KORPORACJE TRANSNARODOWE W DZIAŁALNOŚCI BADAWCZO-ROZWOJOWEJ PRZEDSIĘBIORSTW W POLSCE

Studia Ekonomiczne. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach ISSN 2083-8611 Nr 228 · 2015

Anna Odrobina

Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie

Wydział Ekonomii i Stosunków Międzynarodowych Katedra Międzynarodowych Stosunków Gospodarczych odrobina@uek.krakow.pl

KORPORACJE TRANSNARODOWE

W DZIAŁALNOŚCI BADAWCZO-ROZWOJOWEJ PRZEDSIĘBIORSTW W POLSCE

Streszczenie: W niniejszym opracowaniu Autorka podjęła próbę ustalenia znaczenia korporacji transnarodowych w działalności badawczo-rozwojowej sfery biznesu w Polsce.

Najistotniejsze analizy odnoszą się do struktury biznesowych B+R z podkreśleniem za- angażowania KTN w tworzenie wiedzy i technologii w Polsce, uwzględniając także dane sektorowe. Analizy pokazują niewielki postęp w biznesowych B+R w Polsce, który jed- nak opiera się głównie na filiach zagranicznych korporacji, podczas gdy rodzime firmy pozostają relatywnie bierne w tej materii.

Słowa kluczowe: B+R biznesu w Polsce, KTN w B+R w Polsce, inwestycje w B+R, struktura biznesowych B+R w Polsce.

Wprowadzenie

W zakresie działalności badawczo-rozwojowej (B+R) korporacje transna- rodowe (KTN) stanowią kluczowe podmioty, kształtujące wielkość i lokalizację B+R we współczesnej gospodarce światowej, a także są siłą napędową procesów zachodzących w tej sferze, takich jak internacjonalizacja B+R, międzynarodowa współpraca badawczo-rozwojowa, transfer wiedzy i technologii [OECD, 2008, s. 13-54; 2011, s. 14-25]. Gospodarka polska także stała się lokalizacją wybiera- ną przez korporacje transnarodowe dla jednostek badawczo-rozwojowych, stąd też wydaje się zasadne rozważenie, w jakim stopniu przyczyniają się one do tworzenia wiedzy i technologii w sferze biznesu w Polsce.

Anna Odrobina 50

Celem opracowania jest ustalenie znaczenia KTN w działalności B+R sfery biznesu w Polsce. Z tego względu konieczne będzie określenie charakteru i spe- cyfiki B+R przedsiębiorstw w Polsce. Na tym tle analizie zostaną poddane na- kłady badawczo-rozwojowe zagranicznych korporacji transnarodowych realizo- wane w gospodarce polskiej. Wydaje się bowiem, że KTN dostrzegają potencjał Polski w B+R i przyczyniają się do poprawy sytuacji w tym obszarze.

1. Działalność B+R przedsiębiorstw w Polsce

Zaangażowanie sfery biznesu w realizację badań i rozwoju w Polsce stanowi poważne wyzwanie. Słabość przedsiębiorstw w Polsce w tej materii wydaje się być niezrozumiała, zwłaszcza w sytuacji silnej konkurencji, w której dla firm wygrywających kluczowe staje się podnoszenie poziomu innowacyjności. Ta z kolei jest nierozłącznie związana z realizacją nakładów badawczo-rozwojowych. Ponadto aktywność przedsiębiorstw w B+R przynosi korzyści całej gospodarce, gdyż firmy dążą do jak najszybszego komercjalizowania tworzonej wiedzy i technologii, a więc wdrażając je w gospodarkę, generują efekty synergiczne odczuwane przez inne przedsiębiorstwa oraz gospodarkę jako całość [UNCTAD, 2011, s. 5-14;

European Commission, 2012a, s. 9-15; Kozioł-Nadolna, 2013, s. 101-102].

Niestety w przypadku nakładów badawczo-rozwojowych w Polsce kluczo- wymi dwoma problemami są:

‒ niewystarczające całkowite nakłady B+R w gospodarce (GERD),

‒ niskie zaangażowanie sfery biznesu w nakłady B+R (BERD).

Całkowite nakłady badawczo-rozwojowe w Polsce, pomimo że systema- tycznie się zwiększają w ujęciu nominalnym, cechuje ogromny dystans do czo- łówki światowej oraz większości krajów UE. Chodzi tutaj o wskaźnik relatywny w odniesieniu do poziomu PKB. W latach 2001-2010 udział GERD w PKB po- zostawał na niższym poziomie niż w 2000 r. (0,64%), a wzrost nastąpił dopiero w 2010 r. do poziomu 0,74%. W 2012 r. GERD stanowiły 0,9% PKB, co oznaczało nakłady na poziomie 6,35 mld USD (rys. 1). Wprawdzie w latach 2000-2012 wielkość nakładów B+R zwiększyła się ponad dwukrotnie, niemniej jednak tempo wzrostu GERD jest niewystarczające, a kształtowanie się wskaźnika udziału GERD w PKB plasuje Polskę na jednym z ostatnich miejsc w UE. W nowej stra- tegii badań i innowacji z 2012 r. Komisja Europejska wyznaczyła indywidualny cel GERD dla Polski na poziomie 1,7% PKB w 2020 r., co będzie wymagać znaczącej intensyfikacji inwestycji B+R [Eurostat, 2012; Eurostat, 2013].

