Roczniki Akademii Rolniczej w Poznaniu – CCCLXXXIII (2007)
Rocz. AR Pozn. CCCLXXXIII, Ogrodn. 41: 605-608
© Wydawnictwo Akademii Rolniczej im. Augusta Cieszkowskiego w Poznaniu, Poznań 2007 PL ISSN 0137-1738
KATARZYNA SEIDLER-ŁOŻYKOWSKA
WPŁYW WARUNKÓW POGODOWYCH
NA ZAWARTOŚĆ OLEJKU ETERYCZNEGO W SUROWCACH TYMIANKU WŁAŚCIWEGO (THYMUS VULGARIS L.) I MAJERANKU OGRODOWEGO (ORIGANUM MAJORANA L.)
Z Instytutu Roślin i Przetworów Zielarskich w Poznaniu
ABSTRACT. The obtained results showed that the content of the essential oil in thyme and marjoram herb was highly significant different in the investigated years. Analysis of the effect of weather condi- tions on the essential oil content showed that there was a significant positive correlation between essential oil content in thyme and the mean daily temperature, while for marjoram there was a signifi- cant positive correlation between essential oil content and the mean daily temperature and insolation.
Key words: marjoram, thyme, essential oil, weather conditions
Wstęp
Tymianek właściwy (Thymus vulgaris L.) oraz majeranek ogrodowy (Origanum majo- rana L.) należą do jednych z najważniejszych gatunków roślin zielarskich w Polsce. Su- rowcem jest ziele tymianku (Herba Thymi) oraz ziele majeranku (Herba Majoranae), zebrane w pełni kwitnienia roślin. Surowce obu gatunków są również wykorzystywane jako cenione przyprawy (Dachler i Pelzmann 1999). W celu poprawy jakości surowca tymianku i majeranku w Instytucie Roślin i Przetworów Zielarskich wyhodowano odmia- ny tymianku – ‘Słoneczko’ i majeranku – ‘Miraż’, które zostały wprowadzone do upraw.
Odmiana tymianku ‘Słoneczko’ daje obfity plon suchego ziela – 35 dt·ha-1. Ziele otarte stanowi ok. 60% plonu surowca, zawartość olejku eterycznego w zielu wynosi 1,6%, a plon nasion – 100 kg·ha-1. Odmiana majeranku ‘Miraż’ daje wysoki plon su- chego ziela – 15 dt·ha-1. Ziele otarte stanowi około 70% plonu surowca, zawartość olej- ku eterycznego w zielu wynosi 1,7%, a plon nasion mieści się w granicach 20-100 kg·ha-1 (Seidler-Łożykowska i Kaźmierczak 2001).
Wieloletnia analiza zawartości olejku eterycznego w surowcach odmian majeranku i tymianku wykazała ich dużą zmienność: w surowcu tymianku zawartość olejku mie-
K. Seidler-Łożykowska 606
ściła się w granicach 1,3-2,8%, a w surowcu majeranku – 1,4-2,2%. Występująca zmienność skłoniła autorkę do szczegółowej analizy wpływu warunków pogodowych na zawartość olejku eterycznego w badanych surowcach.
Materiały i metody
W latach 1998-2003 analizowano zawartość olejku eterycznego w surowcach ty- mianku właściwego odmiany ‘Słoneczko’ i majeranku ogrodowego odmiany ‘Miraż’.
Surowiec do badań pochodził ze szkółek hodowlanych wyżej wymienionych odmian w Plewiskach koło Poznania. Każdego roku pobierano surowiec z 20 losowo wybra- nych roślin, znajdujących się w pełni kwitnienia. Surowiec tymianku pobierano w dru- gim roku wegetacji roślin. Zebrane ziele było suszone w temperaturze nie przekraczają- cej 35°C. Zawartość olejku eterycznego w surowcu otartym oznaczano w aparacie Derynga, zgodnie z metodyką zawartą w Farmakopei Polskiej VI. Oznaczenia wykona- no w Zakładzie Botaniki Instytutu.
