Przegląd Etyczny. R. 4, nr 8 (1958)

LUBLIN Z a k ła d E t y k i KUL

C z e r n i e o 1 9 5 8

S p i s t r e ś c i

O S I

'» . •-.■• - v,\ S>:yv. $•.. .

A r t y k u ł y j

r r o f . d r C z e s ła w S t r z e s z e w s k i , K a t o l i o k i p e r 3 a n a l i z a s p o ł e c z n y . •1

■ '■$« '■>. ; .■ ' K s .d r E dw ard S o j t u s i a k , K i l k a z a g a d n i e ń z s o c j o l o g i i

p a r a f i i .r ‘o J ę o l a w s t ę p n e . . • • . 2 4 E r K a z i m i e r z S t u d e n t o w i e z , I n w e s t y c j e , z y s k 1 fo rm y

w ł a s n o ś c i . « . . . # 1

' S p r a w o z d a n i a i r e c e n z j e

C z e s i a * Z n a m i e r o w s k i , O ce n y 1 n o r m y , K a .T a d e u s z S o s n o w s k i . . . ® ‘ K la r a L e p l « a , K o r z e c k o ń s t * 0 , K o .W ł« d y s ła w 1’y c l l k . . . • • • • . . ?2

P r o f.d r Czesław S tr z e sz e w sk i

K a t o lic k i person alizm sp o łe c z n y

P erson alizm z o s t a ł wyodrębniony jako sam od zieln y k ieru n ek f i l o z o f i c z n y n ie d aw n o,Jest w ięc doktryną stosunkowo m ło d ą ,a p r z e z to n ie d o s t a t e c z n ie opracowaną.Doktryna f i l o ­ z o fic z n a c h r z e ć c ja ć a k a J e s t Jedna.S ą wprawdzie f i lo z o f o w i e c h r z e d o ja ;s c y ę k tó r z y tw ie r d z ą ,Z e w o g ó le n ie a a t a k i e j doktryny , j e s t t y lk o filcK ofia prawdZlws^gdyZ f i l o z o f i e J e s t systemem rozumowy® a chryatianizrfi r e l ł g l ą objaw ion ą a w ięc s y s te a e n pono dr ozur.,> ryt;;. Skoro jednak każdy system f i l o z o f i c z n y prawdziwy J e s t systemem chrzed oJa/sk iK »a system prawdziwy może b y d ;ty lk o je d e n ,o i l e s t o i na g r u n c ie r z e c z y w is t o ś c i * poznania (oo J e s t t e z ą f i l o z o f i i c h r z e d e j s f s k le j 1 t o r o z b ie ż ­ ność t a sprowadza « lę t y l vo do t e r m in o lo g ii. Są w r e s z c ie z w o len n icy nazywania f i l o z o f i i oh rzećcJa s k l e j f i l o z o f i ą

■ ' ■ ■ ’ i 1 '■ śW ,

odw ieczną - r h łlo s o p h is r e r e n n ^ s. F il o z o f i o o d w ie c z n a ,c z y ll system f i l o z o f i c z n y n ie ty lk o te n sam od początku i s t n i e n i a o h r z e d e jo * s tw o ,o le sy stem ,d o k tó reg o Jed yn ie d o jść może c z ło w ie k jako I s t o t a rozumna,o I l e n i e p o p e łn i w- sk u tek

o /r a n le z o n -ć c l swych zd oln o c i rozumowych błf,dn w rozum ow aniu,ina e z e j mówiąc sy stem ,d o k tó reg o k ie r u j e c z ło r ie k e rozumnoś' jego

n a tu r y . -,j

f i l o z o f i a c h r ze d c ja r sk a j e a t f i l o z o f i ą p e r s o n e li sty c z n ą poniew aż j e s t ona p e r e n n is - od w ieczn a,w ląc zaw sze u s i a ła być i b y ła systemem p e r s o n a !iz m u ,a le te g o rodzaju te r m in o lo g ia J e s t r z e c z ą n o w ą ,P o je c ie p e r so n -1 Izmu c h r z e ś c ja s k ie g o z o s t a ło w s z o z e g ó łn .d e i r o z w in ię te i .u zasad n ion e w. - d l i k a t o l i c k ie j i d la te g o rożna d zid używa' term inu p erson alizm k a t o l i c k i*

A le w ła śn ie to bld -fsze o k r e ś l e n i e , k » t o l l o k i , w skazuje na t o ,

s -

£e i r t n e j ą Inne p e r so n e l i te g o oho'by rodny ..dziel per

ąnr*I te k j e * t łs t o t n ie .r r z y k ła d e r . son*l izm o g z y s te ń e js lia ty C Z n y , k t ó r e j ś tw5*”aą •pg

Temat irego k s t ó l i e k 1e g o .a le s odcink a f i l o z o f i i

t r e r t r r ą

odczytu n ie t» lk o ogran i o z

do p e r s o n a liz m » . ,-«v ’

* V « » \ j e s z c z e b a r d z ie j :?o szczegółow ego s p o łe c z n e j - k a t o l J c k i c g o p e r s ó c o li z m s p o łe c z n e g o .J e s t to r z u t . l o z o f . i e r a o n a lts ty e a n e j w j e j u j ę e ^ i,p h llo a o p h io p e r e n n ls .n a d z ie d z in ę stosunków c p o ie c z n eh

« s z e r o k i:. u ję c iu a w ięc różnic.* 1 stosunków gosp od arczych .S g unktejE w y jś c ie p e r s o n a liz m k a t o lic k ie g o j e s t p o ję c ie osoby l u d z k i e j .

B o eeju sz w d z i e l e "De tfu«btfs Jeko jednostkow ą su b sta n c ję rozu n ej r n t l o n a l i s n a tr o e ąCzłowlek j e s t n ie - ens o o e i a l e . e l e i czymś w ię c e j n iż

n r t u r l s ” d e f i n i u j e jed n ostk ę natury (in d ir id u e s n b s t s n tl ty lk o jed n o stk ą sp o łe c z n ą - J e d n o s tk ą ,j e s t osobą*

SnakoKity f i l o z o f fra n cu sk i f skub I e r l t s l ń de j e w procy p t." T r z e j reform atorzy" n a stęp u ją c ą d e f i n i c j ą osoby: j e s t to p e łn s .in d y s ld u s ln s s u b s ta n c je natury I n te le k tu e ln e j,r z ą d z ą c a swymi czyna: l y s d l I r is .a u t o n o m ic z n a we właściwym te^ o słowa z n a c z e n iu .

Termin p erso n el izr- pochodzi od ł ą e t ‘sk ie g o słow a p ersona- - osoba.Z ród łoeło-?e-'. terminu persona j e s t per s e . I s t o t ą «l'ęo osoby j e s t fa k t o d ręb n o ści 1 wpcwnyc .s e n s ie n ie z a le ż n o ś c i Jej b y tu . Osoba ludzka £ y je sa&aiś. przez s l ą {per e e } ,g d y ś obdarzona j e s t rozumem i s o ln ą w o lą .A le c z ło w ie k c l e z r o d z i ł c ię sam,

a l e z o s t a ł stworzony przez J o g ę , iy j ą e r z e z i o g e ,ź y j e p r z e z - s ic b l e . I s t o t ą osoby lu d z k ie j j e s t ró w n ieś p o s ia d a n ie p r zez n ią

Indyw idualnego c e lu ,j a k ir . j» s t j e j w łasno s z c z ę ś c i e . elefii

o "©by „ lu d z k ie j i przedmiotem j e j s z c z ę ś c ia J e s t o s i ą g n i ę c i e

.';o -ą ,je s t kóg.C złow iek'"*ląc .Sp-jąc d ł e s i e b i e , ty j e w i s t o c i e

* 3 -

Zasad?' p e rs o n -1 ‘rr.u c b r z e ś e J a J a k ie g o s ą n a s tę p u J ą e e ; 1 1 .C z ło w ia k J e s t bytem in d ^ w id u s ln ^ n ,J e s t o so b o w o ścią ( p e r s o n a ) » a le ró w n o c z e śn ie J e s t J e d n o s tk ą s p o łe c z n ą (one s e o i o l e ) . P r z e z t n k l a o k r r M m l o •sz*nwl*ke p - r a o n ó l iz n u in ik n J e d n o c z e ś n ie błędów zarów no f nd w lć o s liz o u ja k 1 tych, kierunków r . - ó l i s p o ł e c z n e j » k t ó r e t r a k t u j ą exł<w1ft>« Jak o rO e h e n ie z n ą ^

•r Z ąo t k ę " s po ł e e Z e J JS t WO •

; ' & - 8 j • v, •? , > ‘ *' • ..v Jf, -’- . ‘ y tyr; r j o j s c o ~ t a j e s i ę z w r t a H c P r ^ ś l e n i e ; o r i t a i n ’ » .

