Ekonomia ewolucyjna jako jeden z nurtów wspó czesnej ekonomii

(1)

* Prof. UW dr hab. Tomasz Zalega – Katedra Gospodarki Narodowej, Wydzia Zarz dzania Uniwersytetu

Studia i Materia y, 2015 (19): 157– 177 ISSN 1733-9758, © Wydzia Zarz dzania UW DOI 10.7172/1733-9758.2015.19.12

Ekonomia ewolucyjna jako jeden z nurtów wspó czesnej ekonomii

– zarys problematyki

Tomasz Zalega

^*

Ekonomia ewolucyjna zaliczana jest do ekonomii heterodoksyjnej, której obszar zaintereso- wa koncentruje si na zagadnieniach zwi zanych ze zmianami zachodz cymi w systemie ekonomicznym oraz ich przes ankami i konsekwencjami. Wspó czesna ekonomia ewolucyjna, akceptuj c, e rzeczywisto jest dynamiczna, skupia si na badaniu tego, w jaki sposób ewo- luuje gospodarka, szukaj c róde i mechanizmów dynamiki. W tych stwierdzeniach mo na zawrze podstawowy wyró nik ontologiczny i metodologiczny ekonomii ewolucyjnej.

Celem artyku u jest zdefiniowanie ekonomii ewolucyjnej, a tak e przedstawienie jej historycz- nych korzeni, wspó czesnych pogl dów oraz perspektywy rozwoju. Zagadnienia przedstawione w opracowaniu nie opisuj ca ego jej spektrum, a jedynie wybrane elementy. Artyku ma charakter teoretyczny i sk ada si z pi ciu cz ci. W pierwszej cz ci tekstu skupiono si na wyja nieniu poj cia i kluczowych za o e ewolucjonizmu w naukach spo ecznych. W dalszej cz ci artyku u omówiono istot ekonomii ewolucyjnej, a tak e przedstawiono jej korzenie.

Z uwagi na wymogi obj to ciowe czasopisma skoncentrowano si wy cznie na prezentacji pogl dów najwa niejszych przedstawicieli tej dyscypliny naukowej. W ko cowej cz ci arty- ku u, w sposób syntetyczny, przybli ono najwa niejsze s abo ci ekonomii ewolucyjnej oraz perspektywy jej rozwoju.

S owa kluczowe: ewolucja, ewolucjonizm, ekonomia ewolucyjna, procesy ewolucyjne, dobór naturalny, teoria ewolucji.

Nades any: 10.07.2015 | Zaakceptowany do druku: 24.09.2015

Evolutionary Economics as a Trend in Modern Economics: An Overview Evolutionary economics is considered to be part of heterodox economics, which focuses on developments in the economic system, their reasons and consequences. Accepting that the reality is dynamic, contemporary evolutionary economics examines the ways in which the economy evolves, seeking origins and mechanisms of its dynamics. These statements reflect the fundamental ontological and methodological characteristics of evolutionary economics.

This article aims at defining evolutionary economics and presenting its historical roots, current views and prospects for development. The issues put forward do not describe its entire range, but only selected elements. This paper is theoretical and consists of five parts. The first part concentrates on explaining the concept and key assumptions of evolutionism in social scien- ces. Further, the essence of evolutionary economics and its origins are discussed. Owing to

(2)

the length requirements, the focus is exclusively on presenting the views of the most prominent representatives of this scientific discipline. The final part synthesises fundamental weaknesses of evolutionary economics and prospects for its development.

Keywords: evolution, evolutionism, evolutionary economics, evolutionary processes, natural selection, theory of evolution.

Submitted: 10.07.2015 | Accepted: 24.09.2015

JEL: B25, B 41, B 52

1. Wst p

Wspó czesna my l ekonomiczna pre- zentuje ró norodne i cz sto przeciw- stawne pogl dy dotycz ce funkcjonowania zarówno podmiotów gospodarczych, jak i gospodarki narodowej. Obecnie ekonomia ulega ci g emu poszerzaniu i wewn trz- nemu zró nicowaniu, cz c si w swoich rozwa aniach z innymi naukami spo ecznymi, g ównie z psychologi , socjologi i filozofi . W ramach interdyscyplinarnej wymiany wy aniaj si nowe metodologie i uj cia nauki, w kierunku bardziej holi- stycznego spojrzenia na procesy gospodarcze i funkcjonowanie podmiotów na rynku.

Liczba teorii ekonomicznych, które mo na uzna za istotne i nie sposób ich pomi- n podczas kre lenia obrazu wspó czesnej my li ekonomicznej, jest rzeczywi cie du a. W przeci gu ostatnich pi ciu dekad mo na dostrzec wzmo one zainteresowanie ewolucyjnym uj ciem procesów gospodarczych, które s kszta towane przez procesy selekcji, mutacji i dziedziczenia (Dennett, 1996; Sperber, 1996). Procesy ewolucyjne zawdzi czaj swoj popularno w naukach ekonomicznych temu, e pozwalaj na cie- kaw interpretacj zachowa podmiotów gospodarczych dzi ki oddzieleniu zachowa od sztywnych wymogów neoklasycznej koncepcji racjonalno ci. Konsekwencj wspomnianego zainteresowania jest poja- wienie si ekonomii ewolucyjnej, która, najogólniej mówi c, okre la ró ne koncepcje ekonomiczne, dopuszczaj ce mo liwo wyja nienia procesów gospodarczych poprzez analogi z procesem ewolucji, zachodz cym w rodowisku przyrodniczym.

Jako nurt wspó czesnej ekonomii ekonomia ewolucyjna stanowi ramy teoretyczne dla analizy systemów gospodarczych jako syste- mów otwartych, z o onych i ewoluuj cych.

Celem artyku u jest przybli enie Czy- telnikowi obszaru zainteresowa ekono-

mii ewolucyjnej, a tak e przedstawienie jej historycznych korzeni, wspó czesnych pogl dów oraz perspektywy rozwoju. Pre- zentowane zagadnienia nie oddaj ca ego jej spektrum, a jedynie wybrane elementy.

Struktura opracowania jest nast puj ca.

W pierwszej cz ci tekstu skupiono si na wyja nieniu poj cia i kluczowych za o e ewolucjonizmu w ró nych obszarach nauki, zw aszcza w naukach spo ecznych. W dalszej cz ci artyku u omówiono istot ekonomii ewolucyjnej, a tak e przedstawiono jej korzenie. Z uwagi na wymogi obj to-

ciowe czasopisma w opracowaniu skoncentrowano si wy cznie na prezentacji pogl dów najwa niejszych przedstawicieli tej dyscypliny naukowej. W ko cowej cz ci artyku u, w sposób syntetyczny, przybli ono najwa niejsze s abo ci ekonomii ewolucyjnej oraz perspektywy jej rozwoju. Wa niejsze wnioski ko cz niniejsze opracowanie.

2. Ewolucjonizm a ró ne obszary nauki

Ewolucjonizm pochodzi od aci skiego s owa evolutio (rozwini cie, rozwój), oraz od w oskiego czasownika evolvere (wyto- czy , rozwija ). Termin ten oznacza jed- norodny zbiór schematów koncepcyjnych, doktryn filozoficznych, oraz teorii i hipotez naukowych odnosz cych si do procesów ewolucyjnych (Gr becki, Kinastowski, Ku - nicki, 1962; Skowron, 1966). Ewolucjonizm g osi, e ca a ró norodno ycia powsta a w procesie przyrodniczym nazywanym ewolucj ¹. Z materia ów ród owych wynika, e w tym w a nie znaczeniu okre lenie „ewolucjonizm” zosta o u yte po raz pierwszy w XVIII w. przez szwajcarskiego lekarza, fizjologa i botanika Albrechta von Hallera w o miotomowym opracowaniu pt. Ele- menta physiologiae corporis humani.

Ewolucjonizm b d cy odmian naturali- zmu kszta towa si w XIX wieku w duchu

(3)

pozytywizmu i by wielkim systemem epoki, scalaj cym wyniki nauki (scjentyzm).

Posiada on bogat literatur , mo na nawet mówi o pewnej tradycji i ewolucyjnym sposobie my lenia w nauce, je li nie o ewolucyjnym paradygmacie uprawiania nauki.

Ewolucjonizm jest rozumiany jako meta- nauka, integruj ca nauki biologiczne, che- miczne, geograficzne, fizyczne, geologiczne, kosmologiczne, humanistyczne i spo eczne.

Z tego te wzgl du jest on traktowany w zró nicowany sposób w poszczególnych obszarach nauki. W naukach biologicznych ewolucjonizm jest najcz ciej pojmowany jako nauka o przemianach gatunków istot ywych oraz mechanizmach i prawid o- wo ciach tych zmian. Dok adniej zwraca on uwag na przyczyny, kierunki i przebieg rozwoju wiata organicznego. Nale y zaznaczy , e na ewolucjonizm biologiczny sk adaj si ró ne i niekiedy odmienne od siebie teorie ewolucji, które ulegaj modyfikacji wraz z rozwojem nauki². W znaczeniu filozoficznym ewolucjonizm to pogl d filozoficzny i naukowy wywodz cy si od H. Spencera i g osz cy, e rzeczywisto wspó czesna – jej stan obecny i struktura – mo e by wyja niona jako wytwór ewolucji, której podlegaj rzeczy i zjawiska³. W przypadku kosmologii ewolucjonizm odnosi si do idei L. Smolina, który przyj hipotez wielo wiata, g osz c e o naturze zarówno poszczególnych wiatów, jak i naszego wiata, decyduje dobór naturalny.