W celu określenia wpływu warunków pogodowych na zawartość olejku w surow- cach analizowano następujące dane meteorologiczne: średnią temperaturę dobową, usłonecznienie oraz opady w ciągu 31 dni przed zbiorem surowców. Średnie zawartości olejku eterycznego opracowano statystycznie z użyciem analizy wariancji, a istotność korelacji badano testem t-Studenta na poziomie istotności 5%.
Wyniki i dyskusja
W badanych latach w surowcu tymianku zawartość olejku eterycznego mieściła się w granicach 1,51 (1999)-2,49% (2000) i różniła się między sobą istotnie. Analiza da- nych, dotyczących wybranych czynników pogodowych, również wykazała ich zróżni- cowanie. Średnie temperatury dobowe w badanych okresach mieściły się w granicach 14,2 (1999)-16,8°C (2000). Liczba godzin słonecznych wynosiła 252,3 (2001)-321,0 (2000), a opady – 20,5 (2001)-77,2 mm (2003). Analizując wpływ wybranych czynni- ków pogodowych na zawartość olejku eterycznego w zielu tymianku, wykazano pozy- tywną korelację tylko pomiędzy średnią temperaturą dobową a zawartością olejku. Nie wykazano korelacji pomiędzy pozostałymi czynnikami pogody (usłonecznienie i opady) a zawartością olejku eterycznego w zielu tymianku.
Według Rumińskiej (1984), zawartość olejku w surowcu tymianku zależy od po- chodzenia i odmiany, a jego rozpiętość jest duża i wynosi 0,7-3,5%, a w surowcu kra- jowym 0,7-2,0%. Turowska i in. (1980) wykazali niejednoznaczny wpływ temperatury i światła na zawartość substancji czynnych w surowcach zielarskich. Stwierdzili oni, że nawet średnia temperatura dnia zbioru ma znaczenie dla plonu olejku. Autorzy ci za- uważyli, że najwięcej olejku w zielu tymianku gromadzi się w sierpniu, a w ciągu dnia – w godzinach popołudniowych.
W poszczególnych latach badań zawartości olejku eterycznego w surowcu majeran- ku mieściły się w granicach 1,60 (2000)-2,15% (2001) i różniły się między sobą istotnie. Analiza danych, dotyczących wybranych warunków meteorologicznych, również
Wpływ warunków pogodowych na zawartość olejku eterycznego... 607
Tabela 1 Zawartość olejku eterycznego w zielu tymianku właściwego i wybrane dane pogodowe
w latach 1998-2003
Essential oil content in thyme herb and selected weather data for the period 1998-2003
Rok – Year
1998 1999 2000 2001 2002 2003 Średnia temperatura dobowa (°C)
Day temperature (°C)
14,3 14,2 16,8 14,7 16,7 15,6
Usłonecznienie (h)
Insolation (h) 288 272 321 252 253 256
Opady (mm)
Rainfall (mm) 27,2 57,6 27,8 20,5 65,1 77,2
Zawartość olejku eterycznego (%)
Essential oil content (%) 1,74 a 1,51 a 2,49 c 1,82 b 1,96 b 2,01 b
Tabela 2 Zawartość olejku eterycznego w zielu majeranku ogrodowego i wybrane dane pogodowe
w latach 1998-2003
Essential oil content in garden marjoram herb and selected weather data for the period 1998-2003
Rok – Year
1998 1999 2000 2001 2002 2003 Średnia temperatura dobowa (°C)
Day temperature (°C)
18,3 19,6 17,0 19,7 18,7 18,2
Usłonecznienie (h) Insolation (h)
257 276 144 279 251 244
Opady (mm) Rainfall (mm)
51,8 55,1 82,6 70,4 32,9 65,3
Zawartość olejku eterycznego (%) Essential oil content (%)
1,92 b 2,08 c 1,60 a 2,15 c 1,91 b 1,80 b
wykazała występowanie różnic. Średnie temperatury dobowe w badanych okresach wynosiły 17,0°C (2000)-19,7°C (2001), liczba godzin słonecznych – 144 (2000)-279 (2001), a opady 32,9 (2002)-82,6 mm (2000). Analizując wpływ pogody na zawartość olejku eterycznego w zielu majeranku wykazano pozytywną korelację pomiędzy zawar- tością olejku a średnią temperaturą dobową oraz usłonecznieniem. Nie wykazano kore- lacji pomiędzy ilością opadów a zawartością olejku eterycznego w zielu majeranku.