J Ł ^ i ’ .» •- , ..< < > ;. ■- '■' '■!■

■' , i '-r^i' ' :*'' HSS J?? -. -U|jOMU

C zło w ieu j e s t je d n o s tk ą s p o łe c z n ą ,a w ięc e z ą ' t ’ ą ap cłseze/atw ai''* -' Ale o to s o p r k c z ę . ©1 o oH-łoćci n t r r.a u c h a r a k te r u m cohan’cznego l e c z o rg a n i-pzn .Osoby Indzklfc -j k k o ' c z ą s t k i s p o łe c z n o ś c i p o s ia d a ją

a u to n o m ię ,n ie s ą od s p o łe c z n o ś c i z a l e ż n e « sp o só b b e z w z g lę d n i:

l e c z t . i k ó c z g lę d n y * A n a lo g ią j e s t tu n ic mechanizm z ło ż o n y T Z m artwych tr y b ó w .le c z órganZffi s k ła d u ją c y S ię z iywyefe ’ c r ó r e k . Osoba lu d z k a p o sio d n w łasn e zśw n ątrzfi* ż y c ie ,n ie z c lc ż B c od

c p o ła c z n o ó c i ,d o k t ó r e j riśleSy .A le ró>,noczeif.nle t y c i e an rr.o d zicln ej osbby l u d z k i e j Jak o J e d n o s tk i s p o łe c z n e j J e s t a d a le k im s to p n iu u z a le ż n io n e od ż y c ia s p o łe c z n o ś c i.P r z e ja w y p a to lo g ic z n a i y c l a

sp o łe c z n e g o r u s z ą s i ę o d b i ć - u j e n a i e na iWnlfc e z ło w i® k n ,z n is z c z e n i wpoTaczaj-atwa musi wywołać na d łu ż s z ą : e t ę z n i s z c z e n i e J e d n o s t k i , ebybo Se p o t r a f i ońc w©Jóć w s k ła d i n n e j s p o łe c z n o ś c i*

g . P obrs ka d e j s p o ł e c z n o ś c i: k ie s y ,z a w o d u ,s p o łe c z e ń s tw a J e s t z ja w ls k la f . o rębnym od dcbrR J e d n o s t k i , a l e od n ie g o ż e le ln y is*

P le tftode b$ z a sa d n i c z * j c p rz c e z c ^ ó e l pom iędzy dobrem J e d n o s tk i s d o b re r spokeO ze stw e ,p o n ie w a ż dobro s p o łe c z n e r e a l i z u j e s i ę

p r z e z d o b ro w s z y s tk ic h je d n o s te k n a le ż ą c y c h do d a n e j s p o łe c z n o ś c i J e ż e l i w ięc p o w e tu je j s k e ś sp rz e c z n o ś ć ' pom iędzy in te r e s e m

J e d n o s tk i i zb ,‘o r o w o ś c i, t o s p rz e c z n o ś ć t a J e s t t y l k o p o zo rn a

lu b k r ó tk o tr w a ła ,w d a l s z e j bowiem. p e rs p e k ty w ie do b ro je d n o s tk i,

o k a z u je s i ę z a s s z e z g o d n e .

- c -

s p e k u la n t, który doprowadza do nędzy konsum entó*,pracodawcę p r y w a ta ,, k tó ry ż y j e z nędzy r o b o tn ik a ,u r z ę d n ik ,k tó r y przy pomocy łapówek w yzyskuje in ic j a t y w ę prywatny - każdy z ty ch lu d z i

o sią g a zysk o s o b is t y kosztem szkody s p o łe c z n e j .A le p rzez n is z c z e n ie n a jc e n n ie jsz y c h grup s p o łe c z n y c h ,p r z e z p au p eryzację k r a ju ,p r z e z s ą c z e n ie tr u c iz n y r / r o l n e j p rzy a sy n ia a ię on na d łu ó sz ą s e t ę do o s ła b ie n i a ,d e m o r a liz a c ji i upadku s p o łe c z n o ś c i ,do k t ó r e j n a le ż y , podolna g a łą ź ,n a k t ó r e j aa* s ie d z i i z a ła m ie a ię ona J e ż e l i n ie . za Jego ż y c ia t o zn ż y c ia Jego d z ie c i czy wnuków.i’« od w rót,

pa,^stw o,które o p lo r o *"wą p otęgę na wyzysku J e d n o s te k ,k la s czy m n ie js z o ś c i narodowych przygotowuj© n eueh ron n ie swa zgu b ę.

Przykładem r ó ż e b- ' tu sr.^nerchia A ustro—* ę g i^ r s k n ,o z y Turcja — z le p e k n a r o d o w o śc i.P y n te ro z y ła Jedna przegrana m ojna,żeby t e sz tu c z n e twory pa stwowe r o z l e c i a ł y s ię .w ię k c z ą n atom iast trw ałość wykazuje B ry ty jsk a ś s p ó ln o t a ,d z ię k i ternu,fia pow oli i

co że z b y t w o ln o ,a le r ! ®*ątpl iw ip ,u s l łu Je z a s tą p i > prxyr,tis, te r r o r « obrazem r ea ln y m ,czy n ie r a z mirażem w spólnoty in te r e s ó w .

3<* Dobro s p o łe c z n e J e s t zawsze nadrzędne w tym 3«»ya porządku w stosu n k u do dobra jednostkow ego.K ażde dobro sp o łe c z n e j e c t

bowiem czymś *<ięcęj n iż sumą arytm etyczn ą dóbr jednostkow ych.

Dobro je d n o s tk i r^bsi w ięc w tym aomym porządku zaw sze u e tą p ić przed dobrem zb iórow oóoi ,Kówlrcy - w tym 8«iayza porządku - gdyż dobro m oralne J ed n o stk i isa zaw sze p ierw sze -'stw o.D letego t e ż

żadna r a c ja stanu^fteden n a jb a r d z ie j wysublimowany I n te r e s z b io r o ­

wości n ie « o 'e ńza^adnló zamachu na pódatawowe prawa J ed n o stk i

nn J ej wolnngó i go<$fto6£« D latego z ta k ogólny® i ta k o a try n

p o tę p ie n le n sp o ty k a j^ s i ę obozy koncentraeyJne,kom ory gazow e.

- <5 -

O. lo b ro s p o łe c z n e j e s t śro d k iem d lo o s i ą g n i ę c i e dobre Je d n o stk o w e g o .ic d n a o p o łe a z n o ś ’ n i e J e s t calem sorae w s o b i e ,

w

l e c z t y l k o ó rod* lew. d i s o s i ą g n i ę c i e celów Jed n o stk o w y ch ,celó w

n ie

dnpą s p o łe c z

i w o l ą . I s t o t m t c r i a l a y c h i ti.ehow ychą

5* sp o łe c z n o ś ć n t e J e s t lućnyr. zb io rem J e d n o s t e k ,a l e c a ł o ś c i ą z o r g s n iz o w n n ą ,c a ło ś c ią o r g a n ic z n ą ,n a wzór org».niz?&u lu d z k ie g o * S p o łe c z n o ść m iędzynarodow e z ł o .o n a J e s t z e s p o łe c z n o ś c i

n e ro d o w y o h łp o ^ stso w y o h .S p o łe o zn o ść państwowe ~ z bu dorwana j e c t b e z p o ś re d n io n i e z J e d n o s t e k .le e z z w ęższych s p o łe c z n o ś c i:

k l a s , z owo dó w .g ru p t e ry t o r 1 o ł nyfefc ;

aa t o , wi e ś , o k r ę g i , prow l ac J e ) $

w ęższe grupy s p o łe c z n e .J e d n e z n ic h m a ją c h a r a k t e r a e t u r e l n * Ja k z a ro d y er.- ę r ry t e r y t o r i -1 n « ,ln n e s ą ‘wytworem o k re ś lo n y c h worunków u s t r ó j-w yeh ja k r p . k i e s y , in n e J e s z o z e Jak n p .

‘s to w a rz y s z e n i s s ą świadomym wytworem w oli l u d z k i e j , a l e 1 w n ic h s ą z a w a rte pc n r a le - e n ty prawa n e tu r y ,g d y ż p rz y o s z n ą ic h

p o w s ta n ia J e s t n a t u r a l n a sk ło n n o ść l u d z i do z r z e s z a n i e s i ę . łf s z y s tk le t e g ru p y ł ą c z ą s i ę w Je d n ą b a ł o ś ' , o n ł o ś j o r g a n ic z n ą a n i e m e c h a n ic z n ą ,tj.w z a je m n is s o b ie podporządkow aną i

pó d l g a j ą c ą wspólnemu porządkow i a o raln em u , prawnemu 1

g o ap o d arczem a. J e d n ą z n c l a t o t n i e j s z y c h cech te g o o rg a n ic z n e g o c h a r a k te r u budowy sp o łe c z e ń s tw o J e s t a u to n o itic z n o śó

p o sz c z e g ó ln y c h Jego o g n iw , k tó r y ml s ą p o sz c z e g ó ln e w ęfsze

- 6

S p o łe c z n o śc i.K a ż d e z n ic h p o s ia d a bowiem pet^ten w łaściw y n o b le z a k r e s obowiązków i c e l ó w , k t ó r • rr, odpowiada ró w n ież w łaściw y Z a k re s upraw ni e r.U p ra w n ie n lo n a le ż ą ni.ę zerówno Jednostkom

<nk i sp o łe c z n o śc io m z prawe n a t u r y , n i e mogą być p r z e t o naru szo n e p rz e z s p o łe c z n o ś ć n a d rz ę d n ą n p .p e jc tw o .P ru g ą ft z a s a d n ic z ą cech ą o r g a n ic z n e j budowy s p o łe c z e ń s tw a J e s t j e j h t e r a r c h i c z n o ś ć •

Oznacza ona n a d rz ęd n o ść d o b re wyższego t z n . s z e r s z e j ?*rupy s p o łe c z ­ n e j w sto su n k u do n i ż s z e j t r - r . w ę ż sz e j grupy sp o łe cz n eJ.T w k więc dobro zawodu o z- k l a *’y ' ż,thś*‘i u ^ t ą n i ' p rz e d dobrze, r ^ r o d u , dobro jed n eg o n aro d u r z e d dobrem e - ł e j lu d z k o ś c i .u i s t o c i e s p rz e c z n o ś c i I n t e r * s ó s * J a k ie m orą s i ę z a ry so w e ' pom iędzy poszczególnym i

s p o łe c z n o ś c i * r i sza,lej n i e so b ie podporządkowanymi »J6Of?ą b y '

.p o zo rn e» b ąd ź d o raź n a.N a d łu ż s z ą n e tę n i e ft-że tu być s p r z e c z n o ś c i , gdyż d o b ro k a ż d e j s z e r s z e j sp o łeeZ n >óci r e a l i z u j e s i ę p rz e z dobro g ru p n iż s z y c h .O s ta te c z n y m z o ś celem w s z y s tk ic h s p o łe c z n o ś c i

