Konkursy w województwie podkarpackim w roku szkolnym

(1)

Konkursy w województwie podkarpackim w roku szkolnym 2018/2019

Strona 1 z 16

KONKURS BIOLOGICZNY DLA UCZNIÓW GIMNAZJUM

ETAP WOJEWÓDZKI Drogi Uczniu!

GRATULACJE!

Witaj na III etapie konkursu biologicznego. Przeczytaj uważnie instrukcję i postaraj się prawidłowo odpowiedzieć na wszystkie pytania.

 Arkusz liczy 16 stron i zawiera 26 zadań.

 Przed rozpoczęciem pracy sprawdź, czy Twój test jest kompletny. Jeżeli zauważysz usterki, zgłoś Komisji Konkursowej.

 Zadania czytaj uważnie i ze zrozumieniem.

 Odpowiedzi wpisuj czarnym lub niebieskim długopisem bądź piórem.

 Dbaj o czytelność pisma i precyzję odpowiedzi.

 W przypadku testu wyboru prawidłową odpowiedź zaznacz stawiając znak X na literze poprzedzającej treść wybranej odpowiedzi.

 Nie używaj korektora. Jeżeli pomylisz się, błędne zaznaczenie otocz kółkiem i zaznacz znakiem X inną odpowiedź.

 Oceniane będą tylko odpowiedzi, które zostały umieszczone w miejscu do tego przeznaczonym.

 Brudnopis nie będzie oceniany.

Pracuj samodzielnie.

Powodzenia!

Czas pracy:

90 minut

Liczba punktów możliwych do

uzyskania:

70

………

Kod ucznia

- -

Dzień Miesiąc Rok

pieczątka WKK DATA URODZENIA UCZNIA

(2)

Strona 2 z 16

Zadanie 1. (0 - 4 pkt.)

Ewolucjonizm jest nauką, której przedmiotem badań jest ewolucja świata żywego. Inaczej ewolucjonizm to nauka zajmująca się całokształtem zagadnień związanych z rozwojem życia na Ziemi.

Oceń prawdziwość stwierdzeń dotyczących procesu, którym zajmuje się nauka, jaką jest ewolucjonizm. W wyznaczonym miejscu wpisz P, jeśli stwierdzenie jest prawdziwe albo F, jeśli jest fałszywe.

1. Ewolucja jest procesem nieustającym - zachodzi również współcześnie pod wpływem zmieniających się warunków środowiska. ___________

2. Ewolucja jest procesem odwracalnym. ___________

3. Tempo ewolucji jest zmienne: w niektórych grupach organizmów i środowiskach jest ono szybsze, a w innych - wolne.___________

4. Ewolucja dotyczy tylko niektórych organizmów.___________

5. Ewolucja jest procesem, który jest widoczny w trakcie rozwoju pojedynczego osobnika.

___________

6. Efektem ewolucji jest coraz większa różnorodność gatunkowa, złożoność i organizacja świata żywego. ____________

Zadanie 2. (0 - 2 pkt.)

Zjawisko melanizmu przemysłowego zaobserwowano po raz pierwszy u motyla zwanego krępakiem brzozowym. W czasach, gdy przemysł nie był jeszcze tak rozwinięty jak obecnie, podstawowe ubarwienie tego motyla było jasne. Osobniki z mutacją powodującą ciemne ubarwienie były rzadkością. Obecnie w rejonach uprzemysłowionych, na skutek wzrostu emisji dwutlenku siarki, kora drzew jest pozbawiona porostów i jest ciemna, a osobniki motyla ciemno ubarwione - częściej spotykane.

Określ, jaki mechanizm ewolucji spowodował częstsze występowanie form ciemnych motyla i wyjaśnij, jakie znaczenie dla nich ma fakt, iż obecnie kora drzew w rejonach uprzemysłowionych jest ciemna.

Mechanizm ewolucji: _____________________________

Wyjaśnienie: ____________________________________________________________

________________________________________________________________________

Zadanie 3. (0 - 3 pkt.)

Na rysunku przedstawiono schematy kończyn przednich: kreta, wieloryba i konia (nie zachowano proporcji wielkości).

Zapoznaj się z nimi, a następnie napisz, czy są to struktury homologiczne, czy analogiczne. Swoją odpowiedź uzasadnij, posługując się dwoma argumentami.

(3)

Strona 3 z 16

Struktury ________________________________

Uzasadnienie:

1._________________________________________________________________________

2._________________________________________________________________________

Zadanie 4. (0 - 2 pkt.)

