WOJEWODA W II RZECZYPOSPOLITEJ

(1)

WOJEWODA W II RZECZYPOSPOLITEJ

W pierwszych miesiącach funkcjonowania odradzającej się Rzeczypospolitej organizacja państwowych władz administracyjnych o kompetencji ogólnej charakteryzowała się brakiem średnich władz administracyjnych (II instancji) oraz wielką różnorodnością niższych władz administracyjnych (I instancji). Zjawisko to było naturalną konsekwen- cją stopniowego scalania się państwa i budowania terenowej organizacji władz publicznych odrodzonej Rzeczypospolitej na podstawie już istniejących w poszczególnych częściach państwa (tzn. w byłych dzielnicach zaborczych i na tzw. ziemiach wschodnich) terytorialnych jednostek administracyjnych¹.

Pierwszą regulację o wojewodzie i jego roli zawierała ustawa z dnia 1 sierpnia 1919 roku o tymczasowej organizacji zarządu byłej dzielnicy pruskiej², która przy okazji utworzenia ministerstwa byłej dzielnicy pruskiej z siedzibą w Warszawie (działającego na zasadzie terytorialnej odmiennej niż pozostałe ministerstwa i do którego kompetencji należały wszystkie sprawy załatwiane przez ministra działającego w Warszawie z wy- jątkiem spraw zagranicznych, wojskowych, skarbu) znosiła stanowisko nadprezydenta prowincji oraz prezydenta rejencji obwodowej, a w ich miejsce tworzyła urzędy woje- wódzkie z wojewodami na czele, którym służyły atrybucje nadprezydentów i prezyden- tów rejencji, urzędom wojewódzkim zaś atrybucje rejencji obwodowych. Utworzono wówczas dwa województwa (poznańskie i pomorskie) i przewidziano, że wojewodowie będą mianowani przez Naczelnika Państwa na wniosek ministra byłej dzielnicy pruskiej, uchwalony przez Radę Ministrów, oraz że wyższych urzędników podległych wojewodom mianować będzie minister byłej dzielnicy pruskiej, niższych i średnich zaś sami wojewodowie lub inne organy stosownie do przepisów obowiązujących³.

Faktycznie nową organizację polskich władz administracji ogólnej zapoczątkowała jednakże Ustawa Tymczasowa o organizacji władz administracyjnych II instancji z dnia 2 sierpnia 1919 roku⁴ i będące jej konsekwencją rozporządzenie Rady Ministrów o tymczasowej organizacji władz administracyjnych I instancji na obszarze byłego zaboru rosyjskiego z dnia 28 sierpnia 1919 roku⁵.

* Dr hab., Uniwersytet Jagielloński.

1 Szerzej na ten temat m.in.: K.W. Kumaniecki, Ustrój państwowych władz administracyjnych na zie- miach Polski, Kraków 1920, s. 64–180.

2 Dziennik Praw Państwa Polskiego nr 64, poz. 385.

3 Ustawa z dnia 1 sierpnia 1919 r. o tymczasowej organizacji zarządu b. dzielnicy pruskiej, art. 8–11.

(2)

Ustawa Tymczasowa wprowadzała podział obszaru byłego Królestwa Kongresowego, do czasu wejścia w życie ustawy o ustroju administracyjnym RP, na pięć województw (warszawskie, łódzkie, kieleckie, lubelskie i białostockie), a także ustanawiała stolicę Rzeczypospolitej Warszawę odrębną jednostką administracyjną⁶. Przepisy Ustawy Tym- czasowej postawiły na czele województwa wojewodę mianowanego przez Naczelnika Państwa na wniosek Ministra Spraw Wewnętrznych uchwalony przez Radę Ministrów.

Wojewoda został ustanowiony przede wszystkim przedstawicielem rządu na terenie województwa (funkcja polityczna), jak też przydano mu funkcję administracyjną, czyli zwierzchnictwo administracji ogólnej na obszarze województwa.

Wojewoda był bowiem jednocześnie:

a) przedstawicielem rządu centralnego, sprawującym z jego upoważnienia władzę państwową i odpowiedzialnym za zarząd województwa, który wojewoda sprawował przy pomocy urzędników mianowanych dla poszczególnych działów administracji, a to do tzw. VII kategorii płac włącznie przez właściwych ministrów, a poniżej tej kategorii mianowanych przez wojewodę,

b) odpowiedzialnym wykonawcą zleceń poszczególnych ministrów,

c) zwierzchnikiem władz i urzędów, które mu podlegały, tudzież służbowym przeło- żonym urzędników tychże władz i urzędów⁷.

Do zakresu działania wojewody należały wszelkie sprawy administracji państwo- wej, z wyjątkiem spraw przekazanych administracji wojskowej, sądowej, skarbowej, szkolnej, kolejowej i pocztowo-telegrafi cznej oraz spraw zastrzeżonych do kompetencji Urzędów Ziemskich. Oczywiście do zadań wojewody należało także kierowanie urzę- dem wojewódzkim podzielonym na wydziały resortowe. Natomiast okręgowe dyrek- cje robót publicznych, jakie zostały ustanowione na podstawie art. 2 ustawy z dnia 29 kwietnia 1919 roku⁸, zatrzymały wprawdzie swój zakres działania, lecz weszły w skład województwa⁹.

W zaistniałej sytuacji pod względem personalnym wojewoda podlegał ministrowi właściwemu do spraw wewnętrznych, a służbowo ministrom właściwym dla danego działu administracji¹⁰. Jednocześnie, zgodnie z art. 5–6 i 13 rozporządzenia wykonawczego Rady Ministrów z dnia 13 listopada 1919 roku do rozporządzenia o tymczasowej organizacji władz administracyjnych pierwszej instancji na obszarze byłego zaboru rosyjskiego z dnia 28 sierpnia 1919 roku¹¹, starostowie zostali podporządkowani dy- scyplinarnie wojewodzie, a starostwa powiatowe podporządkowane w toku instancji województwu, przy czym do czasu wprowadzenia na terenie b. zaboru rosyjskiego organizacji wojewódzkiej pozostały w niniejszym rozporządzeniu zastrzeżone wojewodzie prawa i atrybucje nadal w kompetencji właściwych ministrów, względnie ich dotychczasowych urzędów II instancji.

6 Ustawa Tymczasowa o organizacji władz administracyjnych drugiej instancji z dnia 2 sierpnia 1919 r., art. 1.

7 Ibidem, art. 2.

9 Ustawa Tymczasowa..., art. 3.

10 K.W. Kumaniecki, Ustrój państwowych władz administracyjnych..., s. 115.

11 Dziennik Ustaw RP nr 90, poz. 489.

(3)

W dniu 13 listopada 1919 roku wydane zostało także rozporządzenie wykonawcze Rady Ministrów do ustawy tymczasowej z dnia 2 sierpnia 1919 roku o organizacji władz administracyjnych drugiej instancji¹², w którym sprecyzowano pozycję stanowiska wojewody w strukturze władz publicznych i jego stosunku służbowego, zakresu działa- nia i relacji z innymi urzędami, a w szczególności: jego stosunek służbowy do władz zwierzchnich, zakres zadań i kompetencji, tok instancyjny i orzecznictwa wojewody, jak też stosunek do podległych mu urzędów, pozycję wojewody wobec urzędników państwowych pracujących w podległych mu organach, organizację rady wojewódzkiej oraz organizację urzędu wojewódzkiego.

Rozporządzenie przypisywało do zakresu działania wojewody, podobnie jak wcześ- niejsze przepisy, wszelkie sprawy administracji państwowej, za wyjątkiem spraw przekazanych administracji wojskowej, sądowej, skarbowej, szkolnej, kolejowej i pocztowo-telegrafi cznej oraz spraw zastrzeżonych do kompetencji Urzędów Ziemskich, precyzując jednocześnie, iż w tym zakresie działania wojewoda był odpowiedzialnym wykonawcą poszczególnych ministrów, tudzież organem zarządzającym, orzekającym, rozstrzygającym lub wnioskującym.

Regulując w szczegółowy sposób zakres działania wojewody, rozporządzenie wykonawcze podkreślało jego rolę jako organu odpowiedzialnego za zapewnienie spokoju i bezpieczeństwa publicznego w województwie¹³. Trzeba bowiem pamiętać, że już wcześniej, zgodnie z postanowieniami ustawy o Policji Państwowej z dnia 24 lipca 1919 roku¹⁴ i wydanymi w odniesieniu do niej przepisami wykonawczymi w postaci rozporządzeń MSW, wyróżniono trojaką zwierzchność policji, a mianowicie: władzę policyjną, władzę administracyjną i władzę sądową. Oznaczało to podporządkowanie Policji Państwowej w zakresie służby bezpieczeństwa i czynności wykonawczych władz państwowych w sposób następujący: w powiatach – starostom, a w miastach stano- wiących odrębną jednostkę administracyjną – komisarzom rządu, jako miejscowym przedstawicielom władzy administracyjnej, co przełożyło się na postanowienie zawarte w przepisach wykonawczych do ustawy o PP, że w zakresie ochrony bezpieczeństwa publicznego i czynności wykonawczych:

[...] komendanci okręgowi podwładni są wyłącznie wojewodom lub osobom ich zastępującym. [...]

Departamenty Województw z Komendami Okręgowymi i referaty starostw z Komendami Powiato- wymi znoszą się, jako z urzędami sobie równorzędnymi.

Pp. wojewodowie wydają polecenia Policji Państwowej za pośrednictwem starostów, zaś Pp. starostowie za pośrednictwem komendantów powiatowych. Bezpośrednie wydawanie poleceń komi- sariatom i posterunkom policyjnym dopuszczalne jest w wypadkach nagłych i nadzwyczajnych, a o wydanych poleceniach należy następnie zawiadomić odnośnych Komendantów¹⁵.