J e s t dobro je d n o stk o w e ,d o b ro osoby 3u d z k ie j.d o b r o to j e s t wlęo o sta te c z n y m k r y te r iu m w h l e r s ir o h l i d ó b r sp o łc cz n y ch .K a ż d a

sp o łe c z n o ść j e s t bowlerś t y lk o śro d k iem a n i e celem sama w s o b ie , s łu ż ą c człow iekow i s p e ł n i a w t e n spo só b społeczność- s łu ż b ę

ohwołv B ożej*

6 . S y n te z ą z a s a d e ty c z n o —sp o łe cz n y ch p e rs o n e l izmu j e s t dobro z b io ro w e do ’o b ra j e d n o s t k i " . C e l ż y c i a sp o łe c z n e g o j e s t bowiem osoba lu d z i

o ° i ą g n i ę e l e te g o c e l u J e s t dobro nt bowiem,bonnm eorcmune, j.ak to sz e z ę ć l p o l s k i e j o k r e ś l a ł a c i n a , t o in a c z e j jed n o stM e,w sz s t k i e h o só b lu d z k ic h A w ięc t y lk o p rz e z dobro s p o łe c z n e w s z y s tk ic h oz onków s p o ie c z c ts tw a ,t

: a ,n l e Jedynym Ś rodki er. do - o łe c z n e . Dobro s p o łe c z n e

i r t e j n iż a te r m in o l o g i i «

dobro w spólne w s z y s tk ic h

o b ję ty c h daną S p o łe c z n o ś c ią .

Koftne z re a liz o w a ć dobro

nożna p r z y n i e ś ' s z c z ę ś c i e

wszystkim .

lu d z k im .F d .d e in n a &rs>t>* r e a l i z a c j i ic h s z c z ę ś c i a j e s t p o łó w lc z a a .e z y b ę d z ie n i ą drogi? d o b ra Je d n o stk o w e g o ,cz y t e ż w ęższych s p o łe c z n o ś c i w o b r ę b ie s z e r s z e j n p .d ro g s d o b re zawodowego czy k l «ooyego w o b r ę b ie s p o łe c z n o ś c i narodow ej 1 p ó /a tn o w e j•

Fied ir,*:e J& k o r z y ś c i Jednostkow ych lu b w ęższych g ru p sp o łe cz n y ch r ó ż e o d b y ta ć c ię w k r ó ts z y c h o łr e c o c h c zasu ze szk o d ą In n y ch

Je d n o s te k «2y gru p s p o łe c z n y c h .

P e r s o n d i2 & c h r z s ó c J a r s k i domaga s i ę w ięc oby zarów no p o rzą d ek sp o łe c z n y Jak i g o sp o d arczy poddany z o s t a ł porządkow i osoby l u d z k i e j tz n .a b y c a ły u s t r ó j sp o łc c z n o -g o p o d e rc zy z o s t a ł o p a rty o t* k J e z a s a d y ,k tó r e o d p o w ia d ają n a tu ra ln y m potrzebom i

^ n a tu ra ln y m upraw niento*? osoby l u d z k i e j ( A ls in k a r r e r e * La

s ttb a r d in a tio n de l a l i b e r t d ■ śeonom lyue a l* o r d r o de l a p ^ n o n n e”

F o l i t e l o T .I .z e s « .1 1 9 1 3 /1 9 4 0 ).

Z godnie z zasada*.! n e r a o n d i z r u e h rz e śc jsj'a k ie .y © warunkiem s p ra w ie d liw o ś c i porządku sp o łe c z n e g o J e s t porB enow enle prawfc osobowych l u d z k 'c h .

S o c jo lo g k a t o l i c k i Jtfclt Chśnon d z i e l i t e prawa na c z te r y grupy. (L« r o l e s o ć i a l de 1 * F g lis c * ) .

1) ą Prawa osoby lu d z k ie j p r z y słu g u ją c e J e j wobec samego " J e b ie . Do u p raw n ie ń ty c h n a le ż y :

v a )•w o ln o ść o s o b i s t a tj.p r « w o r o z p o r z ą d z a n ie sw o ją o s o b ą , b ).w o ln o ść su m ie n ia t j.p r a w o r o z p o r z ą d z a n ia sw o ją p ra o ą j 2) . Prawa osoby lu d z k ie j w stosunku do dóbr mat w i d n y c h .Do

u p raw n ie:’ ty c h n a le ż y :

a) .n i e n a r u s z a l n o ś ć m ie s z k a n ia ,

b) .n ie n a r u s z a ln o ś ć ta jem n icy l i s t o w e j ,

c ) .n i e n*» r u s z d n o ód w ła sn o śc i p ry w a tn e j;

\ . ;■?' -,ix . p ,; .•■,_ a;t ...,* ^ tó:.:;x‘.., -:ż5 f v ,'^J '--<$$$; - ‘ .'I- ’\ i $ j

/ •>•?• •...•‘V ■ ■'■>*:-*

- 8 -

5 ) . P ra w a o s o b y ł o d z k ’ c j w ob^o a p n ł e c z n o d c l p > ' s t w o w c j , c z y l i p r a w o o b y w a t e l e k i e . B o o p r a w n i e , t y ć h n a l e ż y :

o ) , r ó w n o ó ? o b y w a t e l i w o b e c p r a w a e y w i ł » e R e , k s ^ « j g o i s d m i n i r t r a c y j n ^ o o r a z s k a r b o w e g o J o k r ó w n i e ż w ł a d z p u b l i c z n y c h ( t j . w ł a d z w y k o n a w c z y c h p n f s t w a ’ ,

b ) . r ó w n o ś ć p ra w w y b o r c z y o t .

‘’ -< r , ' '•’ * * >tt, $i ;»*■ 'fc , v £’'■-? ’ \ r"- '»'/< * 1Y A ik, ’’♦' j® / f t p 1*-'

J } » P ra w o o s o b y l u d z k i e j w s t o s u n k u do i n n y c h l u d z i . C o u p r a w - ,. n i cii t y c h n n l e ć y ;

w o l n o ś ć z r z e s z a n i e s i t ,

'■• ■ ', •?. •-■ * ' •', *

b ) * w o l n o ś ć n a u c z a n i a , L. \i •'* ■ >

o ) . w o l n o ś ć p r a s y j

I n n y a u t o r f r a n o u a k i F e r d y n a n d i d H a t w y m ie n ia 5 g r u p p r a w o s o b o w y c h : p r a w o d o ż y c i e , p r a w o d o n i e n s r u a & a ł n o ś o i c i a ł a ,

•■ ■■ i O W S

p r a w o d o p r o c y 1 w ł a s n o ś e l p r y w a t n e j , p r a w o w o l n o ś c i s u m i e n i a , p r a w o d o p c c t ę p u .* ( * Ł a s o c l ś t ś e u n e r w i c e d e l a p e r a o tm e '* 1 9 4 5

Z a s a d y k a t o l i c k i e g o p e r s o n a l i z m u s p o ł e c z n e g o z n a l a z ł y p e ł n y 1 a u t o r y t a t y w n y w y r a z w w y p o w i e d z i a c h p a p i e ż a P i u a a X I I *

! H » w y d a ł o n w p r a w d z ie t a k a y n t e t y e z n y e h e n c y k l i k J a k J e g o p o p r z e d n i c y l e o n X I I I "Rerum "ow nrum * i P i u a x l " Ą u a d r a g * s im o A h n e " , e n e y k l i k , k t ó r e s t a n o w i ą p r a w d z iw y k a t e c h i z m a p o ł e c z h y K o ś e i o ł © , e l e w r ó ż n y c h e n c y k l i k a c h , p r z e m ó w i e n i a c h o k o l i c z n o ś c i ą w y o h , o r ę d z i a c h r a d i o w y c h w y ł o ż y ł b a r d z o o b s z e r n i e n a u k ę

s p o ł e c z n ą K o ś c i o ł a , I l o ś c i ą s w y c h w y s t ą p i e ń p u b l i c z n y c h z a k e tso w a c h y b a P i u s ? I I w s z y s t k i c h s w y c h p o p r z e d n i k ó w ,n i e d a w n o u k a z a ł s i ę b o w ie m J u d XVI to m .2 e g o w y p o w i e d z i , a k a ż d y z t y c h tom ów z a w i e r a p o k i l k a s e t s t r o n . A l a l i c z b a w y p o w i e d z i i s p o i e e z n y o h t e g o p a p i e ż a J e s t r ó w n i e ż r e k o r d o w a . K i e d aw n o w y d a n y p r z e z

.p ro fe so ró w u n iw e ta y te tu dor.1ni k o fsW e g o we F ry b u rg a ;zw ojcarskim ic h z b i ó r o b j ą ł n i e K n ie j n iż 2 .5 o o stro n * z d u m iew aJąc e J e s t p rz y tym Ogromna r o z p i ę t o ś ć p o ru sz ^ h y c h z a g a d n ie ń od problemów o r g a n i z a c j i r - r 2 c d s l ę b i o r s t « a fp o p rz e z b a rd z o r s o c j a l n e k w e s tie e ty k i le k e r a k J e J » a ć do problemów m o raln y ch z ią z o n y e h z e sportem i t u r y s t y k ą .