On równie decyduje o naturze praw przyrody i ich ewolucji. Wed ug L. Smolina dopiero zastosowanie teorii ewolucji do fizyki pozwoli wyja ni , dlaczego istniej takie, a nie inne prawa przyrody. S dzi on, e teoria, która po czy teori wzgl dno- ci i kosmologi z mechanik kwantow musi by równie teori samoorganizacji (Smolina, 1996, s. 406). W hipotezie wielo wiata mechanizm doboru naturalnego d y do stworzenia wszech wiatów z takimi parametrami, które pozwalaj na maksymalizacj liczby czarnych dziur, gdy reprodukcja wszech wiatów nast - puje w a nie przez czarne dziury (Smolina, 1996, s. 404). Tak e w „twardej” fizyce mamy wspó cze nie próby wykorzystania ewolucjonizmu. Wed ug polskiego fizyka W. urka sprz enie uk adu kwantowego oraz jego rodowiska prowadzi do procesu dekoherencji, który posiada strukturalne podobie stwo do tzw. procesów darwinow- skich. Te ostatnie okre lone s przez trzy

formalne warunki spe niane przez obiekty rozwijaj ce si w modelowym rodowisku replikacji, dystrybucji cech oraz doboru naturalnego (Ogrodnik, 2012, s. 377).

Natomiast w chemii ewolucjonizm odnosi si g ównie do tzw. ewolucji prebiotycz- nej (I. Prigogine i M. Eigen), umacniaj c zwi zki strukturalne, poj ciowe i j zykowe chemii z biologi uwa ane przez niektórych badaczy (...) za niezwykle donios e poznaw- czo (Sobczy ska, 2004, s. 351). Z kolei w naukach o kulturze ewolucjonizm bada rozwój wytworów kultury od prymityw- nych po najbardziej rozwini te, przyjmuj c tez o nieustannym post pie ludzko ci, ale uwzgl dniaj c zarówno cykliczno ci zmian, jak i zjawiska degeneracji. W psychologii przedmiotem zainteresowania ewolucjonizmu jest rozwój form ycia psychofizjolo- giicznego, obejmuj cy etapy ró nicowania si i scalania. W naukach humanistycznych ewolucjonizm korzysta z osi gni nauk przyrodniczych i traktuje je jako podstaw do interpretacji wiata ludzkich dzia a i decyzji. Fundamentem Darwinowskiego zwrotu w badaniach i nauce jest psychologia ewolucyjna⁴. W przypadku estetyki ewolucjonizm koncentruje si g ównie na wyja- nieniu adaptacyjnych walorów ró nych form dzia alno ci artystycznej. Natomiast w etyce – ewolucjonizm skupia uwag na rozwoju tre ci norm moralnych i procesie post pu moralnego cz owieka⁵. Jak twierdzi P. Chmielewski, polski badacz ewolucjonizmu kulturowego, ewolucjonizm d y do rozwojowego ujmowania zjawisk, a zatem do wyja nienia genezy faktów i poszukiwania praw rozwojowych oraz do oceny zdarze w kontek cie kryteriów post pu (rozwoju) (Chmielewski, 1988, s. 210–214).

Elementy tak pojmowanego ewolucjonizmu spotyka si w wielu szko ach filozoficznych, teoriach naukowych i tendencjach metodologicznych. Nale y równie zaznaczy ,

e wprowadzenie teorii ewolucji, szcze- gólnie w naukach spo ecznych, wzmocni o tendencj , by widzie przesz o jako co prymitywnego i niedojrza ego, w d ugim i post powym a cuchu zdarze , prowadz cych do naszego wiata wspó czesnego (Ryszkiewicz, 1994).

W naukach spo ecznych ewolucjonizm pojmuje si w uj ciu w skim i szerokim.

Pierwsze uj cie uto samia ewolucjonizm z darwinizmem, zak adaj c, e mamy z nim do czynienia wówczas, gdy w gr wchodzi przenoszenie do nauk spo ecznych kluczo-

(4)

wych za o e ewolucji K. Darwina, b d operowanie zbli onym do darwinowskiego wyobra eniem ewolucji. Natomiast w szerszym uj ciu ewolucjonizm odnosi si do tych wszystkich my licieli, którzy trak- towali o ewolucji w jakimkolwiek sensie, i o rodkiem uwagi czynili prawa rozwoju spo ecznego. Ogólnie mówi c, ewolucjonizm w naukach spo ecznych jest zbiorem teorii, który opisuje proces rozwoju spo-

ecze stwa, polegaj cy na permanentnym, stopniowym i jednokierunkowym post pie.

Mo na zatem powiedzie , e wiat zmienia si stopniowo, w sposób ci g y i jednokie- runkowy wed ug tego samego schematu.

Na skutek stopniowo zachodz cych zmian ilo ciowych i jako ciowych nast puje prze- chodzenie w sposób naturalny od form ni szych do wy szych – bardziej doskona ych.

Powi zanie ewolucjonizmu z naukami spo ecznymi, a zw aszcza z ekonomi , polegaj ce na stosowaniu analogii pomi dzy przyrod a systemem gospodarczym mo na datowa na 1838 r., kiedy to K. Darwin zain- spirowa si sformu owan przez T.R. Mal- thusa w dziele An Essay on the Principle of Population (Prawo ludno ci) wydanym w 1798 r. tez o charakterze ekonomicznym, wskazuj c na fakt utrzymywania si sta ej liczby ludno ci najubo szych warstw spo ecze stwa, pomimo rodzenia si w niej stosunkowo du ej liczby dzieci. Zauwa y istnienie naturalnych determinant ograniczaj cych ten przyrost, z których najwa - niejszym jest niedostatek ywno ci. Teza ta, spe niwszy rol zarodka dla idei selekcji naturalnej, wróci a do teorii i praktyki gospodarczej pod postaci pocz tkowo tzw.

teorii ekonomicznej biologii (A. Marshall), a pó niej ekonomii ewolucyjnej (J.R. Com- mons, W. Mitchell) traktuj cej gospodark jako system ewolucyjny, zale ny zarówno od relacji spo ecznych, jak i od oddzia ywa politycznych⁶.

Do kluczowych za o e ewolucjonizmu jako swoistej orientacji teoretycznej w naukach spo ecznych nale y zaliczy (Kerkut, 1960; Denton, 1985):

• przekonanie o jedno ci wiata i wiedzy o nim, co oznacza, e rzeczywisto ludzka jest cz ci przyrody i nale y j bada za pomoc metod stworzonych przez nauki przyrodnicze;

• dowodzenie, e wiat ludzki podlega prawom przyrodniczym, nie za przy- padkom czy kaprysom;

• za o enie o istnieniu niezmiennej w pewnych granicach natury ludzkiej, co oznacza, e pomimo nieustannych zmian, jakim podlega rzeczywisto ludzka w toku ewolucji, ma ona pewne cechy trwa e;

• przekonanie o tym, e zmiana w rzeczywisto ci ludzkiej jest wszechobecna, ukierunkowana i to sama z post pem;

• za o enie, e zmiana spo eczna nie ma w normalnych warunkach charakteru gwa townego i wy sze szczeble ewolucji oddziela zwykle od ni szych wiele szczebli po rednich;

• dowodzenie, e zmiana ma immanentny charakter, a jej przyczyn nale y szuka wewn trz badanego spo ecze stwa, co oznacza, e wp ywy zewn trzne dzia aj dopiero wtedy, gdy dane spo ecze stwo jest ju na tyle dojrza e do ich przyj - cia i, w gruncie rzeczy, samo by oby w stanie zaspokoi now potrzeb , gdyby z zewn trz nie przysz o nowe rozwi zanie.

Wspó cze ni ewolucjoni ci odrzucaj niektóre pogl dy swoich poprzedników.

Uwa a si , e najpierw nale y dok adnie zbada zastan rzeczywisto , a dopiero pó niej docieka , co z czego i jak powsta o.

Zakwestionowano tez o jednokierunko- wo ci i jednakowo ci rozwoju wszystkich ludów, czyli identyczno ci chronologicznych nast pstw od ni szych do wy szych form kultury. Odrzucono tak e pogl dy g osz ce, e kultur ludów pierwotnych mo na uzna za reprezentatywn dla wczesnych szczebli rozwojowych ca ej ludzko ci.

3. Poj cie i istota ekonomii ewolucyjnej

Ekonomia ewolucyjna jest nurtem wspó czesnej ekonomii, który pocz tkowo pojawi si jako propozycja alternatywna wzgl dem ekonomii neoklasycznej. Pro- blemy w zdefiniowaniu ekonomii ewolucyjnej, jakie pojawiaj si w literaturze przedmiotu, pot gowane s przez burzliwy rozwój ekonomii instytucjonalnej, przy czym „ekonomia ewolucyjna” i „ekonomia instytucjonalna” niekiedy s uto sa- miane, a niekiedy traktowane jako równo- leg e nurty o podobnej tematyce, z których obydwa zyska yby na ci lejszej wspó - pracy (Tomczyk, 2011, s. 40). Zdaniem W. Stankiewicza termin „ekonomia ewolucyjna” wi e si z prób integracji starego

(5)

i nowego instytucjonalizmu, i u ywany jest na okre lenie wielu, cz sto sprzecznych ze sob podej do opisu zjawisk gospodarczych (Stankiewicz, 2012, s. 265). Mo na zatem powiedzie , e ekonomia ewolucyjna jest heterodoksyjn szko ekonomii i obejmuje kilka zró nicowanych nurtów badawczych, takich jak neoschumpete- rowki, instytucjonalny, austriacki, staraj c si przeciwstawia my leniu dominuj cemu w ekonomii g ównego nurtu (Hodgson, 2007). To zró nicowanie mo e w pewien sposób t umaczy , dlaczego ekonomia ewolucyjna nie jest jednolita pod wzgl dem ani teoretycznym, ani metodologicznym.

Podej cie ewolucyjne w ekonomii nie jest nowe, jednak w ostatnich latach staje si coraz bardziej popularne. Nale y wyra - nie stwierdzi , e w literaturze przedmiotu nie ma zgodno ci co do pochodzenia i rozwoju ekonomii ewolucyjnej. Z materia ów

ród owych mo na dowiedzie si , e elementy idei ekonomii ewolucyjnej pojawi y si ju u fizjokratów, gdzie gospodarowa- nie traktowane by o jako cz przyrody.