Pod względem terytorialnym, zgodnie z wymogiem zawartym w art. 5 ustawy o Po- licji Państwowej (PP), organizacja PP została więc przystosowana do podziału admi-

12 Dziennik Ustaw RP nr 90, poz. 490.

13 M. Waśkowski, Podręcznik prawa administracyjnego z uwzględnieniem ogólnych zasad prawa pań- stwowego dla szkół policyjnych, Warszawa 1922, s. 77 i n.

15 T. Wolfenburg, J. Misiewicz, Tymczasowa instrukcja dla Policji Państwowej z komentarzem oraz uzu- pełniającymi przepisami wykonawczymi, poprzedzona ustawą o Policji Państwowej, Warszawa 1922, s. 56.

(4)

nistracyjnego państwa. Z chwilą ustanowienia województw okręgi PP zostały dostoso- wane to tych jednostek administracyjnych, zarówno pod względem terytorialnym, jak i siedziby Okręgu PP, która musiała być zgodna z siedzibą wojewody¹⁶. Podyktowane to było podległością komendantów okręgowych w zakresie służbowym Komendantowi Głównemu PP, jak i wojewodom, którzy przejmowali uprawnienia ministra właściwe- go do spraw wewnętrznych, jakie wynikały z art. 11 i art. 15 ustawy o PP. Przepisy te mówiły o zależności i podległości PP w zakresie służby bezpieczeństwa i czynności wykonawczych władz państwowych oraz uprawnieniach do podejmowania decyzji o uży- ciu oddziałów PP jednego powiatu w granicach drugiego powiatu¹⁷. A w tym właśnie zakresie – na podstawie art. 7 omawianego rozporządzenia wykonawczego Rady Mi- nistrów z 13 listopada 1919 roku do ustawy tymczasowej z dnia 2 sierpnia 1919 roku o organizacji władz administracyjnych II instancji – wojewoda uzyskał prawo decydowania o użyciu oddziałów policji jednego powiatu w granicach drugiego i dyslokacji rezerw.Z czasem wojewodowie uzyskali też prawo wnioskowania o utworzenie w wo- jewództwie skoszarowanych jednostek rezerwy policyjnej. Jednostki takie, w sile kom- panii każda, wyposażone w całkowity ekwipunek polowy, zostały utworzone na terenie miasta stołecznego Warszawy oraz województw: łódzkiego, kieleckiego, lwowskiego, poleskiego i wileńskiego. Prawo podejmowania decyzji o użyciu tych jednostek w akcji przyznane zostało Komendantowi Głównemu PP, lecz tylko po uzyskaniu aprobaty Mi- nistra Spraw Wewnętrznych. Od niniejszej zasady przewidziane zostało odstępstwo dla przypadków „nagłych i wyjątkowych”, kiedy to kompanie rezerwy PP mogły być użyte do akcji na terenie województwa, w którym zostały dyslokowane, przez Komendantów Okręgowych działających z polecenia wojewodów. O przystąpieniu jednostek rezerwy PP do działań operacyjnych zarówno Komendanci Okręgowi, jak i Wojewodowie zobligowani byli meldować w trybie natychmiastowym (telegrafi cznie) swoim przełożo- nym¹⁸. W wypadkach szczególnych wojewoda mógł natomiast zażądać pomocy wojska, ale tylko wtedy, gdy siły i środki będące w jego dyspozycji okazały się niewystarczające.

W zakresie spraw wojskowych do kompetencji wojewody należało ponadto współdzia- łanie z władzami wojskowymi w sprawach przygotowania i przeprowadzania poboru do wojska, a w szczególności: zarządzanie poboru w województwie, prowadzenie czyn- ności przygotowawczych związanych z poborem, czuwanie nad sprawnym przeprowa- dzeniem samego poboru i przedkładanie Ministrowi Spraw Wewnętrznych sprawozdań z wyników poboru oraz delegowanie przedstawiciela Urzędu Wojewódzkiego do stałej komisji przy Dowództwie Okręgowym Generalnym powoływanej zgodnie z postano-

16 Przepisy o organizacji komend Policji wydane przez Ministra Spraw Wewnętrznych na podstawie art. 9 ustawy z dnia 24 lipca 1919 r. o Policji Państwowej, Dziennik Ustaw RP nr 94/1919, poz. 507 i Roz- porządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 13 grudnia 1920 r. w przedmiocie rozciągnięcia mocy obowiązującej ustawy o Policji Państwowej z dnia 24 lipca 1919 r. na obszarach okręgów administracyjnych: Wołyńskiego, Poleskiego i Nowogródzkiego, Dziennik Ustaw RP nr 3/1921, poz. 15.

17 Szerzej na ten temat: M. Mączyński, Doświadczenia Policji Państwowej z zakresu podległości wła- dzom administracji ogólnej w latach 1919–1926 [w:] Bezpieczny Obywatel – Bezpieczne Państwo, J. Widac- ki, J. Czapska (red.), Lublin 1998, s. 130–156.

18 Zarządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 5 grudnia 1923 r., cyt. za: W. Długocki, J. Adel- stejn, Zbiór przepisów administracyjnych dotyczących organizacji Policji Państwowej, Warszawa 1925, s. 111–112.

(5)

wieniami art. 29 tymczasowej ustawy o powszechnym obowiązku służby wojskowej z dnia 27 października 1918 roku¹⁹, a także: współdziałanie z władzami wojskowymi w sprawach dotyczących przygotowania i przeprowadzenia mobilizacji i demobilizacji osobowej i rzeczowej oraz w sprawach kwalifi kacji koni i środków przewozowych oraz wyznaczanie przedstawiciela Urzędu Wojewódzkiego do Okręgowych Komisji Rekwi- zycyjnych²⁰.

Do powinności wojewody jako organu odpowiedzialnego za bezpieczeństwo i po- rządek publiczny należało również sprawowanie nadzoru nad prasą i widowiskami oraz nad szeroko rozumianymi sprawami obywatelskimi, takimi jak sprawy paszportowe, meldunkowe, związane z ruchem ludności oraz nadzoru na zgromadzeniami, związka- mi i stowarzyszeniami. Ponadto wojewoda prowadził rejestrację tych związków i stowa- rzyszeń, których działalność ograniczała się do obszaru województwa lub jego części.

Do zadań i kompetencji wojewody należało ponadto:

a) w sprawach wyznaniowych – zapewnianie prawnej opieki kościołowi katolickiemu, a w stosunku do innych przez Państwo uznanych wyznań i związków religijnych wykonywanie nadzoru względnie praw Państwu przysługujących, na zasadzie obo- wiązujących przepisów,

b) w zakresie spraw zdrowia publicznego – należały do wojewody w drugiej instancji wszystkie te sprawy, które w myśl art. 2 zasadniczej ustawy sanitarnej z dnia 19 lipca 1919 roku podlegały w najwyższej instancji kompetencji Ministerstwa Zdrowia Publicznego, a nadto orzecznictwo w pierwszej instancji w tych sprawach, które specjalnymi przepisami zostały wyjęte spod kompetencji Starosty, co oznaczało, że do zadań wojewody w zakresie ochrony zdrowia publicznego należało: zwal- czanie chorób w ogólności, a przede wszystkim zakaźnych, zarówno ostrych jak i przewlekłych (dezynfekcja, dezynsekcja, kąpiele ludowe, zakłady wyrobu surowic i szczepionek, pracownie bakteriologiczne, sprawy cmentarzy, domów przedpo- grzebowych, przewożenie zwłok itp.); szpitalnictwo, pielęgniarstwo, ratownictwo, przewożenie chorych, zakłady lecznicze publiczne i prywatne; sanitarno-lekarska opieka nad dzieckiem i nad macierzyństwem, eugenika; opieka lekarska nad psychicznie chorymi, współdziałanie w zwalczaniu alkoholizmu; współdziałanie w sprawach lekarskiej opieki nad inwalidami i kalekami; współdziałanie w sprawach związanych ze zjawiskami emigracji ludności; zdrojowiska i uzdrowiska;

sanitarno-lekarska walka z nierządem; sprawy zaopatrzenia w wodę i usuwanie wód zużytych, ochrona czystości powietrza, wody i gleby; nadzór sanitarny nad środkami żywności i przedmiotami użytku, współdziałanie w sprawach odżywiania się ludności, zakłady badania produktów spożywczych; higiena i inspekcja sani- tarna mieszkań, sprawy osiedleńcze i mieszkaniowe; higiena więzień, współdzia- łanie z MSW przy wydawaniu i wykonywaniu odpowiednich przepisów; higiena zawodowa, sprawy higieny przemysłu, rzemiosł i komunikacji lądowej i wodnej, współdziałanie w zakresie ubezpieczeń społecznych i ochrony pracy; nadzór nad

19 Dziennik Praw Królestwa Polskiego nr 13/1918, poz. 28.

20 Art. 12 ustawy z dnia 11 kwietnia 1919 r. o rzeczowych świadczeniach wojennych i art. 18 ustawy z dnia 25 lipca 1919 r. o osobistych świadczeniach wojennych, Dziennik Praw Państwa Polskiego nr 32, poz. 264 i nr 67, poz. 401.

