PERSPEKTYWY ROZWOJU NIEMIEC I ICH ZNACZENIE DLA DALSZEGO POSZERZANIA I POGŁĘBIANIA INTEGRACJI EUROPEJSKIEJ

(1)

Studia Ekonomiczne. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach ISSN 2083-8611 Nr 269 · 2016

Tadeusz Sporek

Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach Wydział Ekonomii

Katedra Międzynarodowych Stosunków Ekonomicznych tadeusz.sporek@ue.katowice.pl

PERSPEKTYWY ROZWOJU NIEMIEC

I ICH ZNACZENIE DLA DALSZEGO POSZERZANIA I POGŁĘBIANIA INTEGRACJI EUROPEJSKIEJ

Streszczenie: Niemcy są zaliczane do najważniejszych i bardzo ciekawych gospodarek współczesnego świata. Głównym „motorem” niemieckiej gospodarki był i pozostanie eksport wraz z wydatkami konsumpcyjnymi. W tym zakresie bezsprzecznym atutem pozosta- ją działania na rzecz ciągłego wzrostu innowacyjności i wdrażania coraz to nowych roz- wiązań technologicznych, z czego od lat słyną niemieckie przedsiębiorstwa i oferowane przez nie produkty. Ze względu na coraz częściej poruszane na arenie międzynarodowej tematy ekologii i dbania o środowisko naturalne w przyszłości znaczenia dla zagranicznych importerów przy wyborze towaru nabierać będą kwestie prowadzenia produkcji w sposób zrównoważony i w zgodzie z przyrodą, na co, zdaniem badaczy, niemieccy przedsiębiorcy również powinni zwrócić szczególną uwagę.

Z kolei jeśli chodzi o rolę, jaką Niemcy miałyby odegrać w dalszym procesie integra- cyjnym, to opinie na ten temat są podzielone. Panuje przekonanie, że kraj ten jest bezsprzecznym i jedynym odpowiednim kandydatem do objęcia ewentualnego formalnego przewodnictwa w Unii Europejskiej, ale równocześnie pojawiają się zarzuty pod adresem władz niemieckich dotyczące prowadzonej przez nie polityki, postrzeganej jako nieko- rzystna dla szeroko rozumianego dobra wspólnoty. Od państwa niemieckiego oczekuje się także jednoznacznej i konkretnej odpowiedzi dotyczącej jego zamiarów względem Unii.

Słowa kluczowe: Niemcy, eksport, import, unia bankowa, strefa euro.

Wprowadzenie

Handel zagraniczny stanowi podstawę gospodarki Republiki Federalnej Niemiec. W związku z tym jest ona określana mianem modelowego państwa eksportowego. W latach 2003-2008 Niemcy zajmowały pierwsze miejsce na li-

(2)

Tadeusz Sporek 8

ście światowych eksporterów. W 2009 r. utraciły pozycję lidera na korzyść Chin.

Niemcy plasują się w pierwszej trójce największych światowych importerów, wywierając aktywny wpływ na dynamikę światowego handlu. W latach 2000-2008 zajmowały drugą po USA pozycję pod względem udziału procentowego w świa- towym imporcie. Od 2009 r. do końca badanego okresu traciły drugą pozycję na korzyść gospodarki Chin.

Eksport był, jest i pozostanie głównym motorem napędowym niemieckiej gospodarki, ale jego współczesne otoczenie musi ulec zmianie.

Celem opracowania jest głębsza analiza eksportu i importu Niemiec w latach 2000-2015, w których niemiecka gospodarka zdobyła wielu partnerów na nowych atrakcyjnych rynkach świata.

Zaprezentowane opracowanie ma zweryfikować hipotezę, że niemiecki eksport wzmocniony wydatkami konsumpcyjnymi będzie główną siłą napędową omawianej gospodarki w warunkach rywalizacji i konkurencji.

1. Wydatki konsumpcyjne i eksport motorem napędowym Niemiec W 2015 r. PKB, jak oszacował wstępnie niemiecki urząd statystyczny, powięk- szył się o 1,7% wobec 1,5% w 2014 r., przekraczając po raz pierwszy 3 bln euro.

To wynik lepszy od przeciętnych prognoz ekonomistów, które zakładały wzrost PKB o 1,6%.

Gdyby szacunki Destatis się potwierdziły, ubiegły rok byłby dla nadreń- skiej gospodarki najbardziej udanym od 2011 r. Wtedy PKB powiększył się aż o 3,7%, ale był to w dużej mierze efekt pokryzysowego odbicia eksportu. Teraz zaś rozwój Niemiec ma solidniejsze podstawy. Głównym motorem wzrostu w 2015 r. była konsumpcja – powiedział prezes urzędu statystycznego Dieter Sarreither.

Dzięki rekordowemu zatrudnieniu i przecenie paliw, która zwiększyła siłę nabywczą dochodów Niemców, ich wydatki konsumpcyjne wzrosły w ubiegłym roku o 1,9%, najbardziej od 2000 r. Dla porównania, w 2014 r. zwiększyły się o 0,9%. Jednocześnie o 2,7%, po 1,7% rok wcześniej, zwiększyły się wydatki publiczne. W tej sytuacji niemiecki import rósł szybciej niż eksport, a w efekcie handel zagraniczny ujemnie oddziaływał na tempo wzrostu PKB.

Niemieckie firmy mają za sobą 2014 r., który był pełen niepewności. Dzię- ki temu nauczyły się jednak, że niemiecka machina gospodarcza może gładko pracować nawet w warunkach turbulencji w otoczeniu zewnętrznym i że mogą one mieć zaufanie do popytu wewnętrznego jako motoru wzrostu także w tym roku – ocenił Jens Kramer, ekonomista z banku NordLB.

(3)

Perspektywy rozwoju Niemiec i ich znaczenie... 9

Zmieniająca się struktura wzrostu największej gospodarki strefy euro może uciszyć krytykę formułowaną m.in. przez MFW, że Niemcy za dużo eksportują, a za mało kupują, przez co hamują rozwój innych państw Europy.

Z perspektywy Polski dotychczasowy model rozwoju gospodarczego Nie- miec oparty na eksporcie nie był niekorzystny. W strukturze polskiego eksportu za Odrę dużą rolę odgrywają bowiem półprodukty do towarów, które Niemcy eksportują na rynki trzecie. Ale najnowsze dane GUS dotyczące handlu zagra- nicznego sugerują, że ubiegłoroczna struktura niemieckiego wzrostu też sprzyja- ła polskiemu eksportowi na tamtejszy rynek [Sporek, 2014].