Rekin i delfin charakteryzują się podobnym kształtem ciała mimo, że należą do różnych grup systematycznych.

Podaj nazwę procesu ewolucyjnego, którego skutkiem jest przedstawione podobieństwo i wyjaśnij, jaka jest przyczyna tego procesu.

Proces ewolucyjny: _________________________________________

Przyczyna: _________________________________________________________________

___________________________________________________________________________

Zadanie 5. (0 - 1 pkt.)

Około 1,8 mln lat temu pierwsze hominidy opuściły Afrykę i zasiedliły Europę i Azję.

Znajdź wśród wymienionych nazwę tych hominidów i ją zaznacz.

A. człowiek zręczny (Homo habilis)

B. człowiek wyprostowany (Homo erectus) C. neandertalczyk (Homo neanderthalensis) D. człowiek myślący (Homo sapiens)

(4)

Strona 4 z 16

Zadanie 6. (0 - 2 pkt.)

Rysunki przedstawiają szkielety dorosłych osobników: współczesnego człowieka i małpy człekokształtnej – goryla.

A. Na podstawie analizy rysunków podaj cechę budowy szkieletu osiowego człowieka, która różni go od szkieletu osiowego goryla, a związana jest z pionową postawą ciała.

________________________________________________________________________

B. Spośród wymienionych poniżej cech budowy szkieletu (1 - 6) dorosłego człowieka i dorosłego goryla, zakreśl te, które są dla nich wspólne.

1. mała trzewioczaszka 2. przeciwstawny kciuk 3. przeciwstawny paluch 4. siedem kręgów szyjnych 5. skrócona miednica 6. wysklepiona stopa

Zadanie 7. (0 - 2 pkt.)

Na poniższym wykresie przedstawiono liczebność populacji pewnego gatunku bakterii w czasie kilku godzin, w warunkach naturalnych. Czas trwania podziału komórki u tego gatunku bakterii wynosi 1 godzinę.

(5)

Strona 5 z 16

A. Sformułuj jeden wniosek wynikający z analizy powyższego wykresu.

__________________________________________________________________________

B. Wyjaśnij, czym może być spowodowana zmiana przebiegu wykresu po czwartej godzinie badania.

_______________________________________________________________________

Zadanie 8. (0 - 3 pkt.)

Na rysunkach przedstawiono cztery typy aparatów gębowych występujących u owadów.

Polecenie 1.

Do każdego z przedstawionych typów aparatów gębowych owadów (A – D) wybierz jego poprawną nazwę spośród oznaczonych cyframi 1 – 5.

1. gryząco-liżący 2. gryzący 3. ssący

4. kłująco – ssący 5. liżący

A. ________

B. ________

C. ________

D. ________

Polecenie 2.

Podaj, na czym polega przystosowanie budowy aparatu gębowego oznaczonego na rysunku literą B do rodzaju pobieranego pokarmu i miejsca, skąd jest on pobierany.

________________________________________________________________________

(6)

Strona 6 z 16

Zadanie 9. (0 - 1 pkt.)

Wskaż zestaw, w którym prawidłowo przypisano organizmy do właściwych poziomów troficznych.

A. producenci – bakterie fotosyntetyzujące, konsumenci – dżdżownice i grzyby B. konsumenci I rzędu – gąsienice motyli i mszyce, konsumenci II rzędu – biedronki C. producenci – bakterie fotosyntetyzujące i saprofityczne, konsumenci I rzędu – żaby

i ropuchy

D. konsumenci I rzędu – grzyby, konsumenci II rzędu – pijawki i kleszcze.

Zadanie 10. (0 - 4 pkt.)

Przyjrzyj się rysunkom przedstawiającym dwie rośliny – kaniankę i jemiołę, a następnie napisz w jaki sposób zdobywają one składniki mineralne oraz związki organiczne.

kanianka jemioła

Kanianka zdobywa sole mineralne ______________________________________________

__________________________________________________________________________

a związki organiczne_________________________________________________________

_________________________________________________________________________

Jemioła zdobywa składniki mineralne ____________________________________________

___________________________________________________________________________

a związki organiczne ________________________________________________________

___________________________________________________________________________

(7)

Strona 7 z 16

Zadanie 11. (0 - 2 pkt.)

Który z wymienionych organów ma inne, niż wszystkie pozostałe pochodzenie w rozwoju osobniczym? Zaznacz jedną poprawną odpowiedź, a następnie uzasadnij swój wybór.