(6)

dopuszczeniem na rynek zbytu środków leczniczych, surowic i szczepionek oraz re- gulowanie ich produkcji i sprzedaży; nadzór nad wyrobem i sprzedażą kosmetyków i farb, koncesjonowanie aptek, składów aptecznych i innych zakładów trudniących się wyrobem i sprzedażą środków leczniczych, farmakopea i taksa aptekarska, sprawy hodowli i sprzedaży roślin leczniczych; nadzór nad praktyką lekarską, sprawy izb lekarskich, współdziałanie w sprawach studiów lekarskich; nadzór nad personelem pomocniczym, położne, felczerzy, dezynfektorzy, masażyści, sanitariusze, pielęgniarze, nadzór sanitarny nad fryzjerami i golarzami; szkolnictwo zawodowo- -lekarskie średnie i niższe; nadzór nad personelem farmaceutycznym, zrzeszenia aptekarskie, współdziałanie w sprawach studiów farmaceutycznych; sprawy denty- styczne i technicy dentystyczni; współdziałanie w sprawach sanitarno-weterynaryjnych; sprawy sądowo-lekarskie, sprawy grzebania zmarłych; sprawy stowarzyszeń lekarskich i higienicznych, sprawy Czerwonego Krzyża oraz innych instytucji o po- krewnych celach; prasa lekarska, sprawy popularyzacji wiadomości z zakresu higieny, cenzura ogłoszeń dotyczących działalności leczniczej i środków leczniczych;

popieranie związków, zakładów, fundacji we wszystkich dziedzinach zdrowia publicznego; statystyka lekarska; oraz wszelki inne sprawy z działu policji lekarskiej, policji sanitarnej, higieny społecznej i medycyny sądowej lub przynależnych w tym zakresie do obowiązków ciał samorządowych²¹,

c) w zakresie aprowizacji ludności – ogólne kierownictwo aprowizacją w wojewódz- twie; rozstrzyganie w drugiej instancji o zawieszonych przez starostę uchwałach komisji aprowizacyjnej, utworzonej przy sejmikach względnie przy magistratach;

przedkładanie Ministrowi Aprowizacji wniosków o utworzenie w więk szych środo- wiskach ludności Komisariatów lub Inspektoratów Aprowizacji,

d) w dziedzinie ochrony pracy i opieki społecznej – sprawy przekazane inspektorom pracy dekretem tymczasowym Naczelnika Państwa o urządzeniu i działalności inspekcji pracy z dnia 3 stycznia 1919 roku, tj. m.in.: nadzór nad wykonywaniem przez przedsiębiorców i robotników przepisów określających ich obowiązki i wza- jemny stosunek; wydawanie zarządzeń odnośnie do wprowadzania przepisów i po- stanowień Ministra Pracy i Opieki Społecznej oraz nadzór nad ich wykonywaniem;

rozpoznawanie i zatwierdzanie cenników dotyczących opłat za mieszkania fabrycz- ne, kąpiele, jadalnie itp., za artykuły sprzedawane w sklepach fabrycznych, tabele kar, regulaminy porządku wewnętrznego; zaświadczanie tabel płacy robotniczej;

przedsiębranie środków na zapobieganie zatargom między przedsiębiorcami a robotnikami, nadzór nad wykonywaniem postanowień dotyczących pracy i nauki szkolnej małoletnich robotników oraz ustalanie naruszeń prawa w tym zakresie, a w wypadku ich stwierdzenia występowanie w sądzie w charakterze oskarżycie- la; wszczynanie postępowań karnych i w odnośnych wypadkach oskarżanie wobec sądu winnych wykroczeniom przeciwko przepisom ustawy o pracy w przemyśle, spełnianie czynności nałożonych nań przez prawodawstwo o ubezpieczeniach spo- łecznych; zbieranie, weryfi kacja i zestawianie danych statystycznych dotyczących warunków pracy, płacy i bytu robotników oraz wzajemnych stosunków pomiędzy przedsiębiorcami i robotnikami w zakładach pracy; sprawy wydawania pozwoleń

(7)

na otwarcie lub przebudowę zakładów przemysłowych podlegających nadzorowi inspekcji pracy; badanie z polecenia Ministra Pracy i Opieki Społecznej warunków pracy i płacy we wszystkich dziedzinach pracy najemnej²²,

e) w zakresie spraw rolniczych i weterynaryjnych: rozstrzyganie w drugiej instancji odwołań od orzeczeń i zarządzeń wyda nych w pierwszej instancji przez starostwa w sprawach rolniczych i weterynaryjnych; nadzór ogólny nad działalnością władz rolniczych i weterynaryjnych pierw szej instancji; wszelkie sprawy dotyczące zarzą- du rolnictwa i weterynarii, w szczególności sprawy produkcji roślinnej i zwierzęcej, melioracji rolnych, przemysłu rolnego, pomocy rolnej, szkolnictwa rolniczego niż- szego stopnia oraz państwowej służby weterynaryjnej, o ile wychodziły poza zakres działalności władz administracyjnych pierwszej instancji; podział zasiłków udzielanych przez Skarb Państwa na cele rolnicze w granicach województwa i kontrola nad prawidłowym ich zużytkowaniem; współdziałanie we wszelkich akcjach po- dejmowanych przez instytucje spo łeczne, a mających na celu uruchomienie i odbu- dowę rolnictwa na obszarze woje wództwa; ogólny nadzór policyjno-weterynaryjny i sanitarno-weterynaryjny na obsza rze województwa oraz nadzór państwowy nad lecznictwem zwierząt; sprawy pobierania podatku procentowego od zwierząt; ze- stawienie i przedkładanie Ministerstwu Rolnictwa i Dóbr Państwowych wykazów statystycznych oraz periodycznych sprawozdań dotyczących spraw rolniczych, leś- nych i weterynaryjnych,

f) w zakresie ochrony lasów – sprawy przekazane na zasadzie dekretu z dnia 16 stycznia 1919 roku w przed miocie organizacji urzędów ochrony lasów okręgowym in- spektoratom i komisarzom ochrony lasów, tj.: kierowanie działalnością urzędników ochrony lasów oraz sprawowanie nad nimi nadzoru technicznego i służbowego, kancelaria komisji okręgowej ochrony lasów, prowadzenie statystyki leśnej, do- zór nad użytkowaniem i odnowieniem lasów, badanie na gruncie spraw dotyczą- cych lasów ochronnych, sprawozdawczość w zakresie przepisów o ochronie lasów, sporządzanie planów gospodarczych i kosztorysów, popieranie produkcji nasion i sadzonek, zachęcanie do zakładania szkółek leśnych, informacja i poradnictwo techniczno-leśne²³,

g) w dziedzinie administracji przemysłowej: rozstrzyganie w drugiej instancji odwo- łań od orzeczeń i zarządzeń władz przemysłowych pierwszej instancji; wydawanie w pierwszej instancji pozwoleń przemysłowo-policyjnych na urządzenie i uruchomienie zakładów przemysłowych rozmieszczonych na obszarze dwóch lub więcej powiatów tego samego województwa oraz takich zakładów przemys łowych, co do których wydawanie takiego pozwolenia w drodze ustawy lub rozporzą dzenia zo- stało wojewodzie zastrzeżone; wydawanie w pierwszej instancji innych uprawnień przemysłowych w wypadkach przewidzianych ustawami lub rozporządzeniami, h) w zakresie robót publicznych należą do kompetencji wojewody wszystkie te sprawy,

które w myśl ustawy z dnia 29 kwietnia 1919 roku o organizacji i zakresie działa- nia Ministerstwa Robót Publicznych (Dz.Pr.P.P. nr 39, poz. 283) przekazane zosta- ły Dyrekcjom Robót Publicznych, tj. sprawy związane z: budową i utrzymaniem

(8)

dróg wodnych śródziemnych, regulacją rzek spławnych i granicznych, budową i utrzymaniem portów i przystani rzecznych, żeglugą śródlądową, regulacją rzek niespławnych, budową zbiorników wody, katastru sił wodnych w celu pozyskania energii elektrycznej, melioracji pierwszorzędnych, współdziałania w melioracjach rolnych i opiniowania odnośnych projektów, nadzorem nad gospodarką wodną organów samorządnych i osób prywatnych; budową i utrzymaniem publicznych dróg kołowych i mostów oraz nadzorem nad gospodarką drogową organów samo- rządnych; budową, utrzymaniem i zarządem wszelkich budynków państwowych z wyjątkiem kolejowych, górniczych i strategicznych; nadzorem nad gospodarką budowlaną organów samorządnych i instytucji o charakterze publicznym, ludzkim, a w szczególności regulacją i zabudową miast, wsi i zdrojowisk, kanalizacją i wo- dociągami i polityką budowlaną; odbudową osad zniszczonych przez wojnę i klęski elementarne, pomiarami ogólnymi kraju i sporządzaniem zdjęć geometrycznych dla map katastralnych, poszukiwaniem i badaniem materiałów budowlanych, po- pieraniem ruchu turystycznego; oraz ogólną administracją i policją techniczną, z wyjątkiem policji kolejowej, górniczej i przemysłowej; wydawaniem zezwoleń administracyjno-technicznych, wydawaniem przepisów budowlanych w interesie dobra i bezpieczeństwa publicznego²⁴,

i) w sprawach gospodarczych Urzędu Wojewódzkiego i podległych mu urzędów – układanie budżetów tych urzędów, przedstawianie ich właściwym minis terstwom do zatwierdzenia, stawianie wniosków o udzielenie kredytów, tudzież nadzór i kontrola nad ich zrealizowaniem; zarząd i kontrola nad majątkiem ruchomym Urzędu Wojewódzkiego i urzę dów podległych oraz zatwierdzanie umów o najem lokali potrzebnych na pomieszczenie władz i urzędów; oraz wszelkie inne sprawy gospodarcze Urzędu Wojewódzkiego i urzędów pod ległych²⁵.