Najcz ciej przyjmuje si e nawi zuje ona do koncepcji K. Darwina, J. Lamarca, H. Spencera i jest skierowana przeciw metodzie oraz paradygmatowi ekonomii neoklasycznej. W odró nieniu do neokla- sycznego paradygmatu, za przedmiot teorii ekonomii ekonomia ewolucyjna uznaje poznanie motywów dzia alno ci ludzkiej w procesach ekonomicznych, okre lenie praw rozwoju gospodarczego oraz poznanie istoty aktywno ci podmiotów gospodarczych (gospodarstw domowych, przedsi biorstw) i mechanizmów kieruj cych t aktywno ci za pomoc narz dzi nauk przyrodniczych, a nie mechaniki. Ponadto ekonomia ewolucyjna nie izoluje sfery ekonomicznej aktywno ci jednostek od wp ywu innych determinant, np. kulturowych, psy- chologicznych, socjologicznych, politycznych, technologicznych i klimatycznych.

Analizuje procesy gospodarcze w ich ruchu, czyli w d eniu do równowagi, nieustannie zak ócanej przez ró ne czynniki. Ponadto akcentuje ograniczono wiedzy ludzkiej, co z kolei rzutuje na decyzje podejmowane przez jednostki, które nie mog by optymalne. Mo na zatem powiedzie , e ekonomia ewolucyjna koncentruje si na badaniu procesów rozwoju zachodz cych na ró nych p aszczyznach ycia gospodarczego przy za o eniu, e zarówno regu y dzia ania i organizacji czy spo ecze stw,

jak i zasady kieruj ce post powaniem jednostek ewoluuj . Jak twierdzi W. Kwa-

nicki (1996, s. 3), wspó cze nie termin

„ekonomia ewolucyjna” jest stosowany do okre lenia wielu, cz sto odmiennych podej do analizy procesów gospodarczych, dla których wspólnym mianowni- kiem jest akcentowanie znaczenia zmian gospodarczych i rozwoju oraz opozycja wzgl dem ekonomii neoklasycznej, koncentruj cej si na problemach optymalizacji i równowagi.

Wed ug ameryka skiego ekonomisty S.G. Wintera „ekonomia ewolucyjna k a- dzie nacisk na zjawiska dynamiczne i koncentruje swoj uwag na obserwacjach dalekich od stanu równowagi (...). Istotne znaczenie maj tak e zmiany ilo ciowe i jako ciowe oraz postrzeganie procesu gospodarczego w perspektywie historycz- nej, gdzie charakterystyki makroekono- miczne s wa nymi agregatami zachowa podmiotów gospodaruj cych na poziomie mikroekonomicznym. Natomiast ró norodno i heterogeniczno zachowa podmio- tów stanowi swoisty rdze bada procesów gospodarczych” (Winter, 1982, s. 24–28).

Podobny pogl d do S.G. Wintera g osi angielski ekonomista J.S. Metcalfe, który zauwa a, e ekonomia ewolucyjna próbuje zrozumie rol heterogeniczno ci podmio- tów gospodarczych w przebiegu zjawisk ekonomicznych. Owa ró norodno zachowa jednostek jest jednak ograniczona indywidualn wiedz , normami, konwen- cjami i innymi instytucjami, które podlegaj ewolucji w d ugim okresie. Z tego te wzgl du przebieg ewolucji ekonomicznej jest w du ym stopniu uzale niony od zinsty- tucjonalizowanej koordynacji i porz dku, w którym s zakorzenione instytucje ryn- kowe (Metcalfe, 2005, s. 392; Metcalfe, Foster, 2006, s. 834–836).

Zdaniem W.L. Makarowa i W. Majew- skiego ekonomia ewolucyjna jest dyscyplin naukow , która bada rozwój gospodarki, zak adaj c e zbiór dzia aj cych w niej czynników podlega zmianom zgodnie z pra- wem doboru naturalnego. Ewolucja ekonomiczna jest procesem nieodwracalnym, powi zanym w znacznym stopniu ze zjawi- skami nierównowagi, brakiem stabilno ci, rozpr eniem i niepewno ci . Jednocze nie wyst puj tak e tendencje do równowa e- nia nak adów z efektami, popytu z poda , stabilno ci finansowej i zwalczania kryzy- sów. Zachodzi potrzeba dokonania syntezy

(6)

ewolucyjnej i tradycyjnej teorii rozwoju gospodarczego (Majewskij, 2005). Z kolei wed ug K. Dopfera i J. Pottsa ekonomia ewolucyjna stanowi ramy teoretyczne dla analizy systemów gospodarczych jako sys- temów otwartych, z o onych i ewolucyjnych. Jest to teoretyczna hybryda teorii ewolucji, teorii systemów z o onych, teorii samoorganizacji, ekonomii austriackiej, behawioralnej, instytucjonalnej, postkey- nesowskiej oraz schumpeteria skiej. W a- nie z powodu hybrydyzacji teorii i metod brakuje p aszczyzny dla oceny rozwoju czy integracji koncepcji sk adaj cych si na ekonomi ewolucyjn (Dopfer i Potts, 2004, s. 195).

Analizuj c istot ekonomii ewolucyjnej, mo na stwierdzi , e w szerszym uj ciu obejmuje ona m.in. nast puj ce stwierdze- nia (Dosi, 1991, s. 5 –6; Dosi, 2012, s. 8):

1) brak pe nej informacji u ludzi i organizacji, co wyklucza ich optymalizacj w skali globalnej;

2) proces decyzyjny ludzi i organizacji jest zwi zany z zasadami, normami i instytucjami;

3) ludzie i organizacje mog w pewnym stopniu imitowa si nawzajem;

4) sposób wspó dzia ania ludzi i organizacji powstaje zazwyczaj w sytuacji nierówno- wagi i ich rezultatem jest sukces lub nie- powodzenie danej kombinacji czynników lub dóbr, a tak e samych uczestników

ycia gospodarczego;

5) proces ewolucji ekonomicznej ma charakter niedeterministyczny, nieteleolo- giczny i nieodwracalny.

W w szym uj ciu ekonomia ewolucyjna nawi zuje natomiast do idei ewolucji biologicznej sformu owanej przez K. Darwina i J. Baptiste’a de Lamarcka. Odwo ania te mog mie charakter (Witt, 2003, s. 9):

1) bezpo redni – ewolucja systemów gospodarczych odzwierciedla dzia ania ludzi ukszta towanych przez ewolucj biolo- giczn ;

2) po redni – poprzez analogi mi dzy zasadami ewolucji biologicznej i ekonomicznej;

3) po redni – poprzez metafory biologiczne w ekonomii (tego typu odwo ania mog przypomina relacje mi dzy mechanik klasyczn a ekonomi neoklasyczn ).

Ekonomia ewolucyjna poszukuje swojej to samo ci poprzez zorganizowanie swych pól badawczych dotycz cych ewolucji ekonomicznej wokó tera niejszej i przysz ej

dynamiki systemu organizacji i funkcjonowania gospodarki. Z tego te wzgl du wyja- nienie zdarze ekonomicznych dokonuje si w ekonomii ewolucyjnej przez (Glapi - ski, 2013, s. 5):

1) odwo anie si do uprzednich zdarze oraz znajdowanie zwi zków przyczyno- wych obejmuj cych procesy zachowania i transformacji zachowa i instytucji;

2) mechanizm kreacji odmienno ci oraz mechanizm selekcji tych odmienno ci zawieraj cy w sobie mechanizm segregacji i wykluczenia.

Konstatuj c w tek zwi zany z poj - ciem i istot ekonomii ewolucyjnej, nale y stwierdzi , e jest ona interdyscyplinarn dyscyplin naukow , analizuj c i wyja nia- j c procesy endogenicznej transformacji wiedzy stosowanej w systemach ekonomicznych dotycz cej podejmowania decyzji, metod produkcji, form organizacyjnych

ycia ekonomicznego, zachowa konsu- menckich i psychologii jednostek gospodaruj cych, korzystaj c z dorobku innych dyscyplin naukowych, takich jak: socjologia, psychologia spo eczna, biologia behawioralna, biologia ewolucyjna, antropologia spo eczna, ekonomia instytucjonalna oraz historia gospodarcza. I tak, zachowanie, ochrona i transformacja wzorów i instytucji s badane przez antropologi spo eczn , socjologi , ekonomi instytucjonaln i histori gospodarcz . Z kolei mechanizm kreowania innowacji, mutacji i odst pstw od rutynowych zachowa – przez biologi behawioraln , psychologi spo eczn , ekonomi behawioraln czy ekonomi z o o- no ci (Beinhocker, 2006, s. 43–45), natomiast mechanizm segregacji i wykluczenia – przez biologi ewolucyjn , socjologi i ekonomi przemys ow (Glapi ski, 2013, s. 7). Wida tu wyra nie, e ekonomia ewolucyjna i w ogóle wspó czesna ekonomia, z jednej strony wyst puje jako si a impe- rialna, która zmusza lub skutecznie przeko- nuje do u ywania jej poj , modeli i metod badawczych, z drugiej za – zapo ycza idee, poj cia i metody badawcze, otwiera si na inne dyscypliny, kooperuje z nimi i zdaje si z niektórymi integrowa ⁷ (Lazear, 2000, s. 109–111; Brzezi ski, Gorynia i Hockuba, 2007, s. 4; Walasek i Zalega, 2014, s. 3).

W moim przekonaniu ekonomia ewolucyjna, podobnie jak ekonomia behawioralna i ekonomia eksperymentalna, zaczyna odgrywa coraz wi ksz rol we wspó czesnej ekonomii, a jej rozwój i rosn ca popu-

(7)

larno stanowi element dyskusji o ewen- tualnych istotnych zmianach paradygmatu ekonomii.

