Henryk Kupiszewski
"Acta Germanica I. Statuta nationis
Germanicae Universitatis Bononiae
1292-1750", a cura e con introd. di
Paolo Colliva, Bologna 1975 :
[recenzja]
Prawo Kanoniczne : kwartalnik prawno-historyczny 23/3-4, 336-340
r a ł m a łżeń stw o , mie za cią g a n ie p r a w id ło w o ś c i” (s. 164). I n ie d o p o w ie d ział: ,,z p ow od u b ig a m ii s u k c e s y w n e j”. Z aś n ieco d a lej p isze, że „ n ie p r a w id ło w y m i są ż o n a c i” (s. 165). P o c z ą tk u ją c y k a n o n ista , a A u to r p rzy zn a je, że d la ta k ic h p isze, n ie b ęd zie b a d a ł k o n te k stu i u s i ło w a ł zro zu m ieć ty c h d w ó ch zdań, ale p rzy jm ie, że jest to p o m y ł ka, bo z a w a r c ie m a łż e ń stw a n ie m oże b y ć i n ie b y ć n ie p r a w id ło w o ścią .
P o p rzed sta w ien iu r e fle k s ji na- tem a t p o szczeg ó ln y ch ro zd zia łó w P o d r ę c z n ik a , p o zo sta je m i jeszcze p o d z ie lić się d w iem a o g ó ln ie jsz y m i u w a g a m i. P ie r w sz a u w a g a d o ty czy c e lo w o śc i r e fe r o w a n ia w P o d r ęczn ik u p r z e p isó w o p r z y sto so w a n iu o b rzęd ó w u d z ie la n ia sa k r a m e n tu , k tó re m oże b yć d o k o n a n e p r z e z K o n fe r e n c je b isk u p ie lu b p rzez sza fa rza sa k ra m en tu . Trud A u tora, żeb y t e p r zep isy om ó w ić w P o d r ęczn ik u n ie b ę d z ie ch y b a o w o cn y , bo K o n fe r e n c je b isk u p ie, je ś li b ę d ą c h c ia ły p rzy sto so w a ć -obrzędy do m ie jsc o w y c h w a ru n k ó w , u czy n ią
to n ie na p o d sta w ie P o d ręczn ik a , a le w op arciu o o r y g in a ln e p rzep i s y litu r g ic z n e z a w a r te w P o n ty fik a le R zy m sk im czy W R y tu a le R z y m skim . P o d o b n ie p o szczeg ó ln y sz a fa r z n ie b ęd zie szu k a ł w ia d o m o śc i o p rzep isa ch litu r g ic z n y c h w p od ręczn ik u p ra w a k a n o n iczn eg o .
D ru g ą u w a g ę c h cia łb y m u czy n ić w o d n iesien iu do n iek tó ry ch sp o ty k a n y c h w P o d ręczn ik u o k reśleń . A u to r u ż y w a c za sem zw ro tu „prze p is y k a n o n ic z n o -litu r g ic z n e ”, a le c zęściej p o słu g u je s ię w y r a ż e n ie m „ p rzep isy p ra w n o -litu rg iczm e”. To o sta tn ie w y r a ż e n ie n ie jest s z c z ę ś li w e, bo p rzep isy litu r g ic z n e są ta k ż e p rzep isa m i p ra w n y m i. G dy z a te m m ó w im y o p rzep isa ch p r a w n o -litu r g ic z n y c h , to jest ta k , ja k b y ś m y m ó w ili o p rzep isa ch p r a w n o -p r a w n y c h . — P oza ty m , w P o d r ę c z n ik u n ie k ie d y n a tr a fia m y na o k r e śle n ie „form u ła sa k r a m e n ta ln a ”, ale c z ę śc ie j A u to r po p rostu p is z e o fo r m ie sa k ra m en tu , a d a le j o fo r m a ch sp r a w o w a n ia E u c h a r y stii (s. 50), o fo rm a ch k u ltu (s. 101), o f o r m ie d y m isso r ii (s. 156) i o fo r m ie p rośb y o ś w ię c e n ia (s. 171). Ta w ie lo z n a czn o ść u ż y w a n y c h w y r a z ó w n ie w y c h o d z i P o d r ę c z n ik o w i n a k o rzyść.