R Ź

- t i n n d w n N p s ż r T n Rys Źródł

-roz tow inw na r niż dzie wzr nie Nie pop sięb że j rozw Tym nad

s. 1.

ło: O

W zwo wano westy rys.

wsp e w rasta wz stet prze bior edy woj mcz dziej

Dz Oprac

W ty ojow

o w ycja . 1, pom w w ała

ros ty w edni rstw yną

jow zase ję,

Ko

ziała cowa

ym wa r w za ach tem mnia wiel

w o tu t w 20

iego w w dro wego em

że b rpo

alno anie w

kon rea akre

B+

mpo any lko okre tak, 012 o, c Po ogą o s w 2 był

oracj

ość B włas

ntek lizo esie +R p

o w ych

ścia esie , że 2 r.

co j olsce ą do sfery

201 to j

cje tr

B+R sne n

kści owa e BE

prze wzro wy ach e od e w odn jest

e w o na y p 12 r

jed rans

R w na po

ie p ana ERD edsi ostu yżej h no d 20

20 noto t sy w ob

adro pols r. m dyni

sna

Po dstaw

pow prz D w iębi u na cał om 002

11 owa ytua bsza obie skie mam ie in

rod

lsce wie:

ważn zez w 2 iors akła łkow mina

r. d r. B ano acją arze enia ego my d

ncy dowe

e (w OEC

ny sfe 2002

stw adó wity alny

do 2 BER spa ba e ba a ni

bi do c yden

e w

w ml CD [2

pro erę b

2 r.

w o ów b ych ych 201 RD adek ardz

ada iedo izne czyn nt.

dzia

ln U 2014

oble bizn

i 2 okre bad h na wa 1 r

pra k B zo n awcz oroz esu

nien ałal

USD 4a].

em nes 201 esie daw akła arto ., a awi BER niep

zo-r zwo je nia

lnoś

D PP

sta u w 2 r.

e 20 wczo adów

ość od ie s RD o

pok rozw oju st r z s

ści b

PP)

now w Po ., p 000- o-ro w b

inw 200 ię p o ok koją

woj w p rad sytu

bad

wi t olsc rzy -20 ozw ada wes 05 r pod

koło ącą

jow poz yka uacj

dawc

takż ce.

y i t 12.

wojo awc styc r. b dwo o 13

i św wym

ziom alne ją o

czo-

że d Zna tak

Jak owy czo- cji było oiły 3%

wia m. Je

mie e zw odw

-roz

dzia acz

rela k m ych roz B+

o wi w w adcz

est e po wię wrot

zwoj

ałal ne atyw możn

biz zwoj +R

idoc stos odn zy o

bow oten

ększ tną

jowe

lnoś zała wni na z zne

jow prz czne sun nies o sł wie ncja zan i na

ej…

ść b ama ie s zaob

su j wych zed e pr nku sien łabo em o ału b nie

ależ

…

bad ania skro

bser jest h. W dsięb

rzys do niu d

ości ocz bad nak ży w

daw a od omn rwo t ni Wpr

bio spie

20 do r i pr zyw daw kład wyr

5

wczo dno nyc owa iższ raw rstw esze

00 r rok rzed wiste wczo dów razi

1

o- o- ch ać ze w-

w e-

r.

ku d-

e, o- w.

ić

Anna Odrobina 52

Tabela 1. BERD Polski w latach 2000-2012

BERD 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012

W mln USD PPP 941,1 936,3 502,9 678,9 794,0 947,0 1008,7 1098,1 1284,0 1391,5 1523,9 1931,3 1686,5 Jako % GERD 36,1 35,8 20,3 27,4 28,7 31,8 31,5 30,4 30,9 28,5 26,6 30,1 28,3 Jako % PKB 0,23 0,22 0,11 0,15 0,16 0,18 0,18 0,17 0,19 0,19 0,20 0,23 0,33

Źródło: OECD [2014a].

