja w ien iem a tera źn iejszo ścią . A u tor w y k a zu je też — obok oczy ta n ia się i b ieg ło ści w p ism a ch O rigen esa ·— sze roką zn ajom ość w sp ó łczesn ej litera tu r y . Jego zd an iem ·— sw o im a le - g oryzm em „ O rig e n e s m u s i a ł z ł o ż y ć d a n in ę d la k o n f r o n ta c ji P i s m a ś w i ę te g o z m y ś l ą w s p ó ł c z e s n e g o so b ie ś w ia ta . M i m o to j e d n a k nie j e s t on a ni p la t o n i k i e m , an i g n o s t y k i e m , ani t e ż a d e p t e m Pilona. N ie j e s t r ó w n ie ż t y l k o ś w i a d k i e m k o ś c i e ln e j tr a d y c j i . B y ł on całą s w o j ą i s to t ą n o w o c z e s n y m te o l o g ie m K o ścio ła ; ja k o t a k i u j a w n i ł z a k r y t ą f o r m ę P is m a ś w i ę t e g o d la s w e g o czasu i p r z y je g o p o m o c y . T y m s p o s o b e m o d w i e c z n e p r a w d y p r z y b l i ż y ł do t e r a ź n ie j s z o ś c i w n o w y c h f o r m a c h z r o z u m i a ł y c h d la s w o j e j e p o k i ” (391).
A u tor n a sam ym p o czątk u p okazał, jak bardzo praca O rigen esa b yła pom ocna i k o n ieczn a w jeg o ep oce. M etod a jeg o i jej w y n ik i — z k tó rym i k sią żk a zap ozn aje — są i w d z isie jsz y c h czasach n ieo d zo w n e dla p rzep row ad zan ia w ie lu d y sk u sji relig ijn y ch .
K s. T. A. Z ajk ow sk i
H. C r o u z e l SJ: O rigèn e e t la „co n n a isa n ce m y s tiq u e ” (M useum L essia n u m , se c tio n th éo lo g iq u e, 56), B ru g es 1961, str. 633.
H. C rouzel w sw ej k sią żce p o d ejm u je problem p o sta w io n y przez. W. V ö l k e r a w w y d a n ej w r. 1931 pt. D as V o l l k o m m e n h e i t s i d e a l des O rigen es. K siążk a ta w ow y m czasie w zb u d ziła w ie le d y sk u sji w o k ó ł m y śli O riginesa, k tórego d otych czas u w ażan o za teo rety k a , filo z o fa p la - ton izu jącego. V ölk er n a to m ia st sch a ra k tery zo w a ł O riginesa jako d u sz p asterza i m isty k a . H. C rouzel p o sta n a w ia zbadać św ia d o m o ść r e li gijn ą i jej eta p y w u jęciu O rigenesa. K siążk a sk ła d a się z trzech części. C zęść I o m aw ia m isteriu m jako przed m iot p ozn an ia, część II — sym b ol b ęd ący p u n k tem w y jśc ia do p oznania, n a to m ia st część III — sam akt poznania. K ażda część rozp oczyn a się d ok ład n ym om ó w ien iem te r m in o lo g ii O rigenesa. P rzy to czo n e są te k s ty — n iezb y t liczn e — k tóre e x p r o fe s sa o m a w ia ją teorię poznania.