M am n a d zieję, że t e m o je u w a g i zo sta n ą p rzy jęte, a je ś li k tó ra ś z n ic h m n iej b ęd zie o d p o w ia d a ć A u to r o w i, n ie c h p a m ięta , że am icu s rnihi P la to , sed m a g is arnica v e r ita s.
Ks. M arian P a stu szk o
A cta Germ anica I. Statuta fnatiom s G erm anicae U niversitatis B on o-
niae 1292— 1750. A cura e can . introduzionc -di Paolo Colliva.
Bologna <1975, 'ss. 316.
W roku 1968 p rzeszed ł nad u n iw e r sy te ta m i E u rop y h u ragan , k tó r y o b n a ży ł w s z y s tk ie sła b o śc i na ja k ie w sp ó łc z e ś n ie cier p ią szk o ły '.w yższe p rzez sw o je n ie d o s to s o w a n ie się do za d a ń i fu n k c ji ja k ich
sp e łn ie n ia o czek u ją od n ich d z is ie js z e sp o łe c z e ń stw a . K ry zy s u n iw e r s y t e t ó w ■— to tem a t, k tó ry z n a la z ł się n a w o k a n d z ie in te le k tu a lis tó w , p o lity k ó w , d z ia ła c z y p a r ty jn y c h od p ra w a do le w a , p erso n elu n a u c z a ją c e g o a n a d e w sz y stk o stu d en tó w . O ni w ła śn ie o w ej d y sk u sji i n ie - poikoijów byili i p o z o sta li sp iritu s m o ven s. N ie u leg a w ą tp liw o ści, że
ó w a ta k b u rzy i n ap oru n a jw ię k s z e i n a jg łęb sze r o zm ia ry p rzy b ra ł ■w k raju , w k tó ry m o rg a n iza cja u n iw e r s y te tó w tk w iła n a js iln ie j s w y m i k o r z e n ia m i w p rzeszło ści. M y ślę o W łoszech . T am też n a ty c h m ia st na fo ra ch n a u k o w y c h , p a r ty jn y c h i p a r la m e n ta r n y m rozgorzała n a m ię tn a d y sk u sja , p o c z ą tk o w o ra czej d e str u k ty w n a d ziś b a rd ziej u p o rz ą d k o w a n a i z o rg a n izo w a n a , zm ierza ją ca do z n a le z ie n ia sk u teczn y ch r e m e d ió w na z ły sta n rzeczy. K ażd y rok, b a k a żd y m iesią c p rzyn osi na te n tem a t n o w e p u b lik a c je . M ają one za za d a n ie z jed n ej stro n y 'sta w ia n ie d ia g n o zy co jest sto su n k o w o ła tw e , z d ru giej z n a le z ie n ie śr o d k ó w te r a p e u ty c z n y c h co jest sztu k ą, je ś li chce się je z a sto so w a ć je d y n ie do w ą sk ie g o w y c in k a e g z y ste n c ji sp o łeczn ej. In te r e su ją c y na t e te m a ty jest n ied a w n o o p u b lik o w a n y to m prac k ilk u d z ie s ię c iu a u to r ó w pod w y m o w n y m ty tu łe m : La ą u estio n e u n iv ersita ria . L e ragioni d e lle crisi. I n o d i d ella rifo rm a
W śród b ieżą cy c h p u b lik a c ji na u w a g ę z a słu g u ją ta k że i te, k tó re s łu ż ą p o g łę b ie n iu z n a jo m o śc i h is to r ii u n iw e r sy te tó w . D o ta k ic h n a le ż y w y m ie n io n a w ty t u le k siążk a. P a o lo C o lliv a , za słu ż o n y b ad acz śr e d n io w ie c z n e j h is to r ii p ra w a w e W ło szech w y d a je oto sta tu ty , ja k im i stu d e n te s u ltr a m o n ta n i n ząd zili się w B o lo n ii na p rzestrzen i k il
k u stu le c i. W ię k sz o ść z n ich jest już dobrze znana. P o W kroczeniu d o B o lo n ii w o jsk n a p o le o ń sk ic h w 1796 r. z o sta ła zn iszczo n a w ie lo w ie k o w a o rg a n iza cja U n iw e r sy te tu . U p a d ły w s z y s tk ie p u b lic z n o -p r a w - n e stru k tu ry a n c ie n regiime. A r c h iw a u n iw e r s y te c k ie d o sta ły s ię w r ę c e h a n d la rzy sta ro cia m i. W 1825 r. część z n ic h zo sta ła n a b y ta p rzez g r a fa J ó zefa M aria M a la v e z z i i p op ad ła w za p