Rozporządzenie wykonawcze Rady Ministrów z 13 listopada 1919 roku do ustawy tymczasowej z 2 sierpnia 1919 roku, w art. 17 przyznawało ponadto wojewodzie znaczny zakres władzy nad organami samorządu terytorialnego. Wojewoda wykonywał w ostatniej instancji nadzór nad samorządem gminnym, gmin wiejskich, jak i miast niewydzielonych oraz wykonywał nadzór nad samorządem powiatowym i miast wydzielonych, a także nad samorządem związków specjalnych, o ile taki związek leżał w całości w obrębie województwa, w I instancji. Przy czym w zakresie spraw nadzoru bezpośredniego do kompetencji Ministra Spraw Wewnętrznych zostały zastrzeżone nadal: prawo rozwiązywania Rad Miejskich w miastach wydzielonych oraz Sej mików i Wydziałów Powiatowych; prawo składania z urzędu członków magistratu w miastach wydzielonych, prawo zatwierdzania budżetów miast wydzielonych oraz budżetów powiatowych, jak również prawo zatwierdzania uchwał fi nansowych dotyczących wprowadzania w miastach lub powiatach opłat, podatków, dodatków do podatków, zacią- gania pożyczek, nabywania i pozbywania nieruchomości, ustanawiania monopoli oraz lokaty kapitałów; prawo zatwierdzania statutów związków specjalnych.

25 Rozporządzenie wykonawcze Rady Ministrów do ustawy tymczasowej z dnia 2 sierpnia 1919 r. o organizacji władz administracyjnych drugiej instancji, Dziennik Ustaw RP nr 90, poz. 490.

(9)

Wojewoda natomiast uzyskał prawo decydowania w ostatniej instancji w wypadkach zaskarżenia orzeczeń sta rostów i Wydziałów Powiatowych, wydanych w załatwia- niu skarg na wybory do Rad Gminnych i do Rad Miejskich w miastach niewydzielonych oraz do Sejmików Powia towych, o ile obowiązujące postanowienia nie przewidywały odwołania do Sądu Naj wyższego, oraz rozstrzygania w pierwszej instancji skarg co do ważności wyborów w mias tach wydzielonych. W tym zakresie od rozstrzygnięć wojewody przysługiwało prawo odwołania się do Ministra Spraw Wewnętrznych, jako jego przełożonemu²⁶.

Co do toku instancji i orzecznictwa wojewody w przedstawionym wyżej zakresie przepisy rozporządzenia wykonawczego Rady Ministrów do ustawy tymczasowej o organizacji władz administracyjnych II instancji wprowadziły zasadę, że woje woda orze- kał w I instancji w tych wypadkach, gdy ustawy lub rozporządzenia wyraź nie to prze- widywały. Przeprowadzenie jednakże potrzebnych do wydania orzeczenia dochodzeń mógł wojewoda przekazać władzom powiatowym, działającym wtedy w jego imieniu, zastrzegając równocześnie dla siebie wydanie samego orzeczenia. Z kolei w II instancji wojewoda rozstrzygał sprawy, w których w I instancji orzekały władze powiatowe lub magistraty miast wydzielonych, a w III instancji – w tych sprawach z zakresu samorzą- du, w których w I instancji orzekały urzędy gminne lub magistraty miast wydzie lonych.

Rozstrzygnięcia wojewody w III instancji były ostateczne, przeciw nieostatecznym orzeczeniom i rozstrzygnięciom wojewody służyło natomiast odwołanie do właściwego ministerstwa w terminie 14 dni od dnia ogłoszenia lub doręczenia²⁷. W razie nieobec- ności wojewody zastępował go we wszystkich czynnościach z pełnią praw i obowiąz- ków zastępca wyznaczony przez niego spośród naczelników departamentów Urzędu Wojewódzkiego²⁸.

W swoim zakresie działania wojewoda mógł na mocy ustaw i rozporządzeń mini- sterialnych wydawać rozporządzenia. Aby uzyskać moc obowiązującą, rozporządzenia wojewody winny być ogłoszone w Dzienniku Wojewódzkim (do którego wydawania został zobligowany Urząd Wojewódzki) i podane do publicznej wiadomości na terenie, na którym miały obowiązywać. Oczywiście przy wykonywaniu przepisów ustawowych, rozporządzeń, rozstrzygnięć i decyzji wojewoda wydawał zarządzenia.

Jednocześnie wojewodę uznano za organ administracji o odpowiedzialności ogólnej i jako taki został uznany za zwierzchnika wszystkich istniejących na obszarze woje- wództwa i utworzonych (dla przekazanych wojewodzie w art. 5) dziedzin administracji państwo wej, urzędów i organów, zarówno państwowych, jak i samorządowych. Z tego tytułu wojewoda sprawował też nadzór ogólny nad ich działalnością, także pod kątem legalności ich działania. W tym celu wojewoda, jako przedstawiciel rządu, odpowiadał za nadawanie podległym mu urzędom i organom jednolitego kierunku działania, dążąc do zapewnienia należytej pieczy państwowej wszystkim mieszkańcom powierzonego mu obszaru i zmierzając do ogólnego rozwoju województwa. Wojewoda mógł także z urzędu znosić lub zmieniać wszystkie sprzeczne z obo wiązującymi przepisami lub

26 Ibidem, art. 17 pkt 4. Zob. także: K.W. Kumaniecki, op.cit., s. 118.

27 Ibidem, s. 119.

28 M. Waśkowski, Podręcznik prawa administracyjnego z uwzględnieniem ogólnych zasad prawa pań- stwowego dla szkół policyjnych, Warszawa 1922, s. 80.

(10)

interesami dobra powszechnego rozporządzenia, rozstrzyg nięcia, decyzje, orzeczenia, zarządzenia itd., wydawane przez władze, urzędy i organy mu podległe, o ile przez to nie były naruszane prawa osób trzecich zgodnie z prawem nabyte. Wojewoda odbierał ponadto sprawozdania władz powiatowych o stanie powiatu oraz o działalności wszystkich władz i organów oraz przedkładał je, po zaopatrzeniu ich własnymi spostrzeżenia- mi i wnioskami, właściwym ministrom.

Przepisami rozporządzenia wykonawczego precyzyjnie określono również relacje wojewody z urzędnikami państwowymi w województwie, przydając mu prawo nie tylko mianowania podległych mu funkcjonariuszy urzędów wojewódzkich oraz państwo- wych (poniżej VII kategorii płac), ale także sprawowania nad nimi nadzoru służbowego i dyscyplinarnego, z prawem wyznaczania im miejsca służbowego, przenoszenia funkcjonariuszy przez siebie mianowanych na inne miejsce w obrębie województwa (prze- nosiny pomiędzy województwami zastrzeżone były do kompetencji właściwego ministra), udzielania urlopów wypoczynkowych i specjalnych, a także zwalniania ze służby.

Określone wówczas zostały także: funkcjonowanie działającej przy wojewodzie Rady Wojewódzkiej, jako organu opiniodawczego w sprawach poddanych pod jej ob- rady przez wojewodę i organu stanowiącego w sprawach przekazanych jej przez ustawy, oraz rola wojewody jako jej przewodniczącego; a także organizacja Urzędu Wojewódz- kiego, który odtąd miał się składać z dziewięciu departamentów (prezydialnego, administracyjnego, samorządowego, zdrowia publicznego, przemysłowego, aprowizacyjne- go, rolnictwa i weterynaryjnego, pracy i opieki społecznej), Okręgowej Dyrekcji Robót Publicznych oraz kancelarii głównej. Departamenty dzieliły się na oddziały.

Należy jednak pamiętać, że w tym okresie województwa nie były uruchomione w skali całego państwa. Województwa południowe, na terenie byłego zaboru austriac- kiego, zostały uruchomione dopiero ustawą z dnia 3 grudnia 1920 roku o utworzeniu na terenie byłego Królestwa Galicji i Lodomerii z Wielkim Księstwem Krakowskim oraz wchodzących w skład Rzeczypospolitej Polskiej obszarach Spisza i Orawy woje- wództw: lwowskiego, krakowskiego, stanisławowskiego i tarnopolskiego²⁹. Zresztą ob- szary dwóch ostatnich z wymienionych w ustawie województw na mocy rozporządze- nia MSW z dnia 12 listopada 1919 roku³⁰, ze względu na prowadzone działania wojenne (z Rosją Sowiecką), zostały zaliczone do terenu operacyjnego i etapowego. Spośród 33 powiatów województw stanisławowskiego i tarnopolskiego wcielono aż 21, wśród nich wszystkie powiaty przyszłego województwa tarnopolskiego z wyjątkiem powiatu Prze- myślany (a więc powiaty: Borszczów, Brody, Brzeżany, Buczacz, Czortków, Husiatyń, Kamionka Strumiłowa, Podhajce, Radziechów, Skałat, Tarnopol, Zaleszczyki, Zbaraż, Zborów i Złoczów) i pięciu powiatów północno-wschodnich przyszłego województwa stanisławowskiego (Horodenka, Kołomyja, Kossów, Peczeniżyn i Śniatyń). W praktyce oznaczało to odłożenie budowy administracji wojewódzkiej na tym obszarze do czasu zakończenia działań wojennych, skutkiem czego w rzeczywistości województwa na tym obszarze zostały uruchomione dopiero z dniem 1 września 1921 roku.

Podobnego zabiegu dokonano na terenie ziem byłej dzielnicy rosyjskiej, objętych – po przerwaniu polsko-sowieckich działań wojennych – umową o preliminaryjnym

29 Dziennik Ustaw RP nr 117/1920, poz. 768.

(11)

pokoju i rozejmie, podpisaną w Rydze w dniu 12 października 1920 roku. Zarządzono bowiem wówczas utworzenie na tych terenach władz administracyjnych II instancji i wprowadzenie okręgów administracyjnych: wołyńskiego, poleskiego i nowogródz- kiego, które z kolei ustawą z dnia 4 lutego 1921 roku zostały przemianowane na woje- wództwa³¹.