D la O rigen esa w a żn e jest ty lk o p ozn an ie B oga i rzeczy w isto ści b o sk iej. D la z g łęb ien ia m isteriu m n iep o jęteg o B oga czło w iek m u si p o słu ży ć się w sw y ch a k tu a ln y ch w a ru n k a ch sy m b o la m i i przen ośn iam i. Z darza się jednak, że n iek ied y , p rzejścio w o , m a m o żliw o ść p ozn an ia bard ziej b ezp ośred n iego. T ak ie p ozn an ie su p on u je, że dusza p o siad a w sobie w a ru n k i d la jego zrealizow an ia. N ie d ostęp u je go jednak, gdyż brak jej ła s k i u p od ab n iającej do p o zn a w a n eg o B oga. D opiero d u ch o w y
3 6 8 R E C E N Z J E I S P R A W O Z D A N I A [101
p o stęp m oraln y i a scety czn y upodabnia d u szę do praw d, k.tóre zo sta ły jej ob ja w io n e i u zd aln ia ją do ich p ojęcia. E gzegeza a legoryczn a jest głosem , k tó ry to w a rzy szy in te lig e n c ji od p o czą tk ó w badań sy m b o li b i b lijn y ch . M a ona in te lig e n c ję w z n ie ść — pod d ziałan iem o św iecen ia B ożego — na w y ż sz y poziom aż do p ozn an ia sam ego m isteriu m . Im bar dziej dusza się u d osk on ala m oraln ie, tym w y ra źn iej w id zi św ia tło ść L ogosu p rzen ik ającą całe Jego czło w ie czeń stw o i Jego p raw o i sam a sta je się ty m św ia tłe m p rzen ik n ięta. W reszcie o sią g n ą w szy poznanie dochodzi do szczytu , k tórym jest zjed n oczen ie z B ogiem i dusza p rze m ien ia się w m iłość. To rozu m ow an ie O rigen esa w sk a zu je, że O rigenes jest m isty k iem a jed n o cześn ie i duszpasterzem .
N ie da się zaprzeczyć, że O rigen es ’ p rzeja w ia ł ten d en cje sp ek u la ty - w n e. Z achodzi zatem p y ta n ie, czy jest sp rzeczn ość m ięd zy rozw ijan ym p rzez n ieg o a sp ek tem m isty czn o -d u szp a stersk im , a w ię c prak tyczn ym , a jego sp ek u lacją? H. C rouzel jest zdania, iż jest to ty lk o pozorny pro blem . Czyż P la to n n ie b y ł zarazem m isty k iem i teo rety k iem ? T utaj n a su w a się n a stęp n e p y ta n ie o d n ośn e sam ego już O rigenesa: czy O rigenes poza teorią k o n tem p la cji m ia ł też oso b iste d o św ia d czen ie m istyczn e? C rouzel roztrop n ie na to odpow iada, że jest to p raw dopodobne. P y ta n ie to i od p ow ied ź m ożn a p osu n ąć jeszcze d alej: czy O rigenes będąc ojcem d u ch ow n ym i sam prow ad ząc w y b itn e ży cie d u ch o w n e b y ł też m isty k iem ? O d pow iedź je s t u zależn ion a od d e fin ic ji tego słow a. C rouzel sądzi, że m ożn a m ó w ić o teo lo g ii m isty czn ej u O rigenesa: term in ten oznacza p e w ie n a sp ek t p ozn an ia teo lo g ii sp iry tu a ln ej w p r z e c iw sta w ie niu do te o lo g ii ascetyczn ej.
K siążk a je s t zaopatrzona w stęp em n a p isa n y m p rzez P. H. de Lubaca, który jest p rzek on an y, że p o sta w io n e p rob lem y z o sta ły d ostateczn ie p rzez H. C rouzela rozw iązan e. P raca jego n ie ty lk o rzuca n o w e św ia tło na sposób m y śle n ia O rigenesa, a le też u św ia d a m ia c z y teln ik o w i k o n iecz n ość w y siłk u m oraln ego i a scety czn eg o jako n ieod zow n ego w aru n k u do lep szego i p e łn ie jsz e g o p ozn an ia B oga i zjed n oczen ia się o sta te c z
nego z N im .
K s. T. A. Z ajk ow sk i
H. C r o u z e l , SJ: O rigène e t la p h ilosop h ie (T h éologie 52), P a ris 1962, str. 238.
K siążk a ta za w iera cztery rozd ziały o m a w ia ją ce k o lejn o 1) o r ig e n e - so w sk ą k r y ty k ę o p in ii filo zo ficzn y ch , 2) k r y ty k ę id ea łu filo zo ficzn eg o , 3) a p el ch ry stia n izm u sk ie r o w a n y do filo z o fó w i 4) sposób p o słu g iw a nia się filo z o fią p rzez ch rześcija n . U O rigen esa n ie m a n ie ty lk o w r o giego n a sta w ie n ia do filo z o fii p rzeja w ia n eg o p rzez T acjan a S y r y j czy k a czy T ertu lia n a , ale też n ie m a p o ch leb n eg o dla obu stron (zależy z k tó rej p o zy cji się sp ra w ę rozpatruje) z e sta w ie n ia ch r z e śc ija ń stw a