4. Stara i nowa ekonomia ewolucyjna

Niezwykle dynamiczny rozwój ekonomii ewolucyjnej w ci gu ostatnich pi ciu dekad sk oni ekonomistów do rozró nienia tzw.

starej i nowej ekonomii ewolucyjnej. Stara, czyli tzw. klasyczna ekonomia ewolucyjna odnosi si do zagadnie stricte makroeko- nomicznych, bazuj c na pracach historycznych i empirycznych prekursorów ekonomii ewolucyjnej, takich jak K. Darwin, H. Spencer, J.B. de Lamarck, T.B. Veblen, K.E. Boulding, W.C. Mitchell i J.A. Schum- peter. Zdaniem J. Gajdy ewolucjonizm klasyczny stanowi warunek wst pny uprawiania systematycznej nauki o cz owieku, spo ecze stwie i kulturze (Gajda, 2012, s. 48). Z kolei nowa (wspó czesna) ekonomia ewolucyjna koncentruje si przede wszystkim na zagadnieniach mikroekono- micznych. Bazuje na bardziej sformalizowa- nym modelowaniu z wykorzystaniem teorii gier, skupiaj c si na prowadzeniu studiów szczegó owych, analizuj cych procesy ewolucyjne w poszczególnych dziedzinach przemys u, us ug, kszta towania si rynków zbytu, konsumpcji czy zachowa konsu- menckich. Obejmuje takie zagadnienia jak (Kwa nicki, 1996, s. 12–13):

• wp yw innowacji na zmiany w prowadzeniu dzia alno ci gospodarczej oraz próby zrozumienia procesów gospodarczych i innowacyjnych za pomoc nauk przyrodniczych;

• zachowanie si ga zi przemys u oraz przedsi biorców w warunkach konkurencji;

• badanie pojawiania si zró nicowanych form zachowania si podmiotów gospodaruj cych tworz cych zmieniaj ce si otoczenie dla procesów gospodarczych;

• funkcjonowanie rynku widziane z perspektywy ewolucyjnej;

• zmiany technologii oraz ich wp yw na rozwój spo ecze stw i cywilizacji cz o- wieka w perspektywie d ugookresowej;

• nadanie determinant indywidualnych, sprzyjaj cych d eniu ka dej jednostki do zmian, polepszenia swojej sytuacji oraz poszukiwania innowacji.

Czo owymi przedstawicielami nowej ekonomii ewolucyjnej s R.R. Nelson,

S.G. Winter, E.S. Andersen, G.M. Hodg- son, Y. Shiozawa, U. Witt, E. Penrose i C.H. Pillath.

5. Pogl dy czo owych przedstawicieli ekonomii ewolucyjnej

Niew tpliwie za zwolennika ewolucyjnego spojrzenia na rozwój gospodarczy mo na uzna A. Smitha, który w swoim dziele The Theory of Moral Sentiments (Teoria uczu moralnych), opublikowanym w 1759 r. i maj cym form swobodnego eseju, wskazywa na spontaniczno rozwoju oraz postrzega powstawanie porz dku spo-

ecznego jako efekt swobodnie kszta tuj - cych si kontaktów indywidualnych (Smith, 1989, s. 53–57). Ponadto u y terminu oeconomy of nature⁸ (ekonomia przyrody) w celu wychwalania pozytywnych efektów, które s same w sobie niezamierzone, ale wydaj si stworzone przez inteligentnego

„agenta”, co mo na uto samia z wol Boga (Kwa nicki, 1996, s. 5). Obserwacje dotycz ce natury poszukuj cego cz owieka A. Smith rozwin nast pnie w pracy An Inquiry into the Nature and Causes of the Wealth of Nations (Badania nad natur i przyczynami bogactwa narodów) opubli- kowanej w 1776 r., w której dowodzi , e jednostka prowadzona przez „niewidzialn r k ” rynku, dzia aj c wy cznie w celu osi gni cia w asnych korzy ci, przyczynia si tak e do poprawy sytuacji ca ego spo e- cze stwa (Smith, 1954, s. 46).

W opinii wielu ekonomistów Karol Darwin jest uznawany za pioniera ekonomii ewolucyjnej, a jego fundamentalne dzie o The Origin of Species by Means of Natural Selection (O powstaniu gatunków drog doboru naturalnego), opublikowane w 1859 r., zapocz tkowa o ewolucyjne spoj- rzenie na proces rozwoju spo ecznego oraz dyskusj nad mo liwo ci oparcia ewolucji kulturowej na doborze naturalnym, który bazuje na ró norodno ci i zró nicowaniu.

We wspomnianym opracowaniu K. Darwin nie tylko precyzyjnie sformu owa teori ewolucji, ale tak e przekonywaj co wyja-

ni dzia alnie doboru naturalnego i innych mechanizmów ewolucji w obr bie populacji organizmów ywych. Nale y w tym miejscu wspomnie , e teoria doboru naturalnego K. Darwina by a zainspirowana obrazem

„walki o byt” (struggle for existence) przed- stawionej przez T.R. Malthusa w jego dziele An Essay on the Principle of Popu-

(8)

lation (Prawo ludno ci) opublikowanym w 1798 r. Owa walka organizmów, jak pisa K. Darwin, ma miejsce, gdy w przyrodzie jest ich zbyt wiele i nie starcza dla nich miejsca i po ywienia. W efekcie uruchamia ona proces selekcji, zmieniaj cy struktur zbioru jednostek danej populacji, zwycza- jów, rutyny, powi za instytucjonalnych i ró nych systemów⁹. W Darwinowskiej teorii ewolucji ogromnie wiele rzeczy by o oczywi cie z o onych, zreszt wiadomie, jako empirycznie dostrzegalne, jak chocia by celowo rozwoju, dziedziczenie, walka o byt, fakt wariacji indywidualnych wyst puj cych w ka dym gatunku itd.

Przyczyny ca kowicie naturalne sprawiaj , e pewne jednostki utrzymuj si , a inne nie. Wyja nianie wi c by o genetyczne i relatywne do metodologii nauk przyrodniczych. Nale y równie nadmieni , e w swoich pó niejszych pracach K. Darwin wyra a nadziej , i teoria ewolucji pos u y do wyja nienia emocji i zachowa spo ecznych¹⁰ (Van Der Dennen, Smille i Wilson, 1999, s. 291–292). Widzia on mo liwo zastosowania jej w psychologii oraz wykorzystania w celu lepszego zrozumienia zachowa , w tym zachowa spo ecznych.

Twierdzi , e „niedaleka przysz o stanowi (...) otwarte pole dla daleko bardziej ambit- nych bada . Nauka, zw aszcza psychologia b dzie oparta na nowych fundamentach, niezb dnych do zrozumienia zarówno si y umys u jak i zdolno ci dzi ki stopniowal- no ci. Zostanie rzucone nowe wiat o na pochodzenie cz owieka i jego histori ” (Darwin, 1859, s. 488, za: Gotlieb, 2002, s. 214–215). Niew tpliwie dzie o K. Dar- wina doprowadzi o do rewolucji w biologii.

Mimo poparcia swoich argumentów du liczb danych, Darwinowska teoria ewolucji nie przekona a wszystkich biologów. Do lat 30. XX w. by a jedn z wielu koncepcji wyja niania wiata o ywionego¹¹.

Niezale nie od K. Darwina, w 1858 r.

teoria ewolucji zosta a tak e zaprezento- wana przez brytyjskiego podró nika, biologia, antropologa i geografa Alfreda Rus- sela Wallace’a. W pracy On the Tendency of Varieties to Depart Indefinitely From the Ori- ginal Type (O sk onno ci odmian do niesko - czonego odchodzenia od typu wyj ciowego), wyja ni on mechanizm powstawania gatun- ków jako proces prze ywania wy cznie osobników najlepiej przystosowanych oraz eliminacji s abszych osobników i ich genów z populacji poprzez dobór naturalny¹².

Zasadnicza ró nica mi dzy K. Dar- winem a A.R. Wallacem w kwestii teorii doboru naturalnego polega na tym, e K. Darwin podkre la konkurencj pomi - dzy osobnikami tego samego gatunku s u- c przetrwaniu i reprodukcji, podczas gdy A.R. Wallace wskazywa , e nacisk rodowiska na odmiany i gatunki zmusza je do adaptacji do kolejnych warunków, skutku- j c odr bno ci populacji zamieszkuj cych odr bne siedliska (Laroson, 2006, s. 73;

Bowler i Morus, 2005, s. 149). Jak s usznie zauwa a W. Kwa nicki, w kontek cie nauk spo ecznych, zarówno K. Darwin, jak i A.R. Wallace wykorzystali wyniki obser- wacji procesów spo eczno-kulturowych oraz bazowali na idei porz dku i regularno ci wynikaj cej z ogromnej liczby chaotycznych dzia a indywidualnych podmiotów gospodarczych. Kluczowym ograniczeniem tych e inspiracji by mechanistyczny charakter proponowanych metafor – koncepcje takie jak „niewidzialna r ka” rynku odzwierciedla y zasady fizyki newtonowskiej, a nie ewolucji biologicznej (Kwa nicki, 1996, s. 6–9; Witt, 1991, s. 102–106).

