W sprawie badań nad filozofią Boga

Bohdan Bejze

W sprawie badań nad filozofią Boga

Stu d ia P h ilo so p h ia e C h ristian ae A T K

1/1966

B O H D A N BEJZ E B P

W SPRAWIE BADAŃ NAD FILOZOFIĄ BOGA

W a rty k u le „P ro b lem y d y sk u sy jn e w teodycei to m istycz­ n e j” , zam ieszczonym w „S tu d ia P hilosophiae C h ristian a e ” , 2/1965, opublikow ałem re z u lta ty an k iety , k tó rą przep ro w a­ dziłem na w iosnę 1965 r. w śród profesorów teodycei, w y ­ k ład a jąc y c h te n p rzedm iot w polskich zakładach teologicz­ nych. A nkieta dotyczyła rozbieżności w sposobie rozum ienia niek tó ry ch , w y b ra n y c h zagadnień z zak resu tom istycznej filozofii Boga i sk ład ała się z sześciu p y tań . C elem a rty k u łu refe ru ją ce g o w ypow iedzi uczestników a n k ie ty było w y k aza­ nie po trzeb y zorganizow anych badań nad filozoficzną p roble­ m a ty k ą Boga. W zakończeniu owego a rty k u łu w yraziłem przekonanie, że „im obfitszy zbierze się m a te ria ł na tem a t rozbieżnych in te rp re ta c ji z dziedziny teodycei, ty m łatw iej będzie m ożna u stalić rozw iązania tra fn e ” oraz w spom niałem o zam iarze k o n ty n u o w an ia b ad ań dotyczących odnośnych rozbieżności.

P o d ejm u jąc ten zam iar, zw racam się n iniejszym do filo­ zofów zajm u jący ch się teisty czn ą filozofią Boga z prośbą o osobiste w ypow iedzi na sfo rm u ło w an e poniżej tem aty . O b ejm u ją one w jed e n a stu p u n k ta c h szereg problem ów teodycealnych, rozw iązyw anych dotychczas rozm aicie, k tó re pow inny się stać przed m iotem p rac y badaw czej, w m iarę m ożności zespołowej.

W sto su n k u do an k ie ty z rok u 1965 obecny, p rzedstaw io­ n y poniżej zbiór p y ta ń jest znacznie (bo niem al podw ójnie) liczniejszy, te zaś p y tan ia, k tó re znajdo w ały się już w a n ­

kiecie p oprzedniej ,zostały obecnie w dużym sto p niu zm ie­ nione.

W dzięczny będę za w ypow iedzi każdego ro zm iaru i d o ty ­ czące zarów no w szystkich, jak i niek tó ry ch kw estii.

Z góry d ziękuję za nad sy łan ie tek stó w odpow iedzi na adres: b p B ohdan Bejze, S em in ariu m D uchow ne, Łódź, ul. św. S tan isław a 14.

A oto p y tan ia obecnej ankiety :

I. Filozofia Boga w świecie w spółczesnym

K tó ry z system ó w filozofii Boga może

sprostać w ym aganiom w spółczesnej m etodologii n a u k fi­ lozoficznych;

odpow iadać m entalności dzisiejszego człow ieka (aby go z ainteresow ać i przekonać);

stanow ić podstaw ę k u ltu ry duchow ej ludzi, k tó rz y n a ­ leżą do ro zm aitych w y znań relig ijn y ch a n a w e t rozm aicie odnoszą się do fa k tu objaw ienia, ale u z n a ją istnienie je d ­ nego Boga?

II. Koncepcja to m isty c zn e j filozofii Boga

C z y tom istyczna filozofia Boga stanow i jed n ą z gałęzi

tak zw anej m etafizy k i szczegółow ej;

czy też. należy do filozofii b y tu n azyw anej ontologią? Ja k w ty m dru g im w yp ad k u pow inno się pojm ow ać sto­ sunek m iędzy filozofią Boga a dow odam i n a istn ien ie Boga o p a rty m i ma faktach, k tó re stanow ią przedm iot n a u k p rzy ­ rodniczych, h isto rii k u ltu ry , psychologii?

Czy m oże należy uznać dw ie różne koncepcje filozofii Boga: jed n ą — jako fra g m en t ontologii; d ru g ą — jako zbiór w szelkiego rod zaju arg u m en tó w w y k azu jących istnienie Boga?

III. Rola „pięciu dróg”

Czy w tom istycznej filozofii Boga należy porzedstaw iać „pięć d ró g ” jako m etodyczne uzasadnienie praw dziw ości

prześw iadczenia — k tó re byw a zdobyw ane w rozm aity spo­ sób — że Bóg istn ieje;

czy też — po m ijając posiadane prześw iadczenie o istn ie ­ niu Boga — jako tłu m aczen ie rzeczyw istości skutk o w ej, k tó re p rzeprow adzam y w toku m etafizycznego poznaw ania św iata?