Według Dachlera i Pelzmanna (1999) zawartość olejku w świeżym zielu majeranku wynosi 0,2-0,4%, w suchym – 0,5-1,8%, a najczęściej – około 1,3%. Autorzy ci stwierdzi- li, że zawartość olejku zależy od odmiany i pochodzenia surowca. Turowska i in. (1980) wykazali, że majeranek wymaga silnego nasłonecznienia, co sprzyja zagęszczeniu wło- sków gruczołowych i wydajności olejku. Jednak ci sami autorzy stwierdzili, że zbyt wy-
K. Seidler-Łożykowska 608
soka temperatura niekorzystnie wpływa na zawartość olejku w majeranku. Badania wyka- zały niejednoznaczną reakcję zawartości olejku w surowcu majeranku na niedobór wody.
Zarówno niedobór wilgoci w glebie, jak i nadmiar wpływają niekorzystnie na zawartość olejku. Optymalnym zakresem wilgotności gleby i powietrza dla większości badanych gatunków roślin olejkowych było 60-70%, jednak autorzy podkreślili, że poszczególne gatunki charakteryzują się specyficznymi wymaganiami. Dla majeranku zaleca się na- wadnianie z równoczesnym wzmożonym nasłonecznieniem (Turowska i in. 1980).
Wnioski
1. Zawartości olejku eterycznego w surowcach tymianku i majeranku różniły się istotnie w badanych latach.
2. Zawartość olejku eterycznego w zielu tymianku właściwego odmiany ‘Słoneczko’
zależała od średniej temperatury dobowej.
3. Zawartość olejku eterycznego w zielu majeranku ogrodowego odmiany ‘Miraż’
zależała od średniej temperatury dobowej i natężenia usłonecznienia.
Literatura
Dachler M., Pelzmann H. (1999): Arznei- und Gewurzpflanzen. Agrarverlag Klosterneuburg.
Farmakopea Polska VI. (2002): Oznaczanie zawartości olejku. PTF, Warszawa: 58-59.
Rumińska A. (1984): Rośliny lecznicze. PWN, Warszawa.
Seidler-Łożykowska K., Kaźmierczak K. (2001): Hodowla roślin przyprawowych w IRiPZ.
Ann. Un. Mariae Curie-Skłodowska Suppl. 9: 307-310.
Turowska I., Kozłowski J., Golcz L. (1980): Zarys zielarstwa. PZWL, Warszawa.
THE EFFECT OF WEATHER CONDITIONS ON ESSENTIAL OIL CONTENT IN THYME (THYMUS VULGARIS L.)
AND MARJORAM (ORIGANUM MAJORANA L.)
S u m m a r y
In 1998-2003 the experiment was carried out in the plant-breeding nursery of thyme cultivar
‘Słoneczko’ and marjoram cultivar ‘Miraż’ in Plewiska near Poznań. Each year, 20 samples of herb from individual plants were taken. Essential oil was obtained by hydro-distillation in Deryng’s apparatus following the method of Polish Pharmacopea VI. To evaluate the effect of weather conditions, the average day temperature, total sum of sunshine hours and total sum of rainfall of 31 days before herb harvest were analysed. The obtained results showed that content of essential oil in thyme and marjoram herb was highly significantly different in the investigated years. Analysis of the effect of weather conditions on essential oil content showed that there was a significant positive correlation between essential oil content in thyme and the mean daily tem- perature, while for marjoram there was a significant positive correlation between essential oil content and the mean daily temperature and insolation.
