De originibus linguae Polonicae Commentatio Ad viros maxime reverendum amplissimum doctissimumque dominum Christophorum Andream Geret Rev. Ministerii Seniorem & Pastorem coetus divinioris in civitate veteri Nec non [...]

Pełen tekst

(1)

(2)

(3)

(4)

(5) " f. DE. ORIGINIBUS LINGVAE POLONICAE C o m m en tatio Ad. v i ROS MAXIME REVERENVUM AMPLIS SIMUM DOCTISSIMUMÛE DOMINUM. CHRISTOPHORVM ANDREAM GERET R cv, Mintflerii Seniorem ^3 Pajlorem coetus divinioris in civitate 'veteri Neo non. A V M O W M REVERENWM EX CELLENTISSIMUM DOCTISSIMUMl DOMINUM. M. PETRUM IAENICHIUM Verbi Divini Mmijlrum ejusdem coctus £$ Gymnajii ReBorem. PATRONOS SVMME COLENDOS quam. Ipfis novi anni aufpiciis gratulabunda demifiiffimaque mente offert. JOANNES DANIEL HOFFMANN.. hili ijk^ •, ,. .. j h n *' _______________. F. L R 1 S G A E ,. L 1 T T E R J $'. K t ) H i<'JSi si a. V. i st ±\ /.

(6)

(7) ■m. (© ). 4. *. U m antiquifiimae g e n tis, qua? tu r rim Babylonica condiderat, lingva prim igenia mirifice confunderetur, un d e m ulti tudine innumerabiles fere lingvas e x o r ta? funt, to ta cta n tas m utationes ha? fubie r u n t, u t n o n fine difficultate illarum origo nun c indagari poffit. Difperfis enim p er to tu m te rra ru m o rb em p o p u lis, plerjque acceptam a majoribus lingvam tam tenaciter lervare non poterant, quin eam frequenti com m ercio c u m finitimis & procul disiun&is a fe gentibus immutafTent, commifcuiflent <Sc depravaflent. Accedit, quod fiepius e x cita? fedibus fuis gentes to tu m fere orbpm peragrarint, 8ct ub/cunq; terrarum domicilium om nium rerum ac forfunar u m f u a r u m collocarant,& m ores & lingvam eo transtulerint, qua» non potuit non adm odu perm ifceriactandem m a x im am p a rte m oblivione deleri» H inc m iru m non eft, quod fi g en tiu m rem otiflim arum lingva? amica & quafi materna cjuadam cognatione fecum iinc conjun£tee, aut in iis, quae ja m pridem obiirerarae funt & obfolera?, originis fua? lucu» lenta veftigiareperiantur. N ihilom inus mulra rani abdira, incerta & abflrufa funt, u t in fcrutandis lingva? cujuscunq u e originibus magis ingenio indulfille, vel rivulos confe£ b r i videam ur, quam ipfum fontem , ex q u o dimanavir. Satis hoc declarant magni conatus, difpares licer, v iro ru m do&iflimorum. Ita enim JO. GOROPIUS B E C A N U S & ADR1ANUS SCH RIECK IV S ex Cimbrica five Belgica lingva, JACOB. H V G O ex latina, JO. P E T iv U S E R IC U S. A. F L B 1 X G A E,. LITTERIS. ex. N 0 H R M A 77 X I A N J S..

(8) 3. • m (® ) m e x Graeca, JO . W E B B E ex Sinenfi, G EO . S T IE R N H 1 E L M O L A U S R.UDBECKIVS, SALMASIVS, B O X H O R N IV S aliique ex Svedica five Scythica, o m n iu m lingvarum p ri m o rd ia deducere voluerunt. N im ir u m his tantam vimtri* b u u n t, q uan tam ipfa primigenia lingva Hebrara, nifi per m ir a c u lu m , adferre no n poterar, u t fola tot lingvarum fons & origo extitiftet. Q uacunque vero de caufa fa&um fit, u t excellentes ingenio viri ad illa ftudia m e n tem futim c o n tulerint, id tam en indicio effe poteft, quam difficile fit, tot p ro p a g in u m m atricem , u t S C A L IG E R loqui am at, inve« ftigare. N o n m in o r eft difficultas, in qvam delabuntur illi, q u i o m n e m laborem & induftriam in originibus L IN G V A E P O L O N IC A E exquirendis ponunt. H anc enim mirificus ille confenfus, qui ei cum aliis lingvis elt, parit, u t d u biu m fit, quam am vera illius fcarurigo exiftat. E t quanquam in te r o m n e s conflat, p ro x im a m ejus ftirpem efle lingvam Slavonicam,a qua tantum diale&o differt,tamen cu m haec o rtu m fil u m habeat ab aliis longe antiquioribus, ab iisdem q u o q u e illius originem m ulti arcefTunt, quas n u n c ordine, fi quid eft eft in m e v iriu m , evolvam, Q vod ad lingvam SLA VONIC A M attinet, m ater q uidem ad m o d u m f e c u n d a fuit, nec ta m e n exiftimo tot edidifle partus, q u o t E D V A R D V S B E R N H A R D V S A nglus anim o fuo conceperat. Is en im Anglo-Saxones, Islandos, Danos five G othos & plerosque n o n (blum Germaniae, fed etiam o m n is fere Europae p o pulos a Ruffis & Slavis cum lingvam tu m genus accepiffe arbitrabatur ( i ) , quos tam en o rtu , lingva, inftitutis inter le differre alii iam p rid em dem onftrarunt. Q vanqvam v ero _______________________________ lingva ( l ) v. Epiflj/am e]us ad GEO- HfCKEMVAi Etymologico Britannico frtfixam UWmftunSM A». 739 , f ij..