IV. P u n k t w yjścia „pięciu dróg"

Czy w „pięciu d ro g ach ” należy tłum aczyć b y ty skutkow e w aspekcie ru ch u , u przyczynow ania spraw czego, przygod­ ności, ustop n io w an ia doskonałości ,celowości — nie zajm u ­ jąc się w każdej z „dró g ” ak te m istn ien ia odnośnych bytów ; czy też w każdej z „pięciu d ró g ” należy tłum aczyć ist­ nienie bytów sk utk o w y ch — fo rm u łu ją c odrębne „drogi” dlatego, że skutkow ość przejaw ia się w b y tach w różny sposób, m ianow icie za pośred n ictw em ru ch u , uprzyczyno­ w ania spraw czego, przygodności, ustop n io w ania doskonałości i celowości?

V. Analogia a „pięć dróg”

Czy m ożna zbudow ać „pięć dró g ” p opraw nie z p u n k tu w idzenia m etafizycznego bez św iadom ego zastosow ania w nich analogii;

czy też w k o n k lu zji „pięciu dróg ” (w zdaniach: istn ieje B yt P o ru szający Ndeporuszany; istn ieje P ierw sza P rzyczy­ na itd.) należy św iadom ie użyć pojęcia b y tu jako pojęcia analogicznego;

a może n aw et w punkcie w yjścia „pięciu d ró g ” należy uznać, że b y ty skutkow e, k tó re w „d rogach” tłum aczy, po­ siadają s tr u k tu rę analogiczną?

VI. W śród p roblem ów „drogi pierw szej"

Czy p u n k tem w y jścia „drogi p ierw szej” , w k tó re j posłu­ g u jem y się pojęciam i m ożności i ak tu , m oże być analiza każdej z postaci ru ch u , jak ie zna w spółczesna fizyka?

VII. W śród problem ów „drogi d rugiej”

Co należy b rać pod uw agę w punkcie w yjścia „drogi

d ru g ie j” :

czy pow staw anie bytów now ych uprzyczynow anych; czy trw a n ie w istn ien iu bytów uprzyczynow anych; czy też zarów no fa k t pow staw ania, jak i trw a n ia w is t­ n ien iu bytów uprzyczynow anych?

VIII. W śród problem ów „drogi trzeciej”

Czy w „drodze trz e c ie j” zajm ującej się b ytam i przygod­ nym i należy fa k t przygodności łączyć z fak te m rea ln ej róż­ n icy m iędzy isto tą a istnieniem ;

czy też m ożna lub n aw et należy w drodze trzeciej p rzy ­ godność b y tu rozw ażać niezależnie od różnicy m iędzy istotą a istnieniem ?

IX. W śród problem ów „drogi c z w a rte j”

Ja k a je s t w arto ść dow odow a „drogi c z w a rte j” :

czy słuszne jest zdanie, że w celu uniknięcia zarzu tu a p rio ry zm u należy „drogę c z w a rtą ” sprow adzać do jak iejś

in nej drogi, np. do „drogi trz e cie j” ;

czy też słuszne jest zdanie n astęp ujące: poniew aż pod­ staw ą „drogi c z w a rte j” są doskonałości bytow e ustopnio- w ane, a w ięc uprzyczynow ane i analogiczne, przeto m ożna do niej sprow adzić w szystkie pozostałe „drogi” ?

X . W śród problem ów „drogi piątej”

Do jakiego w niosku doprow adza „droga p ią ta ” :

czy ty lko do tw ierd zenia, że istn ieje Rozum , k tó ry jest a u to re m porządku w św iecie przez to, że tw o rzy św iat, n a­ dając m u form ę i pew ne w yznaczone w raz z fo rm ą cele;

czy rów nież do uznania, że istn ieje ra c ja działania, jako najw yższe Dobro, będące p rzedm iotem poznania i pożądania w szystkich b y tó w różnych od Niego?

X I. P ro b lem y inne

J a k ie inne pro b lem y dotyczące istn ien ia Boga, ja k ró w ­ nież isto ty i przym iotów Boga d om agają się p rzeprow adzenia badań zarów no w zak resie tom istycznej filozofii Boga, jak i w zakresie in n y ch system ów filozofii Boga?

SOME ACTUAL PROBLEMS OF THE RESEARCH ON THE PHILOSOPHY OF GOD

In o rd er to conduct th e rese a rc h on a ctu al problem s of the philosophy of God (n a tu ra l theology) I am in te re ste d in obtaining from th e specialists in th is p a rtic u la r field th e ir person al opinions on th e follow ing problem s.

I ’ll ap p re c ia te g re a tly all opinions and leave to a free choice th e len g th of th e answ ers. As to th e lan guage any of th e W estern E u ro p ean m ay be used.

P lease d ire c t th e an sw ers to:

Bp B ohdan Bejze, S em inariu m D uchow ne, ul. św. S ta n i­ sław a 14, Ł ó d ź , POLAND;

or

Mons. B ohdan Bejze, Episcopus tit. Idassanisis, P o n tificiu m C ollegium Polonorum , Piazza R em uria, 2A, R o m e , ITALY.