A o to k a t o l i c k i n e re o o o jiz r . sp o łe c z n y -n u j ę c i u F ln e s T IT . Jfsc ó łe z e a n e te n d e n c je r ż y ciu społpoznym ,gospodarczym 1 p o lity c z n y m z m ie r z a ją de o p ra n i o z e n ie a nawet c a łk o w ite g o z n is z c z e n ia praw osobowych c z ło w ie k a ,z a g r a S o ją w o ln o śc i i g o d n o śc i n io b y l u d z k i e j . P re ^ a przymuwu i cw o łtu z a s t ę p u j ą n a tu r a ln y p o rzą d ek r/rw n y o k rećls Ją e ? z a k r e s upraw nie.'. J e d n o s tk i i s p o łe c s e s t w o .( o r ę d z i e rad io w e w i g i l i j n e z d^dd r . ) • ładow i społecznem u opartem u n : praw ach B o ż y c h ,n ie n a ru sz a ln y m prawom osoby g r o z i n ie b e z p ie c z e ń s tw o zarów no z e s tr o n y k a p ite liz m u

Jak i t o t a l i z m u . ( o r ę d z i e r e d i o s e z 5% 'g r u d n ia r^Jf#

W o b l ic z u ty c h • n ie b e z p ie c z e ń s tw b i e r ż e c z ło w ie k a w o b ro n ę K o ś c ió ł k a t o l i c k i , k t ó r y Już r a z w y ra to w ał praw dziw e w a r to ś c i osobowe c z ło w ie k a z p o n iż e n ia w J ’ k i e w t r ą c i ł a go f i l o z o f i a s t a r o ż y t n a i m o raln o ść p o g a ń sk a . K o ś c ió ł bowiem u z n a je w o s o b ie l u d z k i e j ć ró d ło i c e l ż y c ic w p r le e z n e r n .C L ic t fio T ygodnie

S p o łe cz n eg o f r r n e n e k l e r o z do l i p c e d006 r . ) . T o t e ż c y w i li z a c j e e b r z e ć c je f o k a w ła ś n ie zbudow ała nowe oodetaw y d la z a s a d n ic z y c h i n i e n a r u s z a ln y oh praw osobowych oz ‘^ w ir k a , ( o r ę d z i e ra d io w e z d n .' wfczóćniis T?44 r . J .

Ź ró d le; i z aso d n ic z y ts celem ż y c ie sp o łe c z n e g o J e s t zach o w an i4 ro zw ó j 1 d o s k o n a le n ie osobow ości c z ło w ie k a * .. Ten c e l ż y c ia

sp o łe c z n e g o J e s t wspólny p s z y s t k i r s p o łe c z e stw o m ,o b o w iązu je w s z y s tk ie u p o łc e z e /ż tw , J e s t uśw ięcony nakazem Bożym.

- 9 - ■

's i k a o

• 10 -

zachow anie na Ziemi odwi ceznyoh p rn i -9ożyeh J e s t rów n ocześn ie ńa3?ft o ochrony 1>WM> -godnótfoi odo by lu d z k ie j i r e a l i z a c j ę Jej c e l ó w .•• fltorunkien pokoju ńo ó w ie c le J o g t.a b y władza pa .'stró ża s łu ż y ła dobro sp o łeczn ej u 1 szanow ało godnoć* osoby lu d z k ie j i

celów nadprzyrodzonych.

( o r ę d z ie radiowe w i g i l i j n e z 1942 r . ) . Zasadniczym obowiązkiem p a /s tw s J e s t zachow anie praw osobowych c z ło w ie k a 1 u ła tw ie n ie mu

s p e łn ia n ia swych Obowi ązków( o r ę d z ie radiow e z d n .i czerw ca 1 9 M r .) oraz doponnSanie mu w d oskon alen iu s i ę fizycznym,umysłowym 1

; '■ w ’ i * moralnym .(E n c y k lik a Suwani r o n t l f ie n t u s z dn. 20 p a ź d z ier n ik a 19*9r

'Wprzemówi enIw wygłoszonym w V r o c z n ic ę wybbdhu I I wojny u prefrtt JcJ z^ k o fezen in o s ta te c z n ą k lę s k ą łiltleryfcifc&t

‘ ' ', 4''f 5 < ’' r-}* c\'-‘ ’ . ; j, p/ <' - ■ *:

H us-- ’ I I wzywa w s z y s tk ie narody św ia ta do zbudowania po d o jn ie

■\ >», ' -«r '• > , t,

nowego p-rządku sp o łe c z n e g o Iso ^ p o d o r c z e g o ,z g o d n e g o b a r d z ie j n iż dotychczasow y z odwiecznym"prawem fiożym i g o d n o śc ią ośoby lu d z k ie j

( o r ę d z ie radi ^ e z dnia 1 wrześni-? 1944 r . ) . Do wezwania te g o p rzy w ią zu je przy tym ta k w ie lk ą w agę,de pow ołuje s i ę na n i e * rok p ó j n ie j w l i ś c i e do przew odniczącego ?rancuakleh Tygodni Spo­

łec zn y ek( z dnia 14. l i p c a 19^5 r . ) .

W te n sposób Fltt® I I I łą c 2 y p o j ę c ie sp raw ied liw ego ustroju sp o łec zn o -g o sp o d a rc ze g o z zachowaniem g o d n o ści a więc 1 uprawnie? osoby l u d z k i e j , s t a j e w ięc ns g r u n c ie personalizm u

s p o łe c z n e g o . O b szern ie r o zw ija p a p ież t ę myśl w przemówieniu do k s t o l i o l i e j m ło d zieży w ło s k ie j z 1946 r . ( z d c .12 w r z e śn ia ):

K w estia s o c ja ln a J e s t rów nież zagadnieniem gospodarczym ,

a l e p rzed e w szystkim problemem porządku sp o łe c z n e c ó 1 moralnego

a po ? z ę ó c l 1 sprawą r e l i g i j n ą . W tym c h a r a k ter ze sprowadza s i ę

ona do p o s tu la tu stw o rzen ia t e k ł łh warunków,aby żadna jed n ostk a

1 żaden naród r.le b y ł przedmiotem ż y o ia sp o łec zn eg o pozbawionym

-

w s z e lk ic h praw i r y ty BkiweBym p rz e z i n n y c h ,le c z p r z e c iw n ie ,a b y kaźdń je d n o s tk ę i keddy n a ró d b y ł podmiotem t e r o feycis i mógł o d p o w ied n ie do g o d n o śc i osoby lu d z k i e j ,s z e m i j ą c t ę godność

zarówno w a o b ie samym J»;k i w in n y ch l u d z i a c h .

C h r z e ś c js ś s k i .p o rząd ek s p o łe c z n o -g o s p o d a rc z y J e s t w ięc wg P iu s a >'II p orządkiem p e rs o n e lI s tr C z n y w . Jeg o warunkami wiano być zach o w an ie praw osoby J u d z k i e j :

pó 1 ) .w k f ts z te łto w a n lu p rz e z p o /stw o dochodu s p o łe c z n e g o , po 2) .w s ł u s z n e j p łn ey i o c h r o n ie p ra c o w n ik a ,

po 5 3 .w zachow aniu w ła sn o śc i p r y w a tn e j.

Ad.d . P o p ic i p rzy z n aj© p s /e tw u prawo w pływ ania na

k s z ta łto w a n ie s i ę dochodu sp o łe c z n e g o Ja k k o lw iek n i e a sposób beZ*

w zg lęd n y . I n te r w e n c je g o sp o d a rcz a p a :s tw a w tym z a k r e s i e powinna dążyć do z » p e w c ie a la człow iekow i p r a s a do p racy i w łudnoóol o s o b i s t e j . ( L i s t do T ygodnia S p o łeczn eg o W łoskiego z d n .2 3 w rz e śn ia 19^9 r .s k ie r o w a n y z p o le c e n ia p a p ie ć a p r z e z Jego S e k r e ts rz B - F o r d y n s łn M c n t l n i . ) •

A d.2 . K o ś c ió ł d la te g o domaga s i ę w sw ej n au ce s p o łe c z n e j p rz y z n a n ia ro b o tn ik o w i s ł u s z n e j p ła c y o r a z o t o c z e n i a go o p ie k ą s p o łe c z n ą 1 z a p e w n ie n ia mu u b e z p ie c z e ń s p o łe c z n y c h ,S e w id z i

« nim i s z a n u je godttofić osoby l u d z k i e j . P o trz e b y r o b o tn ik a winny być- z a sp o k o jo n e znrówno w d z i e d z i n i e m a t e r i a l n e j Jak i d u ch o w ej. Al© w ła ś n ie w i r i ę g o d n o śc i osobo e j C złow ieka p ra c u ją c e g o w p rz e m y śle K o ś c ió ł p r z e c iw s ta w ia s i ę tak iem u

p ostępow i c y w i l i z a c j i , k t ó r y p rz e z Je d n o stro n n y k ie r u n e k m a te r ia ln y i m e c h a n iz a c ję «®«rrSa w o ln o ści i g o d n o śc i osob-? lu d s V ie J ą ( P rz e ­ m ów ienie z d a . J i p a ź d z ie r n ik a

S y tu a c ja p rac o w n ik a z a le ż n a J e s t od refo rm y z n p ó łc a e sn e g o

p r z e d s i ę b i o r s t w a . Peform y t e j domaga s i ę P a p ie ż ró w n ie ż w im ię

• 12

Ochrony g o d n o śc i osobow ej p rac o w n ica {L noyklikn S ertum l a e t i t i n e z d c . 1 l i a t o p a d a 1959 r . j *

A d.3.K o ś c i ó ł dąży do n a d a n ie - i n s t y t u c j i w ła s n o ś c i prywatn<

t e k i e j p o s ta c i,w k t ó r e j b;, łab y oh.-- zgodna z prat-eta n a tu r y a p rz e z to s t a ła b y s i ę c zy n n ik ie m t o r z ą ć / u sp o łe c z n e g o # ro z w ó ju in ic ja ty w y g o s p o d a rc z e j je d n o s te k lu d z k ic h i aodź.ocra do p r a c y .