Jak wynika z danych zaprezentowanych w tabeli 1, biznesowe nakłady B+R w Polsce charakteryzują się słabą dynamiką wzrostu, a w przypadku wskaźni- ków względnych – wręcz stagnacją od regresu w 2002 r. Udział BERD w GERD na poziomie około 30% w Polsce jest niespotykaną anomalią, która stanowi po- ważną barierę dla podnoszenia poziomu innowacyjności całej gospodarki pol- skiej, a przy tym efekty B+R są w nieznacznym stopniu widoczne w gospodarce, gdyż przedsiębiorstwa inwestują w technologię, która jest szybko komercjalizo- wana [Narula i Zanfei, 2013, s. 6-11]. Warto podkreślić, że dla UE28 wskaźnik ten wynosi około 60% GERD, a w czołowych gospodarkach świata, jak w USA, Chinach i Japonii, przedsiębiorstwa realizują około 75% całkowitych nakładów B+R [European Commission, 2012b]. Tymczasem sfera biznesu w Polsce ce- chuje się jednym z najniższych udziałów w GERD spośród krajów OECD [OECD, 2013, s. 108-110; 2014b, s. 103-107; European Commission, 2014, s. 63].

Ten bardzo niski udział BERD w PKB w Polsce jest konsekwencją skumulowa- nia obydwu problemów, a mianowicie niskiego udziału GERD w PKB oraz ni- skiego udziału BERD w całkowitych nakładach B+R.

Należy podkreślić, że głównym źródłem finansowania działalności badaw- czo-rozwojowej są środki własne przedsiębiorstw (około 80%), uzupełniane finan- sowaniem z budżetu państwa (około 13%). W niewielkim stopniu przedsiębiorstwa korzystają z finansowania zagranicznego (około 7%) oraz środków z instytucji naukowych czy jednostek non profit (około 0,4%) [PAIIZ, 2012, s. 12-13].

R Ź

w N p m m d d w

k d d W w p o n T c w m i - Rys Źródł

w n Nie prze mia mał do 2 dac w 2

kie do c dac W 2 w p pełn o gr nato Trz cząc w 2 mem i pe -roz

s. 2.

ło: O

Po nakł ezm ez ast w

łych 200 h b 2010

W zaa czy

zy, 201 prze neg rupę omi

eba cy 201 m n erso zwo

Str (lic Oblic

oleg łada mien

duż w g h pr 05 r bada 0 r.

W dz ang ynie za 2 r.

edsi go c ę ba

ast a za wzr 1 r.

na n one ojow

Ko

ruktu czby czeni

gani ach nnie że p grup

rzed r. (4 awc

(ry ział gażo enia

rów per iębi czas adac

w p azna rost .) [G najb elu

wyc rpo

ura y za a wła

ie s h B+

e ok prz pie dsię 4,7%

czo- ys. 2 łaln owa a ze wno rson iors su p czy prze aczy t o GU bliżs

B+

ch w oracj

BE atrud

asne

sfery +R koło zeds ma ębio

% B -roz 2).

nośc ane zw o w

nel stwa prac y, to edsi yć,

ok US, 2

sze +R, w sf

cje tr

ERD dnio

na p

y bi tłum o 70 sięb ałyc rstw B+R zwo

ci b w więk

ca bad ach cy ( o ich

ębio że koło 201

lata mo ferz

rans

D w ony podst

izne mac 0%

bior ch i w (d R).

ojow

bada two ksza ałko

daw h pr

(EP h lic orst w o 50

13, a. S ożn ze b

sna

Pol ch) tawie

esu czy

% na rstw śre do 4

Ty wyc

awc orz ając owit wczo

raco PC) czbę twa

licz 0%

s. 5 Skor na s bizn

rod

sce

e: OE

prz y str akła wa z

edni 49 z ym

ch f

czo- eni cą s tych o-ro owa był ę w ch z zbie w 5-8]

ro p się nesu

dowe

we

ECD

zede ruk adów

zatr ich zatr sam firm

-roz e w się l

h n ozw ało

ło t w Po zatr e ba

stos ]. W prze

spo u.

e w

dług

D [20

e w kturę

w b rudn firm rudn mym m z

zwo wied licz

akł wojo 32, to o olsce

rudn adac sun Wyd

edsi odz

dzia

g w

14a]

wszy ę B bad niaj m m nion m u mn

ojow dzy zbą

ada owy ,4 ty odpo

e sz nion czy nku daje iębi ziew

ałal

wielk

.

ystk BER daw jące moż nych udzi niejs

wej i t per ach, y w ys.

owi zacu nych y w

do e si iors wać

lnoś

kośc

kim RD w wczo

e p żna h) w iał p szył

j ist tech rson , ja

Pol osó iedn uje

h by prz ro ę to stwa in

ści b

ci pr

na wed o-ro pow zao w 2

prz ł si

totn hno nelu

k i lsce

ób.

nio się yło zed ku o by a po nten

bad

rzed

wła dłu ozw wyże

obs 2010 zeds

ę z

ne z log u B w e wy

W 90 na 18, sięb

pop yć b owi nsyf

dawc

dsię

asny g w wojo

ej 2 serw 0 r.

sięb z 25

znac gii.