A nd h e re a re th e problem s:

I. The philosophy of God in the contem porary world

W hich of th e system s of th e philosophy of God can: satisfy th e req u isites of m o dern m ethodology of ph ilo­ sophical sciences;

resp on d to th e m e n ta lity of a m an of tod ay (in o rd er to in te re s t and convince him );

form a basis of a s p iritu a l c u ltu re fo r people w ho belong to d iffe re n t beliefs an d h ave a d iffe re n t app ro ach to R eve­ lation, but, acknow ledge th e existence of one God?

II- Concept of the thom istic philosophy of God

Should th e T hom istic philosophy of God be practiced as one of th e b ran ch es of th e so called special m etaphysics;

or does it belong to th e philosophy of being called onto­ logy? In th e case of th e la tte r — how should one u n d e r­ sta n d th e relatio n sh ip b etw een th e philosophy of God and th e proofs of th e existence of God based on facts being th e su b je c t of n a tu ra l sciences, h isto ry of cu ltu re, psychology?

O r, perh aps, should one accept tw o d iffe re n t concepts of th e philosophy of God: one — th a t w hich belongs to onto­ logy; th e o th e r — as a collection of all sorts of arg u m en ts proving th e existence of God?

III. T he role of the „five w a y s ”

Should th e „Five W ays” be p rese n ted in th e Thom istic philosophy of God as a m ethodical d em o n stratio n of th e v e rity of a conviction — a tta in e d by a m an in v arious w ays — th a t God exists;

o r else — leaving o u t th e possessed conviction of the existence of God — as an ex p lan atio n of fin ite beings, w hich w e c a rry o u t in th e course of a m etap hy sical cognition of th e w orld?

IV. A starting-point of the „five w a y s ”

Should fin ite beings be exp lain ed in th e „Five W ays” in an asp est of m otion, e fficien t causality, contingency, g ra ­ dation of perfectio n, fin ality , n o t dealing in each of th e „W ays” w ith th e existence of th ese beings;

or, else, should th e existence of fin ite beings be ex plained in each of th e „W ays” , fo rm u latin g d iffe re n t „W ays” be­ cause th e fac t th a t beings a re fin ite ap p ears in v arious w ays, th a t is by m eans of m otion, efficien t causality, contingency, g rad atio n of p erfection, finality ?

V. A n alogy and th e „five w a y s ”

Is it possible to fo rm u la te th e „Five W ays” co rrectly from th e m etap h ysical p oint of view w ith o u t a conscious use of analogy in them ;

or, should one em ploy consciously th e concept of being as analogous in th e conclusion of th e „Five W ays” (in the sentences: th e re exists a F irs t M over U nm oved; th e re exists a F irs t E fficien t Cause, etc);

or, perhaps, should one acknow ledge in a sta rtin g point of th e „Five W ays” th a t fin ite beings ex p lain ed in th e „W ays” a re of an analogous stru c tu re ?

VI. S o m e problem s concerning the „first w a y ”

Is it possible to tak e as a sta rtin g -p o in t fo r th e „ F irst W ay”, w hich em ploys th e concepts of act and potency, an analysis of all kinds of m otion know n to m o d ern physics?

VII. S o m e problem s concerning the „second w a y ”

W hat should be tak e n into consideration as a s ta rtin g - -p oint for th e „Second W ay” :

w h e th e r, th e becom ing of new , caused beings; or, p rese rv atio n in ex istence of caused beings;

or, else, th e fac t of becom ing as w ell as th a t of p re s e r­ v atio n in th e existence of caused beings?

VIII. So m e problem s concerning the „th ird w ay "

In th e „T h ird W ay” , dealing w ith co n tin g en t beings, should th e fac t of contingency be connected w ith th e fact of th e rea l d istin ctio n b etw e en essence and existence;

or, is it possible, o r even necessary, to consider in th e „T h ird W ay” th e con tingency of being in d ep en d en tly of th e d istinctio n b etw een essence an d existence?

IX . S om e problem s concerning the „fourth w a y "

W hat is th e proving v alu e of th e „ F o u rth W ay” :

is th e opinion correct, th a t in o rd er to avoid being c h a r­ ged w ith apriorism , one should red u ce th e „ F o u rth W ay” to som e o th er „W ay” , for exam ple, to th e „T hird W ay” ;

or, perh aps, th e follow ing opinion is rig h t: because the basis of th e „F ourth. W ay” are p erfectio n s of being g radated, and th e re fo re caused an d analogous th u s all th e o th er „W ays” could be red u ced to th a t „W ay” ?

X . S om e problem s concerning the „fifth w a y ”

To w h a t conclusion does th e „ F ifth W ay” lead:

only to th e assertio n th a t th e re ex ists an In te lle c t w ho is th e a u th o r of o rd er in th e w orld due to th e fact th a t H e has given to it fo rm an d som e en d # d esignated to g eth e r w ith th a t form ;

or, also to th e acknow ledgem ent th a t th e re ex ists a reason of activ ity , as th e H ighest Goodness, being th e object of cognition and desire of all beings d iffe re n t from Him?

X I. O ther problems

W hat o th e r problem s concerning th e existence of God, as w ell as His essence and a ttrib u te s , call fo r rese a rc h s tu ­ dies in th e dom ain of bo th th e T hom istic philosophy of God and o th er system s of th e philosophy of God?