(9) ____________________________________________________. -. g. $. 3. (. ®. ). ________________________________________ ___________ _______________________________________3. lingva Slavonica vix u n q u a m ultra hosce limites , quibus n u n c continetur, latius manavir, exceptis quibusdam Iccis ; tam en intra eosdem, qui longe Iateque p a t e n t, n on paucis diffundebatur ramulis, qui n u n c perzeque in m axim is arapliflimisque regnis florent. Nationes re p e riu n tu r n u m e r o L X apud G E S N E R V M , (i) quae o m n e s lingva Slavonica u tu n tu r , cujus diale&i ut pauciores, ita m axim e m e m o r a biles funt, E m in e t inter has diale&us Polonica, quae reli quis tanto teriior Sc fvavior, quanto cultior pohtiorve eflr* H o c enim praecipuum iftius lingvae eft, ut, d u m aliae dialed i fere ab origine ultima plane non i m m u t a t a funt, illa indies magis magisque exculta fuerit, adeo, u t n o n p a ru m d e flexerit a ftirpe fua. N e vero in re nota & pervulgata m u ltu s lim, oftenfurus, quod illa genuina lingvae Slavicae, q u e m a d m o d u m ipfe natio Polonica Slavorum, propago fit, u n u m c o m m e m o r o autorem ADAM VM B O H O R I Z V M ^ ) qui non tantum Mofcoviticae, Rutenicae, Bohemicae & L u (aticae, verum Polonica?etiam lingvae cum Dalmatica & Cro* atica cognationem indicavit. C u m q u o illi confentiunt, qui in E u ro p a q u a tu o r praecipuas lingvas L atinam , G r a eam , T e u to n icam & Slavonicam, a quibus reliquae p ro g i g n u n tu r, effe ftatuunt, utp o te S C A L IG E R , (3) B E C M A N ’* N V S ( 4 ) & alii plures. Sunt tam en n o n n u lli, qui originem lingva? Polonicae altius repetendam effc* d u c u n t, ita, u t S C Y T H IC A M illius aeque ac Slavicae lingvae fontem exiftiment efle: ad A 2 quo-. ■—__„■ ■■ ■" 1 ,........... ( ) in Siitbrtd. ■ ...■■■■ — ■—..— .■........ i p £9. "". ■,. 1*1. /7 Kr&icjs Horutis fuccifivis de Latino - Carniolana liberatura ad latina ii gv* anMugiam accommodata qui fi'er prrrarta prodiit W ittib. t j 84 in hyo teffe kQ ftH O H 0 Potjfb. 7> 1. L VI,^ J«. ( j 1 In Eptfrofa d? lirgvia Europtfis* (4) lnH iji. Orbii Terrarum e. lX ifeft9 j, de Itrgvu..

(10) 4. m m m q u o r u m lentendam ii m a x im e accedunt, qui n o n dubitant affirmare, praeter Hebraeam tresantiqviffimas patriasque lingvas efTe, Celticam , Scythicam & Graecam. C o m m e m o randi hic funt inprim is H O R N IV S (i) P A U L V S HA* C H E N B S R G IV S ( a ) & C L . V. D. V. E. L O E S C H E R V S (3) qui ex Scythica lingva Mofchicam, Slavonicam, Illyricam, Bohem icam & Polonicam prodiifie diferte tradit, Neque fum nefcius, iftud a plerisque viris eruditis adfirmari folere. A t vero ta n tu m abeft, ut ex illa ftirpe orta fuerit, ut potius aliunde origo ejus arceflenda fit, fi m odo vocis Seythi<g complicata notio accuratius evolvatur. Scythae olim erant m u ltitu d in e innum erabiles, locis infiniti, o m n iq u e natio* n u m genere abundantes. Ignoratione vero Graecorum p ariter ac R o m a n o r u m fa&um eft, qui ad eos n u n q u a m c o m m e a ru n t, u t etiam diverfiffimae ab his gentes, quae terras verfus S ep tem trio n em incolebant, u n o S cytharum n o m in e appellarentur. In h o r u m n u m e r o Sarmatae fu eru nt, q u i & m o rib u s & lingva a Scythis disjun&i intra Borifthenem & Tanaim fluvios habitabant, ac deinde ad Viftulam fedem fuam figentes, p rim u m Venedi, poftea SIavi ac tandem Polo ni vocabantur. N ih ilo m in u s iftae tam occidentis q u a m orientis partes a Scythis n o m e n adeptae funt, q u u m i\\x n o m in e Scythiae Europaeae, hae autem Afiaticae a prifcis G eo graphis notabantur, ( 4 > Q uod fi igitur lingva Scythica ab iis n o m e n trahit,qui ab origine ultimaScythae e ra n t& partim intra, partim e x tra I m a u m m o n te m habitabant, n e m o , ■ ~ _____________________ ____________________ quan( 1 ) v, prtfationem tjut in BOXHORNII Origines Callifas, C * ) I n G erm a n ia m ed i(l p . i ?4*. (?) De tattfis lingvx Hebr* p. i x. (^ ) CLVVERVS in introd. Gsogr, L. IV. C 17,6! L. V. C. * COOf. STRABO, FXOLOMAEVS..