Eksport Polski do Niemiec od stycznia do listopada 2015 r. zwiększył się w porównaniu z takim samym okresem poprzedniego roku o 11% – do 45 mld euro.

Całkowita sprzedaż zagraniczna z Polski zwiększyła się w tym czasie o 7,4%.

W efekcie wzrósł udział Niemiec w polskim eksporcie do 27,2% – rok wcześniej osiągnął 26,3%. Rok 2016 ma być dla niemieckiej gospodarki jeszcze lepszy.

Ekonomiści prognozują, że przeciętnie powiększy się ona o 1,8% [Przyspiesze- nie w Niemczech].

2. Uwarunkowania wzrostu gospodarczego Niemiec w drugiej i trzeciej dekadzie XXI w.

Jak pokazały dane zaprezentowane w pierwszej części opracowania, obec- nie Niemcy pod wieloma względami wysuwają się na prowadzenie wśród kra- jów w swoim otoczeniu, w szczególności tych, które również są członkami Unii Europejskiej. Wiele instytucji i organizacji na podstawie analizy danych z prze- szłości, a także uwzględniając sytuację rynkową i czynniki wpływające na po- szczególne wskaźniki, stara się przewidzieć, jak sytuacja poszczególnych krajów będzie się kształtować na rynku europejskim w przyszłości. Efektem takich ba- dań są nie tylko rokowania na najbliższe nadchodzące lata, ale i różne scenariusze przedstawione w perspektywie długookresowej, wybiegające nawet kilka- dziesiąt lat do przodu. Przykłady takich prognoz dla Niemiec formułowanych przez różne podmioty zamieszczono poniżej.

W listopadzie 2014 r. Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju zamieściła na swojej stronie internetowej dane zawierające prognozowane wiel- kości najważniejszych wskaźników gospodarczych na lata 2015 i 2016 dla po- szczególnych krajów będących członkami tej organizacji międzynarodowej. Je- żeli chodzi o Produkt Krajowy Brutto Niemiec, to w kolejnych dwóch latach przewiduje się dalszy jego wzrost, jednak w stosunku do poprzednich okresów

(4)

1

b w l 1 m w j w t w

R Ź

s d B s 10

będ w st lityk 1,1%

mię wzr jedn wzr to n wan

Rys Źród

stat duc Bru stęp

dzie tosu ków

%.

ędzy rost nak rost najw

G nym

s. 1.

dło: N

A ysty ct (G utto

pują się unk w z Jak yna t po k ul

t PK wyż Grafi mi w

Wz Na po

Anal ycz GD (PK ące

ę o ku d z O ko p arod opy lega KB ższy ficzn wart

zros odsta

lizy zny DP) KB dan

on c do r

EC przy dow ytu

ać s w s y no ne p tośc

st PK awie

y po Sta in B) w

ne:

char roku CD p yczy wym gos stop stos otow

prz ciam

KB e dan

od atist

cur w ce

rak u po

prz ynę m k spod

pnio sun wan zeds mi d

w N nych

kąt ta.

rren ena

ktery opr zyro ę po krajó

dar owe nku

ny p staw dla

Niem OEC

em W j nt p ch

yzo rzed ost odaj

ów rek

ej z do przy wien lat

mcz CD.

wi jed pric bie

owa dnie ten je s

str roz zmi 20 yros nie

20

zech

ielk dnym

ces żąc

T

ał m ego w ię p refy zwij iani 15 r st o

wz 15 i

h w

kośc m z

fro cych

Tade

mnie zw

20 prze y e

jają ie, r. p od 2 zros i 20

lata

ci P z art om h od

eusz

ejsz więk 015 ewi euro ącyc

w z pow 201

stu 016

ach

PKB tyku 20 d 2

z Sp

zą d kszy r.

idyw o w

ch zwi winie

1 r.

PK 6, pr

200

B p ułó 010 2010

pore

dyn ył sw

zm wan w ty się iązk en j

KB rzed

08-2

prow w,

to 0 do

ek

nam woj malej ne s ym

[w ku

już

w dsta

2016

wad pt.

20 o 2

miką ją w je i stłu

cz www

z c wy

lata awi

6 (w

dzi Ge 020 2020

ą. W wart

i w umie

zasi w 1 czym ynie

ach a w

w %

rów erm

(N 0) p

W 2 tość wyni

enie e,

]. S m p eść

20 wykr

%)

wni any Niem prze

201 ć o iesi e ak

a t Syt plan

1,8

008- res

ież y: G mcy

edst 4 r 1,5 ie ju ktyw takż tuac now 8%

-20 pon

int Gro y: P taw

r. P 5%.

uż wno że cja wan

[ww

14, niże

tern ss d Prod wion

PKB W tylk ości

zre na ny w

ww

, z ej.

neto dom duk ne z

B N edł ko i w eduk ryn w 2 w 1]

pro

owy mes

t K zost

Niem ug

nie han kow nku 201 . By ogn

y po tic p Kraj

tały mie

ana ecał ndl wan u m 16 r

yłb ozo

orta pro ow y na

ec a- łe lu ny ma r.

by o-

al o- wy

a-

(5)

R Ź

P Z 3 n c w U P k k

E c N p Rys Źród

PKB Zda 341 na p co r wzr USD PKB kon kad

Eur czło Nie poró

s. 2.

dło: N

U B (w anie

3,4 pół rok rostu D).