Mimo e to K. Darwin i A.R. Wal- lace, niezale nie od siebie, niezwykle precyzyjnie sformu owali za o enia teorii ewolucji, to rozmy lania ewolucyjne by y obecne w naukach spo ecznych na wiele lat przed opublikowaniem ich s ynnych dzie . W naukach spo ecznych idee ewolucyjne zosta y spopularyzowane przez Heberta Spencera. Ten angielski filozof i socjolog, przedstawiciel organicyzmu oraz ewolucjonizmu w naukach spo ecznych, przyczyni si do rozwoju podej cia ewolucyjnego w etyce i naukach spo ecznych. W 1851 r.

w ksi ce Social Statics (Statyka spo eczna) po raz pierwszy przedstawi swoj teori ewolucji spo ecznej¹³, a tak e my l spo-

czno-polityczn . Wyrazi tam pogl dy na temat pa stwa i wolno ci jednostki („prawo równiej wolno ci”), utrzymane w duchu liberalnego indywidualizmu. Z kolei w opublikowanym w 1852 r. dziesi ciotomowym dziele zatytu owanym System of Synthetic Philosophy (System filozofii syntetycznej), H. Spencer przedstawi swoj my l ewolucyjn , wychodz c z nieco innych ni K. Dar- win i A.R. Wallace, zarówno biologicznych, jak i fizycznych, przes anek. Wed ug niego wiatem i jego rozwojem rz dzi zasada ewolucji, która jest rezultatem przemiesz- czania si materii i ruchu. Rozumia on ewolucj jako zmian od nieokre lonej

(9)

i niespójnej homogeniczno ci do okre lonej i spójnej heterogeniczno ci, uto samiaj c j z post pem, który uwa a za cz przyrody.

Heterogeniczno pojmowa jako co lepszego, wy sz form organizacji, zaawan- sowania oraz dostosowania, któr przeciw- stawi gorszej i ni szej homogeniczno ci.

W podej ciu tym jest zawarta zarówno kierunkowo ¹⁴ rozwoju, jak i finalizm.

Mo e by wi c ona wykorzystana tak e jako argument teologiczny lub przynaj- mniej niesprzeczny z argumentami teolo- gicznymi (Tatarkiewicz, 1983). H. Spencer, inaczej ni K. Darwin, rozumia znaczenie zmienno ci i ró norodno ci w kontek cie teorii ewolucji. Dla K. Darwina ró norodno by a motorem ewolucji (prowadz cym do korzystnej dla ewolucji ró norodno ci), natomiast dla H. Spencera – efektem ewolucji (równowag i harmoni ) (Kennedy, 1978, s. 45–49; Elwick, 2003, s. 35–72).

H. Spencer przej jednak od K. Darwina twierdzenie o ró nicowaniu si gatunków i przystosowaniu na skutek „walki o byt”, tworz c s ynne poj cie survival of the fittest (przetrwanie najlepiej przystosowanych, najbardziej odpowiednich). Tylko orga- nizmy najlepiej przystosowane do warun- ków rodowiska mog bowiem przetrwa i przekazywa efekty swoich przystosowa potomstwu (Steward, 2011).

Warto równie odnotowa , e H. Spen- cer opiera si na pogl dach Jeana Bapti- ste’a de Lamarcka, który w opublikowanej w 1809 r. pracy pt. Philosophie Zoologique (Filozofia zoologii) sformu owa pierw- sz w historii pe n teori ewolucji, tzw.

lamarkizm. Wed ug niej w procesie rozwoju osobniczego dokonuje si ewolucja organizmu ku coraz wi kszej doskona o-

ci i coraz lepszemu przystosowaniu do rodowiska. Dzieje si tak pod wp ywem determinant rodowiskowych, do których zmiany dostosowuj si budowa i funkcje narz dów zwierz cych. Tak wykszta cone cechy s nast pnie dziedziczone. Prawo to ma w wiecie biologicznym powszechny charakter. Nale y tak e wspomnie , e istotny wp yw na H. Spencera mia o „prawo rozwojowe”, sformu owane w 1828 r. przez niemieckiego przyrodnika i twórc embrio- logii Karla Ernsta von Beara w s ynnym dziele The Developmental History of Ani- mals¹⁵ (Historia rozwojowa zwierz t). Istot rozwoju embrionalnego jest wed ug tego prawa przej cie od budowy jednorodnej (homogenicznej) do ró norodnej (hetero-

genicznej), od form prostych do z o onych (Richards, 1992, s. 34). Jak ju wcze niej wspomniano w tek cie, tez t przej H. Spencer, uznaj c, e istot wszelkiego, nie tylko biologicznego rozwoju, jest prze- chodzenie od stanu jednorodno ci do ró - norodno ci. Wspó cze nie jednak uznanie zdobywa ewolucja socjoekonomiczna, w ramach której zak ada si mo liwo dziedziczenia celowo skonstruowanych zachowa ¹⁶ (Powell, 1995, s. 173).

Równolegle do H. Spencera (kilkana- cie lat pó niej) nad podobnymi teoriami pracowa Alfred Marshall, który w swoim pi ciotomowym dziele Principles of Eco- nomics (Zasady ekonomiki), wydanym w 1891 r. pisa o biologii gospodarczej jako podstawowym kierunku bada ka dego ekonomisty. Twierdzi , e „mekka ekonomisty” le y nie w sferze statyki kompa- ratywnej ani nawet analizy dynamicznej, ale raczej w biologii gospodarczej, przez któr rozumia badania ustrojów gospodarczych jako organizmów ewoluuj cych w czasie historycznym (Blaug, 2000, s. 430).

W dodatku do Principles of Economics napi- sa , e ekonomia, podobnie jak biologia, zajmuje si materi , która w swojej formie zarówno wewn trznej, jak i zewn trznej, nieustannie si zmienia, i dlatego nale y traktowa ekonomi jako „cz biologii szeroko pojmowanej” (Marshall, 1948, s. 637). W swoich pracach A. Marshall pos ugiwa si metaforami zaczerpni tymi z biologii w celu przezwyci enia ograni- cze „mechanistycznego” (pochodz cego z fizyki, zw aszcza mechaniki klasycznej) j zyka ortodoksyjnej ekonomii (Hodgson, 1999; Witt, 2008; Dopfer, 2005).

Z yj cych na prze omie XIX i XX w.

ekonomistów nale y tak e wspomnie austriackiego ekonomist i filozofa Frie- dricha Augusta von Hayeka. Mimo e jest on uwa any za jednego z najbardziej wp y- wowych ekonomistów szko y austriackiej, to w swoich pracach cz sto odnosi si do zjawiska ewolucji w ekonomii, a zw aszcza do „podej cia ewolucyjnego”. F.A. von Hayek traktowa zachowania jednostek na rynku, wzorców, którymi si kieruj , jako element przystosowania do rodowiska, który kieruje si podobnymi prawami co dobór naturalny w biologii. Twierdzi , e zasady i regu y rz dz ce rynkiem i decy- zjami inwestycyjnymi transferowane s mi - dzy jednostkami, przy czym w momencie transferu zbiór wszystkich zasad podlega

(10)

prawu swobodnego doboru naturalnego, w taki sposób, aby w konsekwencji otrzy- ma wi ksz wydajno i efektywno systemu. Spo ecze stwa, które prezentuj porz dek lepiej dostosowany do otoczenia (zarówno naturalnego, jak i spo ecznego), maj szans na przetrwanie i odpowiedni sukces prokreacyjny, co w konsekwencji prowadzi do powielania si bardziej adaptacyjnych wzorców. Nale y jednak odnotowa , e F.A. von Hayek nie rozpatrywa w kategoriach ewolucyjnych indywidualnych strategii inwestycyjnych jednostek. Z kolei w opublikowanej w 1944 r. ksi ce The Road to Serfdom (Droga do niewolnic- twa), b d cej swoistym manifestem anty- komunistycznym twierdzi , e jakakolwiek interwencja pa stwa jest niecelowa, gdy tylko wolny rynek umo liwia wybór naj- lepszych technologii, innowacji i sposobu zarz dzania. Wy cznie naturalna selek- cja przedsi biorstw i modeli biznesowych umo liwia dalszy rozwój (Hayek, 1944). W twórczo ci F.A. von Hayka wyra nie wida , e by on przeciwnikiem bezkrytycznego przyjmowania metod nauk przyrodniczych na u ytek nauk spo ecznych, zw aszcza w d eniu do kwantyfikacji zjawisk gospodarczych i zbyt pochopnego agregowania jednostkowych zachowa .

Thorstein Bunde Veblen by kolejnym ekonomist , który na prze omie XIX i XX w. zwróci si w kierunku my lenia ewolu- cyjnego. W prze omowym artykule pt. Why is economics not an evolutionary science?

(Dlaczego ekonomia nie jest nauk ewo- lucyjn ?), opublikowanym w 1898 r. T.B.

Veblen uzna ekonomi za teori procesu wzrostu kulturowego okre lanego przez korzy ci gospodarcze, teorie kumuluj cych si zmian instytucji gospodarczych, wyra-

on w kategoriach procesu jako takiego (Veblen, 1898, s. 374–397). Podj si on próby zbudowania ewolucyjnej teorii rozwoju spo eczno-gospodarczego zak adaj - cej, e zachowanie cz owieka jest zdomi- nowane przez pewne zwyczaje my lowe, których przyczyn powstania dopatrywa si w ludzkich instynktach. W opubliko- wanym w 1899 r. dziele The Theory of the Leisure Class (Teoria klasy pró niaczej) T.B.

Veblen twierdzi , e powstanie zwyczajów my lowych spowodowane jest ewolucyjnym dostosowaniem jednostki do zmieniaj cych si warunków, w których na co dzie funkcjonuje, g ównie zmian kulturowych i technologicznych. ycie cz owieka

w spo ecze stwie, tak samo jak ycie innych gatunków, jest walk o byt, a w zwi zku z tym – procesem selektywnej adaptacji.