(11) _______________________*§t>3 0 ® } SIS". $. q u a n tu m fcio, hucdum indicare potuit, qua? & qualis illa fuerit. OTROK OCSVS ( i ) quidem dem onftrare conten dit, lingvam Hungaricam genuinam vetuftiflimae lingvxe Scythica? propaginem efTe E t fi ha?c vera funt, q u ^ m a g n o eruditionis apparatu confirmare ftudet, fane ea ita c o m parata eft, ut, qu em ad m o d u m a reliquis Europa? lingvis, ita a Slavica, ne dicam Polonica, quam m axim e difcrepet, quae nulla cognatione inter fe continentur. Nonnullae voces, qua; eandem fignificationem habent, e u n d e m q u e fonum fu n d u n t, leviflima fane ortus fui docum enta funt, alias di* cendem foret,. G erm anicam qu o q u e antiquifiima lingva? Perfica? ftirpe profe&am efle, eo quod voces qua?dam u tri q u e funt com munes. Si denique per Scythicam lingvam intelligitur ea, qua? Henetis, five Roxolanis, five Sarmatis, ora? Ma?oticae intra Boriflhenem & T anaim am nes incolis, propria ac deinceps cum iisdem gentibus ex Sarmatia Afia» tica in Europaeam translata propagataque fuit, profe&o pla ne non alia erat, ac qua? novilfimis tem poribus Slavonica vocabatur. Hosce enim populos n o n folum recentiores folertius curatiusve, quam veteres a Scythis feiungunt, v e r u m etiam fi n o n « q u e antiquiffimi ac Scytha? re g io n u m iftarum incola? cenfendi fint, tam en ab aliis plane populis atque a Scythis originem d u x e ru n t, a quibus lingva SIavo» nica pariter ac Polonica meliori ju r e derivari pollet. E t qvam vis illi indivulfi Scytharum focii, qua itineris, qua bel licaru m expeditionum , qva r e ru m fortiter ab iis geftarum eflent, ta m en confequens n o n eft, quod non peculiari propriaque lingva ufi fuerint. In Hungaria, q u a m una g e n s A 3 olim f<j v- O rigines Vngmt»s, qyarum Partts II* Franeqyer* 169 *, io fi. (redierunt. '.

(12) s «€15 ( ® ) S^ 3‘_________________ ■ olim infederat, feptem lingvas m axim e diverfas reperiri, teftis eft O T R O K O C SV S (i) Q u in de ipfis Scythis H E . R O D O T V S (2) fcribit, habitafie quosdam antiquiflimis tem p o rib u s in illis regionibus, qua? feptem trionem fpeclant, ad qvos ubi alii difeendi caufa dem igraverant, (eptem inter pretes totidem que lingvas adhibuiue. Cogitabam prim o , q v e m a d m o d u m haec in Sarmatas q uo q u e accomm odari poft fent, v e ru m mufavi deinde m e n te m m eam , propterea q u o d n o n folum iftos n o m in e fuo compellat, fed nimis et iam diffitos feptem trionem verfusefle teftatur. C e rte n o n diale& orum , v e ru m lingvarum m e n tio n em facit, quas u tu t ad m o d u m diflimiles, n o n tam en infolentes in una gente erant. Q uod fi po rro lingva Scythica eadem fit, q uam , & quicquid veteres de Scythis m e m o r i s prodiderunr, G othis fuis, quos prifcoS Scythas hiifTe arbitratur, R V D 3 ECKI* VS (3) tribuit, ex qua o m n e s fere linguas in E u ro p a ortas efie putat, facile cognofcenr ornnes, fubtilius haec dici, qu am co n firm ari. JO. M A G N V S , J O R N A N D P S .C R A N . T Z 1 VS ( 4 ) tum demum m Scyrharum terras fecifTe m curfiones G othos, unde n o m e n Scythici populi adepti funt, & R u g o r u m V en ed o ru m q u e regiones occupaflTe aiunt, c u m ja m lingva Skvonica in Sarmatia Afiatica juxta ac Europaea longe Iateque pervagata efier. Si qui etiam lingvam Scy thicam eo fenfj ita appellant, utilia om n es lingvas feptemtrionales, quae ex fonte Hebraicas lingvas p ro m an aru n t, eo n o m in e c o m p le b a tu r, q u e m a d m o d u m o m n e s Japheti pofteri, qui feptem trionem verfus co m m ig raru n t, Scytharum n o m in e a multis vocari folent, quis n o n videt, Scythicam _______________________________________________________________________________________________ &. [ 1 J L c P. / <:. § 4. p, 1. f i ] In Melpom L iy.. ( f ) Iw Atlantic* T. /, c io. (4) m f i SCHURTZl LEISCHI1 J ifi d t rebus S v n C ctbhis §. 6. f i i o.

(13) ‘§4% Sit* 7 & Siavonicam f. Polonicam lingvam hoc m o d o in ter fe foro rio vinculo contineri, q u a ru m idem ortu s eft & origo c o m m u n is ? Ad. hanc igitur jam progredior, qua? eft lingva HEBRAEA. N o n credo, fore q v e m q u a m , qui eam p r i m a m o m n iu m q u e antiquiflimam efle n e g e t : q v u m ifthoc nihil nunc exploratius eft. H o c autem pofito, u t o m n iu m ling v aru m , ita Polonicae lingvae-primordia, nifl m e om nia fallunt, ex illa quam turiffime d ucuntur. N o n enim no* vas creabantur lingva?, neque vetuftior illa abolebatur, cu m DEVS eam fingulari ratione confudiflet, quin potius miris m odis c )mifcebatur,hinc non potuitnon fieri,quin aliqua iftius p ro p ag in u m veftigia in illa apparerent. C u m vero e x his, quae fupra co m m em o rata funt, pateat, lingvam Polonicam n ecd u m eo tem p o re exortam fuifle, ex quo confufio lingva? primigenias fa&a eft, quae poftea m ulto (erius efflo* ruerat, aliis opus eft lingvis, q u a ru m fubfidio illa ex H e braeis fontibus eo facilius poterit derivari. Qyocirca fine cognitione .Slavonicae lingvx, quae ftirpi p ropior eft, gra vis erit ac inanis ferm e labor. N o n tam en eftinficiandum, i/Slerarumque vocum origines in Hebraea lingva fruftraquasri, quoniam non paucas ejus radices ja m olim interierant. M u ltu m ergo juvabit lingva Chaldaica, Syiiaca & Arabica, o m n e s proximas iftius propagines, in quibus n o n obfcura originis fuas veftigia adhuc extant. H o c itaque m odo m u l to plures PoIonicae voces ex Hebraea lingva deduci p o liu n t atque A N O N Y M V S (i) quidam opinatur, qui propterea etiam negat, lingvam Polonicam ex Hebrasa poffe derivari» quod una v ox Dziewka hebraice ( Schiphcha) an• tilia & forfan ali* pauciores, quae c o n g ru u n t Hebraeis, inv e n iu n [ i j v ii SKonatytjc^ Untm$wi$eij a.i<s?j, p, i4o..