» k'; ? L, 7 •

W t e n sp o só b na ono s łu ż y ć w o ln o ści i g o d n o śc i snoby l u d z k i e j ( o r ę d z i e radiom e z dtt.1 w rz e śn io 19'»4 r . ) . Z z i e s t e n i a w ięc w ła sn o śc i p ry w a tn e j b y ło b y rów noznaczne z n a r u s z e n ie a praw osoby l u d z k i e j { L is t do Tygodni S p o łe cz n y ch K a n a d y jsk ic h z dn»

13 l i p c a 1952 r . ) .

To sta n o w isk o F iu s e 211 o p i e r a s i ę ne t e z i e , £ e " a l e

zb io ro w o ść lu d z k a -*o«e w. s o b i e , l e c z je d y n i* o s o b a l u d z k a p o s ia d a rozum i w olną w o lę” (E n c y k lik a " D ir i n i B ederS ptoris* Z d».1®>

m arca 1947 r . ) . D o ty c h słów Fapie&© d o d a je Kodeks .społeczny wydany p rz e z *.lę d z y c e r o lewy Związek Be da f, .s p o łe c z n y c h g m p n ją o y n a jw y b itn ie js z y c h p rz e d s ta w i c i e l i f i l o z o f i i s p o łe c z n e j k a t o l i c k i ' z 14 k rajó w -Ai r o p y , Ameryki i ; . z j l , ż e " c z ło w ie k a n l P .s p o łe c z e ^ s t j e s t n i e ś m i e r t e l n y . . . t o p r z e z n a c z e n ie osobowa n a d o je każdemu c zło w iek o w i n i e z a l e ż n i e od p o c h o d ze n ia i ras?; podstawowe i

'n ie z m ie n n e p r a w a ,k tó r e winny być zachow ane i re a liz o w a n e w życiu społecznym**.

? i« 3 211 w o r ę d z iu radiowym w ig ilijn y m z 1942 K» f o r - sitiłu je 7 z a s a d n ic z y c h -p ra w osobowych lu d z k i e h . Do u p raw n ie ń ty c h n©3rży i

1 ) . Prawo do ro zw o ju i zach o w an ia ż y c ia fiz y c z n e g o ,u n y sło w e g o i k o ra lfie g o w z w ła s z c z a • pr«wo do k a i t a ł c e n l a 1 wy­

chow ania r e l i g i j n e g o #

2>•Praw o do k u l tt t r e l i g i j n e g o zarów no p r y ^ e tn - g o ja k i p u b licz n e g o a w je g o r a m e h 1 d z ia ła ln o ś c i r e l i g i j n o *

eharvt»tyj»n»j*

X .

3

- 1J -

dó z r e t a x ł:łć c śiw a i d o p e łn i e n ia Jego celów*

4) .Praw o do 5) .Praw o do 4 *v»

A . f

sp o łeczn o ści

i

• r $ s ?

, jak o n irz b r-in s g o .'rorP-e. d la - u tr z y m a n ia

S)

O TOlKHZO '.fetoru 3? od;i,ń więc ró;;nie& pow ołania

»»1 1

7) •! r a wo do u ’ / t * o we n i a o 5 o s o b i e t y k i i o r a n l c z e r . J e a t oto-sJ Łjz,’-icK k a ż d e j

m a t e r i a l n y c h z g o d n ie z o b o w lą z k a r

? i m r łc o z n y r i «

r d z y p u b l i c z n e j e w ię c p r z e d e w sz y stk im . p a .’. s t ? . a , d o d a j e P l u s

zech o w ed a i .e h a r u a z n l ńy z a k r e s

. . I I w o rąd jsiu redio^yra z 1941 rą *

l u d z k i e j 1 |u ? e t wl ć I c h r e a l i z a c j ą ,

X p o śró d ty c h 7 £ ra « osobowych lu d z k ic h na s z c z e g ó ln e r o z w in ię c ie z a s ł u g u j e prawo do p r a c y . Z e z ie r a ono brrsiem w s o b i e , w z g lę d n ie wi ąże sk ę ono z w szelk im i innym i prawami c z ło w ie k a .

P ra c a j e s t normalnym środkiem- ro zw o ju fiz y c z n e g o 1 duoho- wefo c z ło w ie k a ,d z ię k l p ro c y c z ło w ie k k s z t a ł t u j e Ó r i a t 1 k s z t a ł t u j e s i e b i e sam ego. k u l t r e l i g i j n y j e s t zw iązeny ró w n ież z p r a c ą , m o d litw a j e s t ta k ż e s w o is tą t r a c ą * a n ie k tó r z y te o lo g o w ie u p a t r u j ą pewne elem en tu p ra c y r a « e t w k o n t e m p l a c j i , t a l i e j do j a k i e j

czło w iek j e s t z d o ln y w d yclu doczesnym , f.a łż e ć .s tr o wymaga u s i l ­ n e j p ro c y zarówno, f i z y c z n e j Jak w J e s z c z e większym s to p n iu duchow ej; p o tr z e b a ogromnego w y s iłk u p r a c y w ew nętrznej na t o , eby zw y cięży ć w łasny egoizm i stw o rzy ć t ę w sp ó ln o tę ' duchową Jak a c e c h u je n i e s t e t y rza d k o ty lk o i c o ra z r z a d z i e j • 's r ó łe z e s n e

ir.włże&stwa. i r a e e J e s t warunkiem z a ł o ż e n i a i u trz y ia a n ia s p o łe c z ­

n o ś c i r o d z i n n e j 1 domowej* « d z i s l e j s z y o h c z a sa c h p o tr z e b a na t o

ogromu p r a c y , w y rz ec ze n iu s i ę s i e b i e , n i e r a z praw dziw ego b o h a te r s tw a

- 14 -

Cci<«5 wolnego wyboru zawodu j e s t p r a c a , prawo do p ra c y J e s t upraw nieniem n i* ty lk o do j e j r.ykoner.Ł S,ale l to n a p rz ó d ,d o wyboru J e j k ie ru M ru ,a więc wyboru z«»odu czy po w o łan i a . W reszcie w łasność dóbr m a te r ia ln y c h J e s t w ła s n o ś c ią owocu p r a c y n i e zaw sze owocu w ła s n e j p ro c y ,c z e g o przykładem 4 z i o d z i o r c n i e , a i e zaw sze o^ocu p r^ c y u c z c i w e j ,a l e zaw sze i t y l^ o owocu prf*cy,gdyż bez o rs c y w ła sn o ść n ic n o ż e p o w s ta ć . A w ięc źródłem w ła sn o śc i J e s t prawo do p r a c y .

Prawo do środków do ' c l a J e c t w praw dzie u z asa d n ien iem p wo do p r a c y , a l e n a le ż y p a m ię ta ć o ty m ,ż e morclnym i właściwym sposobem zdobyw ania ty c h środków j e s t w ła ś n ie p r a c a .C h le b b ez p rac y n a le ż y "»lę w ięc e r łowi ekowi t y lk o wówczas,gdy bądź n ie może on pracow ać z aro b k o w o ,b ąd ź t e ż s p o łe o z o :e tw o odmówiło nu p r z y d z i e l e n i a p rac y * I3O£na Jednak c la * poważne - ą tp llw o ś c l czy i s t n i e j e t e k i s t a n p a to lo g ic z n y w z o k r e s l e fizy czn y m ozy umysło­

wym n a w e t,p rz y którvm c z ło w ie k b - łh y c a łk o w ic ie m o ra ln ie

zw olniony z obow iązku osobowego i sp o łe c z n e g o p r a c y . Kośna n ie ć ró w n ież poważne w ą tp liw o ś c i czy może z a j ś ć te g o ro d z a ju sy p e d ek ,

że b ra k środków do p ra c y J e s t z u p e łn y »sp o łe c z e ń s tw o ta k z u p e łn ie w ykluczyło d a n ą je d n o s tk ę ze swego a p a r a tu p r o d u k c j i ,ż e wina b rak u p ra c y spada c a łk o w ic ie na s p o łe c z c ';stw o,e Je d n o s tk a n ie p o n o si ż ad n e j o d p o w ie d z ia ln o ś c i r o r a l n e j .

Prawo do p ra c y S s lc ż y s tą d azn ać z a koni c e s n ą kon­

sek w en cję p r a s a do ż y c i c , k t ó r e stan o w i Je d n e z nr c z e ln y c h praw*

osobowych lu d z k ic h ( E l t z e C a p i t a l un<! ł r b e i t ” ra-1 4 8 ). s ł u s z n i e t e ż s tw ie r d z a m o r a l i s t a am ery k ań sk i P o se ,fte prawo do p ła c y

życiow ej tJ .o a p o w ia ć e J ą e e J koniecznym p o trzeb o m ż y c ia p ra c o w n ik u ,

o i l e n i e J e s t p o p a r te prawem do p ro c y J e s t ró w n ie okuteC 2ne

d la r e a l i z a c j i praw a do ż y c ia Jak d le sp ra g n io n e g o p u s t e ln i k a

15

r .lr n ^ wody no r n ś t y n l . { -'th ic * Prom t h e s t s n d p o i n t ©f e o h o ła s t io 'p h t l o s o p h y . *?«« ’c” ‘v 1^?'* *

Sfl c en i c m i * w» *ki *y * <?J*t m t r r . rr* ,rra p r . e r j e s t j e j w olność

” ’ ł "■ '

" o ln o ó ć p ra c y t o lUracz*j ró w lą e prawo do r o z p c r z ą d z e n i a saraytn sebą/fcw yrl Z d ó lh ę śc lffitl’ i u r l * ję tn o ó c ia M , c z y l i swą p r a c ą . fezhccssa to r o l n e j ' ryborts z cz ed u o "* s z e r s z y n z n a c z e n iu wyboru

p o w o łan ia S yci d r ego-, a u lę c r ó ~ n i r ł i p c r o ł s p in r e l i g i j n e g o

i .. - ' ■ '. . . ■ ■ • '• A-.'li. ' ‘ .'-■ .^'■ń .- ,';';'j^ ■ • • ■ •- c « v -z a k o n n e g o . Ale w olność no t e ż sw oje n r n R to s . ffle ra a p ra c y