Rozwój struktury spo ecznej to proces naturalnego doboru instytucji. Dokonany i ci gle dokonuj cy si post p instytucji spo ecznych i rozwój ludzkiej osobowo ci mo na – w pewnym uproszczeniu – spro- wadzi do procesu naturalnej selekcji najbardziej odpowiednich sposobów my lenia oraz przymusowej adaptacji do rodowiska zmieniaj cego si w miar wzrostu liczbo- wego spo ecze stw i stopniowych zmian w instytucjach. Instytucje spo eczne s nie tylko wynikiem procesu selekcji i adaptacji, który kszta tuje postawy i sk onno- ci. Wyznaczaj one jednocze nie sposób ycia i stosunki mi dzy lud mi i dlatego s same z kolei istotnymi czynnikami selekcji (Veblen, 1971). Z tych te wzgl dów, zdaniem T.B. Veblena, ekonomia powinna by nauk ewolucyjn , przez co rozumia badanie genezy oraz rozwoju instytucji spo ecznych i gospodarczych pojmowanych jako kompleks nawykowych i konwencjonalnych zachowa , które s podstaw dzia ania decydentów (mened erów). Nale y jednak zauwa y , e T.B. Veblen nie wypracowa podstaw metodologicznych umo liwiaj - cych stworzenie spójnej ekonomicznej teorii ewolucji, która stanowi aby podstawy ekonomii ewolucyjnej.

Kolejnym ekonomist który zwróci si w kierunku my lenia ewolucyjnego, by austriacki ekonomista Joseph Alois Schum- peter. W dzie ach, takich jak Die Theorie der wirtschaftlichen Entwicklung (Teoria rozwoju spo ecznego), opublikowanym w 1912 r. czy Business Cycles. A Theoretical, Historical and Statistical Analysis of the Capitalist Process (Cykle koniunkturalne. Teoretyczna, historyczna i statystyczna analiza kapita- listycznego rozwoju) wydanym w 1939 r., J.A. Schumpeter skoncentrowa si na przyczynach i przebiegu dynamicznych procesów rozwoju w gospodarce rynkowej.

Twierdzi , e rozwój ma charakter cz sto endogeniczny, nie uwzgl dnia si wp ywu czynników egzogenicznych, a kluczowym motorem nap dowym zmian s procesy zachodz ce na poziomie przedsi biorstw.

Teoria dynamiczna pos u y a J.A. Schum- peterowi do wyprowadzenia teorii cykli gospodarczych i wykazania, e cykliczno zmian gospodarczych ma charakter ewolucyjny, poniewa zgodnie z ide ewolucji ka dy pe ny cykl prowadzi uk ad do stanu

(11)

o odpowiednio wy szym poziomie gospodarczym. Ponadto twierdzi , e g ówna si a nap dowa procesów rozwoju tkwi w deter- minantach endogenicznych, a zw aszcza w dzia alno ci innowacyjnej realizowanej przez przedsi biorców. Koncepcja dotycz ca innowacji stanowi jeden z najwa niejszych punktów dorobku J.A. Schumpetera.

Mimo e zosta a ona zbudowana wy cznie na potrzeby wyja nienia procesów zmian gospodarczych, to jednak w niezmienionej postaci, w szerokim stopniu wykorzysty- wana jest w obecnych analizach z zakresu teorii bran y (Ma lak, 2002, s. 226–227).

Nale y tak e podkre li , e J.A. Schumpe- ter jest uwa any za ojca wspó czesnej ekonomii ewolucyjnej. Jako pierwszy sformu- owa kluczowe koncepcje le ce u podstaw teorii rozwoju, daj c tym samym inspira- cj dla twórców kierunku zwanego post- schumpeterowskim, który stanowi jeden z g ównych nurtów ekonomii ewolucyjnej, reprezentowany przez takich badaczy jak R.R. Nelson, S.G. Winter, G. Silverberg, G. Dosi, C. Freemann czy N. Rosenberg.

W dziele Business Cycles J.A. Schumpeter zdefiniowa ewolucj jako zmiany w procesie gospodarczym wywo ane przez innowa- cje, wraz z ich efektami i odpowiedzi na nie systemu gospodarczego (Schumpeter, 1939, s. 86). Natura innowacji sprawia, e ewolucja jest procesem permanentnym i cyklicznym, lecz o zmiennym tempie nada- wanym przez okresy stagnacji, pobudzenia, wzrostu i zastoju w systemie. W pó niejszym okresie J.A. Schumpeter dokona wyró nienia ewolucji w w skim i szerszym znaczeniu. W w szym znaczeniu obejmuje wszystkie te zjawiska, pomijaj c te, które mog by opisane w kategoriach ci g ego zró nicowania tempa zmian w ramach nie- zmieniaj cego si otoczenia instytucjonal- nego, upodoba , barier technologicznych i zostanie ono zawarte w koncepcji wzrostu gospodarczego. W szerszym sensie obejmuje wszystkie zjawiska, które sprawiaj

e proces gospodarczy nie jest procesem stacjonarnym (Schumpeter, 1954, s. 964).

Proces ewolucyjny w w szym znaczeniu odpowiada zatem poj ciu wzrostu gospodarczego, a w szerszym oznacza wszelkie zmiany w systemie. Warto równie odnotowa , e jednym z kluczowych hase teorii J.A. Schumpetera jest poj cie „twórczej destrukcji” (creative destruction), podkre-

lane w dziele Capitalism, Socialism and Democracy (Kapitalizm, Socjalizm i Demo-

kracja), opublikowanym w 1942 roku. Kon- cepcja twórczej destrukcji odnosi si do procesów zachodz cych wewn trz przedsi biorstw, gdzie dzi ki innowacjom nast - puj zmiany w dotychczasowym dzia aniu firmy, dokonuje si niszczenie jej struktur od wewn trz, po czym na miejscu starych form i struktur tworz si nowe, bardziej dostosowane do otoczenia (Schumpeter, 1942, s. 82–83).

Kolejnym ekonomist , który opowie- dzia si za potrzeb ewolucyjnego podej- cia w ekonomii, by brytyjski ekonomista i filozof Kenneth Ewart Boulding, zajmu- j cy si syntez doktryn szko y neoklasycz- nej z keynesizmem. W dziele Evolutionary Economics (Ekonomia ewolucyjna), opubli- kowanym w 1981 r., podj prób integracji ekonomii z biologicznymi koncepcjami równowagi biologicznej i dynamiki produkcji transgenicznej. W swoich rozwa aniach traktowa ewolucj jako permanentn inte- rakcj ekologiczn mi dzy populacjami wszystkich gatunków (biologicznych, fizycznych i spo ecznych) w ci gle zmieniaj cych si warunkach (Boulding, 1981, s. 23).

Wed ug E.K. Bouldinga ewolucja ekonomiczna jest naturaln cz ci uniwersalnej ewolucji zachodz cej w czasie i przestrzeni.

Gospodarka jest efektem procesu ewolucji spo ecznej i stanowi wa ny element rodowiska instytucji spo ecznych i politycznych. Najprostszy model gospodarki mo e przypomina natomiast modele biologicznych ekosystemów i korzysta z równo- wagi w uj ciu L. Walrasa (Boulding, 1991, s. 10–12). Nale y tak e zauwa y , e K.E.

Boulding w swojej teorii podkre la znacze- nie powstawania nisz w procesie rozwoju spo eczno-gospodarczego, które s czynnikiem sprawczym post pu na podobie - stwo ewolucji biologicznej. Przewidywanie kierunków ewolucji jest utrudniane przez ogólny indeterminizm ewolucji wszech-

wiata oraz pojawianie si katastrof roz- rywaj cych ci g o rozwoju i radykalnie oddzielaj cych od siebie epoki. Pomocna mo e by w tym przypadku koncepcja punktowej równowagi w procesie ewolucji (Stankiewicz, 2012, s. 266).

Czo owymi przedstawicielami i zarazem pionierami wspó czesnej ekonomii ewolucyjnej s R.R. Nelson i S.G. Winter, którzy w monografii An Evolutionary Theory of Economic Change (Ewolucyjna teoria zmian ekonomicznych) opublikowanej w 1982 r., interpretuj proces ekonomiczny w katego-

(12)

riach naturalnej selekcji w stylu K. Darwina.

Ksi ka ta w du ym stopniu przyczyni a si do rozwoju ekonomii neoschumpeterow- skiej. Autorzy prezentuj w niej swoj wizj gospodarki, wychodz c od podstaw mikro- ekonomicznych i funkcjonowania przedsi biorstwa, a na dynamice makroekono- micznej ko cz c. U podstaw ewolucyjnej teorii wzrostu R.R. Nelsona i S.G. Wintera le mikroekonomiczne za o enia dotycz ce zachowa podmiotów gospodarczych, takich jak jednostki i organizacje.

Charakteryzuj si one ograniczon racjonalno ci dzia ania, cho celowo ciowe, s podejmowane w sytuacji niepewno ci, asymetrii informacji i w du ym stopniu opieraj si na nawykach. W przypadku podmiotu gospodarczego, jakim jest przedsi biorstwo, nawyki przyjmuj posta rutyn organizacyjnych. Drug cech analizowanej teorii jest umieszczenie w centrum uwagi przedsi biorstwa, za trzeci – ujmowanie wzrostu gospodarczego jako dynamiki populacji przedsi biorstw, która podlega mechanizmom ewolucyjnym – wariacji, replikacji i selekcji. Przyrost globalnego produktu jest wy cznie konsekwencj ci g ej transformacji zachodz cej w sekto- rach gospodarki narodowej (Verspagen, 2001). Prace R.R. Nelsona i S.G. Win- tera nawi zuj bezpo rednio do koncepcji ograniczonej racjonalno ci H. Simona, behawioralnej teorii przedsi biorstwa R.M. Cyerta i J.G. Marcha oraz modelu firmy A.A. Alchiana, opartego na koncepcji ewolucyjnego doboru naturalnego (selekcji naturalnej), przy czym koncentruj si one g ównie na dynamicznym procesie ewolucji przedsi biorstw/przemys u (Zalega, 2014, s. 146). Ewolucyjny model konkurencji Nelsona-Wintera opisuje ewolucj technik wytwarzania, czyli innowacji procesowych, w kontek cie dynamiki i ewolucji homo- genicznego rynku. Model ten przedsta- wia stochastycznie dynamiczny system, w którym, wraz z up ywem czasu, wzrasta poziom produktywno ci, co prowadzi do obni enia przeci tnych kosztów produkcji wskutek wprowadzenia nowych technologii.