B w niec dy X

Te ropy onk emc ówn

PK Na po

Udos w ty em 48 m

mil ku p tu, p We w ty c ro XXI e sa y i kow cy, F

nan KB N

odsta

stęp ym tyc mld

liar pow poz edłu ym

ku I wi ame świ wski

Fra nie w

Niem awie

pnio wy ch d US

rda więk iom ug e kra ok.

ieku e ba iata ch ancj war

mie e dan

one ypad

eks SD,

US ksza m z eks aju . 41 u o ada a. Z Un a o rtoś

Per

c w nych

prz dku spe , co SD.

ać s 201 per

ma 105

pon ania Ze w

nii oraz

ści t rspe

w lat port

zez u w ertów o bę

W swo 14 r rtów a pr ,11 nad a zo wzg Eur z W tego

ekty

ach talu s

eks cen w ędzi

cią oją

r. zo w in

rzek ml d 60 osta ględ rop Wielk

o w ywy

h 20 staty

spe nach

w ie o ągu war osta ntern kro ld U 00 m ały p du n ejsk ka wska

rozw

10-2 ystycz

ertów h b 201 ozna nas rtoś anie neto oczy

USD mld

prz na kiej

Bry aźn

woj

202 zneg

w p ieżą 15 acza stęp ść, j e pr owe yć w

D.

d US epr fak j po ytan ika

ju N

20 (w go St

port ący r.

ało pny jed rzek ego war Ozn SD.

row kt, ż

od nia wł

Niem

w m tatist

talu ych) wa spa ych dnak

kroc o po

rtoś nac . wadz

że w wz [w aśn

miec

mld U ta.

u Sta ) w arto ade lat k ze

czo ortal ść 4 czał

zon w 2 zglę www

nie p c i ic

USD

atis Nie ść ek w

PK e w ny lu s 4 bi łoby

e w 201 ędem w 2]

pom ch z

D)

sta w emc

teg w st KB N wzgl

dop staty ilion y to

w od 4 r m w ], p międ

znac

wyn czec go tosu Nie lędu pier ysty nów o w

dnie r. w

wie poni dzy

czen

niki ch o

wsk unku mie u n ro w yczn w d wzro

esie w pi

elko iższ y tym

nie..

i ba obję kaź u d ec m na n

w 20 neg dola ost w

eniu ierw ości

zy w mi

.

adań ęły źnik do 2 ma nisk 019 go S arów

w c

u do wsz

i PK wyk

trze ń na

okr ka w 2014

we kie r

9 r.

Stat w i ciąg

o in zej t

KB kres ema

ad w res wyn 4 r.

dłu rocz

(39 ista wy gu d

nny trój zn s pr a kr

wie do nie o n ug te zne 929, a w ynie drug

ych jce nala

rzed raja

elko 202 sie nies ej te e tem

,62 202 eść giej

kra pań azły

dsta ami

1

ości 20 r

ok speł eor mp ml 20 r

po j de

ajów ństw y si

awi .

1

ią r.

k.

ł- ii po ld r.

od e-

w w ię ia

(6)

1

R Ź

B j n n w p w n p d w

t ( p w 12

Rys Źród

Bry jow niżs nia wie prze wed nad pom dzie w 2

tem (HW prac wzr

s. 3.

dło: N

Po ytan wego

szy upl elko ekro dług dal p międ e co 2014 Pr m z WW cy rost

PK Na po

odo nii w

o B niż lasu ości ocz g pr poz dzy oraz 4 r.

rogn zain WI).

z O tu P

KB N odsta

obni w 2 Brutt ż w uje PK zy p

rog zost y zn z ni by noz nter

W Oxf PKB

Niem awie

ie j 2015

to, j w po

się KB.

pozi gnoz taną najd iższ ło t zy r reso Wyni ford B N

mie e dan

ak 5 r.

jed ozos

wó . Kr iom z po ą kr dują za i to p rozw owa

iki b d E Niem

c, F nych

w p . pr dnak

stał ówc raj m sw

orta raje ącym i wy pona woj ania bad Econ miec

Fran port

przy rzew k w łych czas ten woj alu em m s yni ad b ju g a n dań nom c w

ncji talu s

ypa wid w pr h dw s na n ró

ego Sta o n się

esie bili gos niem

teg mics w pe

i W staty

adku dyw

zyp wóc a dr

wn o PK atist najw

na e ju on U pod mie go i s i

rsp T

Wielk ystycz

u N wane padk

ch k rugi nież KB

ta, więk

dru uż t

US darc ecki

insty Fed ekt

Tade

kiej zneg

Niem e je

ku kraj im m

sto B z 2

nas ksz ugim tylk

D [ czeg iego

ytu dera

yw eusz

Bry go St

mie est z

Zje jach mie osun 201 stąp zym m m ko n

[ww go o H utu,

alny ie d

z Sp

ytan tatist

ec, z zmn edno h. O ejsc nko 14 r pi d m po

mie niec ww w N Ham prz ym do 2

pore

nii w ta.

zaró niej ocz Ozn cu w owo

r., c dopi ozio ejsc co p

3; w Nie mbu zepr

Ur 203

ek

w la

ówn jsze zone nacz w U o sz co w

iero omi cu Z

pon ww emc urg row rzęd

0 r.

atach

no w enie

ego zać Unii

zybk w p o w ie P Zjed nad ww 4

czec gisch wadz dem . wł

h 20

we e się o Kr to i Eu ko, przy w 20 PKB

dno 370 4; w ch hes zon m S łącz

010-

Fra ę w róle będ urop bo ypad 019 B w oczo 0 m www

stał s W nych Stat

znie -202

anc wart estw

dzie pejs o już dku r.

w U ony mld w 5 ły s Wel h w tysty

e pr 20 (

cji, j tośc wa b

e, ż skie ż w u N

W Unii ym US 5].

się ltW w 20 ycz rzed

(w m

jak ci P będ że W ej p w ko

iem 202 i, je

Kró SD,

tak Wirts

013 znym

dsta mld

i w Prod dzie Wie od olej miec 20 edna

óles po

kże scha

r.

m, awi

US

w W duk e to elka wz nym c i F r. N ak stw odcz

prz afts we dot a ta

SD)

Wie ktu K

spa a Br zglę

m r Fra Nie róż wem zas

zedm sIns

ws tyc abel

lkie Kra ade ryta ędem roku ancj emc żnic m bę gd

mio stitu spół ząc la 1 ej a- ek

a- m u, i, y ca ę- dy

o- ut

ł- ce 1.

(7)

Tabela 1. Prognozowane przeciętne roczne tempo wzrostu PKB w Niemczech w latach 2010-2030 (w %)

Scenariusze

Podstawowy Pozytywny Negatywny

2010-2030 1,3 1,9 0,9

2010-2020 1,6 1,9 1,2

2020-2030 1,1 1,9 0,5

Źródło: Na podstawie danych HWWI.