o m n ien ie. W p ad ł na n ią w ó sm y m d z ie sią tk u s tu le c ia p r o feso r C. M a lagola. S z u k a ł on m a t e r ia łó w do p ra cy b io g r a fic z n e j o A n to n io U rceo z w a n y m C odro, n a u c z y c ie lu języ k a g r eck ie g o M ik o ła ja K o p ern ik a w o sta tn ich la ta c h p ię t n a s te g o stu le c ia . W ła śn ie C. M a la g o li, p ra w n u k n a b y w c y części ar c h iw ó w u n iw e r sy te c k ic h , g ra f N erio M a la v e z z i zd ra d ził ich p o sia d a n ie. M a la g o la ro zp o czą ł n a ty c h m ia st p r z y g o to w a n ie e d y c ji z n a le z io n y ch d o k u m en tó w . S p ra w ą z a in te r e so w a li się bardzo ży w o N iem cy : 'Theodor M om m sen i E. F r ie d la e n d e r . T en o sta tn i d o k o n a ł p rzeg lą d a
1 ( = Z a g a d n ie n ie u n iw e r sy te tu . P r z y c z y n y k ry zy su . T ru d n o ści r e fo r m y ). C olanna d ir e tta da L u ig i L a b ru n a e G iuseppe N obili. A cura
d i M arcello F e l i c i , N a p o li 1977 str. 365. Por. ta k ż e U niversita : le rifo rm e prom esse. T u tti i p ro g e tti d i rifo rm a in discusiotoe al P a rla - m e n to e a ltri te sti, Napoili 1978, str. 439; D ip a rtim e n ti e rifo rm a d e l l’u n iv e rsita . F acolta di G iurisprudenza deH’U n iv ersita d e g li S tu d i
d i B o lo g n a (E stratto a n ticip a to d al v o lu m e „P er la rifo rm a d e ll’u n i- v e r sita ), B o lo g n a 1977 str. 218.
p rzy g o to w a n e j p rzez C. M a la g o la ed y cji, d o p isa ł k ró tk i w stę p i na to m ie z a m ie śc ił sw o je n a zw isk o sp y ch a ją c w ła śc iw e g o w y d a w c ę na d ru g i p la n 2. W te n sposób doszło w k ażd ym ra zie do w y d a n ia n a j sta rszej m a sy a rch iw ó w : S ta tu ta 1497, P rivilégia, A n n a le s 1289— 1562,. In s tr u m e n ta 1265— 1543 (w 1887 r.). W r. 1957 A ldobrandi.no M alavezzi
d e ’M ed ici o fia r o w a ł p o sia d a n e a rch iw a U n iw e r s y te to w i B o lo ń sk iem u . Z o sta ły one o d resta u ro w a n e i z a k o n se r w o w a n e i m ożn a b yło rozp o cząć sy ste m a ty c z n ą ed ycję. Z a p e w n e d a lsze V olum ina p rzy n io są su k c e s y w n ie r e sz tę ty c h ta k w a ż n y c h dla z n a jo m o ści h isto r ii U n iw e r s y te tu B o lo ń sk ieg o d o k u m en tó w . W m ięd zy cza sie h isto ria p U n iw e r s y te c ie w B o lo n ii z o sta ła w zb o g a co n a o jedno bardzo w a ż n e źródło. J est. n im sta tu t n a tio n is G erm anicae z roku 1463. Z n a jd o w a ł się on w p ry
w a tn y c h zb io ra ch grafa N o stiz w P ra d ze (dziś b ib lio te k a D o b r o v sk y ’e- go), W roku 1910 w k a ta lo g u ty c h zb io ró w z o sta ł u ję ty ta k że ów do k u m en t ozn a czo n y w iincipit: A d corp oris in te g r ita te m et c o n se r v a - tio n e m so lid a m , w e x p lic it: S ta tu ta g e n e r o sissim a e n a c io n is d o m in o - ru m T h eo to n ico ru m s iv e A la m a n o ru m stu d en ciu m Bonomie, scrip ta, ib id em per N (icolau m ) S(ch u lz) de O (lsna) in ca rn isb rev io 1463. N ik t. n ań jed n a k że n ie zw r ó c ił u w a g i p ra w ie p rzez p ięćd ziesią t lat. D o p ie ro M iro sła w B o h a ćek ó w d o k u m en t u d o stę p n ił n a u ce, p u b lik u ją c go- w S tu d i in onore di E doardo V o lte r r a pod ty tu łe m N ote m a rg in a li agli. sta tu ti della nazione ted esca a B olognß re ą e n ta m e n te sco p erti (vol..