W wyniku dzia ania tych dynamicznych si cena rynkowa obni a si , a poda ga zi wzrasta. W konsekwencji przedsi biorstwa osi gaj ce zyski rozwijaj si , za te nieren- towne s eliminowane z rynku, przy czym przedsi biorstwa podejmuj ce dzia alno badawcz polegaj c na wdra aniu nowych rozwi za lub imitacji technologii wykorzy-

stywanych przez inne firmy, mog si rozwija b d ogranicza aktywno w zale no ci od efektów prac innowacyjnych/imitacyj- nych (Nelson i Winter, 1982, s. 284–285).

R.R. Nelson i S.G. Winter wykorzystuj elementy teorii ewolucji w celu wyja nienia zmian technologicznych i ekonomicznych, jakie zachodz w wiatowej gospodarce (Dosi i Nelson, 2010, s. 52–53). Zwracaj uwag na konieczno ekonomicznej analizy procesów zmian zachodz cych w d u- gim okresie. Ponadto dowodz , e regularno ci pojawiaj ce si w tera niejszo ci nie powinny by interpretowane jako rozwi zanie problemów statycznych albo jako rezultat daj cych si zrozumie procesów dynamicznych b d cych skutkiem znanych procesów zachodz cych w przesz o ci, jak równie jako czynniki, które w innych warunkach w przysz o ci mog przynie odmienne ni obecne konsekwencje (Nel- son i Winter, 1982, s. 10).

Koncepcje ewolucjonistyczne mo na odnale tak e w pracach wspó czesnego brytyjskiego ekonomisty Geoffreya Martina Hodgsona, który twierdzi, e ewolucyjne podej cie w ekonomii, z uwagi na fakt, e ewolucja rodzi nieodwracaln transforma- cj w strukturze i pozyskiwaniu wiedzy, powinno uwzgl dnia nieodwracalno i ci g o procesów w czasie. Podkre la, e ca uwag nale y skupi na zmianach zachodz cych w d ugim okresie, a nie na krótkotrwa ych kra cowych adaptacjach, poniewa ewolucjonizm obejmuje obser- wacj ca y kierunek zmiany rozwoju, a nie niesko czon liczb drobnych zmian. Co wi cej, zdaniem G.M. Hodgsona, ewolucyjne podej cie w ekonomii wymusza na ekonomistach konieczno badania zmian ilo ciowych i jako ciowych, strukturalnych i parametrycznych, wariantów i ró norodno ci, sytuacji równowagi i jej braku, mo - liwo ci zachowa b dnych oraz procesów uczenia si (Hodgson, 1993, s. 218–224;

Hodgson, 1999; s. 178–185). Ponadto twierdzi on, e ekonomia powinna by nauk interdyscyplinarn , z uwagi na to, e jednostki funkcjonuj ce w spo ecze stwie s uwarunkowane biologicznie, natomiast zjawiska ekonomiczne – kulturowo (Hodgson, 1994, s. 218–219).

Du y wk ad w rozwój wspó czesnej ekonomii ewolucyjnej mo na odnale tak e w pracach szwajcarskiego ekonomisty Kurta Dopfera. W opublikowanym w 2005 r. opracowaniu The Evolutionary

(13)

Foundations of Economics (Ewolucyjne podstawy ekonomii) dowodzi, e niezb dne ujmowanie systemów spo ecznych oraz roz- wijanie ekonomii jako nauki empirycznej o procesach gospodarczych zachodz cych w d ugim okresie, wymaga opracowania i wdro enia nowego paradygmatu opartego na zasadzie holizmu. Z kolei w arty- kule The economic agent as rule maker and rule user: Homo Sapiens Oeconomicus (Pod- miot gospodarczy jako twórca i u ytkownik regu : paradygmat cz owieka emocjonalnego) wydanym w 2004 r. K. Dopfer, uwzgl d- niaj c osi gni cia nauk neurologicznych, kognitywnych i behawioralnych dowodzi, e koncepcja homo oeconomicus ju dawno si prze y a i musi by zast piona przez kon- cepcj homo sapiens oeconomicus (Dopfer, 2004, s. 179–180). Zaleca po wi ci wi - cej uwagi dualizmowi procesu ewolucji cz owieka – przemianom biologicznym, i spo ecznym, zmianie wzorców zachowa i mechanizmów interakcji. Warto odno- towa , e koncepcja homo oeconomicus, autorstwa Johna Stuarta Milla, w której nale y wyró ni dwa elementy: formalny, który okre la sposób dzia ania cz owieka racjonalnego, oraz materialny, który okre la jego struktur motywacyjn , czyli wskazuje, jaka pobudka jest podstawowym czynnikiem jego zachowa , jest podda- wana ostrej krytyce ze strony wspó czesnej my li ekonomicznej z uwagi na jej ode- rwanie od wiata rzeczywistego¹⁷ (Zalega, 2015, s. 21–22). Natomiast koncepcja homo sapiens oeconomicus, czyli paradyg- mat cz owieka emocjonalnego, zak ada,

e ludzie przy podejmowaniu decyzji ekonomicznych kieruj si czynnikami poza- ekonomicznymi (zwyczaje, nawyki, na la- downictwo, moda), przez co ich decyzje nie s optymalne (racjonalne). Zdaniem K. Dopfera w wyniku konfuzji u progu XXI wieku (odprz gni cie innowacji od wzrostu ekonomicznego, zagro enie marginalizacj , degradacja kompetencji, za amanie oczekiwa , utrata atrakcyjno ci kulturowe),

„nowy” oeconomicus emancypuje si i d y do zrzucenia okowy biologii i kultury.

Ponadto mo e on z jednej strony wykorzy- stywa najnowsze osi gni cia nauki, w tym precyzj nauk cis ych, chocia by sztuczn inteligencj oraz matematyczn optymalizacj danych przy podejmowaniu decyzji, z drugiej za , pozostaj c cz owiekiem, nie mo e wyzby si swej emocjonalno ci i tzw.

czynnika ludzkiego w decyzjach ekonomicz-

nych, które nie podlegaj prostej kwantyfikacji. Z tego te wzgl du ekonomia ewolucyjna, aby by precyzyjna w postrzeganiu

wiata, musi uwzgl dnia koncepcj cz o- wieka emocjonalnego.

Du y wk ad w rozwój wspó czesnej ekonomii ewolucyjnej wnosi tak e niemiecki ekonomista Urlich Witt, który w wydanej w 2006 r. monografii The Evolving Eco- nomy. Essays on the Evolutionary Appro- ach to Economics (Ewoluuj ca gospo- darka: eseje o ewolucyjnym podej ciu do ekonomii) podkre la du e zró nicowanie metodologiczne wspó czesnej ekonomii ewolucyjnej, dostrzegaj c w niej cztery kluczowe perspektywy ewolucyjne zjawisk ekonomicznych (Witt, 2006, s. 146–153).

Krzy uj c ze sob kryterium ontologiczne z kryterium strategii heurystycznej, wyró - nia on perspektywy: ewolucyjn (K. Dar- win, A.R. Wallace), naturalistyczn (T.B. Veblen, D. North, F. von Hayek, N. Georgescu-Roegen), neoschumpete- rowska (R.R. Nelson, S.G. Winter) oraz schumpeterowsk (J.A. Schumpeter).

Z kolei w artykule „Production” in Nature and Production in the Economy – Second Thoughts about Some Basic Economic Con- cepts („Produkcja” w przyrodzie i produkcja w gospodarce – nowe przemy lenia o pod- stawowych poj ciach ekonomicznych) opu- blikowanym w 2003 r., U. Witt akcentuje ontologiczn podstaw ekonomii ewolucyjnej oraz podkre la znaczenie predyspozy- cji poznawczych i spo ecznych nabywanych przez ludzi w drodze ewolucji, które rzutuj na zachowania podmiotów gospodarczych i wp ywaj na rozwój gospodarki. Ponadto jest przekonany, e procesy ewolucyjne rozwoju gospodarki opieraj si na mechanizmach odmiennych od tych, które le u podstaw ewolucji biologicznej. Form ewolucji istotn dla ekonomii jest ewolucja kulturowa, która zdaniem U. Witta jest oparta na aparacie poznawczym ludzi jako wynik ewolucji biologicznej, jednak e jest regulowana przez odr bne i idio- synkratyczne mechanizmy (Witt, 2003, s. 168–169). Z tego te wzgl du U. Witt jest sceptyczny wobec stosowania analogii biologicznych w wyja nianiu ewolucji gospodarki. Uwa a, e rola doboru naturalnego w ewolucji kulturowej staje si znikoma, ze wzgl du na olbrzymi wzrost tempa zmian ewolucyjnych i ogromny sukces reproduk- cyjny gatunku ludzkiego – obs ugiwany przez ewolucj instytucji kultury.

(14)

Znacz c rol w rozwoju wspó czesnej ekonomii ewolucyjnej przypisuje si tak e japo skiemu ekonomi cie Yoshinori Shio- zawie, który w opublikowanym w 2004 r.

artykule Evolutionary Economics in the 21st Century: A Manifesto (Ekonomia ewolu- cyjna w XXI wieku: Manifest) twierdzi, e ekonomia ewolucyjna jest dyscyplin , która s usznie i skutecznie koncentruje swoje wysi ki na wyja nianiu procesów ewolucyjnych technologii i instytucji. Jego zdaniem rozwój ekonomii ewolucyjnej w XXI w.

jest mo liwy dzi ki wykorzystaniu symulacji komputerowych, czyli symulacji wykorzystuj cych model matematyczny zapi- sany w postaci programu komputerowego.