Badacze przedstawili trzy prawdopodobne scenariusze, według których mógłby się kształtować wzrost gospodarczy w Niemczech w drugiej i trzeciej dekadzie XXI w.: podstawowy, pozytywny oraz negatywny. W przypadku tego pierwszego niemieckie PKB pomiędzy rokiem 2010 i 2030 będzie wzrastać średnio o 1,3% rocznie. W myśl pozytywnego scenariusza przyrost ten w tym samym czasie będzie wynosić 1,9%, a według założeń negatywnych miałoby to być już tylko 0,9%. W scenariuszu podstawowym Produkt Krajowy Brutto wzrośnie pomiędzy rokiem 2010 a 2030 łącznie o niespełna 30%. W tym samym okresie scenariusz negatywny zakłada wzrost tylko o 19%, a pozytywny – przyrost PKB aż o prawie 45%.

Rys. 4. Rozwój Produktu Krajowego Brutto w Niemczech w latach 2010-2030 (w %) na podstawie trzech scenariuszy badaczy HWWI

Źródło: Biermann, Bräuniger, Rossen, Schlitte [2013, s. 18].

(8)

Tadeusz Sporek 14

Zdaniem badaczy HWWI w zestawieniu z przedziałem 2020-2030 w okresie 2010-2020 średni roczny wzrost gospodarczy, zarówno w scenariuszu podstawowym, jak i negatywnym, z wartościami odpowiednio 1,6% oraz 1,2% bę- dzie wyższy. Z kolei w latach 2020-2030 prognozowane wartości dla tego wskaźnika będą oscylowały wokół 1,1% i 0,5% [Biermann, Bräuniger, Rossen, Schlitte, 2013, s. 15-17]. Rys. 4 zawiera graficzne przedstawienie trzech progno- zowanych przez pracowników instytutu HWWI scenariuszy wzrostu gospodarczego w Niemczech w poszczególnych latach do 2030 r. w stosunku do roku bazowego 2010. Wartości od 2013 r. stanowią prognozy.

Trzy zaproponowane przez Hamburgisches WeltWirtschaftsInstitut scenariusze różnią się między sobą w zależności od założeń dotyczących zmiany liczby ludności oraz produkcyjności. Brana pod uwagę przy każdym ze scenariuszy liczba ludności jest odmienna, a poszczególne szacowane wielkości populacji są różne między innymi przez wzgląd na przewidywane odmienne zachowania mi- gracyjne w najbliższych latach. Dane wykorzystane przez HWWI opierają się na kilku wybranych spośród opublikowanych w 2009 r. przez Federalny Urząd Sta- tystyczny 12 skoordynowanych wariantach prognoz demograficznych. Podczas gdy przy scenariuszu pozytywnym założono stopniowy wzrost rocznego salda migracji, które do 2020 r. wyniesie 200 000 osób, to scenariusz negatywny odnosi się do sytuacji, w której od 2014 r. napływ ludności do Niemiec będzie stopniowo coraz niższy od liczby osób opuszczających kraj i prognozowane sal- do migracji w 2020 r. będzie miało wysokość o połowę mniejszą – 100 000 ludzi.

Z kolei jeśli chodzi o scenariusz podstawowy, to opiera się on na tych samych założeniach odnośnie do migracji co scenariusz pozytywny, ale jednocześnie przewiduje, że liczba urodzeń na jedną kobietę będzie w najbliższych latach wy- kazywała tendencję malejącą.

W prognozach ze względu na długi okres do 2030 r. dużą rolę odgrywają przewidywane zmiany demograficzne w Niemczech. Przed zakończeniem badanego okresu coraz więcej ludzi pokolenia zwanego „baby boomers”, czyli uro- dzonych w czasach wyżu demograficznego lat 60. XX w., będzie się wycofywa- ło z życia zawodowego. Powiązany z tym spadek zasobów siły roboczej będzie raczej prowadził do zwolnienia makroekonomicznego wzrostu w Niemczech.

W odniesieniu do przewidywań demograficznych dla każdego z podanych trzech scenariuszy przyjęty został więc także inny poziom potencjału zasobów siły roboczej [Biermann, Bräuniger, Rossen, Schlitte, 2013, s. 19-29].

(9)

3

k w o

R Ź

z N w c c 3 w d m

c u w 3. N

i

któr w n okre

Rys Źród

z ro Nie w 2 cześ czas 3,1%

wzr dzie mię

czec uko wię

Now i zm

O rych nadc

esu

s. 5.

dło: N

W okie emc 2015

śnie s gd

% w rost e w ędzy

Pr ch owy ększ

we mia rga h c cho u od

Wz Na po

Wedł em cy n

5 r.

e w dy w st t o wzra yna rogn zajm y dz

zych ten ana

aniz elem dzą d 20

zros odsta

ług po nad wz w ty w 2 tosu 3,8 asta arod noz mow ziała

h in nde

ki zacj m b ącyc 008

st im awie

g da oprz al b zros ym

201 unk

%, ał w dow zam wał ając nsty

enc eru a W było

ch l do

mpo e dan

anyc zedn będ st P okr 14 r ku d a w w sz wego mi n

ł si cy p ytut

Per

cje unk Wsp o w lata 20

ortu nych

ch O nim dą w PKB

resi r. w do 2 w 2 zybs

o ró na t ę ró prz ów

rspe

w g ków półp wyli

ach 14 r

i ek OEC

OE m o

wys B m ie im wart 201 2016

szy ówn

tem ówn zy u ba

ekty

gos w h prac icze 201 r. p

kspo CD.

CD 3,5 syła ma w mp tość

3 r.

6 r.

ym t nież mat

nież uniw dań

ywy

spo han cy G enie

15 i prze

ortu

D w 5%

ać c wyn

orto ć pr ., to – tem ż bę prz ż If wer ń ek

rozw

oda dlu Gos e pr

i 20 edst

u w N

20 . W cora nieś

owi rzyw o w

o o mpie ędzi zysz fo I

syte kon

woj

rce u za spo rzew 016 taw

Niem

014 Wed az ć 4 i m woż

20 ok. 4

e od ie z złeg

nsti ecie om

ju N

e N agr odar wid . W ia w

mcz

r. e dług

to ,3%

ma to żon 15 4,9 d im z ka

go itut e w miczn

Niem

Niem ran

rcze dyw Wyn wyk

zech

eksp g pr

wię

% [w owa nych r. w

%.

mpo ażdy ksz t fü w M nyc

miec

mie nicz ej i wane

iki kres

h w

por rogn ęcej www

arzy h zz wed

W ortu ym ztałt ür W Mona ch w

c i ic

ec zne

Ro ego bad s po

lata

rt z noz j to w 6 ysz za dług

nad u, w

rok tu o Wirt

ach w N

ch z

ego ozw wz dań oniż

ach

Ni z w owa 6], a zyć

gra g ba dch w zw

kiem obr tsch hium Niem

znac

w woju

zros ń wr

żej.