■baz ooWncgo o rz -musu,bo każda- p r a c * j e s t 7 S t W « « ' 1- trudem,-^

fco&do j e s t p r z c ł h r y p n le n oporów ś w ia ta z e w n ę trz n e g o 1 oporów .• S s a n y c h ,w e w n ę trz n y c h . J e ż e l i więc c z ło w ie k h i c n a przy su w a

Z ew nętrznego p r a c y , t o r-usi mleć n a c is k w ew nętrzny ,przytftU9

R o r a ln y łg d y t i n a c z e j n i e z doby łby s i ę na w y s iłe k p r ń o y . w olność p racy je d n y c h l u d z i p o d o b n ie je k R ie o g r o n lo z o n c p r a w o w ła n n o Ś c i- p ry w a tn e j a r że łatw o p r z e r o d z ić s i ę w n ie w o lę in n y c h . W ła ś c ic ie l

■niewolników w y zy sk u je ic h p ro c ę na t o , aby z d o b y ć o o Jn e śÓ o s o b is tą ,w y z w o lić s i ę z przymusu g o sp o d a rc z e g o p r a c y . U czony, k tó ry p rz y b a d a n iu m a te ria łó w wybuchowych wywoła e k a p lo z ję , n is z c z ą c ą c a ł ą d z i e l n i c ę , c z y o s ła * n i a u to ,n a d u ż y ł so ln o ó c i p ra c y ' na n i e k o r z y ś ć Innych j e d n o s t e k , no n ie k o r z y ś ć s p o łe c z e ń s tw a .

Kowst swobody wyboru rrw^.', zawodu n oże u le c o g r a n ic z e n iu r l n i e d o b r a eocłoczneęo*..

Logicznym u z u p e łn ic n le f t prawa do p r a c y j e s t prawo do k s z t a ł c e n i e o g ó ln eg o 1 zawodowego, J e ć e l l prpgn* c n i sr. n c ir.

j e s t z o s ta ć le k a rz e m to isuaaę zdobyć w iedzę m edyczną, gdyż

i n r e z e j a l e będę n ó g ł pracow ać w um iłow aćya z n n o d z le . Czy je d n a k

p a ń stw o , gdy s t w i e r d z i n cd m lcr pracowników d a n e j k a t e g o r i i n i e

m a-praw e o g r a n ic z y ć pewnych stu d ió w ę wprow adzić iw a e w s e la tts tts

na d a n e j u c z e ln i 7 J e ż e l i n i e z o s t a n i e wprowadzono t o o g r a n ic z e n i

- > 6 -

p ó w sto n le n ad m iar pracowników d a n e j k a t e g o r i i * ff u s t r o j u kapi«*

t e l l stycznym' doprow adzi to do

s o c ja lis ty c z n y m - do k o n ie c z n o ś c i p r z e r z u c e n ia c z ę ś c i ty c h praeow nlków do In n y ch d z i a d z i a p r a c y , i c o ż e s i ę z d a rz y * *

praw nik b ę d z ie k o p o ł rowy czy n o s i ł

/o w s tn n le w t e n spo só b podw ójna s t r a t a * r o n io e ą s t r a t ę ser.i zM ttte r e s o w s n i, b ęd ę pracow ać w innym z a w o d z ie , a w ięc n i e oaląg U ą swego c c i i i , co ~ o rz e j może z o s t a n ą b e zro b o tn y m i 1 w te n spewób n ie w ła śc iw y wybór zawodu c n le r o ó ll w i im w o g ó le s k o r z y s t a - n ie s osobowego praw e do p r ć ć y , P o n io s ą s t r a t ę I n n i l u d z i e ,

-■?» ~*V*-- -'''' i ’ 4' *-> ,■ ■ * ty ■ j»4<'-'tA-**; '•* • * - f’■

(■ *-1' ■ '•■ ‘1/^. ’ '

1 n o lr^ ą o y do to g o scr.ewo zawodu, gdy* z żięk sU y •*i ę konkurencja i p o w s ta n ie -g ro ź b a b e z r o b o c ia . B o n ie s ia w r e s z c ie s t r a t ę e e ł e a p o ło e z c . s t r e , gdy i z n f f k a p i s o , b e z r o b o c i e , 'c co najm niej

p o n i e s ie n ie k o sztó w w y k s z ta łc e n ia , k t ó r e n ie z o s t a n i e w ła śc iw ie zdyskontow ane ~ to p ó a a -S a U t r a t a s p o łe c z n a .

Ź ródłem o g r a n ic z e n ia growa osobowego p ra c y J e s t

z b io ro w e , k t ó r e r o d z i dobro z b io ro w e *» bo nura oocxune*

C zło w iek , k tó r y ż y je w i z o l s c j i ę R obinson C ru z o e, a o i e w ybierać' p ro c ę j a k ą o h c e . A le t e ż m o żliw o ści t e j p rao y

są b r d z o o g r n n ic z o n c , n i e z o s t a n i e u c zony;m,wy s p e c j a ł Iz o wynyr.

te c h n lk f e r t l t p * . O g r o n ic z e r le n w o ln o śc i p racy p ła c im y z«

d f - b r s d z ie J ś tr s C y r i l ł z c c j i f d o robek c y w i l i z a c j i ^ r e z u lt a t

h is to r y c z n y p ra c y m ilia rd ó w l u d z i s tw o r z y ł n s s d z id t e ogromne m o ż liw o ś c i, s z e r o k i e p o le p r a c y , t y s i ą c e - s p e c j a l n o ś c i , s e t k i zaro d ó w .

I t u • z a r r r o r U je s i ę w c a ł e j p e ł n i p e rs o n e l i ZR p ra o y i u d z k i e j . C złow iek tw orzy c y w i l i z a c j ę Jako osobo lu d z k a ,

o ało S ć z a m k n ię ta w s o b le ę rozum na 1 r o ln a * Ale dorobek

« t ? -

m ilionów je d n o s te k l u d z k i c h , tw orzy c a ł o ś ć c y w i l i z a c j i e p c łe o « tte f | n a ro d o w e j, ś w ia to w e j, Foźdy Jednostkow y 'w y siłe k , tw ó rczy ma

“ z ł

c h a r a k t e r osobow y, n i e b u d u je on c o ło ś ó ę k t ó r a s t a j e a ł ę

w sp ó ln ą t ł a s n o ó c ią w a z y e tk ie h . Twórczość Jednostkow e J e s t w ciąż i zaw sze b ę d z ie osobow a, a l e j e j d z i e ł o J e s t c o ra z w ięk sze*

p i ę k n i e j s z e , b a r d z i e j d o s k o n a łe , gdyft c z e r p i e ona- n i e t y lk o

'■ • ■ *$

z w łssn y ch zasobów duehoeychę a l e i p rz e tw a rz a w a r to ś c i k u l t u r y , | w k t ó r e j d o j r z a ł o ą J e s t c z ło w ie k w sp ó łczesn y n i e ty lk o tw ó ro ą , a l e i o d tw ó rc ą , r y s u n k i , k t ó r e o d k r y li k i lk o l o t temu sp e le o lo d z y ; w J a s k in io c h F r a n c j i , z a c h w y ca ją ś m i a ł o ś c i ą 1 b a rw ą, a l e Jakśfe l a d a le k o do 'd o a k o n u łć ó o i l i n i i L eo n ard a da V i n c i, kom pozycji M a t e j k i, b e r r y T c r o n e s a , e ty c e n Gogha. A k to w ie , ozy n ie z n e n j

a r t y ś c i , k tó r z y j e s t w o r z y li n i e b y l i w iększym i g e n iu sza m i m a la rstw a n i ż n e f n r z o re n e s a n s u ’ A le d z i e ł a i c h n i e ro g ą być t e k d o e k o n a łe , bo n i e z n a li, dorobku k u l tu r y ó w c z e s n e j. Newton n i e b v łb y e d ^ ry n c ą praw a g r ^ ł t e e ^ i b e z G e lileu sfca # E in s te i n *»

t e o t i i w z g lę d n o śc i bez Retonc T

To co p o s ie d z ia ł* * d o ty c z y ło o g r a n ic z e n ie w o ln o ści o rs c y p rz e 2 sp ć łe c z e /e tw © a w ięc przym usu z e w h ę trz n e g o ą A le j e s t j e s z c z e Jedno ź ró d ło o g r a n ic z e ń * p o c z u c ie m o raln e samego

c z ło w ie k a , p r z y r u s w ew n ętrzn y . Cobyścy p o w ie d z ie li o uczonym, k t ó r y w c z a s i e wojny wobec n ie b e z p ie c z e ć s tm a u t r a t y n ie p o d le g ło ś ć , w łasnego k r a j u , z a jm u je s i ę b a d a n ia m i, k t ó r e może naw et s ą

p o ż y te c z n e s p o ł e c z n i e , a l e w d an ej c h w ili n i e m ają z n a c z e n ie p ra k ty c z n e g o ! C hem ik, k tó r y z a m ia s t szukać órooków obrony k r a j u , lu b le p s z e g o Jeg o W yżyw ienie, p o ć e jr a ije b a d a n ia , k t ó r e mogą w d a l e k i e j p r z y s z ł o ś c i p rz y c z y n ić s i ę do z a p e ł n i e n i a

-• ' H

b ra k u ją c e g o p u ste g o m ie js c a n a p r z e s t a r z a ł e j t a b l i c y Uendelejewa!.'.' i i