Wed ug Y. Shiozawy podstawowymi obsza- rami zainteresowania ekonomii ewolucyjnej s rozwój gospodarczy, wiedza oraz instytucje. Ponadto wyró nia trzy kategorie ekonomiczne: towary, technologie i instytucje, które posiadaj wspólne w asno ci (Shio- zawa, 2004, s. 11; Glapi ski, 2013, s. 14):

1. Mog by odseparowane od innych jako ca o .

2. Mog by postrzegane jako co zacho- wuj cego swoj identyfikacj .

3. Mog by z ró nych powodów prze- kszta cane w co innego.

4. Mog by tak czy inaczej reproduko- wane.

5. Mog by przedmiotem selekcji.

Najistotniejsza jest w a ciwo czwarta, czyli zdolno do reprodukcji. Kopie kategorii ekonomicznych s wytwarzane z pro- totypu. Ka da z tych kategorii posiada jednak odmienny od pozosta ych mechanizm reprodukcji. Towary s reproduko- wane z prototypów. Z kolei technologie s przekazywane od jednego podmiotu do drugiego, poprzez imitacj b d licen- cjonowanie. Instytucje s natomiast prze- noszone z jednej spo eczno ci ludzkiej do drugiej, przy czym najcz ciej wyst puj pewne ró nice pomi dzy poszczególnymi kopiami (Shiozawa, 2004, s. 11–12; Glapi - ski, 2013, s. 14).

Z przeprowadzonego w tej cz ci artyku u spojrzenia na proces formowania si ekonomii ewolucyjnej wida wyra nie, e liczba publikacji z tego obszaru tematycz- nego jest rzeczywi cie bardzo bogata i nie sposób wymieni tu wszystkich autorów.

Ponadto zaliczenie do ekonomii ewolucyjnej tego czy innego my liciela mo e by przedmiotem trudnego do rozstrzygni - cia sporu, zw aszcza je li chce si wnika

w szczegó y zwi zane chocia by z rozró - nieniem ewolucji jako synonimu zmiany i rozwoju.

6. S abo ci ekonomii ewolucyjnej i perspektywy jej rozwoju

Schemat poj ciowy ekonomii ewolucyjnej, pozwalaj cy na wyodr bnienie mo li- wych jej rodzajów w obr bie tej zró nicowa- nej ca o ci, powinien by przede wszystkim oparty na dwóch kryteriach – ontologicz- nym i metodologicznym.

Z metodologicznego punktu widzenia ekonomia ewolucyjna stoi w ostrej opo- zycji do redukcjonistycznego pojmowania systemów ekonomicznych jako systemów zamkni tych. G ówn trudno ci meto- dologiczn zwi zan z okre leniem pola badawczego ekonomii ewolucyjnej jest jej rozgraniczenie w stosunku do innych dyscyplin naukowych badaj cych procesy ewolucyjne, takich jak psychologia spo eczna, socjologia, antropologia spo eczna, historia gospodarcza, biologia behawioralna, biologia ewolucyjna, ekonomia behawioralna czy ekonomia instytucjonalna (Saviotti i Metcalfe, 1991, s. 125–128). Nale y rów- nie odnotowa , e ekonomia ewolucyjna ci gle poszukuje swojej to samo ci poprzez zorganizowanie w asnych pól badawczych koncentruj cych si wokó modelu tera - niejszej i antycypowanej dynamiki systemu organizacji i funkcjonowania gospodarki.

Konsekwencj takiego stanu rzeczy jest permanentne poszukiwanie odpowiednich narz dzi analizy, w a ciwych do bada mechanizmu ewolucji ekonomicznej. Jak twierdzi K.R. Popper, kluczow s abo ci ekonomii ewolucyjnej jest jej empiryczna orientacja, uniemo liwiaj ca wyprowadze- nie modeli matematycznych, oraz jej niska zdolno do formu owania falsyfikowanych hipotez (Popper, 1992, s. 47–48). Kolejn s abo ci jest zasadniczo empirystyczny i historycystyczny charakter bada , co skut- kuje wkraczaniem ekonomii ewolucyjnej na obszar innych dyscyplin naukowych. Przy- toczone s abo ci natury metodologicznej i trudno ci teoretyczne skutkowa y, zw aszcza w odniesieniu do „starej” ekonomii ewolucyjnej, pojawianiem si przedwczesnych i cz sto konkuruj cych ze sob syntez teo- retycznych (Glapi ski, 2013, s. 8). W przypadku teorii ekonomicznych nie w pe ni zdeterminowanych przez dane, ich falsyfika- cja jest uniemo liwiona przez wyst powanie

(15)

problemu Duhema-Quine’a. Trudno ci te powoduj , e wzrost zakresu wyja nianych zjawisk w ramach zunifikowanej teorii nie przyczynia si do wzrostu zaufania co do jej prawdziwo ci lub poprawno ci epistemolo- gicznej (Mäki, 2001; Mäki, 2013). Mo na zatem wnioskowa , e ekonomia ewolucyjna oparta na epistemologii ewolucyjnej mo e by intelektualn propozycj interpre- tacyjn wspó czesnej ekonomii.

Warto zastanowi si tak e nad per- spektyw rozwoju wspó czesnej ekonomii ewolucyjnej. Obserwowane na prze o- mie XX i XXI wieku procesy globalizacji gospodarki i kultury, rozwój i upowszech- nienie telefonii komórkowej i Internetu, a tak e procesy urbanizacji i szybki post p techniczny, wywar y olbrzymi wp yw na rozwój gospodarki oraz funkcjonowanie podmiotów gospodarczych. Szczególnie rozwój Internetu jest systemem rzeczywi cie i w ca o ci otwartym na ewolucj , stwarzaj c doskona e warunki do lepszego zrozumienia procesów ewolucji w ekonomii i biologii. Nale y si zatem spodziewa , e zainteresowania ekonomii ewolucyjnej b d koncentrowa y si z jednej strony na wiedzy i kreatywno ci (innowacyjno ci) podmiotów gospodarczych, z drugiej za – na rozwoju instytucji ekonomicznych, które próbuj c adoptowa si do zmieniaj cego wiata, podlegaj ci g ej modyfikacji. Zdaniem K.

Dopfera w centrum zainteresowania ekonomii ewolucyjnej b dzie niew tpliwie ludzka innowacyjno , która jest autonomiczn si sprawcz wszelkich procesów gospodarczych (Dopfer, 2001, s. 23–24). Z kolei P. Danielson (2004) twierdzi, e ekonomia ewolucyjna jeszcze bardziej skoncentruje si na analizie oczekiwa podmiotów gospodarczych, poprzez zwrócenie uwagi na p yn- no i nieokre lono kluczowych koncepcji zwi zanych z definicjami racjonalno ci czy selekcji równowagi ewolucyjnej.

W ramach ekonomii ewolucyjnej mo na oczekiwa tak e g bszej eksploracji zagadnie dotycz cych konkurencji i korporacji, które nie ograniczaj si wy cznie do przedsi biorstw (odpowiedników organizmów), ale tak e obejmuj systemy ekonomiczne (odpowiedniki ekosystemów). Ponadto wzajemne sprz enia ewolucji biologicznej i ekonomicznej mog znale si w polu zainteresowania ekonomii ewolucyjnej (W odarczyk, 2012, s. 162–163).

Wspomniane ju procesy globalizacji i internacjonalizacji gospodarki wiatowej

przyczyniaj si do zwi kszenia z o ono- ci szeroko pojmowanych struktur spo- eczno-gospodarczych, instytucji, wzrostu biurokracji itd. Z tego te wzgl du analizy eksponuj ce ró ne aspekty z o ono ci zjawisk gospodarczych z du ym prawdopodo- bie stwem b d rozwijane przez ekonomi ewolucyjn . Ponadto jawne uwzgl dnienie procesów dynamicznych i przypisywanie im istotnego znaczenia w ekonomii ewolucyjnej b dzie nie tylko zach ca o, ale wr cz zmusza o jej zwolenników do dalszej modyfikacji stosowanych metod analizy formalnej (w przypadku ekonometrii) lub zastosowania nowszego j zyka (teoria gier ewolucyjnych) do opisu zachowania systemu ekonomicznego. Mo na przypusz- cza , e w przypadku modelowania ekono- metrycznego g ówne pole zastosowa ekonomii ewolucyjnej b dzie koncentrowa o si wokó teorii wzrostu gospodarczego, natomiast w teorii gier ewolucyjnych – na strategiach post powania przedsi biorstw, opisie procesu korekt strategii progno- stycznych przez uczestników rynku finan- sowego, prognozowaniu jako ciowych skut- ków zmian strukturalnych w gospodarce czy analizie efektów polityki gospodarczej.

7. Podsumowanie

W najbardziej ogólnym uj ciu ekonomia ewolucyjna okre la koncepcje ekonomiczne stawiaj ce sobie za cel opis procesów gospodarczych przez analogi z procesami ewolucyjnymi zachodz cymi w rodowisku przyrodniczym. W literaturze przedmiotu najcz ciej definiuje si j poprzez wyszcze- gólnienie trzech g ównych cech ró ni cych ekonomi ewolucyjn od ekonomii g ów- nego nurtu: roli koncepcji równowagi, znaczenia procesów dynamicznych oraz charakterystyki podmiotów gospodarczych (Young, 1998).

Ekonomia ewolucyjna, mimo ju do d ugiej tradycji, nadal znajduje si w pocz t- kowej fazie rozwoju. Charakterystyczn cech tego nurtu jest traktowanie zjawisk i procesów ekonomicznych jako nieosi - gaj cych nigdy stanu równowagi, a obser- wowanych jedynie w trakcie d enia do tego stanu. Ponadto zwolennicy ekonomii ewolucyjnej podkre laj , e wizja procesów ekonomicznych jako „naturalnie” d cych do stanu równowagi wcale nie jest bezdy- skusyjna. Procesy ewolucyjne wykorzysty- wane w ekonomii ewolucyjnej pozwalaj na