200

em w ci arów

a ro cor anic

adac hodz wią m w rotó haft m, u mcz

czen

prz u po stu raz

08-2

miec ągu w z ok p

raz y to czy ząc ązku więk ów

tsfo uzn zech

nie..

zys odj

imp z d

201

wz u ko za g

póź wi owa

z O cych

u z ksze han rsch naw

h [w .

szło ęła por dany

6 (w

zrós olej gran źniej ięks arów OEC h la

czy e.

ndlo hun any www

ości tak rtu o ymi

w %

sł w jnyc nicę j – szy

w w CD atac ym

owy ng – y za w 7 i kże

ora i do

%)

w po ch ę. P

5,2 wz wzr bę ch e sal

ych – oś a je 7]. W

dz z ek otyc

oró dw Plan 2%.

zros rosł dzi eksp

ldo

h w środ eden W g

ziała ksp cząc

wn wóch

now Jed st. P ła o

e to port ob

Ni dek n z gru

1

ania port cym

nani h la wan

dno Pod o ok o ju t bę brot

iem k na naj dni

5

a, tu mi

iu at ny

o- d- k.

uż ę- tu

m- a- j- iu

(10)

Tadeusz Sporek 16

2012 r. członkowie tego instytutu pracujący w jego oddziale w Dreźnie opubli- kowali raport pt. Prognose der wirtschaftlichen Entwicklung 2010 bis 2030, bę- dący podsumowaniem podjętego projektu badawczego dotyczącego kształtowania się wskaźników gospodarczych w Niemczech do 2030 r., w tym także kształtu i kierunków obrotu handlowego tego kraju w przyszłości.

Według opracowanych prognoz wartość realnego eksportu z Niemiec ule- gnie wzrostowi z 657,9 mld euro w 2010 r. do 1341,7 mld euro w 2030 r. [Ber- lemann, 2013, s. 103]. Oznaczałoby to ponaddwukrotny wzrost w ciągu 20 lat drugiej i trzeciej dekady XXI w. Jednocześnie wartość ta odpowiada przeciętnej rocznej stopie wzrostu o wysokości 3,63%.

W przyjętym za bazowy 2010 r. dużą część swoich towarów Niemcy eks- portowały do takich europejskich krajów, jak Francja (67,38 mld euro), Holandia (47,53 mld euro), Wielka Brytania (43, 37 mld euro), Włochy (42,57 mld euro), Austria (38,94 mld euro) i Belgia (29,23 mld euro). Pozostałymi partnerami w handlu zagranicznym o dużym znaczeniu dla niemieckiego eksportu były spoza Eu- ropy: Stany Zjednoczone (53,13 mld euro), Chiny (42,12 mld euro), Japonia (10,59 mld euro), Korea Południowa (8,34 mld euro), Brazylia (8,20 mld euro), Kanada (5,19 mld euro), Meksyk (4,92 mld euro) i Hongkong (3,88 mld euro) [Berlemann, 2013, s. 104].

Według prognoz w 2030 r. zmiany w strukturze przestrzennej eksportu bę- dą odnosić się w dużej mierze do wzrostu znaczenia handlu z krajami ujmowa- nymi w dotychczasowych statystykach jako „pozostałe”. Ilość państw, które im- portują z Niemiec towary o łącznej wartości minimum 8 mld euro wzrośnie z 20 w 2010 r. do 32 w 2030 r. Będą to przede wszystkim takie kraje, dla których prognozowane jest w tym samym okresie wysokie tempo wzrostu Produktu Kra- jowego Brutto, między innymi Republika Południowej Afryki, Meksyk, Indie czy Malezja. Oprócz tego przewiduje się, że w nadchodzących latach udział kra- jów rozwijających się w ogólnym eksporcie Niemiec będzie wzrastał szybciej aniżeli w przypadku krajów rozwiniętych. Najszybsze roczne tempo wzrostu spodziewane jest w przypadku Chin, aż 7,54% rocznie, podczas gdy w odniesieniu do krajów europejskich, z którymi Niemcy w 2010 r. prowadziły najdyna- miczniejsze obroty handlowe, będzie ono oscylować wokół 1-3% [Berlemann, 2013, s. 104-106].

Poniższy wykres pokazuje kraje mające największy udział w niemieckim eksporcie w przyjętym za bazowy 2010 r., a także prognozowany udział tych samych krajów 20 lat później – w 2030 r.

(11)

R Ź

n c k w 3 s m b s p b O w u w Rys Źród

nie czo każ w c 38,6 strii mni będ syła port będ Od wej utrz w 2

s. 6.

dło: N

Po wy ne, deg cało 61%

i, B iejs dzie

ane tu, dzie

poc z zym D 2010

Ud Na po

odo ysła Ho go z ości

%; 2 Belg sze.

ob w co u

cor cząt tym myw

ane 0 r.

dział odsta

obni ana

olan z ty iow

203 gii, Jed bser

tam ucz raz tku m k wać.

e na ora

ł kra awie

ie j do ndia ych wym 30:

Szw dno rwo mten

zyni bar u XX

kraj . a te az p

ajów e dan

ak kra a, W h kr m ha

33 waj ocze wan n re i Ch rdz XI em

ema prog

Per

w w nych

w 2 ajów Wie

rajó and ,66 jcar eśni ny ejon

hiny iej

w.

m i

at s gno

rspe

two Ifo I

201 w w lka ów w dlu

%).

rii, ie w

wzr n św

y g atra

ob wed

truk oza

ekty

orze Instit

10 r wys Br w r zag . Po

Po wed rost wiat głów akc serw dłu

ktur na

ywy

eniu tut fü

r., w oko ryta rela gran

odo lski dług t zn ta b wny

yjn wuj ug b

ry i 203

rozw

u wa für W

w 2 o ro ania atyw

nicz obn

i, H g pr nacz będ ym p ny ta je s bada

imp 30 r

woj

artoś Wirtsc

030 ozw a ora wny

znym e z Hisz rogn zen dą st part akż się

acz

port r. za

ju N

ści n chaft

0 r.