+R sam yno W pr ,7 o 103 9 ty bior prze bard ięks fika

czo-

ębio

ych wiel owy 250 wow

(11 bior 5,1%

cze W R, w myc

sił rzeli

oraz 3,6 t ys. b rstw edn dzo szaj acji

-roz

rstw

h za lkoś ych 0 pr wać 1%

rstw

% w

enie tym w tym

ch p 139 icze z 25 tys.

bada wac nieg o ob ą z

na zwoj

w

asob ści

jes raco ć wz B+

w śr w 20

e ma m p

m ta prze 9,7 t

eniu 5,8 . os aczy ch o go ( biec atru akła

jowe

bach prz st re

own zros +R)

redn 005

ają przy akż eds tys.

u n tys ób y (1 odno

(z 1 cują udn adów

ej…

h fin zeds eali nikó st a

w o nich 5 r.

zas ypad że s sięb osó na e

s. Je (67 15,1

oto 10,6 ącym nien

w b

…

nan sięb izow ów akty

odn h w do

sob dku amy bior

ób, ekw eśli 7 tys

1 tys wan 6 ty

m s nie b bad

nsow bior

wan . N ywn niesi w na o 18

by lu u m

ych stw z cz wiwa ch s. E s. E no ys. E sym bada daw

5

wyc rstw nyc Nato

nośc ieni akła 8,2%

udz mam

h ba wach zeg alen hodz EPC EPC zna EPC mpto

acz wczo 3

ch w.

h o-

ci iu a-

%

z- my

a- h.

go nt zi ), ).

a- C o- zy

o-

5 2

d d z i r o i p t s w s

R Ź

w c w 54 2. K

dze dek zow inw rys.

oko inte pop two spad wcz stał

Rys Źródł

w B całe w P

KT N nie kady wany westy . 3.

oło 4 eres prze orze dek ześn a b

s. 3.

ło: O

W B+R ej sf Pols

N w Napł

dz y, a ych ycj

W 42, sow ez z enie k za

niej ard

B+

OECD

Wart R w fery sce

w d ływ

iała a prz h w

e b W lat

7 m wani

zwię e no aan jsze dzo

+R z D [20

to p w Po

y bi prz

dzia w be

alno zy t w Po

bada tach mln

ie K ęks owy ngaż ego, dyn

zagr 014a

podk olsc izne zyp

ała ezpo ości

tym olsc awc h 2

US KTN

zan ych żow , ni nam

ranic a].

kreś ce,

esu pada

lno ośre i ba m w

ce p czo-

001 SD d N pr nie

jed wani iem micz

czny

ślić a ty . Ja ała

ości edn adaw

ost prz -roz 1-20 do row nak dno

ia f mniej znie

ych

, że ym ak w

na i B nich wcz tatn ez zwo 009 oko wad

kład stek filii ej je e.

h fili

e KT sam wid

fili +R h in zo-r nich zag ojow 9 in oło dzen dów k ba i za edna

ii w

TN mym

ać n ie z

A

R bi nwe rozw h ki gran we nwe 612 niem w B

ada agra ak o

w Po

N w m w na r zagr

Ann

izn styc woj ilku nicz fili esty 2,7 m w +R awc anic od 2

lsce

bar wzr rys.

rani na O

nesu cji jow u lat zne ii K ycje ml w Po R w

zo- czn 200

e na

rdzo rasta . 3, iczn

Odro

u w zag wej

tach ko KTN te ln U

olsc już -roz nych 01 r

a tle

o sz a ud

w nyc

obin

w Po gran w P h je orpo N na sys USD ce d ż ist zwo h w r. w

BE

zybk dzi 200 ch k na

olsc nicz Pols est w

orac abie stem D, c

dzia tnie ojow w 2 wielk

ERD

kim ał f 09 r korp

ce zny sce wid cje eraj mat co p ałal ejąc wyc 2001

koś

D (m

m te filii r. ok por

ych jes docz nak ją z tycz potw

lnoś cych ch. W

1 r ść B

mln U

emp za koł acji

nas st o zny kła znac znie wier ści h fi Wp . w B+R

USD

pie p agra

ło p i, p

staw bse y wy

dów cze e w rdz bad iliac praw w od R K

D P

pow anic poło podc

wio erwo

yraź w B nia wzra a co daw

ch, wdz dni KTN

PPP)

więk czny owa

cza onyc

owa źny B+R

, co astał ora wczo

a t zie w

esie N w

)

ksza ych a inw

s g ch any y wz R. G

o pr ły z z w o-ro takż wid eniu Po

ają w wes dy

na y od

zros Gen rzed z p więk

ozw że p docz u d olsc

inw nak styc w

pro d po st r nera

dsta ozi ksze wojo pop

zny do r e w

west kład cji B

200 owa ona eali alni awi om e za owe prze y by

rok wzra

tycj dac B+R 01 r

a- ad

i- ie ia mu a- ej ez ył ku a-

je ch R r.