1

18

P o l o n i s t a ^ I.tć r y Z sS iist o ć d tć swą n ie fiz ę , s ł u ż t i c propagandy#

o p racow uje n,apę z -;o ią^ u d lo le ? tó w 'J<zy>-fiy.yćh !. »..łody c h ł o p i e c , -J5;4' 7; >1':- " ’« A ż i1 ' , '* '

k tó r y z a n i a n t z c c ią g n ą ć , s i ę do w o ja k a ,'k ^ fc .ij^ a

U

Od słu ż b y wojskowe J , np to by oddać :s i e b-sfidniós; .'.nanhO^yń vt iykodobcc

t ' : ,.■ ; ’■! ' : > v' V •" 1 ’• * ■f p ro b le n y >,»eodowo— p o m in ę uóżito rih^lssźć *.tł iCżanriFdh p o koju#

K ro b ien ,p ra c y 1 e k e rz a w c f e ó e i e 1 a*- - s r i f " o d o b n ik a a tio z y o le la

’ \ - ! "'■ < / :

1 u r z ę d n ik a . P ro b ie r. w ła s n e j k n r t - .r y , new ei •,iile\w s e n c le '» '■ •■ 'i ■ "■ •'■ ' '■’• '4 ■ * :' C j , " • ’. *' * • ‘7’V••'■;• S

■ : •-.£■■ .-1 ■/, ' ' ..•

« z o ó g ac en ia s i ę , l e c z p ó jó e f a po 14,111.1 sw oich UpoćoboP»c2y t e ż słu ż b a . k r-’,10’ J , s łu ż b a

U sp o łeC zctfetru - n a '- ty c h O d c ln ^ a o h t

i ■ : ■ ■ ■ ' .

!* S I P

K tó ry ch p o trz b b y .są PrtJ w ię k s z e ! •.* •.•;».;» yi/ty

■ ■ ’ ' {.V ; •■•'•.% ' Prawo do p r a c y . n i e b-łotoy r e a l i z a c j ą pV«Pa do ż y c i a . - ?<:' ■ .. ;A „< \ ,. ’i .■<■’■ ■ "W i J •; , . -,j (y , ;- ł • , - v. ■

‘; * A i,» A

•’» A iŁ ’<• t..'-.

gdyby -nie dowftłO p r a c e ^ - r iik s • A r o d k d o utt^yK & hiw A A w ięc y"' ’, r |,' ... ; /- ' '.' 5 .- ,' < ■

’ .,i •” ■ it K 'Y . 3 '

k o n d e k c c n c ją praw a do ' prso\#"*ieat słu sz n e .‘> p ładni. \ .

/U -W7'' .X'' . '■'./ / • \ \ - w - '

•51« z e s l c r z a a dawać tu wyTrłjądu ś łu a z n e j. p ła o jr, gdyż J e s t to tem at o d d z ie ln y i b ard zo o b s z e r n y w y c z e r p u ją c e * Jego o u ó rt e n ie z a j ę ł o b y ki I k s g o d z in rykłedow yciią Ogrątdczaie. s i ę Włęć ćo w y ty czen ia. oc4.apetyczne;--,o ty c h f e r a n ię ^ p ła b y t, k tó ^ o z a p e w n ia ją wblho^ć o s o b ie l u d z k i e j , K tó re dl® ł4 M

■ ; U.- , ’. / '"'Ay

nlezti^dA ą' p i^ e ^ tr Z e it ży cio w ą. ■-' y-,A\

■ \ 7'. * y ’■ V • i

i ra» ó do’- z a ło ż e n ia , ro d zin y , i obow iązek JjeJ o trzy m y n la

"--i' . ■ ■ - l yA 7 -b.|’;r. .. • •' •’ . ' / ■ fV ••'-.-A>.'- \

w??kn?;uje. ris k o n iec zn o ^ :' p ła c y r o d z i n n e j . I J e s t JUż sa g n d & ie n le r t e c h n i c z n y czy 'na byd oba ezęó c i ą .'płacy.azy. d o d a tk i er. do

i •; ' ' • : ‘ i. : /' ' 7 ' ’■ i \

p ła c y 5 'v to na J ą w ypłacać prawodawca ęxy u b e Z p ie c z p ln ia . ' j v y tA ’ 4

’.f każdyiń r a z i e p ł a c a ro d z in n a Hia r.oźe być u rit^ lo n a na pod- sta w i ę ■ p o tr z e b r o d z i n r n r z e c l ę t n i e |i ć z A b h e J i g ^ y ż Uzłoby to rA rn o z ń a c ź n e j n a r z u c e n ir z - n a to d . n e o n a ltu z jń r s k ić f c ' r o d z i n i e .

Z -4 , 'V \ '

P r o k r e a e ja o p ra rtie z o n a J e s t a z ;:.lędap<i 's c r a l a j n s l , ^ le n ie

r o f c być B re p la w e n to a a n a p r z e z sztyw ny p r z e p is * e.^sokaowany prz*

W; . . .- ' \ ' ■ V . U ■ . t

* ' ' ■ ■<• ' v -s::4» \ I

n a c i s k fin an so w y

:' y, r

■ / ł

- i9 -

1 D rugie z a g a d n ie n ie to zw iąz ek praw a do p ra c y z w o ln o śc ią k o n su m p c ji. Cóż p r z y j d z i e z e s ł u s z n e j p ł a c y , J e ż e l i w sk le p a c h n le k b ę d z ie możne nabyć a a .Swą p e n s ję tow arów . s łu s z n a p ła e a to o c z y w iś c ie n i e o k r e ś lo n a kwota p i e n i ę d z y , a le i l o ś ć d ó b r i - u s łu g , k t ó r e jRcfias; z a p ła c ę n a b y ć . M e J e s t iz ^ c z ą i s t o t n ą

p ła c o n o m in a ln a , a l e p ła e a . r e a l n a • Ale w s y s te m ie n r o d u k o jii i 'd y s t r y b u c j i zreg lar.fen to w an ej p ro b lem n a b y c ia to w aró w .1 u s łu g n ią \» Je st związ&ny ty lk o z ic h c e n ą a l e ró w n ież z fiaśy o zn ą, r e a l n ą m o żn o ścią n a b y c ia s k ą d in ą d ta n ie g o to & a ru . Towar, k tó ry Z p lk h ie z e sk le p ó w , b ę d z ie może d o stę p n y w h a n d lu n ie le g a ln y m , p lW w ó rc z e r r o z s t a j e o r o b i es. podw ójnej ceny i l u z o r y c z n e j 1

f a k ty c z n e j i r ł n e a s łu s z n a t e o r e t y c z n i e może s i ę o k azać głodowa i I 8

• ii i 1 w r z e c z y w i s t o ś c i . tio ln o śó . k o n su m p cji d o ty czy n i e t y lk o n:ożno4eli

< nc'k | s i a n ie i w yboru, Cóż to z s w olność J e ż e l i Ó«-J£ ona prawo ń e łó w io -o le sz k o śc ó w m ia s ta w ło ż e n ie na s i e b i e t a k i eh samych

ćtdabW; z u b rn n iiu ii męskimi to J e s z c z e p ó ł b ie d y , a l e J e ż e l i 1 t o samo d z i e j e s i ę z sukniam i dnmakiffii, to Ju ż s t a j a a i ę t r a - giOZfie! Sażo Jed n ak w ię k sz a t r a g e d i a to s y t u a c j a a ie a z k o n lo w a ! t?.'obec g ? o3u m ieszkaniow ego A.ołnozaa p ł a c a , naw et wysoka p ł a o e ,

e t u j e / s i ę f i k c j ą w o ln o ści osobow ej l u d z k i e J ą S k u p ie n ie k i l k u r o d z in ć Jednym m ie s z k a n ia * g o r z e j w Jednym p o k o ju , r o z b i j a o g n isk o W f c w e , s t a j e s i ę . dnSdłes! k ł ó t n i w r o d z i c i e i pom iędzy

i i

1*0 -!)*)£■ 1 *

M i l e J ń a t to b o lą c z k a ty lk o n asze g o k r a j u , J e s t to V'

zjaw isk o 'p O W szeeh n ć d z iś iw ś w l e e i e , choć Jego n a tę ż e n ie J e s t

ró żo w i J e d e n z e w sp ó łczesn y ch au to ró w f r a n c u s k ic h t a k c h a r a k te r y ­ z u j e t a m t e j s z e s t o s u n k i , ‘♦połowa fran cu zó w zarów no w m ie ś c ie

la k i na w a i^ ź v je \w nędznych d z iu r a c h . L ic z n e ro d z in y * z w ła ą z c z a

V. , ■. . < v z\- Ł_ <j\

* ". '*•’-' i- ■ 'i.,-' ’ < , • '

r o b o t n i c z e p n lo ż d ż ą a ię w p r z e lu d n io n y c h s i e s z k r n ł i c h

i

20 -

• \ I Ł:

T

‘W f

brzydkich i w ilg o tn y c h , pozbawloryeh p o w ietrze 1 ś w i a t ł a . s z e r z ą a le tara choroby d z i e c ię c e 1 g r u ź lic a * Tanie domy r o b o tn ic z e , 1 choć l e p i e j p r z e d s te w ia ją a lę pod względem zdrowotnym, to jednak

z b y t c z ę s t o mają smutny wygląd k oszar* Na porządku dziennym j e s t za m ieszk iw a n ie młodych raałfee'ntw w sp ó ln ie z r o d z ic a m i,

©o'., o d b ier a im Intym ność ż y c ie m a łźe ćsk ieg o i s t a j e s i ę przyczyną Ich b e z d z ie t n o ś c i* Gdy mężczyzno przych od zi po rra cy zmęczony 1 zdenerwowany wchodzi do c ie r n e g o c ia sn e g o pokoju g d z ie spotyka go p ła c z d z i e c i brudfayeh, zaniedbanych i nymówki wy­

m ęczonej do o s t a t n ic h p r a n ie żony, to n ic dziw nego, że z a b ie r a ai<

1 u ciek a do knajpy szukać o d p rężen ia po p r a c y . Synowie i córk i id ą w ś la d o j o a . Nędzne m ieszk ania są główną przyczyną rozkładu r o d z in ” ( S te r e n 2 . ”Elem eats de m orale a o c i a ł e ” P a r is 1954 s .* ? 5

Tak jeb tw e f r a n e j i , a le Tran©Ja ©osiada pomimo t o Jak p od ał w przemówieniu na K om isji sejmowej Zdrowia i Kultury f iz y c z n e j iu in ie te r Zdrowia p ro f .uerai/Oki - ś m ie r te ln o ś ć z a le d w ie 5 pro t r d lle , a P o ls k a p r z e s z ło dw ukrotnie s i ę o e j - 7,1 pro m ili© .