A. wąs czepny groszku B. cierń kaktusa C. igła sosny D. cierń tarniny

Uzasadnienie: ___________________________________________________________

________________________________________________________________________

Zadanie 12. (0 - 3 pkt.)

Oceń prawdziwość stwierdzeń dotyczących budowy i funkcji układu limfatycznego ssaków. Wpisz znak X w odpowiedniej kolumnie tabeli „prawda” lub „fałsz”.

Lp. stwierdzenie prawda fałsz

1.

Układ limfatyczny jest tak zbudowany, że zanim limfa dopłynie do żył, przepływa przez co najmniej jeden węzeł chłonny, który usuwa z niej drobnoustroje chorobotwórcze.

2. Układ limfatyczny tak samo jak krwionośny jest układem zamkniętym.

3. Przepływ chłonki jest szybszy niż przepływ krwi.

4. Układ limfatyczny przyczynia się do utrzymania stałej objętości krwi.

5. Chłonka odgrywa ważną rolę w transporcie tłuszczów z jelita do komórek.

Zadanie 13. (0 - 3 pkt.)

Grupy krwi: A, B, AB i 0 wyodrębniono na podstawie budowy erytrocytów. Na ich powierzchni znajdują się specyficzne cząsteczki zwane antygenami. U wielu osób na powierzchni krwinek czerwonych występuje również czynnik Rh.

Gen odpowiadający za powstawanie lub brak tego czynnika występuje w dwóch wersjach:

allelu dominującego R i recesywnego – r. Allel dominujący warunkuje wystąpienie we krwi czynnika Rh, allel recesywny – brak tego antygenu.

Właśnie od układu Rh zależy, czy dojdzie do konfliktu serologicznego, czyli choroby hemolitycznej noworodka.

(8)

Strona 8 z 16

Rozwiąż zadanie.

Państwo Kowalscy spodziewają się dziecka. Prawdopodobieństwo wystąpienia konfliktu serologicznego u tej pary wynosi 50 %.

Podaj genotypy rodziców oraz ich dzieci. Posłuż się szachownicą genetyczną.

genotyp pani Kowalskiej ______________________________________

genotyp pana Kowalskiego ____________________________________

♂

♀

Zadanie 14. (0 - 2 pkt.)

Zapoznaj się z poniższym tekstem.

Łąka jest bogatym ekosystemem, w którym żyją trawy i inne rośliny zielne, owady, np. motyle i chrząszcze żywiące się liśćmi. Z kręgowców można spotkać jaszczurki, ptaki, np. owadożerną pliszkę żółtą, do której są przyczepione kleszcze, drapieżnego błotniaka łąkowego budującego gniazdo na ziemi oraz liczne ssaki: np. gryzonie, a nawet lisy. W glebie rozwijają się niektóre gatunki grzybów i bakterie, z których część żyje w korzeniach koniczyny – rośliny z rodziny bobowatych.

Określ relacje między organizmami żyjącymi na łące, wymienionymi w poniższej tabeli – wpisz w każdym wierszu nazwę rodzaju zależności międzygatunkowej.

relacja między: nazwa rodzaju zależności międzygatunkowej lisem polującym na gryzonie lub jaszczurki

a błotniakiem

lisem polującym na gryzonie a gryzoniami bakteriami korzeniowymi a koniczynami pliszką żółtą a kleszczami

Zadanie 15. (0 - 2 pkt.)

Na rysunkach przedstawiono przebieg doświadczenia, w którym siewki rośliny w kulturach hydroponicznych w przeźroczystych szklanych naczyniach poddano jednostronnemu działaniu światła przez kilka dni.

(9)

Strona 9 z 16

A. Sformułuj problem badawczy do przedstawionego doświadczenia.

___________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________

B. Zapisz wniosek dotyczący reakcji pędu i korzenia na światło.

_________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________

Zadanie 16. (0 - 2 pkt.)

Jednolite ubarwienie bydła uwarunkowane allelem A dominuje nad łaciatym, a kolor czarny uwarunkowany allelem B dominuje nad kolorem czerwonym.

Określ genotypy samca czarnego łaciatego oraz samicy czerwonej łaciatej, jeżeli ich potomstwo to cielęta czarne i czerwone, wszystkie łaciate.

genotyp samca: ____________________

genotyp samicy: ___________________

Zadanie 17. (0 - 2 pkt.)

Szpik kostny występuje w postaci szpiku żółtego (tłuszczowego), który u dorosłych znajduje się w jamach szpikowych trzonów kości długich i składa się głównie z komórek tłuszczowych oraz w postaci szpiku kostnego czerwonego.