VI str. 1—50). P a o lo C o lliv a w łą c z y ł z n a le z io n y sta tu t do sw e g o zb io ru. Z w y w o d ó w M. B oh aćk a d o w ia d u je m y się, że N ic o la u s S ch u lz, z. O leśn icy , p ó źn iejszy k a n o n ik w k a ted rze W ro cła w sk iej, w 1461 stał. się c z ło n k ie m U n iv e r sita tis u ltram ontan.orum w B o lo n ii i w sty czn iu 1465 u z y sk a ł ty tu ł doctox d ecreto ru m . W r. 1463 b y ł on w y b r a n y na. p ro k u ra to ra natio n is G erm anicae wraz. z n ieja k im Bertoildem z L u -
n en b u rg a . P ia stu ją c ta k w y so k i urząd w U n iv e r sita s, sp orząd ził sobie: k o p ię sta tu tu , k tórym z a p e w n e p o słu g iw a ł się w p ra cy cod zien n ej.. P o p o w r o c ie ze stu d ió w w ro d zin n e stro n y p r z y w ió z ł ta k że z sobą, sta tu t i . m ia ł go w e W ro cła w iu . N a p oczątk u 17 w . z n a la z ł się on w r a z z in n y m i k sią ż k a m i S c h u lz a w p r y w a tn y c h zb iorach Otto N o stiz.
U niw ersitas u ltr a m e n ta n o ru m w B olon ii oibejmciwała w sz y stk ie n a
cje m ie sz k a ją c e z te j stro n y A lp. O bok n a tio G erm a n ica w y stę p u ją , w sta tu ta c h A n g li, B o em i, S u eci, T u lle n se s, V e so n tin i i w ie le in n y ch . A oto p o sta n o w ie n ia sta tu tó w w z m ia n k u ją c e P o la k ó w s tu d iu ją c y ch w B olon ii:
S ta tu t D e n o v itiis z 1574 r. (str. 167):
2. Q u icu n q u e in G erm an ia v e l su p é r io r i v e l in fe r io r i n a tu s fu erit,, e tia m si d o m iciliu m au t fo rtu n a ru m su oru m se d e m a lib i c o n stitu ta m . h a b u erit, is ta n q u a m su o iu re ad so d a lita te m n o stra m a c c e ssu m h a b et o.
3. Suta inforiord G erm an ia comprehanisd intelligainitur etdam Belgaie, m a x im e illi q u i d ia lecto ta n tu m a v e r is G erm an is nonnih.il d if fe - ruint, aut a lio q u i n o n n u lla e x p arte Im p erio R om an oru m o b n o x ii su n t.
4. S ile s ii q u in a d m itta n tu r d u b iu m n on e st, B oem i, M oravi, L itu a n i, D a n i, ut om n i h o m in u m m em o ria in s o c ie ta te m n o stra m rec e p ti su n t, it a d ein cap s e tia m recip ia n tu r.
H ie v id e n d u m quid de S u e c is, N o rv eg is, A n g lis, S co tis, quid ite m ■de V iisuntionibus et T u llen sib u s q u a e c iv ita te s in B u rg u n d ia Im p erii su n t, sit sta tu en d u m .
Item de P o lo n is, H u n g a ris et iis om nibus in q u oru m lo cu m N a tio ’G erm a n ica c o n silia r io s s u ffic it, si fo r te d e fic ia n t. Q uare si v o b is p la - ■ceat p o n i p o teru n t, se q u e n te s 2. v e r sic u li, rubris lin e is in c lu si. S in m in u s p r a e te r e a n tu r q u am q u am quid p e r ic u li est, si hoc ab Im p era - ~totfe et P ap a tarn h isc e in le g ib u s q u am in p r iv ile g iis , nobis p e r m itta - tur. P o lo n i c e r te et H u n g a ri in sta tu tis a c a d e m ia e p isa n a e sub G er m a n ica N a tio n e co m p reh en d u n tu r.