Korporacje transnarodowe w działalności badawczo-rozwojowej… 55

było to niecałe 5%. Już w 2005 r. na filie zagraniczne przypadło około 30%

BERD w Polsce. W latach 2005-2009 B+R filii zagranicznych w Polsce powięk- szyły się ponad dwukrotnie, z około 287 do około 613 mln USD. Niestety aktu- alnie dostępne dane statystyczne pozwalają ocenić zaangażowanie korporacji transnarodowych do 2009 r., a można z dużym prawdopodobieństwem stwier- dzić, że do chwili obecnej nakłady B+R zagranicznych KTN się zwiększają, na co wskazują pojawiające się informacje o kolejnych inwestycjach badawczo- -rozwojowych lokowanych w Polsce [KPMG, 2013, s. 33-42; www 1].

Rosnący udział KTN w inwestycjach B+R przedsiębiorstw w Polsce można rozpatrywać dwojako. Z jednej strony polska gospodarka zwiększa swoją atrak- cyjność jako miejsce lokalizacji bezpośrednich inwestycji zagranicznych bazują- cych na potencjale wiedzy i technologii, stwarzając tym samym miejsca pracy dla wysoko wykwalifikowanych pracowników oraz dając możliwości dla trans- feru wiedzy i technologii do gospodarki, co może się przełożyć na przyspieszenie budowy gospodarki opartej na wiedzy. Z drugiej jednak strony niepokojący jest fakt, że rodzime firmy nie wykazują wystarczającej aktywności w inwestycjach B+R. Zwiększający się udział filii zagranicznych w BERD świadczy o tym, że krajowe przedsiębiorstwa cechują się dużo niższym tempem zwiększania nakła- dów B+R, chociaż wzrost ten jest obserwowany. Taka sytuacja niekorzystnie wpływa na potencjał technologiczny firm krajowych i możliwości budowania przewagi konkurencyjnej w otoczeniu międzynarodowym. Słabość firm rodzi- mych w obszarze innowacyjności rodzi ponadto niepokój o zwiększanie bizne- sowych B+R, gdyż bazowanie w coraz większym zakresie na zagranicznych korporacjach podnosi ryzyko występowania znaczących wahań wielkości nakła- dów B+R realizowanych w gospodarce. Chodzi tutaj choćby o problem deloka- lizacji filii zagranicznych korporacji wskutek zmian strategii badawczej KTN, o których decyzje zapadają przecież w centrali, czyli poza Polską. Bardzo wysokie uzależnienie BERD od zagranicznych korporacji transnarodowych wydaje się być niepokojące, chociaż podobny do Polski poziom udziału filii zagranicznych kor- poracji występuje także w Czechach (około 58%) i na Węgrzech (około 52%), a także w Wielkiej Brytanii (około 50%) i w Belgii (około 54%), a ekstremal- nym przypadkiem jest Irlandia (około 71%) [OECD, 2014a].

Ponadto należy stwierdzić, że słabe zaangażowanie sfery biznesu w Polsce w inwestycje badawczo-rozwojowe wynika wprost z niewystarczających zasobów kapitału firm rodzimych. To tutaj trzeba poszukiwać skutecznych rozwiązań zmierzających do wspierania przedsiębiorstw krajowych w zwiększaniu inwe- stycji badawczo-rozwojowych, co mogłoby jednocześnie wzmocnić znaczenie BERD w GERD.

5

R Ź

d k ( Z t

a B n

w n T t p t w P 56

Rys Źródł

daw kraj (86) Zau tyck

a m B+R nyc

wie now Tak tele prze teck wię Poz

s. 4.

ło: O

Z wczo

jów ) i N uwa

kich N mian R d ch n G edzy wacy kich einfo

ez K kim ększ znan

Lic OECD

da o-ro w (ry Nie ażal h [O Nakł

now dzia na te Głów y i

yjn h ce form

KTN m, z

za l niu,

czba D [2

anyc ozw ys.

emi lne OEC łady wicie

ałają eryt wny tech nego entr maty

N p ape iczb , Gd

a KT 014c

ch O wojo

4).

iec jest CD y B+

e: w ący tori ym

hno o zo rów

yczn prze ewn ba dań

TN c].