Autonomiczne województwo śląskie zostało formalnie uruchomione na podstawie Ustawy Konstytucyjnej z dnia 15 lipca 1920 roku zawierającej Statut Organiczny Wo- jewództwa Śląskiego,³² a w praktyce w czerwcu 1922 roku, po podpisaniu w Genewie w dniu 15 maja 1922 roku polsko-niemieckiej konwencji dotyczącej spraw ludnościo- wych i własnościowych na Górnym Śląsku, ukształtowanej jako skutek decyzji Mię- dzysojuszniczej Komisji Rządzącej i Plebiscytowej na Górnym Śląsku z dnia 12 paź- dziernika 1921 roku o korzystniejszym dla Polski podziale Górnego Śląska po trzecim powstaniu śląskim, i zaakceptowanej przez Radę Ambasadorów w dniu 20 października 1921 roku.

Wojewoda śląski był naczelnym organem administracji województwa śląskiego. Był on mianowany, wraz ze swoim zastępcą, przez Naczelnika Państwa na wniosek Rady Ministrów. Co do zasady, o ile ustawy państwowe lub śląskie stosownie do swych kompetencji nic innego nie przewidywały, zakres kompetencji wojewody śląskiego obejmo- wał zakres praw naczelnego prezesa (Nadprezydenta) Regencji lub prezydenta kraju.

Wojewoda mianował, odwoływał i przenosił wszystkich niższych i średnich urzędni- ków podlegających mu władz państwowych oraz przedstawiał Naczelnikowi Państwa przez Prezydenta Ministrów, a względnie odpowiednim ministrom nominację lub od- wołanie wyższych urzędników tych władz³³.

Ostatnim z nowo utworzonych województw było województwo wileńskie, które formalnie zostało powołane do życia w 1925 roku³⁴, a w rzeczywistości zostało utworzone 20 stycznia 1926 roku. W okresie od 13 kwietnia 1922 do 20 stycznia 1926 roku – po uchwale Sejmu wileńskiego o przyłączeniu do Polski tzw. Litwy Środkowej³⁵ i przyjęciu w dniu 6 kwietnia 1922 roku przez Sejm Ustawodawczy RP ustawy o objęciu władzy państwowej nad Ziemią Wileńską³⁶ – terytorium to funkcjonowało pod nazwą Ziemia Wileńska, a na jej czele stał Delegat Rządu.

Zanim jednak doszło do utworzenia ostatniego z województw w II RP, podział ad- ministracyjny państwa na województwa, powiaty, gminy miejskie i wiejskie (będące jednocześnie jednostkami samorządu terytorialnego) został usankcjonowany w art. 65 Konstytucji marcowej³⁷.

33 Ibidem, Ustawa Konstytucyjna z dnia 15 lipca 1920 r. zawierająca Statut Organiczny Województwa Śląskiego, art. 24–26.

34 Ustawa z dnia 22 grudnia 1925 r. w sprawie utworzenia województwa wileńskiego, Dziennik Ustaw RP nr 6/1926, poz. 9.

35 Uchwała z 20 lutego 1922 r. w przedmiocie przynależności państwowej Ziemi Wileńskiej, Dziennik Urzędowy Tymczasowej Komisji Rządzącej Litwy Środkowej nr 7, poz. 57.

37 Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 17 marca 1921 r., Dziennik Ustaw RP nr 44/1921, poz. 267.

(12)

Nie wiązało się to z zakończeniem przeobrażeń w organizacji administracji woje- wódzkiej i przemian pozycji ustrojowej stanowiska wojewody. Już 11 lutego 1924 roku Rada Ministrów wydała nowe rozporządzenie na temat organizacji władz administracyjnych II instancji³⁸. Na nowo uregulowano w nim takie sprawy, jak: rola wojewody jako reprezentanta rządu, stosunek służbowy wojewody i zastępstwo wojewody oraz sprawy związane z organizacją Urzędu Wojewódzkiego.

Nowe przepisy, określając stanowisko wojewody jako reprezentanta rządu, stano- wiły, że wojewoda był na obszarze województwa przedstawicielem Rządu Centralnego sprawującym z jego upoważnienia władzę państwową i posiadającym wyłączne prawo reprezentowania rządu podczas uroczystych wystąpień, o ile rząd nie wysłał specjalne- go delegata.

W celu uzgadniania działalności poszczególnych działów administracji pańs twowej w myśl zasadniczej linii polityki rządu reprezentowanej przez wojewodę, naczelnicy władz II instancji, wyłączeni spod zwierzchnictwa wojewody, lub wyznaczeni przez nich zastępcy oraz przedstawiciele Prokuratury zostali zobowiązani do odbywania pod przewodnictwem wojewody periodycznych zebrań (nie dotyczyło to prezesów sądów).

Wprowadzono też regulację polegającą na tym, że we wszystkich działach administracji państwowej, niezespolonych z władzami administracji ogólnej, z wyjątkiem administracji wojskowej, mianowanie urzędników na stanowiska samoistne lub kierownicze mogło nastąpić po uprzednim zasięgnięciu opinii właściwego wojewody.

Analogiczną zasadę wprowadzono także w przypadku wniosków nominacyjnych przedkładanych władzom centralnym, dotyczących tych urzędników, których nominacja należała do władz centralnych, przy czym w odniesieniu do sądownictwa dotyczyła jedynie stanowisk niesędziowskich. W razie negatywnej opinii wojewody nominacja mogła być dokonana dopiero na skutek decyzji właściwego ministra.

Wprowadzono ponadto obowiązek bezzwłocznego rozpatrywania należycie umo- tywowanych wniosków właściwego wojewody, skierowany do władz województwa, a dotyczący usunięcia (lub przeniesienia na inne miejsce służbowe) podległego tej wła- dzy urzędnika. Jeśli władza uważała wniosek wojewody za nieuzasadniony, winna była przedłożyć spra wę ministrowi resortowemu, który podejmował ostateczną decyzję w tej kwestii. Także wszelkie odznaczenia osób cywilnych (ordery, krzyże, medale), z wyjąt- kiem orderów i odznaczeń za wysługi wojskowe, były odtąd nadawane po zasięgnięciu opinii właściwego wojewody.

Nowe przepisy utrzymywały regułę dualistycznego podporządkowania wojewody, tj. pod względem osobowym Ministrowi Spraw Wewnętrz nych, a służbowo ministrom właściwym dla danego działu administracji państwowej.

Zastępcą wojewody był wicewojewoda, a w razie zachodzącej u niego przeszkody jeden z naczelników wydziałów z resortu Ministerstwa Spraw Wewnętrz nych, wyznaczony przez wojewodę. Przy czym pełnienie funkcji wicewojewody powierzał na wniosek wojewody Minister Spraw Wewnętrznych jednemu z naczelników wydziałów z resortu Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, wojewoda zaś oznaczał zakres działania swego zastępcy. W razie niemożności peł nienia przez wojewodę obowiązków służbo-

(13)

wych wszystkie prawa i obowiązki wojewody w okresie zastępstwa przechodziły z mocy prawa na jego zastępcę.

Zmieniono też organizację Urzędu Wojewódzkiego, która teraz została oparta na podziale na wydziały lub samoistne oddziały. Poszczególne wydziały mogły odtąd po- siadać też odrębne kancelarie. Jedynie Ekspedytura i Archiwum Główne musiały być wspólne.

Wszystkie sprawy osobowe urzędników Urzędu Wojewódzkiego i urzędów podle- głych wojewodzie załatwiał Wydział Prezydialny, który odnośnie do urzędników po- zostających na etacie poszczególnych ministerstw resortowych zasięgał opinii tego Naczel nika Wydziału albo samoistnego Oddziału, któremu urzędnik służbowo podlegał.

Sprawy budżetowe, rachunkowo-kasowe i fi nansowo-gospodarcze całego Urzędu Wojewódzkiego załatwiał odtąd Wydział Budżetowo-Gospodarczy. On również zaj- mował się sprawami personalnymi niższych funkcjonariuszy Urzędu Wojewódzkiego i Urzędów podległych wojewodzie, z wyjątkiem funkcjonariuszy technicznych, których sprawy personalne załatwiała Okręgowa Dyrekcja Robót Publicznych, która weszła w skład Urzędu Wojewódz kiego jako jeden z jego wydziałów.

Poza tymi sprawami podział Urzędu Wojewódzkiego na wydziały lub samoistne oddziały wraz z przydziałem czynności z zakresu poszczególnych resortów ustalał wojewoda na podstawie decyzji właściwego ministra za zgodą Ministerstwa Spraw We- wnętrznych.

Zgodnie z nową regulacją wszyscy urzędnicy referendarscy, podreferendarscy, ra- chunkowi i kancelaryjni Urzędu Wojewódzkiego znaleźli się na etacie Ministerstwa Spraw Wewnętrznych. Wyjątkiem byli jedynie ci urzędnicy referendarscy i podreferendarscy, którzy byli powoływani w miarę potrzeby przez właściwych ministrów do załatwienia spraw opartych na zawodowej wiedzy fachowej poszczególnych resortów (inżynierowie, agronomowie, lekarze weterynarii, leśnicy i inni), a następnie byli przy- dzielani do Urzędu Wojewódzkiego, z etatu właściwego ministerstwa. Etat tych urzęd- ników ustalali właściwi ministrowie w porozumieniu z Ministrem Skarbu na wniosek wojewody.

Wszystkie wydatki osobowe i rzeczowe Urzędu Wojewódzkiego obciążały budżet Ministerstwa Spraw Wewnętrznych. Wyjątek stanowiły tutaj wydatki osobowe i koszty podróży urzędników fachowych powołanych z etatu innych ministerstw oraz wydatki rzeczowe tych urzędników w zakresie ich specjalności (instrumenty techniczne, prepa- raty itd.), które to wydatki ponosił budżet właściwego ministerstwa resortowego.