Określ rolę czerwonego szpiku kostnego oraz wskaż dwa miejsca w szkielecie człowieka, które zawierają szpik kostny czerwony.

rola______________________________________________________________________

miejsca występowania:

1. _____________________________

2._____________________________

(10)

Strona 10 z 16

Zadanie 18. (0 - 2 pkt.)

Organem charakterystycznym dla roślin okrytozalążkowych jest owoc. Owoce mogą mieć różnorodną budowę. Na rysunkach przedstawiono niektóre z nich.

Wymień jedną cechę wspólną przedstawionych typów owoców i określ z czym związana jest ich budowa.

Cecha wspólna:_____________________________________________________________

Budowa przedstawionych owoców związana jest: _________________________________

__________________________________________________________________________

Zadanie 19. (0 - 1 pkt.)

Poniżej schematycznie przedstawiono zakresy tolerancji na zasolenie i temperaturę organizmów czterech gatunków oznaczonych numerami I, II, III, IV.

Spośród gatunków I - IV, wybierz ten, który na pewno nie posłuży jako organizm wskaźnikowy do oceny stanu środowiska ze względu na takie czynniki środowiskowe jak zasolenie i temperatura. Zaznacz poprawną odpowiedź.

A. IV B. I C. III D. II

(11)

Strona 11 z 16

Zadanie 20. (0 - 3 pkt.)

Różne uzębienie ssaków jest wyrazem odmiennych przystosowań pokarmowych.

a) Po zapoznaniu się z poniższym rysunkiem, napisz, czy przedstawia on czaszkę roślinożercy, czy drapieżnika.

Czaszka: ___________________________

b) Wymień dwie różnice w uzębieniu zwierząt roślinożernych i mięsożernych.

1._______________________________________________________________________

2. _______________________________________________________________________

Zadanie 21. (0 - 5 pkt.)

Daltonizm uwarunkowany jest recesywnym allelem d leżącym na chromosomie X.

Prawidłowy allel oznaczany jest jako D.

Na schemacie przedstawiono dziedziczenie daltonizmu w pewnej rodzinie.

A. Zapisz genotyp mężczyzny oznaczonego na schemacie cyfrą 1 i określ, czy jest on daltonistą. Odpowiedź uzasadnij.

Genotyp mężczyzny 1: ___________________

Czy mężczyzna jest daltonistą? ____________________

Uzasadnienie: _______________________________________________________________

___________________________________________________________________________

(12)

Strona 12 z 16

B. Oceń prawdziwość podanych informacji dotyczących dziedziczenia daltonizmu.

Wpisz znak X we właściwej kolumnie tabeli.

lp. informacja prawda fałsz

1. Mężczyzna daltonista przekazuje allel d tylko córkom, a kobieta nosicielka – tylko synom.

2. Jeśli kobieta jest nosicielką daltonizmu, to każdy jej syn będzie daltonistą, niezależnie od genotypu ojca.

3. Możliwość wystąpienia choroby u córki kobiety będącej nosicielką daltonizmu zależy od tego, czy jej ojciec jest daltonistą.

Zadanie 22. (0 - 3 pkt.)

Zapoznaj sie z poniższymi zdaniami dotyczącymi funkcjonowania ekosystemu. Wypisz numery dwóch zdań, które przedstawiają nieprawdziwe informacje, a następnie dokonaj ich korekty.

1. Organizmy fotosyntetyzujące przekształcają energię świetlną w energię chemiczną magazynowaną w związkach organicznych.

2. Destruenci przyśpieszają proces mineralizacji związków nieorganicznych.

3. Im krótszy jest łańcuch troficzny, tym większe są straty energii w jej przepływie do ostatniego ogniwa.

4. Dzięki organizmom z różnych poziomów troficznych możliwy jest obieg materii w ekosystemie.

5. W ekosystemie zachodzą nieustannie procesy regulacji, dzięki czemu wszystkie elementy środowiska utrzymują się na względnie stałym poziomie.

Zdania zawierające nieprawdziwe informacje: ________, _________

Korekta zdania ______________________________________________________________

___________________________________________________________________________

Korekta zdania ______________________________________________________________

___________________________________________________________________________

(13)

Strona 13 z 16

Zadanie 23. (0 - 4 pkt.)

Schemat przedstawia proces, zachodzący w komórkach żywych organizmów.