(14) v en iu n tu r. M. ABRAH A M V S F R E N C E L I V S (i) V - D . M. Schasnavienfis in Lufatia luculenter oftendit, q u e m a d m o d u m voces ling vas Sorabica? £ Vendicas, u t vulgo eam vocant, ex Hebraicis ortae finr, q u a ru m ingens m ultitu d o eft, Qvicquid vero de illa co m m en tatu s eft, n o n m in u s in hanc, quam in Polonicam lingvam o p tim e poteft c o n venire, c u m fint furculi unius ftirpis. Q uin JO, H E R B lN IV S (2),quod ad lingvam Polonicam attinet, eu n d em fe re laborem fe fufcepturum & C C v o ca b u b in lucem p r o la tu ru m effe p o lliceb a tu r, quas ex matrice Hebraea prodie# r u n t, Q vam vis autem promiffis n o n fteterit, ta m e n a m p lius L adfert, quas clariflima ortus fui indicia efie poliunt. N o lo hic multis conje&uris im m orari, quibus facile qvisaf* feqvi poflet, q u i fa&um fit» u t ex Icaturigine illa tot voces hauferint Slavi pariter ac Poloni ; fi m odo ea vera efTent, quas de C hazarm aveth live Afarmoth, qui Sarmatis n o m e n o r tu m q u e d e d e r it S A R N IQ V S (;) aiiique Hiftoriae Polonicas (criptores tradunt. H u n c enim (cimus fuiffe n ep o tem Heberi, (4.) qui folus morum paternorum tenaciflimus,ling vam Hebraeam incorruptam illibatamque fervavit(5),quam a majoribus acceptam Afarmoth cu m progenie fua Sarma>___________________________________________ tica ( 1 ) E d id it T . I b. r O rig in es h n g v x S o ra b ic x , Budiffin* L u fa to ru m • 69 | qu i duos ta n tu m lib ro s c o m p le ftitu r, u tr u m quotfo reliqu i VI I I . p r o d ie r in t u nquam , ignoro. A d je c it Jihgu iu vocibiu Sorabicis ncn f ilu m B o b e m n a t, j e d e tia m Polontcas e x quibu s b a ru m origo H ib r a a C a r u s d iltu td iu s v t p a te b it.. (*) vid ejutCryptis Kijovimfes c. f, ubi promi/erat Htbraifmum Sciav o n o . po Ionicum evu lgare, conf. 'Jftonatljliclje Untembun<jen A n . « 6 9 ?. p . <f i .. ( t ) I» A nnaitbw five rebusgeftis Pol. &Lituait, L /, (4) Cenef. X, 1 „6. [5 ) v . CL, V . O. IO. G O T T L O B C A R P Z O V iI Q r it.S .P .l. e. V .f e ti, t..

(15) m tica propagaverit» multis modis fuccelTu te m p o risd e fo rm a tam , usque d u m in eam, qua; Slavica: & Polonica? lingvae ineft, form am redigeretur. V e ru m nihil eft, quod incertis, m in im e q u e probabilibus seque incerta addantur. Quanquam vero ad hu n c fontem om nia reduci o p o r tere exiftimo, tam en multa funt, qua; immediate exaliislingvis d im an aru n t,n ec in ipla lingva Slavonica, proxim a Po* Ion ica; ftirpe, tam facile inveniuntur, Qvin a veritate nihil alieni elfe crediderim, fi dixero, multas res ab iis,qui olim hebraice loquebantur, nec auditas, nec ipforum lingva ap pellatas fuilfe ( u tu t potuiffe appellari n o n n e g e m ) quas vel recentior d e m u m astas vidit, vel diffitiffimarum te rraru m populi excogitarunt, q u ^ deinde fatis longo intervallo ad nos p erv en e ru n t. Verbicaula a rm o ru m , veftium , aro m atu m , a rb o ru m , fru & u u m , & anim alium varia genera, & fexcenta alia. Ha;c fuis vindicanda originibus, ex quibus orta fu n t:. & (i quis hac in re a me difientiret, facile patiar, fi modo concefTerit, in iisdem ultimae originis veftigia quaedam mul* to luculentiora re p e n ri. T ali modo Perfe, Graeci, Latini, G e rm a n i aliique multas voces fibi vindicant, quae a Polonis vel civitate donata;, vel aliquantulum inflexa; funt. De lin# gva PERSICA mihi d u b iu m n o n eft, cum e x p e n d a m e a ,q u $ DIODORVS SICVLVS m em oria;prodidit, fub R egibusS cyi tharum antiquiflim is, qui im perium fuum longe iateque pro tu le ru n t, milTas efle colonias partim ex Aflyria, q u a;cam pos inter Paphlagoniam & P o n tu m fitos infederant, partim ex Media,qua; loca ad T anaim fluvium o ccu p aran t,q u aru m populosSauromatasfuilTe appellatos. Q uam vis autem idad* firmare non audeam,Sarmaticam gentem ab iis (olis & jnjtjum Sdingvam habuilTe,tamen vero ad m odum fimile eflearbitror q u o d m ores & voces nonnullas a Medis acceperint, q u o r u m. B. F. L B 1 N G A £ ,. tM. ‘ quoti-. LITTERIS. N O H R M A X X I A X I S..