Naczelnicy wydziałów ponosili wobec wojewody odpowiedzialność za pra widłowy tok czynności wydziału i zostali uznani za bezpośrednich służbowych zwierzchników przydanego im personelu.

Wprowadzane zmiany miały także swoją konsekwencję w spełnianiu przez woje- wodę roli władzy administracji ogólnej, odpowiedzialnej przede wszystkim za spokój, bezpieczeństwo i porządek publiczny na obszarze województwa. Od 1924 roku przesta- ły bowiem istnieć komendy okręgowe PP, które zgodnie z przepisami z dnia 27 grudnia 1924 roku o reorganizacji Okręgowych Komend PP³⁹ zostały zniesione, a w ich miejsce powołano do życia komendy wojewódzkie PP.

(14)

Zmiany takie wynikały z dwóch powodów, a mianowicie: z jednej strony chodziło o ostateczne dostosowanie struktury organizacyjnej aparatu policyjnego do struktury podziału administracyjnego państwa, co było podyktowane postanowieniami art. 4 Przepisów Przejściowych do Ustawy o PP, z drugiej strony – o konieczność dokonania pewnych korekt w zakresie organizacji PP, jakie zostały wymuszone przez praktykę jej dotychczasowej działalności, zwłaszcza na szczeblu województw, a polegających przede wszystkim na precyzyjnym uregulowaniu spraw z zakresu zależności dowódców PP szczebla wojewódzkiego (dotychczas: okręgowego) od komendanta głównego PP, a nade wszystko od wojewodów. Z tych też powodów rozporządzenie Prezydenta RP z 27 grudnia 1924 roku oprócz likwidacji Okręgowych Komend PP i powołania w ich miejsce Komend Wojewódzkich PP dokonało podziału zależności komendantów woje- wódzkich od Komendanta Głównego PP i wojewodów, komendanci wojewódzcy w zakresie podstawowych czynności policyjnych, tj. w zakresie szeroko pojmowanej służby bezpieczeństwa, zostali podporządkowani wojewodom. Miało to szczególnie istotne znaczenie, gdyż funkcyjne podporządkowanie komendantów wojewódzkich właści- wym naczelnikom władzy administracyjnej II instancji czyniło z wojewodów (oraz z komisarza rządu miasta stołecznego Warszawy) władzę dyspozycyjną w stosunku do Policji Państwowej na szczeblu wojewódzkim⁴⁰. W związku z tym przez dłuższy czas pojawiały się spory wokół stosunku służbowego władz administracyjnych do organów PP. Wynikało to poniekąd z niedokładnej znajomości treści ustawy o Policji Państwo- wej lub mylnego interpretowania art. 11 i 22 tejże ustawy regulujących problem bezpo- średniej zależności komendantów policji od organów administracji ogólnej w zakresie służby bezpieczeństwa i czynności wykonawczych. A zwłaszcza o organizacji komend powiatowych PP. W świetle tych przepisów najniższe ogniwa organizacyjne w strukturze PP (posterunki i komisariaty) były podporządkowane bezpośrednio władzom policyjnym, a nie administracyjnym.

Sytuacja taka zmusiła więc Ministra Spraw Wewnętrznych do energicznych działań w celu wyjaśnienia rysujących się w tym zakresie kwestii spornych, co znala zło wyraz w wydanych przez MSW okólnikach omawiających sto sunek władz administracyjnych do organów PP⁴¹. Na przykład w Okólniku Nr 77 z dnia 9 lipca 1923 roku znalazły się między innymi takie – szczególnie ważne ze względu na zabezpieczenie prawidłowości funkcjo nowania PP i realizacji powierzonych jej zadań w zakresie służby bezpieczeń- stwa w powiecie – stwierdzenia:

[...] Przez należytą obsadę komendantów posterunków i kierow ników komisariatów należy dą- żyć do tego, by zlecenia administra cji ogólnej w zakresie utrzymania bezpieczeństwa i porządku pu blicznego kierowane były bezpośrednio do posterunków policyjnych względnie komisariatów.

Komendanci Powiatowi przy dokonywa niu możliwie częstych inspekcji służbowych winni baczyć, by zlece nia władz administracyjnych były przez posterunki i komisariaty terminowo i należycie spełniane.

40 Rozporządzenie z dnia 27 grudnia 1924 r. o reorganizacji Okręgowych Komend PP, art. 1 i 2, Dzien- nik Ustaw RP nr 114/1924, poz. 1014.

41 M.in. Okólniki MSW: nr 433 z dnia 14 stycznia 1921 r., nr 61 z dnia 12 lipca 1921 r., nr 77 z dnia 9 lipca 1923 r., nr 130 z dnia 19 października 1923 r., nr 102 z dnia 26 września 1924 r.

(15)

Wojewodowie [...] winni wydawać swe polecenia i zarządzenia Policji za pośrednictwem Komen- dantów Okręgowych [od 27 grud nia 1924 r. Komendantów Wojewódzkich – przyp. M.M.]. Jednak- że gdy władza administracyjna uważa to za wskazane, polecenia mogą być kierowane również bez- pośrednio do [...] komisariatów policji⁴².

Wydawanie poleceń i zarządzeń Policji za pośrednictwem Komendantów Okręgowych odnosi się jedynie do tych wypadków, w których chodzi o zarządzenia o ogólnym lub bardziej zasadni czym znaczeniu mające charakter szerzej pomyślanej akcji [...]. Poza określonymi wyżej wypadkami wszelkie polecenia i zarządzenia władz administracyjnych winny być kierowane zawsze bezpośred- nio do [...] komisariatów policji, [...] a jedynie w drodze wyjątku [...] polecenia i zarządzenia skiero- wane być mogą do Komendantów Okręgowych⁴³.

Panowie Wojewodowie i Starostowie, jako władze zwierzch nie policji i odpowiedzialne za spokój i bezpieczeństwo na powierzo nych im terytoriach, mają prawo żądania od Komendantów Powia- towych wszystkich potrzebnych im informacji i wyjaśnień w zakre sie stosunków bezpieczeństwa i tych stosunków, z jakimi organa policji w czasie pełnienia swych czynności służbowych stykają się lub mogą się zetknąć, zaś pp. Komendanci Powiatowi mają obowią zek nie tylko na żądanie, ale i z własnej inicjatywy donoszenia Sta rostom o wszystkich sprawach w zakresie spokoju, porządku i bez pieczeństwa publicznego oraz zgłaszania się osobiście w terminach wyznaczonych do raportu i w celu przejęcia do wykonania i wiado mości zarządzeń i wskazówek władz administracyjnych⁴⁴.

Wojewodom i starostom, jako przełożonym PP w dziedzi nie ochrony bezpieczeństwa publicznego, przysługiwało ponadto każdorazowo prawo wglądu w akta spraw dyscyplinarnych funkcjonariuszy PP i pra wo odwoływania się w razie niezadowolenia z wy- ników dochodzenia do Komendy Głównej PP lub właściwych komend okręgowych⁴⁵, lecz bez możliwości zatwierdzania lub aprobowania orzeczeń policyjnych komisji dyscyplinarnych, do czego przedstawiciele władz administra cji ogólnej usilnie dążyli⁴⁶. W 1925 roku kompetencje władz administracyjnych w zakresie problematyki dyscypli- narnej korpusu PP w istotny sposób uległy zwiększeniu, minister spraw wewnętrznych przeniósł bowiem na nie uprawnienia do prowadzenia postępowań wyjaśnia jących (dochodzeń) w razie wykroczenia organów PP przeciwko orga nom administracyjnym w dziedzinie ochrony bezpieczeństwa, spo koju i porządku publicznego⁴⁷.

Jednocześnie komendanci wojewódzcy zostali z urzędu zobligowani do przedkłada- nia wojewodom, jako kierownikom administracji ogólnej, wszystkich akt dyscyplinarnych wyższych funkcjonariuszy policyjnych do wglądu, bez konieczności występowa- nia tych kierowników ze specjalnymi wnioskami (żądaniami) w tych sprawach⁴⁸.

Na przykładzie policyjnej defensywy politycznej aparatu bezpieczeństwa państwo- wego na szczeblu okręgu PP widać wyraźnie, jak wiele wątpliwości i kontrowersji wzbu- dzała interpreta cja przepisów prawnych w zakresie zależności i relacji zachodzących pomiędzy komendantami okręgowymi (wojewódzkimi) a wojewodami, zwłaszcza

42 Okólnik MSW Nr 77 (BP. 3761/23) z dnia 9 lipca 1923 r., wydany w sprawie stosunku władz admi- nistracyjnych do organów PP. Cyt. za: Zbiór przepisów..., s. 46–47.

43 Okólnik MSW nr 130 (Pr 12093) z dnia 19 października 1923 r. wydany w sprawie stosunku władz administracyjnych do organów PP. Cyt. za: W. Długocki, J. Adelstein, op.cit., s. 48.

44 Okólnik MSW nr 77 z dnia 9 lipca 1923 r. Cyt za: Zbiór przepisów..., s. 46.

45 Okólnik MSW nr 433 z dnia 14 stycznia 1921 r. Cyt. za: Zbiór przepisów..., s. 41.

46 Okólnik MSW nr 74 z dnia 24 czerwca 1924 r. i uzupełniający go Okólnik 102 z 26 września 1924 r.

Cyt. za: Zbiór przepisów..., s. 57.