OE owe

Naj (80 t je , 20 +R w tw ych

ium cele olog orga B+

nej ede niają

cen ńsku

rea

CD e 80 ajwi 0). W eszc

014 ko wor

w m Po

em gii

aniz +R j , c

ws ący ntró u, Ł

alizu

D w 09 z ięce Wy cze c].

orpo rzon

ram olsk

dz dla zow jest hem szys ym ów B Łod

ujący

wyni zag ej K yraź

sto

orac nyc mac ki.

ziała ca wan t w mic stki duż B+R dzi i

ych

ika, gran KTN źnie osun

cje z ch c ch f

ania łej nego

Po zne m w żą p R f i Ka

A

h B+

, że nicz N po e do

nkow

zag cent filii

a ce kor o pr olsc

ej, w d pod funk atow

Ann

+R w

e w znyc och omin

wo

gran trac pr

entr rpo

rzez e o lotn duży daż

kcjo wic

na O

w P

20 ch k hodz nuj

ma

nicz ch b rodu

rum racj z m koł nicz ych

po onuj cach

Odro

olsc

011 korp ziło

ą K ałe

zne bad ukc

m ba ji, a mac

ło 7 zej h mi ten uje w

h. N obin

ce w

r.

por o z U KTN

zai

rea daw yjn

ada a w

ierz 77, g

cz iast ncjal

w W Niem na

w 20

w P racj

USA N z inte

alizu wczo

nych

awcz więc

zyst głó y I tach lny War mni

011

Pol i po A (

Eu eres

ują o-ro h lu

zo- c są tą K wn IT.

h o b ych

rsza iej j

wed

lsce och (251 urop ow

w P ozw

ub u

roz ą on KTN nie w Ce bog pra awi jedn

dług

e re hodz

1), H py (

ani

Pol wojo usłu

zwo ne e

N w w b entr gaty acow ie, K nak

g kr

aliz zący Hol (łąc e z

sce owy ugo

ojow elem w u bran ra t ym wni Kra k ko

raju

zow ych land czni

e st

e w ych owy

weg men ukła nży te s

zap ików akow orpo

u poc

wało h z d

dii ie b tron

dw ora ych

go j ntem adzi

mo są plec

w.

wie orac

cho

o na dzie (12 było ny K

wóch az w

zlo

est m p ie g otor lok czu Stą e, W

cje dze

akła ewi 23), o ic KTN

h fo w d oka

tw proc glob ryza kaliz un ąd t Wro dos

enia

ady iętn Fra ch 5

N a

orm dzia lizo

worz cesu baln acyj zow iwe też ocła strz

y ba nast ancj 544) azja

mach ałac owa

zeni u in nym yjnej wan ersy naj awiu zega a- tu

ji ).

a-

h, h a-

ie n- m.

j, ne y-

j- u, a-

Korporacje transnarodowe w działalności badawczo-rozwojowej… 57

ją także potencjał mniejszych ośrodków, jak Białystok (3 centra IT) czy Rze- szów (2 centra z branży lotniczej) [www 1].

Częściej jest jednak spotykane, że w funkcjonujących w Polsce filiach pro- dukcyjnych lub usługowych istnieją działy badawczo-rozwojowe, które zazwy- czaj realizują działalność badawczo-rozwojową adaptacyjną. Chodzi tutaj o do- stosowanie posiadanej przez KTN technologii do oczekiwań rynku polskiego lub co najwyżej Europy Środkowej i Wschodniej.

3. Branżowe zaangażowanie KTN

w działalność badawczo-rozwojową w Polsce

Analizując zaangażowanie branżowe korporacji transnarodowych w B+R w Polsce, należy zauważyć, że dominuje tutaj przemysł, gdzie zatrudnienie persone- lu B+R w KTN jest największe i wynosiło w 2011 r. blisko 5,3 tys. osób (tabela 2)¹. Tabela 2. Personel B+R w Polsce według wybranych branż (w osobach)

BRANŻA

2008 2009 2011 KTN firmy

kra- jowe

KTN firmy kra- jowe

KTN firmy kra- jowe

OGÓŁEM 4467 12483 5064 15746 5311 13583

w tym PRZEMYSŁ 3489 8964 3127 9760 5260 13084

w tym: Żywność i napoje 251 374 228 366 155 ..

Branża tekstylna i odzieżowa 80 291 75 243 107 232

Przemysł drzewny, papierniczy

i poligraficzny 5 119 6 106 28 214

Branża chemiczna, naftowa, tworzyw

sztucznych 666 1815 551 1862 779 ..

Produkty metalowe, minerały niemetaliczne 190 1230 345 1673 631 2812 Branża komputerowa, elektroniczna

i optyczna 74 667 82 1018 86 1200

Sprzęt elektryczny 290 905 352 1162 959 1507

Maszyny i urządzenia 153 1104 197 1187 217 1519

Branża motoryzacyjna i sprzęt transportowy 1542 2146 1081 1927 2147 3058 Pozostałe, naprawy i instalacje maszyn

i wyposażenia 329 872 369 975 447 1078

HANDEL DETALICZNY I NAPRAWY 29 408 563 771 .. ..