(16) I O ______. 413. (. 0. ). £<§§■•. quotidiana fere confvetudine utebantur. Illud ut n o n cre dam , variis adducor conjecturis, quas valde probabiles funt, Sarmatica enim gens, fivt? illa alio n o m in e appellata fuerit, m illis locis antiquiflima fem per habita eft, cui, u t voce rece n d o ri utar, lingva SIavonica q u am diuciflame familiaris fuit. Cujus rei indicio elle-poteft urbs vetutiffima ad Mae otid em paludem fita, quas Sinope vocabatur-; quam v ocem A P O L L O N II S C H O L IA S T E S (0 ita exponit, ut fcribat, T h r a c u m lingva bibaces Satiapas & co rru p te Smapai appel lari. Q uo d vero ille Thracica; lingvas tribuit, in Slavonicam quam o p tim e poteft c o n v e n ire , q u e m a d m o d u m acu* te conjicit O T R O K O C S V S , (2) ita, u t Sinope idem fit, q u o d fa napi, five, napil $i(, p o tu m fe reddidit. Im o Lazi, a quibus e x fententia C L . V. D. G O D O F R E D I L E N G N 1CHII (3) Po lo n i five Polacy n o m e n o r tu m q u e trahunt, m u lto ante h ab itaru n t in Colchide, q u a m Medi in P o n tu m & Aflyrii ad T a n a im flu v iu m profe&i funr. H o c au tem eo m in u s n e gari poteft, quo magis varia v eftim e n to ru m genera, & v o ces quasdam veteris lingvas Perficae in Poionia hucdum refiduas a n im o com ple& or, Poloni en im togati m o re Perfa* r u m incedunt, atque olim vario a r m o r u m gen ere in bello u te b a n tu r, quae Perferum arm is fimillima erant. Q uod ipfa co n firm an t vocabula, quas Poloni hodie ufurpant. Ita Szaraumrjj Lituanice Szaraivury, funt caligae finuofas & usque ad plantas p e d u m demiflae, ita, u t fem ora & crura iisdem p r o te g a n t u r , quibus Poloni equis infidentes, ne p ro m i flas veftes ipfis im p e d im e n to iint, u tu n tu r. Q uod & voci Perfa ru m Sarabara & eidem fere veftitus g en e ri congruit, cujus __________ _____________________________________ SV1PAS _»] 1« Lib. II. Apoli. v. {• , V[ w. Orig. Hung. P. II. c. i *. />. 90. 91 .. .1] (Qtlf. ôlnifc&e Biviotbee v$/, //./. t?..

(17) - m (@ ) S tfr . ............................ n S V 1DAS m entionem facit, atque R E L A N D V S (i) in e u n d e m fere m o d u m illum defcribit. Kopia Polonis hafta, P erfarum lingva Copis appellatur, u t C V R T IV S (2) & B V R T O N V S (3) teftantur. 3 'tekiera, fecurts, quae v o x licet latinae affinis fit, tamen a Perfico Sagaris eo magis derivanda, q u o v etu ftio r haec lingva illa eft. Fuifle au tem Perfis & A m a•zonibus hoc telu m c o m m u n e , X E N O P H O N au to r eft. ( 4 ) Vrabant, cuftos corporis regii, B O X H O R N I O (5) videtur poffe deduci ex Perfica voce Satrtpa, quo n o m in e , qui eo d em m unere defun&i erant, a Perfis appellabantur.- Id em voces 'Tdchotek & lokoiowy derivat a Perfico 'Bagoa ( 6 ) q u i erant nobiles pueri, pedilTequi R e g u m Perfarum , ex qu o fi ne dubio gallica vox T agte orta eft. Ita piepre, a P erfaru m lingva defcendit, quibus piperi idem eft, u t H IP P O C R A T E S (7) adfirmat, Vesta, convivium lolem ne, ex nulla lingva facilius derivari poteft, q u am ex Perfica : Perfis en im Tttt* erat con viviu m , quod eo, quo natus erat R ex d i e , quotan nis folebat apparari. ( 3) Pari m o d o Ni*»*,’ q u o nominet in fantuli noftrates m atres vocitant, a Perfico Nane> quod idem _________________________ _ B 2 figni( 1 ) in D ijf Siifcell. P. II. p. ai?. £5* IO. HENR.von 6EELEN in not, ad GVIL BVRTONI veteris lingva Pcrf. p. 7^. So. (*) VIII. c. 1?. ( 0 v eJuf AeA/iWd» ve terit lingua Perf.p. j 1.(4) BURTONVS L<* p. 78 Cj] *°nf: ejus Ep, dtVer ficis Curti* memoratis vocal/ulit, qua adjeffd ejt BVRTON! modo commemorato libro, p. Invenitur etiam illa in editione CVRTIl Biancardiana, (6) /. c p. 140. 141. 0 ) 1 * H • ywte/x. ecnf. BVRTON. L t , f . 75, (8) BVRTON./. c..