wini az W ych

m N zmia

zpan noz nia r

tano tner że d

wzm zy t

tu n apre

Niem

niem tsfor

du ęty Wło

wa Nie any nii zy w

ryn owi rem dla p mo tend

niem eze

miec

miec rschu

uża ych,

och arto emi y zo

ora w ob ku iły m ha

poz żon den

mie ento

c i ic

ckie ung.

czę tak hy. P ścia ec osta az C broc

chi pra and osta ną i ncja

ecki owa

ch z

ego e

ęść kich Pom ach

spa ały

Cze cie ińsk awie dlow ałyc inte

ta

iego ano

znac

eksp

nie h ja mim h w

adni prz ech mi kieg

e 14 wym ch k ensy

ma

o w na

czen

port

emie ak F mo ż zro ie o zew

– ędz go.

4%

m N kraj ywn a si

wedł pon

nie..

tu w

eck Fran

że w ośni

o o widz zys zyna

W

% og Niem

jów ność ię w

ług niżs .

w 20

kich ncja war

e, t okoł zian skaj aro 203 góln miec w U

ć w w k

kr szym

010

h to a, S rtoś

to i ło 4 ne t

ją z dow 30 r nej

c. R Unii

wym kole

aju m w

i 20

war Stan ć ek ich 4,95 takż za t wym

r. to wa Ryn Eu mian

ejny

po wyk

030

rów ny Z ksp

zn 5%

że d to p m N owa rtoś nek

rop ny h

ych

ocho kres

r. (w

w zo Zjed portu acz

(2 dla pańs Niem

ary ści

chi pejs han h la

odz sie.

1

w %

osta dno u d zeni 010

Au stw mie wy eks ińsk kiej ndlo atac zeni 7

%)

a- o- do

ie 0:

u- wa

ec y-

s- ki

j.

o- ch

ia

(12)

1

R Ź

w B n d p w t p n n b i

d

−

− 18

Rys Źród

wys Bry na p dyw port w r tów prze nym naw bad im r

dark

− p

− b

− p

− h s. 7.

dło: N

R sok ytan prze wań

tu w apo w ha epro m sp wiąz dacz regi Z ki N prze bud prze han

Ud Na po

ówn ko ro nia.

estr ń ba w 2 orci

and owa pad zyw zy r

ion ko Niem

emy dow

emy ndel

dział odsta

nie ozw

Jed rzen adac 203 e N dlow

adz dku wać ryne nie [ olei mie ysł wę m

ysł l wy

ł kra awie

ż w wini dna ni l czy 30 r Niem

wyc zony

atr now ek c [De

jeś ec w

sam mas

che yso

ajów e dan

w str ięty akże at t ins r. p mie ch z

ych rak we chiń euts śli c w pr moc szyn emi okim

w w nych

ruk ymi e, p trac styt prze ecki

z C h w

cyjn kon ńsk

che cho

rzy cho n,

iczn mi te

two Ifo I

kturz i, ta podo

ci zn tutu ekro iej I Chin

tym noś ntak ki w

e Au dzi szło odow

ny ech

orze Instit

ze i akim

obn nac u Ifo

ocz Izby

nam m k ści

kty w naj

usla o b ośc wy,

hnol eniu

tut fü

imp mi j nie j czen fo u zy 2

y H mi kraju

ryn y ha ajbli and bra i, to ,

logi T

u wa für W

port jak:

jak nie udzi 20%

Hand był u zm nku andl

iższ dsha anże o w

iam Tade

artoś Wirtsc

tu w : Ho w na iał C

%. T dlow ł po mia

eu low zych and e, k w da

mi, eusz

ści n chaft

wido olan prz rze Chi Teg wej ostr an p urop we z

h la elsk które alszy

z Sp

niem tsfor

ocz ndi zypa ecz

in w go t

j (A rzeg poli pejs z inn

atac kam e b ym

pore

miec rschu

zny j a, F adk

obr w o

typ AHK

gan ityc skie nym ch p mme

ędą cią

ek

ckie ung.

jest Fran ku e

rotó ogól

u p K) ny j czny ego.

mi k poz

ern ą m ągu

ego i

t du ncja eksp ów lnej prog

z si jako ych . I kraj osta

…, miały wy

imp

uży a, U port z C j wa gno ierp o p prz pom jam

anie s. 4 y du ymi

portu

ud USA

tu, Chin

arto ozy

pnia pozy

zy j mim mi az

e na 42]

uże ieni

u w

dział A, W

han nam ości

po a 20

yty jedn mo

zjat ajw

. e zn ia si

201

ł ob Wło nde mi.

i ni ojaw

014 wn noc że tyck ważn

nacz ię:

10 i

brot och el z

We iem wiły 4 r.

a k czes Ni kim niej zen

203

tów hy c tym edłu mieck

y si Wz kon snym iem mi, t jszy nie d

30 r

w z k czy

mi k ug p kie ię r zros nsek

m w mcy

to z ym dla

r. (w

kraj Wi kraj prz go rów st o kwe wzg

zac zdan w s go

w %)

jam ielk

jam ewi eks wnie obro encj ględ czn niem swo

spo )

mi ka mi i- s- eż o-

ja d- ną

m o- o-

(13)

ze względu na niezmienny duży popyt na niemieckie produkty przemysłowe, przede wszystkim w krajach Europy Zachodniej, Azji, na Bliskim Wschodzie, a także w Afryce i Ameryce Łacińskiej. W przypadku tych dziedzin gospodarki nieunikniony jest jednak nieustanny rozwój potencjału innowacyjnego w celu zaspokajania potrzeb konsumentów na najwyższym poziomie, a tym samym umacniania jej pozycji na rynku międzynarodowym. Dodatkowo inwestowanie w rozwijające się branże, takie jak cleantech, biotechnologie, a także nowe roz- wiązania telekomunikacyjne stwarza niemieckiej gospodarki szanse na zapew- nienie sobie jeszcze większej przewagi technologicznej nad innymi krajami [McKinsey & Company, 2008, s. 11].