INFORMACJA I TELEKOMUNIKACJA 679 1438 1082 3079 .. ..

w tym: Branża wydawnicza i audiowizualna 374 404 702 760 .. ..

Telekomunikacja 3 442 2 444 .. ..

IT i inne usługi informacyjne 302 592 378 1875 .. ..

DZIAŁALNOŚĆ PROFESJONALNA,

NAUKOWA I TECHNICZNA 245 1450 240 1820 .. ..

Źródło: Obliczenia własne na podstawie: OECD [2014c].

1 Ze względu na brak porównywalnych i całościowych danych statystycznych odnośnie do wielko- ści B+R korporacji zagranicznych w poszczególnych branżach, zdecydowano o wykorzystaniu danych o personelu B+R, co pośrednio wskazuje na znaczenie KTN w B+R w tych branżach.

Anna Odrobina 58

W samym przemyśle najwięcej personelu B+R przypada na branżę motoryza- cyjną, gdzie KTN zatrudniały ponad 2 tys. osób, co z kolei stanowiło około 2/5 per- sonelu badawczo-rozwojowego całej branży motoryzacyjnej w Polsce. Znaczące za- trudnienie personelu B+R w korporacjach działających w Polsce występuje także w branży sprzętu elektrycznego (około 1 tys.), branży chemicznej (około 0,8 tys.) oraz sektorze produktów metalowych i minerałów niemetalicznych (około 0,6 tys.).

KTN zatrudniają także personel B+R w branży informacji i telekomunikacji, gdzie w 2009 r. pracowało ponad tysiąc osób. Istotne z punktu widzenia korpo- racji realizujących w Polsce nakłady B+R były także dwie branże, a mianowicie handel detaliczny i naprawy oraz działalność profesjonalna, naukowa i techniczna (tabela 2). Warto także podkreślić, że efektywność KTN w działalności badaw- czo-rozwojowej jest znacznie wyższa niż przedsiębiorstw krajowych, gdyż KTN zatrudniają około ¼ personelu B+R w biznesie polskim, a realizują około połowy nakładów badawczo-rozwojowych w sferze przedsiębiorstw w Polsce.

Tabela 3. Zagraniczne KTN w rankingu 50 największych inwestorów w B+R w Polsce w 2011 r.

Miejsce w ran-

kingu

Firma Branża Miasto KTN/ Kraj pochodzenia

R&D (mln PLN)

Zmiana pozycji 2008-2011 1 FIAT AUTO

POLAND S.A. motoryzacyjna Bielsko-

Biała Fiat/Włochy 291,89 bez zmian 6 TP S.A. telekomunikacyjna Warszawa Orange/Francja 54,49 spadek o 1 7 VALEO

AUTOSYSTEMY motoryzacyjna Skawina Valeo/Francja 53,32 wzrost o 4 8 ABB IT, usługi biznesowe Warszawa ABB/Szwajcaria 47,17 wzrost o 2 9 AUTOMOTIVE

LIGHTING POLSKA motoryzacyjna Sosnowiec Automotive

Lighting/Niemcy 39,21 wzrost o 6 10 MONDI ŚWIECIE

S.A. papiernicza Świecie Mondi/RPA 39,00 wzrost o 224 17 AUTOLIV POLAND motoryzacyjna Oława Autoliv/Swecja 25,01 wzrost

o 35 23 PKO S.A. usługi finansowe Warszawa UniCredit/Włochy 19,54 wzrost

o 66 25 MAGNA FORMPOL motoryzacyjna Tychy Magna/Kanada 14,12 nowe 28 MAGNA

AUTOMOTIV motoryzacyjna Sady Magna/Kanada 13,13 wzrost o 44 31 ROBERT BOSCH usługi biznesowe Warszawa Bosch/Niemcy 12,94 wzrost

o 67 33 EBCC motoryzacyjna Wrocław ACE/Luksemburg 11,59 nowe 36 FICOMIRRORS

POLSKA motoryzacyjna Dąbrowa G. Ficosa/Hiszpania 10,51 spadek o 9 39 MAHLE POLSKA motoryzacyjna Krotoszyn Mahle/Niemcy 9,87 wzrost

o 12 40 BADER POLSKA skórzana/motoryzacyjna Bolesławiec Bader/Niemcy 9,86 nowe 43 C.F. GOMMA

POLSKA gumowa/motoryzacyjna Częstochowa C.F. Gom-

ma/Włochy 9,54 wzrost o 2 44 PEGAS

NONWOVENS chemiczna Luksemburg Pegas/Czechy 9,48 nowe Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Baczko i in. [2013, s. 27-29, 50-52] oraz oficjalnych stron firm.