5. C a m era cen ses item V esom tini et T u lle n se s in B u rg u n d ia et q u i- cu n q u e su n t sim iliu m c iv ita tu m ad Im p eriu m R om an u m p e r tin e n tiu m e tia m si lin g u a a G erm a n is d iffé r a n t, iu re tarnen g erm a n ico c o n se a n - tu r, a tq u e in a lb u m N a tio n is n o stra e a sscrib a n tu r.
6. V iri a u te m P o lo n i, H u n gari, S v e c i, N o rv eg i, A n g li, S coti, item o m n es illi in q u oru m N a tio n ib u s si c o n s ilia r ii d esin t, G erm an ica N a tio in eoru m lo c u m c o n silia r io s su b stitu e n d i iu s h ab et, si q u id em v a lu e r in t ipsi, in Naitioniis noistrae sodialitaitem aisscripti accipianitur. S i v ero id r e c u sa v e r in t, n e cogan tu r.
W sta tu ta c h z 1622— 1707 r. (str. 265): X I. D e c o n silia tu ris XJniversitatis.
N a tio G erm a n ica h a b et iu s n o m in a n d i et p ra e se n ta n d i e x su is n a - 'tion alib u s ad c o n silia tu r a s X Jniversitatis ni-mirum: iu rista ru m : I. G er- m a n o ru m , II G erm an oru m , B o h a em ia e, U n g a fia e , T r a n silv a n ia e , D a - t ia e , P o lo n ia e , P r u s s ia e e t L iv o n ia e , D a n ia e, F la n d ria e, H e lv e tia e ; a r- tista r u m : G erm an oru m , H e lv e tia e et F la n d ia e.
W sta tu ta c h z 1733— 1750 r. (str. 276):
Q u icu m q u e in G erm a n ia n a tu s fu e r it, e tia m si d o m iciliu m , au t fo r -tu n a r u m su a ru m se d e m a lib i fix e r it, is ta m q u a m iu r e suo ad s o d a li- ta t e m n o str a m a c c e ssu m hataeto.
S ile s ii, B o h em i, M oravi, L itu a n i, D a n i, P o lo n i, H u n gari, S v e c i et o m n e s Im p erio su b ie c ti, ut co n tin u a h o m in u m m em o ria in a lb u m n o str u m r e c e p ti su n t, it a et d ein cep s recip ia n tu r.
(str. 297):
Item h ab et iu s n o m in a n d i et e lig e n d i e x su is n a tio n a lib u s ad co n s ilia tu r a s X Jniversitatis iu rista ru m ad p rim am , et secu n d a m G erm a n o ru m , B o h em ia e, H u n g a ria e, T r a n silv a n ia e , D a tia e , P o lo n ia e , P r u s s ia e et L iv o n ia e , D a n ia e, F a ln d ria e, H e lv e tia e , B u rg u n d ia e et A n g lia e ;
a rtista ru m p rim am et secu n d a m G erm an oru m , H e lv e tia e ac F a ln - driae.
W y d a w n ictw o sta tu tó w z o sta ło p op rzed zon e krótk ą p rezen ta cją R e n - zo Q uiri P in o tti (p rezy d en ta to w a r z y stw a w ło sk o -n ie m ie c k ie g o ) ok o lic z n o śc io w ą w y p o w ie d z ią p ro feso ra G ian carlo S u sin i „A cta G erm an ica d o k u m en tem p r z e sz ło śc i” oraz b ardzo c ie k a w y m k o m en ta rzem rzeczo w y m P a o lo C olliva.
E d y cja sta tu tó w z a p ew n e b ęd zie m ia ła w p ły w na o ż y w ie n ie b a d a ń nad h isto r ią u n iw e r sy te tu a d y sk u ta n to m nad jego .w sp ó łczesn ą s y tu a cją upnzytotnnii, że jest om przede w sz y stk im sócietas sc holarium w
zw ią zk u z czym w s z e lk ie r e fo r m y i u le p sz e n ia m u szą m ieć na celu dobro i in te r e s ty ch , dla k tó ry ch ta in s ty tu c ja zo sta ła do ży cia p o w o ła n a , dobro i in te r e s stu d en tó w . N a u c z y c ie le i a d m in istra cja m uszą pnzy te j societas sp ełn iać ro lę służebną.