47 Okólnik MSW nr 83 z 30 lipca 1925 r., Dziennik Urzędowy MSW nr 3, poz. 376.

48 Ibidem.

(16)

w pierwszym okresie funkcjonowania władz administracyjnych II instancji. Z artykułu 66 Konstytucji o zespoleniu organów administracji państwowej w jednostkach terytorialnych wynikało, że wojewodowie – jako zwierzchnicy wszystkich urzędów i organów państwowych, odpowiedzialni za spokój i bezpieczeństwo w powierzonych im okrę- gach – winni być do kładnie obeznani ze składem osobowym podległych im organów oraz powinni wiedzieć o wszelkich zmianach zachodzących w tym składzie, jak też mieć możność wypowiedzenia się co do tych zmian⁴⁹. Tego typu uprawnienia wojewody rozciągały się również na personel PP, zwłaszcza że poszczególni jej funkcjonariusze oprócz czynności policyjnych częstokroć pełnili funkcje administracyjne. W związku z tym komendanci okręgowi PP byli zobligowani do porozumiewa nia się z wojewodami co do przeniesień, awansów i zwolnień wyższych funkcjonariuszy policyjnych celem uzyskania aprobaty przed postawieniem stosownych wniosków. Zgodnie z arty- kułem 22 Tymczasowej Instrukcji Służbowej wojewodowie byli ponadto informowani przez komendantów okręgowych o urlopach udzielanych wyższym funkcjonariuszom policji⁵⁰. Dodatkowo po przejęciu przez wojewodów uprawnień Ministra Spraw We- wnętrznych, jakie wynikały z art. 11 i 15 ustawy o PP oraz w świetle postanowień art.

12 tejże ustawy, decydowali oni o przeniesieniu oddziałów PP z powiatu do powiatu, jak też opinio wali ewentualne wnioski o przeniesienie oddziałów Policji z jednego okręgu do drugiego, o ile wnioski takie wychodziły z inicjatywy orga nów PP. Wojewodowie wyposażeni byli także w prawo zawieszania ko mendantów okręgowych, zarówno z inicjatywy własnej, jak i na wniosek przedstawicieli samorządu⁵¹ pod warunkiem natych- miastowego po informowania o tym Komendy Głównej PP⁵². Wojewodowie posiadali zatem prawo wglądu w akta spraw dyscyplinarnych funkcjonariuszy PP oraz prawo odwołania się do swej władzy zwierzch niej w wypadku niezadowolenia z postępowania dyscyplinarnego⁵³.Poza tym przedstawiciele władz administracji ogólnej państwa do- magali się pełnego podporządkowania im struktur policji politycznej – które wbrew ich oczekiwaniom coraz bardziej się usamodzielniały zwłaszcza pod względem kompe- tencyjnym – i wysuwali żądania włą czenia organów policyjnej defensywy politycznej w ramy ich urzędów, tj. urzędów wojewódzkich i starostw. Żądania te uzasadniane były przede wszystkim argumentami, że dualizm kompetencyjny utrzymywany w sprawach bezpieczeństwa publicznego jest szkodliwy dla ustro ju władz administracyjnych, gdyż implikuje konfl ikty kompetencyjne i tworzy antagonizmy zawodowe, przez co unie- możliwia odpowiednio szybkie reagowanie na zagrożenie bezpieczeństwa państwa, a nomi nalne uprawnienia decyzyjne i nadzorcze władz administracyjnych w tym zakresie czyni w praktyce iluzorycznymi⁵⁴. Nacisk władz admini stracji ogólnej państwa

49 Zbiór przepisów..., s. 44.

50 Ibidem.

51 Według Konstytucji marcowej województwa miały być bowiem jednostkami sa morządu terytorialnego. Pomimo jednak wydania ustawy z dnia 26 września 1922 r. o zasadach powszechnego samorządu wojewódzkiego w rzeczywisto ści we wzmiankowanym okresie samorząd wojewódzki nie został urucho- miony.

52 Por. ustawa o PP, art. 22.

53 Zbiór przepisów..., s. 46.

54 M. Mączyński, Policja Państwowa w II Rzeczypospolitej. Organizacyjno-prawne podstawy funkcjono- wania, Kraków 1997, s. 59.

(17)

był w tym przypadku na tyle silny, że już wiosną 1923 roku doszło do gruntownej i ca- łościowej reorganizacji pionu po litycznego cywilnej służby bezpieczeństwa funkcjonu- jącej w ramach PP, prowadzącej do utworzenia autonomicznego Wydziału V w KGPP.

Podobnie jak wcześniej (w okresie funkcjonowania Wydziału IV D w KG PP), przy okręgowych komendach PP zostały utworzone Okręgowe Urzędy Policji Politycznej (OUPP). Ekspozytury terenowe OUPP tworzono w powiatach i miastach wydzielonych z powiatów, z tym jednak zastrzeżeniem, że były one powoływane przez Ministra Spraw Wewnętrznych na wniosek wojewody. Oznaczało to, iż nie we wszyst kich powiatach i miastach wydzielonych zostały utworzone ekspozy tury OUPP. Przyjęto więc zasadę, że w powiatach, w których nie funkcjonowały ekspozytury OUPP, ich czynności winni byli spełniać funkcjonariusze ogólnej Policji Państwowej⁵⁵, którzy zostali zobligowani – w 1924 roku – do okazywania jak najdalej idącej pomocy w prowadzeniu działań operacyjnych, inwigilacji, zbieraniu i dostarczaniu informacji, pościgach itd.

W związku z tym, jak też z racji konieczności omówie nia nowych przepisów od- noszących się do Policji Politycznej oraz wyjaśnienia wszel kich wątpliwości, jakie się z nimi wiązały, we wrześniu 1925 roku w KG PP została zorganizowana specjalna od- prawa naczelników Okręgowych Urzędów Policji Poli tycznej. Na niniejszej odprawie Komendant Główny PP szczegóło wo omówił zakres zarówno obowiązków, jak i kompetencji przysługujących naczel nikom i komendantom wojewódzkim. Celem odprawy było bowiem przede wszyst kim wyjaśnienie wszelkich wątpliwości dotyczących kompetencji poszczególnych czynników mających wpływ na Policję Polityczną. Szybko jednak okazało się, że wbrew oczekiwaniom i opiniom KG PP nowe – wydane 12 sierpniu 1925 roku – przepisy odnoszące się do organizacji i obowiązków Policji Politycznej, jakkolwiek pełniejsze i precyzyjniejsze od wcześniej obowią zujących, nie rozwiązywały problemów związanych z organizacją tej służby. Okaza ło się bowiem, że przewidziana przepisami daleko posunięta autonomia Policji Politycznej w praktyce uniezależniała ją od komendantów powiatowych i wojewódzkich. Stało się to jedną z istotniejszych przy czyn trudności w obsadzie personalnej zarówno urzędów, jak i ekspozytur Policji Poli tycznej. Do tego do KG PP napływały ciągle zapytania z jednostek terenowych PP na temat organizacji, podporządkowania i zależności zachodzących pomiędzy ogól ną strukturą PP a wyposażoną w status autonomiczny strukturą Policji Politycznej.

W rezultacie doprowadziło to najpierw do likwidacji wszystkich ekspozytur OUPP, których role przejęły sformowane w tym celu referaty specjalne w komendach powiatowych i miejskich PP⁵⁶, a następnie spowodowało zlikwidowanie Wy działu V KG PP na mocy zarządzenia z dnia 14 lipca 1926 roku oraz ostateczne zniesienie OUPP z dniem 8 października 1926 roku. Sprawy i uprawnie nia zarówno zlikwidowanego Wydziału V KG PP, jak i zniesionych OUPP zostały wówczas rozdzielone odpowiednio pomiędzy Departament Wydziału Bezpieczeń stwa MSW i poszczególne Wydziały KG PP oraz między Wydziały Bezpieczeństwa w Urzędach Wojewódzkich, Komendy Wo- jewódzkie PP i Urzędy Śledcze⁵⁷. Te ostat nie odtworzone zostały na podstawie rozpo-

55 Ibidem.

56 Okólnik MSW z nr 32 z dnia 17 marca 1926 r.

57 Por. M. Mączyński, op.cit., s. 60 i n. oraz A. Misiuk, Policja Państwowa 1919–1939. Powstanie, orga- nizacja, kierunki działania, Warszawa 1996, s. 280.

(18)

rządzenia MSW z dnia 21 lipca 1926 roku reorganizującego służbę śledczą na obszarze całego kraju w drodze rozwiąza nia dotychczasowych organów tej służby z jednoczes- nym powołaniem w ich miej sce jednolitych Urzędów Śledczych przy Komendach Wo- jewódzkich, Powiatowych, Miejskich, Komisariatach i innych jednostkach wykonawczych PP. Urzędy te zostały całko wicie podporządkowane jednostkom policji ogólnej, przy których działały, a poza tym w zakresie czynności dochodzenia przestępstw zo- stały bezpośrednio podporządkowane urzędom wymiaru sprawiedliwości. Centralnie natomiast ich sprawami zawiadywał Wydział VI w KG PP⁵⁸.

Kolejna zmiana przepisów o wojewodzie i administracji rządowej w województwie w II RP została dokonana rozporządzeniem Prezydenta RP z 19 stycznia 1928 roku o reorganizacji i zakresie działania władz administracji ogólnej⁵⁹.

Rozporządzenie to utrzymywało dotychczasowy podział terytorialny dla celów administracji ogólnej na województwa, powiaty i gminy. Według przepisów tego rozpo- rządzenia władzami administracji ogólnej byli wojewodowie, Komisarz Rządu miasta stołecznego Warszawy, starostowie powiatowi i grodzcy oraz organy związków samo- rządu terytorialnego, które spełniały zadania administracji ogólnej w zakresie ustalo- nym przez obowiązujące przepisy prawne.