(18) i2 ( © ) 5 H "______ ' ________ fignificabat, o r tu m ducit (i) : nec n o n Sobaka, quo n o m in e canes appellamus, a Perfico Spaca. H E R O D O T V S a Medis J V S T 1NVS (2) a Perfis canes iic vocari folere fcribunt: vn* d e patet, Medos eadem , qua Perfas, lingva ufos fuifiTe.Quid dicam de his vocabulis Brat , frater, Myjz, m us, ziemia, terra, q u o r u m origo una cum llgnificatione in his Berader, Mufcb, Zamin facillime reperitur. Qui plura confe&ari cupit,ei ad hanc operam non p arum adium enti adferre porerit E D V A R D I B E R N A R D I Etymologicum 'Britannicum (3) in q u o ^vocabulorum *Anglicorum & 'Britannicorum origims \ujjtC4st Sla* •t/enicas, Fer/icas & Armenicas perfecutus eft. De lingva G R A E C A tametfi multa habeo dicere, ta m e n brevi co m p reh en d am . Profe&o fi quae lingva Slavonicae five potius Polonicae cognatione p ro p io r eft, m axim e Graeca, u t SALMASIVS ( 4 ) n o n dubitarit adfirmare, plura Cracos dtbuijfe Scythica origini: hoc en im n o m e n n o n m inus in id gen u s h o m in u m , q u am in incolas Mceotidis Paludis, q u i erant Slavorum progenitores, cadere potelt. Illud q u a m v e r u m fit, n u n c difpicere nolo, hoc tam en indubium voca ri n eq u it, quin & Slavonica & Graeca lingva coniun&iflimae fint filiae matris u trique c o m m u n is ,q u a ru m m iru m concen# t u m & confenfionem SIGISMVNDVS G E L E N IV S (* ), ad. ditis ^Latinis G erm anicisque vocabulis, oftendit. Quocirca etiam ~. 0 ) KELANDVS /. 7 . />. aoo. [a]. ". ’. 4. «w/BVRToN./.<./>.8f.. ( i ) Annexum eft illud Infiitutionibtu Grammatica Angto-SaxonicK & MaCo Gothica, quas GEO: HICKESIVS EccleCu Anglicana Pret. byterOxon. 16 89. 4. edidit. Vberius ijla deinceps expofuit i» lib. cui titulus tji: Orbk eruditi literatur a a Q)Qra8 ercSammtU+ dedutta, qui prodiit Oxon:. ^4) w. Vraf: eiusinTabulam CEBETIS Arabicam» ({ ) wnf, ejusLexi&n Symphonienm, B a f i t . 4 *0Pr°diit..

(19) --=r3=si2= - —. _. —- — -. m (©) m -. - - - - - - - - - - - - ''lll,™ B* " •. *3. etiam M O R H O F IO (i) difplicuerunt ea, qua; de quatuor Europas matricibus, u t vocat, maioribus S C A L 1G E R c o m m entatus eft, ac fi Gra?ca & Slavonica, quibus adiungit L a tinam & G erm anicam , ita inter fe differrent, u t ipfis nulla fecum cognatio fit. H oc n o n obftante om ni ratione confir m are audeo, non exiguam v o cu m m ultitudinem a Grascis confecutos elfe Polonos, quasipforum lingva exprim i n o n polfunt, C u m enim literis op eram dare & animos m entesque ipfa cloftrina Chriftiana & vita elegantiori o m n i ani m i contentione conform are incepilTentj multas res & fcientiae ad cos pervenerant, qua; fugiebant illorum maiores. Has autem eodem n o m in e lignarunt, q u o ab aliis gentibus appellabantur, nifi quod ad indolem lingva; fuas illas p a u lulum inflexerint. Verbi gratia, Mttiib usvux^t Anybifkup Kielicb xvMg, Chrztjl & Cbrzeicidnin a verbo %Ptcc u n g o , sm tntarz vet{xtirqgiov , Chur five Cbor %ofeV, dniot ayye A(S^, D tdbtt Klertk Filozof CpihcreQ©*, hdkrycya yAwctî^*, Vryiakiew BygtaKtj, Imber (viyyi(Ztpt Cynobr K i v v j K ryfztat xeu<ptA( ^ , Cynamon mvdyMuev, Koral scacciAA<ov, M igdat d[/,vy$o(,A(&) Dragfftd opct>XfMi, Cytnbdt x.u[j,@ciMv JJryjus rgtwotSy Tapier i»cturvg@h'i latmubttA tAtnuoa-vv^) fcxcenta. praeterea alia, quas clariflima ortus fui indicia funt. Pari m o a o fat m agnam vocabulorum partem lingva L A T I N A fibi vindicat, a quibus hodie ipfi Poloni, qui li m atiori elegantiorique dicendi vel fcribendi generi o p e ra m navant, n o n plane a b h o rre n t. A t multa vitio, n o n pauca neceffitate irrepfiUe certum eft, quibus paupertas, fi qua eft, lin gvas Polonicas effet fublevanda. N o n indigebant vete res iftaium o p u m , cum lingva latina in Polonia negligentiu s coleretur. Poftea vero q u am om nes ad e a m condifcenB 3 d am. [ tJ ttt Po/yb, T, !• L- IV»#» j, J, io*^. "V Y Y IT1? » > 'T '» -r » - - - — F. L B I S G A E ,. 0. LITTERIS. N O H R M A N N I A N i 5..