Wytwórnie samochodowe są symbolem siły ekonomicznej Niemiec. Two- rzą i zapewniają miejsca pracy oraz stanowią źródło nowoczesnych rozwiązań technologicznych. Jako elementy gospodarki aktywnej na rynku globalnym, podmioty tej branży muszą nastawić się na wiele międzynarodowych trendów.

Pozycja wyjściowa jest znakomita: niemieckie koncerny samochodowe należą do światowych liderów – to w tym kraju opracowywana i wytwarzana jest więk- szość samochodów typu Premium [Heyman, 2014, s. 5]. Według badań popyt na nowe niemieckie samochody w 2020 r. wyniesie na świecie 11,6 mln sztuk, co oznacza przyrost w stosunku do 2007 r. o 1,8 mln. Pomimo coraz powszechniej- szej tendencji do przenoszenia produkcji poza granicę kraju ze względu na wzra- stający popyt globalny, a także możliwości obniżenia kosztów, aż 0,7 mln tych dodatkowych samochodów ma zostać wyprodukowane w samych Niemczech [McKinsey & Company, 2008, s. 11]. Przy ich wytwarzaniu kłaść się będzie szczególny nacisk na zastosowanie rozwiązań mających na celu redukcję zuży- cia paliw oraz powiązane z tym zmniejszenie emisji szkodliwych gazów cieplar- nianych do otoczenia [Heymann, 2014, s. 9].

Jako światowy eksporter i lider w swojej branży, niemiecki przemysł ma- szynowy zajmuje silną pozycję w strukturze globalnego handlu. Wysoki popyt na produkty tego sektora gospodarki jest zgłaszany szczególnie przez kraje roz- wijające się. Czynnikiem sprzyjającym przyszłemu rozwojowi przemysłu ma- szynowego jest wzrastający popyt na te dobra w trzech krajach upatrywanych jako największe rynki zbytu niemieckich maszyn – Chinach, Rosji oraz Indiach.

Aby jednak w kolejnych latach możliwy był dalszy wzrost eksportu w tym sek- torze gospodarki, przedsiębiorstwa muszą jednocześnie stawić czoło wyzwaniu, jakim jest uzyskanie przewagi konkurencyjnej nad innymi krajami specjalizują- cymi się w tej dziedzinie – Stanami Zjednoczonymi, Francją i Japonią [Hey- mann, 2014, s. 11].

(14)

Tadeusz Sporek 20

Produkty niemieckiego przemysłu chemicznego w dalszym ciągu wykazują rekordowe wartości sprzedaży oraz zyski. Główną przyczyną tego sukcesu jest nastawienie na biznes międzynarodowy i eksport, przede wszystkim do krajów na kontynencie azjatyckim, ale także zaangażowanie w nieustanną poprawę wy- dajności i jakości oferowanych produktów. Strategicznym elementem, będącym podstawą do konkurencji na rynku globalnym w przyszłości, pozostaje od kilku lat kwestia efektywności ekologicznej. Materiały zapewniające niższe zapotrze- bowanie na energię czy ograniczenie emisji metali ciężkich oraz gazów cieplar- nianych są tylko niektórymi z poruszanych na tej płaszczyźnie tematów. A przy dodatkowej współpracy z takimi sektorami gospodarki narodowej, jak przemysł samochodowy, budowa maszyn czy energetyka, szansa na zdobycie przez niemieckie koncerny chemiczne dominującej pozycji na rynku światowym znaczą- co wzrasta, co w przełożeniu na prognozy oznacza coroczny wzrost produkcji oraz eksportu o ponad 4%, przy jednoczesnym tworzeniu nowych miejsc pracy dla około stu tysięcy pracowników [Bartsch, 2009, s. 19-20].

Dzięki szerokiemu zakresowi branż, od produkcji półprzewodników po bu- dowę samolotów, sektor nowoczesnych technologii należy do największych dźwigni wzrostu gospodarczego w Niemczech. Jednakże roczny przyrost w wy- sokości 3,5% od lat 90. XX w. nie był tak wysoki jak w przypadku innych dzia- łów przemysłu. W przyszłości sektor high tech mógłby znów zyskać duże znaczenie ze względu na światowe trendy, takie jak ochrona środowiska, urbanizacja, łączność sieciowa, czy profesjonalizacja administracji publicznej.

Zgodny z optymistycznym scenariuszem wzrost 4,8% rocznie byłby szybszy niż obserwowany na rynku światowym. Żeby jednak te założenia stały się rzeczywi- stością, niemiecki sektor zaawansowanych technologii musi się uporać z trzema głównymi wyzwaniami:

1) z powodzeniem wprowadzać nowe rozwiązania na rynek globalny,

2) stwarzać korzystne warunki do działania dla zorientowanych na rozwój technologii nowych przedsiębiorstw,

3) w dalszym ciągu utrzymywać konkurencyjną pozycję na rynku nie poprzez niskie ceny, lecz najwyższą jakość i innowacyjność oferowanych produktów na najwyższym poziomie [Spath, 2013, s. 51-52].

Podsumowanie

Na początku XXI w. gospodarka oraz handel zagraniczny Niemiec rozwijały się w bardzo szybkim tempie. Zmiany w dynamice spowodowane były między innymi wystąpieniem globalnego kryzysu finansowego, który dotknął wszystkie, bez wyjątku, kraje rozwinięte na świecie. Jednak nawet w jego obliczu niemiecka

(15)

gospodarka wykazała się dużą mobilnością i w krótkim czasie odnotowała po- nowny wzrost wskaźników. Przedstawione w pracy dane potwierdziły słuszność używania w stosunku do tego kraju określenia „lider gospodarki europejskiej”.

Prognozy na nadchodzące lata również są w dużej mierze optymistyczne – w Niemczech przewiduje się coroczny wzrost produktu krajowego brutto. Jego wysokość jest zależna przede wszystkim od czynników demograficznych – w tym zakresie zdania badaczy są podzielone. Wszystko wskazuje również na to, że w perspektywie najbliższych dwudziestu lat Niemcy nadal pozostaną najsilniej- szym ekonomicznie państwem w Europie, jednak ich przewaga nad innymi krajami może już nie być tak znacząca jak na początku obecnego stulecia.

Literatura

Bartsch K. (2009), Zukunft 2020 – ein Modell für ein soziales Deutschland, Friedrich- -Ebert-Stiftung, Bremen.