Korporacje transnarodowe w działalności badawczo-rozwojowej… 59

W rankingu 50 największych inwestorów w B+R w Polsce w 2011 r. znala- zło się siedemnaście zagranicznych KTN (tabela 3). Łączne nakłady tych KTN w Polsce osiągnęły wielkość ponad 670 mln PLN, co stanowiło około 43% B+R wszystkich 50 największych inwestorów w Polsce. Liderem rankingu od lat jest Fiat, którego nakłady badawczo-rozwojowe w 2011 r. wynosiły blisko 292 mln PLN. Zdecydowana większość KTN z rankingu jest związana z branżą motory- zacyjną. Generalnie w latach 2008-2011 pozycja KTN w rankingu wzrastała oraz pojawiły się nowe filie, co świadczy o zwiększaniu zaangażowania KTN w działalność badawczo-rozwojową w gospodarce polskiej.

Podsumowanie

Przeprowadzone rozważania pozwalają stwierdzić, że znaczenie korporacji transnarodowych w B+R przedsiębiorstw w Polsce zwiększa się od 2000 r. KTN realizują około połowy nakładów badawczo-rozwojowych sfery biznesu w Polsce, angażując się w branże wymagające wysokich nakładów B+R, jak motoryzacyjna, telekomunikacyjna, chemiczna oraz IT.

Zainteresowanie KTN lokalizacją w Polsce inwestycji badawczo-rozwojowych jest tym bardziej istotne, że w tej materii rodzime przedsiębiorstwa wciąż cechuje znaczący deficyt nakładów B+R, który stanowi poważną barierę dla tak pożąda- nego wzrostu innowacyjności polskiej gospodarki. Poprawa sytuacji w działal- ności badawczo-rozwojowej sfery biznesu będzie wymagać wsparcia przede wszystkim B+R rodzimych przedsiębiorstw.

Literatura

Baczko T., Puchała-Krzywina E., Szyl M., Paczkowski T. (2013), Raport o największych inwestorach w badania i rozwój w Polsce w 2012 roku, INE PAN, Warszawa.

European Commission (2012a), The 2012 EU Survey on R&D Investment Business Trends, European Communities, Luxembourg.

European Commission (2012b), Innovation Union Scoreboard 2011, European Union, Brussels.

European Commission (2014), Innovation Union Scoreboard 2014, European Union, Brussels.

Eurostat (2012), Europe 2020 Strategy – Towards a Smarter, Greener and More Inclusive EU Economy? “Statistics in Focus”, No 39.

Eurostat (2013), Science, Technology and Innovation in Europe. 2013 Edition, European Union, Luxembourg.

Anna Odrobina 60

GUS (2013), Działalność badawcza i rozwojowa w Polsce w 2012 r., GUS, Warszawa.

Kozioł-Nadolna K. (2013), Internacjonalizacja działalności badawczo-rozwojowej w kształ- towaniu procesów innowacyjnych przedsiębiorstw w Polsce, CeDeWu, Warszawa.

KPMG (2013), Działalność badawczo-rozwojowa przedsiębiorstw w Polsce. Perspektywa 2020, KPMG.

Narula R., Zanfei A. (2013), Globalization of Innovation: The Role of Multinational Enterprises, Oxford University Press, Oxford.

OECD (2008), The Internationalisation of Business R&D, Evidence, Impacts and Impli- cations, OECD, Paris.

OECD (2011), Attractiveness for Innovation: Location Factors for International Investment, OECD, Paris.

OECD (2013), Science, Technology and Industry Scoreboard 2013, OECD, Paris.

OECD (2014a), Main Science and Technology Indicators, baza danych, http://www.oecd- ilibrary.org/science-and-technology/data (dostęp: 07.09.2014).

OECD (2014b), Main Science and Technology Indicators, Vol. 2013/2, OECD, Paris.

OECD (2014c), Measuring the Globalisation, http://stats.oecd.org (dostęp: 10.09.2014).

PAIIZ (2012), Rynek B+R w Polsce, PAIIZ, Warszawa.

UNCTAD (2011), Foreign Direct Investment, the Transfer and Diffusion of Technology, and Sustainable Development, UNCTAD, Geneva.

[www 1] http://www.paiz.gov.pl/sektory/badawczo_rozwojowy# (dostęp: 15.09.2014).

TRANSNATIONAL CORPORATIONS IN THE RESEARCH AND DEVELOPMENT ACTIVITY OF THE BUSINESS IN POLAND Summary: In these article the Author aims to indentify the role of the R&D investments of the transnational corporations in Poland, starting from quantifying the deficit in the business expenditures on R&D. The most important analyses refer to the problem of the structure of BERD, particularly the engagement of TNCs in creating the knowledge and technology, also including data on sectors engagement. The analyses show a little pro- gress in BERD structure, but these situation bases generally on the foreign multinationals R&D activity while the domestic enterprises are still relatively passive.

Keywords: R&D of the business in Poland, TNCs in R&D in Poland, R&D investments, structure of the business R&D in Poland.