Rozporządzenie stanowiło, że na czele województwa stoi wojewoda mianowany przez Prezydenta RP na wniosek MSW uchwalony przez Radę Ministrów, który pod względem osobowym podlega MSW, pod względem zaś służbowym, zależnie od ro- dzaju sprawy, Prezesowi Rady Ministrów oraz poszcze gólnym ministrom właściwym dla danego działu admini stracji. Zgodnie z art. 8 tego rozporządzenia wojewoda wystę- pował na obszarze województwa w dwojakiej roli, a mianowicie w roli przed stawiciela rządu i w roli szefa administracji ogólnej, tj. administracji spraw wewnętrznych oraz innych działów administracji, bezpośrednio zespolonych we władzach ad ministracji ogólnej.

Jeżeli chodzi o funkcję wojewody jako reprezentanta Rządu, to na poziomie nor- matywnym, zarówno w ustawie tymczasowej (o organizacji władz administracyjnych II instancji) z 1919 roku, jak i później, w rozporządzeniu Prezydenta RP z roku 1928, funkcja wojewody jako reprezentanta rządu wymieniana była na pierwszym miejscu, przed funkcją wojewody jako władzy administracyjnej ogólnej, z tą jednakże istotną różnicą, że dopiero w drugim z tych aktów została opisana szczegółowo. O ile jednak pierwotna formuła przedstawicielstwa, zawarta w akcie z roku 1919, mówiąca, że „wojewoda jest przedstawicielem Rządu centralnego, sprawującym z jego ramienia władzę państwową i odpowiedzialnym wobec niego za zarząd województwa”, miała podkre- ślać rolę wojewody jako przedstawiciela Rządu odpowiedzialnego za „nadawanie jednolitego kierunku działania, dążącego do zapewnienia pieczy państwowej wszystkim mieszkańcom powierzonego mu obszaru i zmierzającego do ogólnego rozwoju woje- wództwa” (dzięki wyposażeniu go w odpowiednie instrumenty – jak np. możliwość uchylania aktów organów administracji zespolonych czy przekazywanie przez woje- wodę właściwym ministrom sprawozdań władz powiatowych po zaopatrzeniu je we własne uwagi, co mogło stanowić normatywną podstawę zbierania i przetwarzania in-

58 Dziennik Ustaw RP, nr 82/1926, poz. 455.

59 Dziennik Ustaw RP, nr 11/1928, poz. 86.

(19)

formacji stanowiących warunek jakiejkolwiek koordynacji działań władz państwowych w województwie)⁶⁰, to w istocie zasób kompetencji przypisanych wojewodzie w tym zakresie został wyszczególniony dopiero za czasów rządu Władysława Grabskiego, tj.

w rozporządzeniu wykonawczym Rady Ministrów w przedmiocie organizacji władz administracyjnych II instancji z 1924 roku, w którym to akcie pod wspólnym tytułem

„stanowisko wojewody jako reprezentanta Rządu” określono wojewodę nie tylko jako przedstawiciela Rządu, ale także jako reprezentanta zasadniczej linii polityki Rządu, co dawało wojewodzie nie tylko uprawnienia reprezentacyjne, ale także czyniło go upraw- nionym do dokonywania jedynej urzędowej wykładni polityki Rządu na poziomie wojewódzkim. Ponadto znalazły się tam zapisy dotyczące organizowania okresowych zebrań wojewody z naczelnikami władz administracji niezespolonej (z wyłączeniem prezesów sądów) w celu uzgadniania działalności poszczególnych działów administracji państwowej w województwie. Inne kompetencje wynikające z funkcji wojewody jako przedstawiciela Rządu obejmowały jego zasadniczy udział w polityce nominacji urzędników w województwie (za wyjątkiem nominacji wojskowych i sędziowskich), wraz z prawem o składanie wniosków o powołanie, przeniesienie lub odwołanie z funkcji w administracji niezespolonej oraz prawem opiniowania kandydatów na stanowiska kierownicze i opiniowanie wniosków o nadanie cywilnych odznaczeń państwowych⁶¹.

Natomiast od roku 1928 charakter przedstawicielstwa Rządu przez wojewodę, jaki został określony w rozporządzeniu Prezydenta RP o organizacji i zakresie działania władz administracji ogólnej, przewidywał także występowanie wojewody przy wykonywaniu zadań, jak to określono, „specjalnie zleconych przez Rząd” (w art. 9 pkt in fi ne), do których zaliczono możliwość czasowego upoważniania określonych wo- jewodów (w drodze uchwały RM) do żądania wstrzymania wykonania zarządzeń or- ganów administracji terenowej ze względu na uznanie ich za szkodliwe dla interesów państwa z uwagi na uwarunkowania regionalne lub sprzeczność z innymi zarządze- niami władz centralnych (ewentualne spory na tym tle rozstrzygał właściwy minister).

Ponadto wojewoda – zgodnie z art. 25 rozporządzenia – w sytuacji wprowadzenia w województwie stanu wyjątkowego, wojny lub wojennego, przejmował jako reprezentant rządu kierownictwo całą administracją wojewódzką, za wyjątkiem administracji wojskowej. We wszystkich tych zakresach wojewoda mógł działać wyłącznie osobiście (przedstawicielem był więc zawsze tylko wojewoda, a nie urząd wojewódzki ani dowol- nie wskazany urzędnik). W roli reprezentanta Rządu wojewodę mógł zastąpić jedynie wicewojewoda, mianowany przez MSW i wchodzący w skład urzędników urzędu wo- jewódzkiego. Oczywiście jako reprezentant Rządu wojewoda wykonywał z mocy prawa i bezpośrednio zarówno działania władcze, jak i działania o charakterze czynności faktycznych, niepociągających za sobą skutków prawnych, związanych z funkcjonowa- niem wojewody i rządu, a nawet szerzej – całego państwa. Z tego tytułu wojewoda miał obowiązek i prawo wyłącznego reprezentowania Rządu w wystąpieniach uroczystych (o ile rząd nie wysyłał osobnego delegata). Oznacza to zarazem, że nie był wojewoda generalnym przedstawicielem Rządu, który mógłby w każdej sytuacji wypowiadać się w jego imieniu, a tym bardziej zaciągać jakiekolwiek zobowiązania formalnie.

60 J. Majchrowski, Ewolucja funkcji wojewody jako przedstawiciela Rządu, Warszawa 2011, 63–64.

61 Ibidem, s. 64–65.

(20)

Postanowienia ustawowe odnoszące się do reprezentacyjnej funkcji wojewody jako przedstawiciela Rządu zostały dodatkowo rozwinięte w rozporządzeniu RM o stanowi- sku wojewodów i starostów jako przedstawicieli Rządu z 1931 roku. W przepisie tym podano m.in. przykładowo uroczystości, w których wojewoda mógł występować jako reprezentujący Rząd (w tym uroczyste święta religijne). Doprecyzowano, że reprezen- tantem rządu staje się też minister, jeżeli pojawia się urzędowo na uroczystości w wo- jewództwie i to on wówczas, a nie wojewoda, miał prawo i obowiązek reprezentowania rządu. Z drugiej strony zawężono możliwości personalne wysyłania innych delegatów jako reprezentantów Rządu – odtąd mogli to być jedynie urzędnicy władz centralnych, ale nie ci, którzy dokonywali lustracji władz administracji ogólnej i z tego tytułu mogli wydawać polecenia wojewodom, gdyż w tym wymiarze funkcja wojewody została od- dzielona od jego funkcji jako organu władzy administracji ogólnej⁶².

W rezultacie jako przedstawiciel rządu wojewoda miał obowiązek i prawo:

1) wyłącznego reprezentowania rządu w uroczy stych wystąpieniach, o ile Prezes Rady Ministrów nie wysyłał osobnego de legata,

2) uzgadniania działalności całej administracji rzą dowej na obszarze województwa w myśl zasadniczej linii działalności rządu,

3) sprawowania ogólnego nadzoru nad sprawami osobowymi funkcjonariuszy pań- stwowych ze względu na wymogi bez pieczeństwa, spokoju i porządku publicznego, 4) uzgadniania działalności administracji cywilnej, a także interesów gospodarczych

województwa, w związku z potrze bami obrony państwa.

Naczelnicy wszystkich władz i urzędów podległych bezpośrednio władzom centralnym, z wyjątkiem władz wojskowych, sądowych, szkolnych oraz kolejowych (w zakresie spraw technicznych i bezpie czeństwa ruchu kolejowego), byli obowiązani uzgadniać z wo jewodą projekty zarządzeń natury ogólnej lub takich, które miały szczególne znaczenie dla polityki rządu na obszarze województwa. W tych sprawach przysługiwało wo jewodzie również prawo inicjatywy. Wojewoda był nadal uprawniony do żądania wyja śnień od naczelników władz i urzędów rządowych, z wy jątkiem władz wojskowych, sądowych, szkolnych, w sprawach o charakterze ściśle naukowym i dydaktyczno- -pedagogicznym oraz kolejowych (z ograniczeniem, jak wyżej), a także od zakładów państwowych położonych na tere nie województwa.

Podobnie jak wcześniej, na zaproszenie wojewody i pod jego przewodnictwem naczelnicy władz i urzędów – podlegają cych bezpośrednio władzom centralnym, a niezespolonych z administracją ogólną – odbywali cykliczne zebrania w celu stałego uzgadniania działalności wszystkich działów administracji rządowej, z tą jednakże różnicą, że od 1928 roku w zebraniach tych brali udział przedstawiciele prokuratury, mogli brać udział kuratoro wie okręgów szkolnych, a za zezwoleniem właściwego mi nistra także dowódcy okręgów korpusów oraz prezesi sądów. We wszystkich działach administracji rządowej niezespolo nych z administracją ogólną wojewoda był uprawniony uczestni- czyć osobiście w posiedzeniach wszystkich kole gialnych organów administracyjnych, zabierać głos poza koleją mówców, a także objąć przewodnictwo obrad (uprawnienia te nie dotyczyły administracji wojskowej, są dowej i szkolnej i nie dotyczyły również

62 Ibidem, s. 69.