Berggruen N., Gardels N. (2013), The Next Europe. Toward a Federal Union, “Foreign Affairs”, Issue July/August, https://www.foreignaffairs.com/articles/europe/2013- 06-11/next-europe (dostęp: 20.05.2015).

Berlemann M. (2013), Prognose der wirtschaftlichen Entwicklung 2010 bis 2030, Ifo In- stitut – Niederlassung Dresden, Dresden.

Biermann F., Bräuniger M., Rossen A., Schlitte F. (2013), Prognosen der wirtschaftli- chen Entwicklung bis 2030 in Bayern und Deutschland, Hamburgisches WeltWirt- schaftInstitut, Hamburg.

Czachur W. (2014), Niemiecka polityka europejska – między kontynuacją a zmianą [w:]

A. Hall, W. Chachur, P. Biskup (red.), Polityka europejska trzech kluczowych państw członkowskich Unii Europejskiej (Francja, Niemcy, Wielka Brytania), Fo- rum Inicjatyw Rozwojowych, Warszawa.

Deutsche Auslandshandelskammern, Der deutsche Außenhandel – AHK-Weltkonjunktur- bericht des Deutschen Industrie- und Handelskammertags, DIHK, Berlin 2014.

Flejterski S., Jodkowska L. (2012), Perspektywy rozwoju niemieckiej gospodarki i finan- sów a przyszłość Unii Europejskiej [w:] W. Bieńkowski, S.I. Bukowski, G. Ol- szewska (red.), Przyszłość integracji europejskiej – konkurencyjność i rynki, Wy- dawnictwo CeDeWu, Warszawa.

Götze M. (2012), Kryzys i przyszłość strefy euro, Wydawnictwo Difin, Warszawa.

Götze M. (2014), Dominujące wątki niemieckiego dyskursu o kryzysie i przyszłości strefy euro. Źródła, rozwiązania i wyzwania – kryzys w strefie euro z perspektywy RFN [w:] J. Olszyński, A. Bielig (red.), Nowe zjawiska w gospodarce Niemiec i polsko- -niemieckich stosunkach gospodarczych, Oficyna Wydawnicza SGH, Warszawa.

(16)

Tadeusz Sporek 22

Góralczyk B. (2014), Kryzys 2008 r. a nowa rola Unii Europejskiej na scenie globalnej [w:] B. Góralczyk (red), Unia Europejska jako aktor na scenie globalnej – razem czy osobno?, Centrum Europejskie Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa.

Heymann E. (2014), Zukunft des Automobilstandorts Deutschland, Deutsche Bank Rese- arch, Frankfurt am Mein.

McKinsey & Company (2008), Deutschland 20|20. Zukunftsperspektiven für die deut- sche Wirtschaft, MKC Inc., Frankfurt.

Pisani-Ferry J. (2012), The Euro Crisis And the New Impossible Trinity, “Bruegel Policy Contrubution”, Issue 2012/01.

Przyspieszenie w Niemczech, „Rzeczpospolita”, nr 11 (10344), 15.01.2016 r., s. B5.

Soros G. (2012), Tragedia Unii Europejskiej, „Przegląd Polityczny”, nr 115-116.

Spath D. (2013), Produktionsarbeit der Zukunft – Industrie 4.0, Fraunhofer Verlag, Berlin.

Sporek T. (2014), Uwagi na temat gospodarki niemieckiej [w:] T. Sporek, S. Talar (red.), Międzynarodowe Stosunki Gospodarcze. Nowe wyzwania współczesnej gospodarki światowej, „Studia Ekonomiczne”, nr 184.

[www 1] Germany – Economic Forecast Summary (November 2014), http://www.oecd.

org/economy/germany-economic-forecast-summary.htm (dostęp: 16.05.2015).

[www 2] The World Factbook, https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/

rankorder/2001rank.html#gm (dostęp: 16.05.2015).

[www 3] Germany: Gross Domestic Product (GDP) In Current Prices From 2010 To 2020, http://www.statista.com/statistics/375206/gross-domestic-product-gdp-in-germany/

(dostęp: 16.05.2015).

[www 4] France: Gross Domestic Product (GDP) In Current Prices From 2010 To 2020, http://www.statista.com/statistics/263575/gross-domestic-product-gdp-in-france/

(dostęp: 16.05.2015).

[www 5] Gross Domestic Product (GDP) In Current Prices of the United Kingdom (UK) From 2010 To 2020, http://www.statista.com/statistics/263590/gross-domestic- product-gdp-of-the-united-kingdom/ (dostęp: 16.05.2015).

[www 6] Economic Outlook No. 96, http://stats.oecd.org/index.aspx?dataSetCode=EO (dostęp: 18.05.2015).

[www 7] Oficjalna strona internetowa Ifo Institut, http://www.cesifo-group.de/de/ifoHome/

CESifo-Group/ifo.html (dostęp: 18.05.2015).

[www 8] Ministerstwo Spraw Zagranicznych, Reformy gospodarcze w UE – unia bankowa, http://msz.gov.pl/pl/polityka_zagraniczna/zagraniczna_polityka_ekonomiczna/refor my_gospodarcze_w_ue_unia_bankowa;jsessionid=E44A8E198E24A2AAA59244 D75040DEA.cms2 (dostęp: 19.05.2015).

(17)

DEVELOPMENT PROSPECTS FOR GERMANY AND ITS SIGNIFICANCE FOR FURTHER DEEPENING AND ENLARGEMENT OF EUROPEAN INTEGRATION

Summary: Germany is considered one of the most important and most interesting eco- nomies in the contemporary world. Exports together with consumption have been – and still are – the main “vehicles” of German economy. Pro-innovative activities, implemen- tation of new technologies and offering innovative products by German companies con- stitute a real strength. In addition to that, it becomes more and more important for Ger- man enterprises to consider environmental protection and sustainable development requirements.

When it comes to the role of Germany in integration processes in Europe, opinions are quite diversified: on the one hand Germany seems to be an unquestionable candidate for formal leadership in the European Union, on the other – however – there are allega- tions with regard to the policy of German government. Undoubtedly Germany is ex- pected to come with unambiguous and concrete answers regarding the future of EU integration.

Keywords: Germany, exports, imports, banking union, eurozone.