(20) -m m m14 dam anim os im penfius folertiusve a d p u l e r a n t, plerisque adeo in deliciis fuit, u t ftilo perm ifto vocabulis modisque loquendi latinis,polonice fcripturi, u t e r e n t u r : u n d e hoc g e n u s dicendi a nonnullis, (ed m in u s apte, lingva Macaronica vocari folet» E o d e m v ero te m p o re p le ro ru m q u e vocabulo r u m ufus invaluit, qua; m u lta ru m r e r u m necetfitas re q u i rebar. Jam non lo q u o r de iis, quae p u re latina, fed qua?origine duntaxat talia funt & ad indolem lingva? Polonicaefle* & u n tu r. H u iu s generis funtfequentia: M fza mifla, Animufz , krucyfiks, Febra febris, K lafztor clauftrum , Dygnitarftwo digni tas, Arkufz ( Papieru ) , Humor, A k w a w ita aqua vitae, Laterma , Jurydyka, Kaptan Capellanus, Fitiks <& Flukfowaty a fluo, Bigos i. e. biscofta ( caro ) konwalia Convallium , Hatun alu m en , O ttarz altare, Bifkokt b ifc o ftu s(p a n is) circulus, M ite* r j 4 t Kafztelan (i), Mocya, Kryminal, lnw entarzy Trowizya ( in te re (Te ) Fiotek viola, Barwierz a barba, Cela cella, Kaduk cadu cus, Familia , Eksem plars , TSeflya, Forteca, ( lo c u s m unitus) a V O C e f o r t i s , K a len d a C a le n d a e , Fundacya & a l i a , q u o r u m infi nita m ultitudo eft. Q uid tandem de lingva G E R M A N IC A dicendum ? O RICH O VIV S (2) & alii, qui res geftaspolonorum m o n u m en tis annalium m andarunt, plane inficiantnr, ulla g erm anici fermonis veftigia in Polonica lingva apparere. Nurti contra C L . V. JO. P E T R V S K O H L IV S (3) & alii, qui pla ne finC1) Ca/lellanus CICERONI ( i LIVIO adjtiltvum eft & (ignificat i d x ■ q u o d a d cafteHum pertinet, recentioribtuv n o m tn digmttiis eft. v. CNAPII Tbejaurum Poltno-latino 'grteum.. ( l ) I» Annalibus p, 4. ( j ) (onf, ejus Introi. in Hifl. & rem literartam S/avorum horimi* fk(ram L. Lc, 1 J />, 8* »•*. b. quxnovtfime prodiit Alttna-.

(21) -m (0 ) m. 15. n e lingularem Slavonicae Iingvae & Germanicas concentum fu m m o p e re extollunt, re m acu tetigerint, mihi tantum n o n fu m o , ut cius rei iudicium faciam. Si quid autem iudicare poflum , ile de hac re generarim fentio, vicinitatem G e r maniae <5c Poloniae p ro p in q u am , commercia, quae in ter utra m q u e g en tem intercedebant frequentiora, & bella, q u i bus fe invicem fepiffime laceilebant,maxima,effecifle,ut n o n folum vetuftior lingva Polonica fenfim obfolefcere ac q u o tidie cultior fieri inciperer, v e ru m Poloni etiam ob m odo com m em oraras caufas G erm anicis praeter Graeca & Latina vocabulis adfvefcerent, eadem que fufeiperent quafi in civi# tatem. N e c d u m enim eo adduci poffum , ut credam , vo# cabuia, quas G e r m a n ic a originis efle videntur, antiquiPQma efle, quas iam a Slavis, g en te vetuftiflima, u furpataaut m a tre utrique c o m m u n i profefta fuiflent, Cerre fi cogitatio n e fingula & m e n te com ple&or, ita comparata efle invenio, u t finr clariflima indicia tem porum recentiorum , 8c ab iis m a x im e diftent, q u o ru m originem u n a vel altera ta n tu m vocis litera foletindicare. H o c delucide patebit ex his,quae fpeciminis loco adfero, q u u m illorum infignis copia eft. Q uid enim hifce clarius efle potefH Fortel Vortheil, C zynfs Zinfe, V y fz tl Deichfel, Bukfzpan B u c h sb au m , M a la r z Mahler, K««/srKunft,£?u <4frGewaIt,F//<*rPfeiler» K ierm afz K irm fz five KirchmcfTe, Glanc Glantz, Falwark V orw erck, Bieber, Areykacnm ijlrz Ercz-Ketzer-M eifter,; 0 <iiw///rs H offm ei-. fter» vix. i 719, bvo. Spem injuperjecittlarffimtuVir, qui in aiodetnia fc'tentiarum, qu/e timne Pttropoli fo re t, Hili. Ecclef. Humati: liter*r.Vr(>fe(for e ftje p/ura ingenii# antiqvitatk monumenta qus biti literari*m & lingvam Shvonuam iUuftitnt%ia twfptQum IttfCtnfy publicam prolaturum ejfe..

(22) •W8 m m ■ fter, Marfzdtek Marfchal ( i), Ctkauz Zeughaufz, Farmufzkd ■warme Mufe, Burztyn Birnftein, Grabia five Gro/five Hrabia G ra f, Kieruit ich k eh re * Halapart Hellepart , Ftfzolc Fifch-Holtz, jlntwas Handfafz, LosLoofz, KltynotKleinot, Cei Ziel, Fara Pfarre, Gnmt G ru n d , Qranica G ren tze, Fraucmer F ra u e n z im m e r, Haftuit ich heffce, Jurgult Jahr*GeId, Szturm S tu rm , Hamuk ich h e m m e , Cyna Z inn, Fant Pfand, Blacha Blech, Unda Bude, Balka Balcken, Mafzt Mali, tjinog N e u n auge, tin a L eine, Kfztatt Geftalt, Lafzt Laft, M oiitdz Mefzing, Handel Handel, Burmifirz B urgerm eifter, & id genus alia. Haec q u o d a m m o d o d eclaran t,q u an tu m Poloni debeant G erm anis, a quibus n o n folum ifta,fed pleraque etiam vocabula originis g r x c x & latinas, quae apud eos re p eriu n tu r, confecuti funt; hifce enim n o n n u n q u a m in eadem ferm e, qua G erm an i, fignificatione (2) & flexione (3) u t u n t u r : qua? fingula digna funt, u t uberius copiofiusve alio loco ex p o n an tu r & illuftrentur. _____________________________________________ A tque (*) Quod hac vox fit originis Ce/ticx j. Germanica, ojtendit luculenter dit FRf-SNE in Glojfario. Mabr enim (ignificat equum & Schalk mntftrum, idem^ eft, quod flabulo prafeclus. Quod autem a Germanit hocce nomen dignitatis mutuati Jint Po/oni, dubium non eft, quoniam antiquioribus illud plane ignotum erat. ( 2) Kalfda /atinis Calenda, quid apud Latinos bzc v tx fignifeet, inter omnes confiat, at Poloni alio ftgnificatu, quo Germani, eam ujurt pant, cujus gentris plures voces adferri pojjfent. - [)] Qukier, gr. five <rctx.%,a,pov) Cytra gr, xiS-ttfd, Dryfut r p i 7roi(, Imber Lakrjcya yAvxvfgita, item Klajitor tlauftrum, Barwierz a barba, kwartaf, Marcepan jine dubio ori ginis graca (^[latina funt, & tamen ita Jiint inflexa, ut a Germanis profe&a efje pateA*, Zucker, Cytber, Dreyfujz, Ingber, iJtckritze, %tijl(r, Varbier, Qvartol} Nlanepan..