A. Podaj nazwę tego procesu oraz miejsce jego zachodzenia w komórce.

________________________________________________________________________

B. Który element na schemacie został przedstawiony jako mRNA, a który jako tRNA?

Zaznacz je i podpisz.

C. Podaj rolę, jaką w tym procesie odgrywają oba związki.

mRNA__________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

tRNA____________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

Zadanie 24. (0 - 4 pkt.)

Część chorób dziedzicznych spowodowana jest uszkodzeniem poszczególnych genów.

Uszkodzenia te chorzy dziedziczą po swoich rodzicach.

A. Podaj nazwy chorób genetycznych, których opisy znajdują się poniżej.

1. Jest chorobą warunkowaną przez allel recesywny. W organizmie chorego nie funkcjonuje jeden z enzymów, w wyniku czego gromadzi się toksyczna substancja uszkadzająca układ nerwowy, co prowadzi do opóźnienia rozwoju i upośledzenia umysłowego.

Wczesne wykrycie choroby umożliwia zastosowanie specjalnej diety, zapobiegającej rozwojowi choroby.

______________________________________________

(14)

Strona 14 z 16

2. Przyczyną tej choroby jest mutacja genu kodującego hemoglobinę. Allel warunkujący tę chorobę jest recesywny. U chorego wytwarzana jest nieprawidłowa hemoglobina, która ma słabe powinowactwo do tlenu. Krwinki z taką hemoglobiną mają inny kształt, czopują naczynia krwionośne, a narządy nie otrzymują odpowiedniej ilości tlenu.

______________________________________________

3. Allel warunkujący tę chorobę jest dominujący. Już jeden uszkodzony allel od ojca lub matki powoduje zachorowanie. Choroba ta objawia się późno, bo dopiero między 35 a 50 rokiem życia, gdy niekorzystny allel najczęściej jest już przekazany potomstwu chorego. Polega na groźnych dolegliwościach fizycznych, przede wszystkim skurczach mięśni oraz na zaburzeniach umysłowych prowadzących do chorób psychicznych.

____________________________________________

B. Podaj nazwy dwóch innych chorób genetycznych, spowodowanych uszkodzeniem pojedynczego genu.

1._________________________________________

2._________________________________________

Zadanie 25. (0 - 2 pkt.)

Dziura ozonowa to zjawisko zmniejszenia się grubości warstwy ozonu w stratosferze, spowodowanie zmniejszeniem się liczby cząsteczek ozonu na skutek zanieczyszczenia atmosfery związkami reagującymi z tym gazem.

A. Spośród wymienionych związków wybierz i podkreśl ten, który przyczynia się do niszczenia ozonosfery.

CO2 metan freony SO2 H2O

B. Napisz, dlaczego zmniejszenie warstwy ozonowej jest zagrożeniem dla człowieka.

__________________________________________________________________________

Zadanie 26. (0 - 6 pkt.)

Człowiek jest częścią przyrody i jak wiele innych organizmów wpływa na środowisko, w którym żyje. Jednak robi to w o wiele większym stopniu niż inne istoty żywe, często powodując nieodwracalne zmiany w ekosystemach.

Uzupełnij poniższe zdania dotyczące wpływu człowieka na środowisko, wpisując właściwe słowa tak, aby zdania po wykonaniu tej czynności przedstawiały prawdziwe informacje.

(15)

Strona 15 z 16

1. ___________________________ to proces polegający na nadmiernym rozwoju roślin w zbiorniku wodnym, spowodowany dużą ilością nawozów sztucznych spływających z pól.

2. Zanieczyszczenia wody mogą być naturalne, powstałe np. podczas burzy czy pożaru oraz antropogeniczne, które dzielimy na: ____________________________, przemysłowe i rolnicze.

3. _______________________ to gęsta mgła zawierająca zanieczyszczenia powietrza, czyli pyły, gazy trujące, czy kropelki kwasów.

4. Nasilenie efektu cieplarnianego spowodowane jest nadmierną ilością gazów cieplarnianych takich jak para wodna, freony, metan i przede wszystkim _________________________

______________________________.

5. W celu poprawy jakości gleby stosuje się ____________________________ , czyli przywracanie dobrego stanu obszarom zdewastowanym przez człowieka.

6. Od 1966 roku publikowana jest ogólnoświatowa lista gatunków zagrożonych wyginięciem w formie tak zwanej _______________________________________.

7. ________________________________________ to ponowne wprowadzenie na stare miejsca bytowaniagatunków kiedyś tam żyjących, lecz wcześniej wytępionych.

(16)

Strona 16 z 16

BRUDNOPIS