P o z o s te j e nam j e s z c z e do r o z p a tr z e n ia sto su n ek prawo tj pracy i prawa w ła s n o ś c i* Pomiędzy tymi dwoma prawami p ow stoje we w sp ółczesn ych nam. u s tr o ja c h opołeczno-e.osD oderczyoh wyraźny i tr a g ic z n y k o n f l i k t . Jego I s t o t ą j e s t r o z d z ia ł ty ch dwóch praw;

kto inn y j e s t w ła ś c ic ie le m środków p r o d u k c ji, kto in n y w ł a ś o i c ie l pracy* K o n flik t te n w ystęp u je n a j s i l n i e j w u s tr o ju k a p i t a li s t y c z ­ nym, a l e może w y stą p ić i w u s tr o ju s o c j a lis t y c z n y m , czy na drodze ćo te g o u s tr o ju przy b łęd ach p o lity c z n y c h i o r g a n iz a c y jn y c h ,

jak' te g o dow iodły wypadki p o z n e /n k le .’

I znowu o b sze rn e om ówienie te g o z a g a d n ie n ia n ie J e s t

m ożliw e w rwcech mego o d c z y tu . Chcę jednak wskazać o g ó ln e jeg o

- 21 -

e le m e n ty . ?.‘o l n « ś ' o«ftby l u d z k i e j i j e j podnośó n i e wymaga aby p raco w n ik b y ł k o n i r o ż n i e b e zp o śre d n im rłń ó f fie ie le m w a rsz ta tó w p r o d u k c j i , r o z d z i a ł f u n k c ji p rocy i k c p i t ^ ł u j e s t Jednym z przejaw ów p o d z ia łu s p o łe c z n e g o , choć przejaw u® p^d względem społecznym n ie k o rz y s tn y m . A le n-©Zbędnym warunkiem t e j w o ln o ści J e s t p o sz o n o w s rie g o d n o śc i pracow ni k o , d o p u sz c z e n ie go do pewnego p rz y n a jm n ie j wpływu n a z a rz ą d p r z e d s i ę b i o r s t w a , m etody p r o d u k e j i , p o z o staw i oni o mu pewnej swobody w o r g a n i z a c j i p r a c y , z a in te re s o w a n i;

■ i w wynikach g o sp o d a rc z y c h p r z e d s ię b io r s tw a p rz e z z a p e w n ie n ie

u d ł o ł u w z y s k a c h , w r e s z c ie s tw o r z e n ie warunków d la pow staw ania o s z c z ę d n o ś c i. P o b o tn ik n e t o , aby n ie b y ł ty lk o s i ł ą ro b o c z ą kupowaną na ry n k u , w szy stk o Jedno czy p r z e z k a p i t a l i s t ę , ozy

p rz e z p e fs tw o , a l e żeby s t a ł s i ę w sp ó łtw ó rc ą p ro d u k tu p rz e d s ię W o * ’ b i o r s t w a , m usi w ziąó u d z i a ł w o d p o w ie d z ia ln o ś c i z a p ro d u k c ję

1 za p r z e d s ię b io r s tw o w którym p r a c u j e . To J e s t n ie t y l k o warunki©!

p o w t a n i a bodźców d la Jeg o in te n s y w n e j 'r a c y , a l e warunkiem m o ra ln o śc i stosunków s p o łe c z n o -g o s p o d a rc z y c h , warunkiem p o tra k to w a n ia p raco w n ik a Jako osoby l u d z k i e j .

1

I tu znów d la porów nania sp ó jrzm y na s t o s u n k i w E u ro p ie z a o h o d n ib j. Je d en z k s ię ż y ro b o tn ik ó w f r a n c u s k ic h O.Loew,

d o m in ik a n in i d o k e r portow y w je d n e j o s o b i e , k t ó r y n o ta b e n e

n a le p y do ciekaw ego ru c h u ” Ekonom i i h u m a n isty c z n e j* /S co n o m ie

e t łiu ń s s ts m e / ę t a k ż a l i s i ę no s to s u n k i p w tu ją o e w p rz e m y śla

f ra n c u s k im . P.egulam lny o b o w ią z u ją c e w p r z e d s ię b io r s tw a c h s ą

p r z e s t a r z a ł e i choć w ie le p rz e p isó w n i k t Ju ż n i e p r z e s t r z e g a

to r o b i ą one w c lą ż ”z ł ą k re w * . Kp. p r z e p i s z a b r a n i a ją c y J e d z e n ie

w h a l l f a b r y c z n e j j k a ió y r o b o tn ik p rz e g ry z a co ś w c z a s i e p r a c y ,

c l e k ażd y p rz y tym chowa s i ę z a r e s z y n ę , Ja k u o zn io k uk ry w ający

s i ę p r z y p a le n iu p a n ie ro só w

\ > ' * ’ ‘ c t ' " ;? *.' • ' W«3 $fś rV- - 2 2 -

I Erngą b o lą c zk ą ro b o tn ik a fr a n c u sk ie g o J e s t t o , Że choć ob ow iązu jący c z a s pracy a l e J e s t d łu g i* a l e p łe c e n ie są

«y s t e r c z a ją c e i w ię k sz o ść robotników z w ła szc za r o d z in n y c h , pracuj® n ie r a z dodatkowo, mimo wyjątkowo wysokich we f r a n c j l promil r o d z in n y c h , p r z e z có d zień pracy fa k ty c z n ie p r z e c ią g a s i ę n ie r a z do l i g o d z in . I Jak ftądeó - z a p y tu je O.Loaw — od rob ot­

n ik a , k tó ry wyrusza do pracy o g o d z . 5 rano a wraća o i9»?0»

aby o d n a la z ł w ty ch warunkach Poga” ("Śende moderna e t aansa de fclctt" Semalne* d °s i n t e l e c t u e l s c o t h o ilc u a s . P a r ts 1954 s . 2 0 0 -2 0 1 ).

Czy u nas J e s t l e p i e j r o i tym względem 9 ’ Pefonaa ' p r z e d s lę b lo r s tw a , k tó r ą zapoczątkow ało wprowadzenie Pad Zakładowych j e s t rażnyr. p ó su rjeęclem na drodze uzdrow ienia

stosunków w p r o d u k c ji, przed e w szystkim w p r z ta a y śle . Czy i w jakim sto p n iu s p e łn i ona pokładana w n i e j n a d z ie j e , odpowie na to h i ś t o r i s . Już d zid Jednak można s t w ie r d z ić , ż e k ieru n ek JęJ odpowiada i d e i p e r s o n a liz m s t o łe c z n e g o .

P e r so n e lla tw e z n a reforma sp o łe c z n a musi p r zed e wszystkim 5 ' A;., ij/.. ; . -,y< ;; ? ■

uznać w c a ł e j p e łn i osobowość w sz y stk ic h Członków sp ołeczeń stw a*

Musi ob ron ić osob ę lu d zk ą t j . b ro n ić j e j odw iecznych prawfc i uszanować godność osob y lu d z k ie j d ając j e j prymat w stosunku do w s z y s tk ic h czynników m a teria ln y ch ż y c ia s p o łe c z n e g o .

Należy d z iś p o ło ży ć n a c isk sz c z e g ó ln y na n ied o cen ia n y czynnik

osobowy ln d z k l Jakim J e s t w ż y c iu społecznym p rzy zn a n ie każdemu

czło w iek o w i c z ą s t k i , choćby n a j d r o b n ie j s z e j , o d p o w ie d z ia ln o śc i

w stosunku do z b io r o w o ś c i, r o z w in ię c ia a n i e n is z c z e n ia tak

cennego p o c z u c ia w sp ó ło d p o w ie d z ia ln o śc i Sm dobro s p o łe c z n e ,

p o c z u c ia w sp ó łtw o rzen ia ż y c ia s p o łe c z n e g o , bomm conmune,

dobra wspólnego wszystkim lu d zio m .

*• «r >

Rf o k r e s i e , k tó r y nazywamy dzltf

f o l noc r.lnlonyin, n e j—

większy*. złem b yło pP^szechne ż n 's z e z e n t e » a p o łe c z e /s t w le re n arataoch nnrorta p oezu ola o d p o w ie d z isln c ó e i

r .p o łe o z n e j, porodowej* p a śP tn o ó J , o b y w a t e ls k ie j , m o r a ln e j, taru n M cr o d r o d z e n i».. narodu * p a /stw a Jeat odbudowo f e j o d p o w ie d z ia ln o ś c i. Tylko Jed n ostk i p o s ia d a ją c e a c a ł e j p e łn i śn in d or.ośi o d p o w ie d z ia ln o ś c i a ty ch tru d n ych , hidtoryoznyoh ezaseoh a k tórych ftyjemy, osoby lu d z k ie , obdarzono autonomią n a t e r ia ln ą i duchową n ocą poprowadzić naród ku l e p s z e j

p r z y s z ło ś c i •

Czesław a trz esze w o k t

Ks«3r Edward Wojiruoiak

Filka zagadnie;', z socjologii parafii

r o j ę c i a a stę p n e