(23) ________. -m (@) m ___________ «7. A tq u e ha? funt origines lingva? Polonica?, quas exiftim o elfe plures, quam u n a m , fi diverlas ejus a?tates an im o co m p reh e n d o . N o n folum enim confiderandam effe duxi, q u e m a d m o d u m in matrice fua, utp ote lingva Slavonica, delitefcebat, v eru m etiam q u e m a d m o d u m ex ea progenita <Sc poft multas viciflitudines e u m , q u e m n u n c habet, n ito rem adepta eft. H o c m o d o o pus non e f t , u n a m confe£tari o rig in em operofius & ad eam tanquam ad faxum adha?refce* re. V e ru m ha?c om nia V E S T R O potius ftare malim j u d i cio VIRI M A X IM E P L V R IM V M Q V E R E V E R E N D I , q u a m m eo, qui ipfe n e quidquam audeo te m e re adfirmare. N e c a d m o d u m laborabo, fi VOBIS difplicebunt cogitationes meae, quas ipfe fcio, q u a m fint deform es & i m m a t u r a : Ii m o d o id m e alfecutum effe cognovero, VOBIS probari hosce conatus declarandi ftudium v o lu n tatem q u e m e a m ,q u a m fu m m is beneficiis in p e rp e tu u m VOBIS divinxiftis, Quodfi e n im praeteriti tem poris m e m o ria m reco rd o r ultimam,pra?clara fingularis V E S T R A E in m e benevolentia? d o cu m en ta v ideo fem per extitiCIe, atque adeo, u t ad ftudia mea, quas u n iu s V E S T R V M hortatu confiliisque fufceperam, p r o m o venda, o m n e m o pem & auxilium, quoad eis alibi obfeque» bar, contuleritis pro V E S T R A praeftanti in m e liberalitate. N e c cefiavitis deinceps, M A E C E N A T E S GRATIOSISSIMI, m e aliis atque aliis beneficiis ornare,quae ex prolixa V E S T R A in m e voluntate quotidie magis proficifcuntur. Q u e m a d m o d u m au tem m e a m ta n to ru m erga m e beneficiorum m e m o r ia m nulla u n q u a m oblivione deleri pafTus fu m ; ita hoc veluti publicum aliquod grati m e m o risq u e anim i fig n u m ex tare volui. V t autem id, q u o d mihi diutius incum bebat, j a m explerem , praeiens a m e requifivit te m p u s, q u o n o v u m ingredim ini a n n u m p e r q u a m aufpicato. E ft ille p r o f e r o. C. ^. tanto.

(24) -. 1$ >3 ( G ) -■— m—( -__________ -- ___________"§t ■■■1 —■ ...... I ■■■■■—II ■I■1 _________ .1 I H .■ tanto laetior, quanto gratior illius rei m em oria recurrit, quo d ducentis abhinc annis fum m a do&rinae csleftis p u rioris publice pradeila, confenfu tot Principum approbata, legibus corroborata & longe lateque per to tu m orbem fparfa fuerit, ita, ut in ipfa Polonia avide exciperetur. Felici» tati igitur V E S T R A E m erito c o n g ra tu la n d u m , aetatem V E S T R A M iftaattigifle tem pora, quibus tanti beneficii di» vinitus collati m e m o ria m gratiffimis animis o m nes boni p ro feq v u n tu r. Faxit ergo N V M E N im m o rta le , ut ille VOBIS fit tam felix, quam e x o p t a tu s : nec quicquam con cedat, quo d fortunas V E ST R A S & vires corporis ajque ac animi laceflere p o f f i t : addat IDEM ro b u r m e n ti, firmita te m corpori, perpetuitatem vita?, quo fine ulla offenfione fortunae hoc aliisque in n u m eris annis ad utilitatem coetus divinioris, rei literarise o rn a m e n tu m & V E S T R A E fplendidiffimas Familias o m n iu m q u e b o n o ru m c o m m o d u m q u am ampliflimos adferre fru& us poffitis. Si id, ut firm iter c re do, benignitas divina in VOS elargita fueric, fpem certilfiniam habeo, fore, u t etiam infignem V E S T R V M favorem, q u o m e im m e re n te m hucusque benevole complexi eftis, erga m e quam diutiffime & conftanter confervetis, qui VOS rev ereo r m ax im e & in prim is .in p e rp e tu u m r e v e rebor. Dabam T h o r u n i i d. i, Januar. M D C C X X X ..

(25)

(26)

(27)

(28)

(29)